ΠΛΑΤΩΝ: Πολιτεία (546a-547d)

[546a] Ὧδέ πως. χαλεπὸν μὲν κινηθῆναι πόλιν οὕτω συστᾶσαν· ἀλλ᾽ ἐπεὶ γενομένῳ παντὶ φθορά ἐστιν, οὐδ᾽ ἡ τοιαύτη σύστασις τὸν ἅπαντα μενεῖ χρόνον, ἀλλὰ λυθήσεται. λύσις δὲ ἥδε· οὐ μόνον φυτοῖς ἐγγείοις, ἀλλὰ καὶ ἐν ἐπιγείοις ζῴοις φορὰ καὶ ἀφορία ψυχῆς τε καὶ σωμάτων γίγνονται, ὅταν περιτροπαὶ ἑκάστοις κύκλων περιφορὰς συνάπτωσι, βραχυβίοις μὲν βραχυπόρους, ἐναντίοις δὲ ἐναντίας. γένους δὲ ὑμετέρου εὐγονίας τε καὶ ἀφορίας, καίπερ ὄντες σοφοί, [546b] οὓς ἡγεμόνας πόλεως ἐπαιδεύσασθε, οὐδὲν μᾶλλον λογισμῷ μετ᾽ αἰσθήσεως τεύξονται, ἀλλὰ πάρεισιν αὐτοὺς καὶ γεννήσουσι παῖδάς ποτε οὐ δέον. ἔστι δὲ θείῳ μὲν γεννητῷ περίοδος ἣν ἀριθμὸς περιλαμβάνει τέλειος, ἀνθρωπείῳ δὲ ἐν ᾧ πρώτῳ αὐξήσεις δυνάμεναί τε καὶ δυναστευόμεναι, τρεῖς ἀποστάσεις, τέτταρας δὲ ὅρους λαβοῦσαι ὁμοιούντων τε καὶ ἀνομοιούντων καὶ αὐξόντων καὶ φθινόντων, πάντα προσήγορα [546c] καὶ ῥητὰ πρὸς ἄλληλα ἀπέφηναν· ὧν ἐπίτριτος πυθμὴν πεμπάδι συζυγεὶς δύο ἁρμονίας παρέχεται τρὶς αὐξηθείς, τὴν μὲν ἴσην ἰσάκις, ἑκατὸν τοσαυτάκις, τὴν δὲ ἰσομήκη μὲν τῇ, προμήκη δέ, ἑκατὸν μὲν ἀριθμῶν ἀπὸ διαμέτρων ῥητῶν πεμπάδος, δεομένων ἑνὸς ἑκάστων, ἀρρήτων δὲ δυοῖν, ἑκατὸν δὲ κύβων τριάδος. σύμπας δὲ οὗτος ἀριθμὸς γεωμετρικός, τοιούτου κύριος, ἀμεινόνων τε καὶ χειρόνων γενέσεων, [546d] ἃς ὅταν ἀγνοήσαντες ὑμῖν οἱ φύλακες συνοικίζωσιν νύμφας νυμφίοις παρὰ καιρόν, οὐκ εὐφυεῖς οὐδ᾽ εὐτυχεῖς παῖδες ἔσονται· ὧν καταστήσουσι μὲν τοὺς ἀρίστους οἱ πρότεροι, ὅμως δὲ ὄντες ἀνάξιοι, εἰς τὰς τῶν πατέρων αὖ δυνάμεις ἐλθόντες, ἡμῶν πρῶτον ἄρξονται ἀμελεῖν φύλακες ὄντες, παρ᾽ ἔλαττον τοῦ δέοντος ἡγησάμενοι τὰ μουσικῆς, δεύτερον δὲ τὰ γυμναστικῆς, ὅθεν ἀμουσότεροι γενήσονται ὑμῖν οἱ νέοι. ἐκ δὲ τούτων ἄρχοντες οὐ πάνυ φυλακικοὶ [546e] καταστήσονται πρὸς τὸ δοκιμάζειν τὰ Ἡσιόδου τε καὶ τὰ παρ᾽ [547a] ἡμῖν γένη, χρυσοῦν τε καὶ ἀργυροῦν καὶ χαλκοῦν καὶ σιδηροῦν· ὁμοῦ δὲ μιγέντος σιδηροῦ ἀργυρῷ καὶ χαλκοῦ χρυσῷ ἀνομοιότης ἐγγενήσεται καὶ ἀνωμαλία ἀνάρμοστος, ἃ γενόμενα, οὗ ἂν ἐγγένηται, ἀεὶ τίκτει πόλεμον καὶ ἔχθραν. «ταύτης τοι γενεῆς» χρὴ φάναι εἶναι στάσιν, ὅπου ἂν γίγνηται ἀεί.Καὶ ὀρθῶς γ᾽, ἔφη, αὐτὰς ἀποκρίνεσθαι φήσομεν.
Καὶ γάρ, ἦν δ᾽ ἐγώ, ἀνάγκη Μούσας γε οὔσας.
[547b] Τί οὖν, ἦ δ᾽ ὅς, τὸ μετὰ τοῦτο λέγουσιν αἱ Μοῦσαι;
Στάσεως, ἦν δ᾽ ἐγώ, γενομένης εἱλκέτην ἄρα ἑκατέρω τὼ γένει, τὸ μὲν σιδηροῦν καὶ χαλκοῦν ἐπὶ χρηματισμὸν καὶ γῆς κτῆσιν καὶ οἰκίας χρυσίου τε καὶ ἀργύρου, τὼ δ᾽ αὖ, τὸ χρυσοῦν τε καὶ ἀργυροῦν, ἅτε οὐ πενομένω ἀλλὰ φύσει ὄντε πλουσίω, τὰς ψυχὰς ἐπὶ τὴν ἀρετὴν καὶ τὴν ἀρχαίαν κατάστασιν ἠγέτην· βιαζομένων δὲ καὶ ἀντιτεινόντων ἀλλήλοις, εἰς μέσον ὡμολόγησαν γῆν μὲν καὶ οἰκίας κατανειμαμένους [547c] ἰδιώσασθαι, τοὺς δὲ πρὶν φυλαττομένους ὑπ᾽ αὐτῶν ὡς ἐλευθέρους φίλους τε καὶ τροφέας, δουλωσάμενοι τότε περιοίκους τε καὶ οἰκέτας ἔχοντες, αὐτοὶ πολέμου τε καὶ φυλακῆς αὐτῶν ἐπιμελεῖσθαι.
Δοκεῖ μοι, ἔφη, αὕτη ἡ μετάβασις ἐντεῦθεν γίγνεσθαι.
Οὐκοῦν, ἦν δ᾽ ἐγώ, ἐν μέσῳ τις ἂν εἴη ἀριστοκρατίας τε καὶ ὀλιγαρχίας αὕτη ἡ πολιτεία;
Πάνυ μὲν οὖν.
Μεταβήσεται μὲν δὴ οὕτω· μεταβᾶσα δὲ πῶς οἰκήσει; [547d] ἢ φανερὸν ὅτι τὰ μὲν μιμήσεται τὴν προτέραν πολιτείαν, τὰ δὲ τὴν ὀλιγαρχίαν, ἅτ᾽ ἐν μέσῳ οὖσα, τὸ δέ τι καὶ αὑτῆς ἕξει ἴδιον;
Οὕτως, ἔφη.
Οὐκοῦν τῷ μὲν τιμᾶν τοὺς ἄρχοντας καὶ γεωργιῶν ἀπέχεσθαι τὸ προπολεμοῦν αὐτῆς καὶ χειροτεχνιῶν καὶ τοῦ ἄλλου χρηματισμοῦ, συσσίτια δὲ κατεσκευάσθαι καὶ γυμναστικῆς τε καὶ τῆς τοῦ πολέμου ἀγωνίας ἐπιμελεῖσθαι, πᾶσι τοῖς τοιούτοις τὴν προτέραν μιμήσεται;
Ναί.

***

[546a] Νά έτσι περίπου. Δύσκολο βέβαια είναι μια πολιτεία, με αυτό τον τρόπο συγκροτημένη, να μεταβληθεί· αλλ᾽ αφού καθετί που γεννιέται υπόκειται και σε φθορά, και αυτό το πολιτικό σας σύνταγμα δεν θα μείνει αναλλοίωτο στον αιώνα, αλλά θα ᾽ρθεί ημέρα που θα διαλυθεί· και ιδού πώς. Υπάρχει όχι μόνο για τα φυτά, που γεννιούνται στους κόλπους της γης, αλλ᾽ ακόμη και για τα ζώα που ζουν στην επιφάνειά της περίοδος ευφορίας και αφορίας ψυχής και σωμάτων· και τούτο συμβαίνει, όταν κάθε είδος τελειώνει και ξαναρχίζει τον κύκλο της εξελίξεώς του που άλλοτε είναι βραχύτερος και άλλοτε μακρότερος, ανάλογα με τη διάρκεια ζωής του κάθε είδους. Οι δικοί σας άρχοντες, που σεις τους εμορφώσατε, όσο σοφοί κι αν είναι, [546b] μπορεί να συμβεί να μην εννοήσουν ή να μην υπολογίσουν με ακρίβεια αυτές τις περιόδους της ευφορίας και της αγονίας του είδους σας, να τους διαφύγει ο κατάλληλος καιρός και να τεκνοποιήσουν όταν δεν πρέπει. Και για μεν τα θεία γένη η περίοδος αυτή περιλαμβάνεται μέσα σε αριθμό τέλειο· για το ανθρώπινο όμως γένος υπάρχει ένας αριθμός, όπου αυξήσεις δυναστικές και δυναστευόμενες, αφού πάρουν τρεις αποστάσεις και τέσσερα όρια παραγόντων που ομοιώνουν και ανομοιώνουν, αυξάνουν και ελαττώνουν, κάνουν στο τέλος όλα τα στοιχεία εκφωνήσιμα [546c] και ρητά· η επίτριτη βάση τους, αφού συζευχθεί με την πεντάδα και πολλαπλασιαστεί τρεις φορές, δίνει δυο αρμονίες· η μια αποτελείται από αριθμό ίσες φορές ίσο, εκατό φορές εκατό· η άλλη κατά τη μια φορά της είναι ισομήκης, και κατά την άλλη προμήκης κι έτσι έχομε από το ένα μέρος εκατό φορές το τετράγωνο των ρητών διαγωνίων του πέντε, ελαττωμένο κατά ένα, ή το τετράγωνο των αρρήτων διαγωνίων, ελαττωμένο κατά δύο, από το άλλο πάλι μέρος εκατό κύβους της τριάδας. Ολόκληρος αυτός ο γεωμετρικός αριθμός κανονίζει την περίοδο των χειρότερων και των καλύτερων γεννήσεων, [546d] όταν δε από άγνοια του αριθμού αυτού οι άρχοντες φέρουν σε γάμου κοινωνία τους άντρες και τις γυναίκες σε ακατάλληλη εποχή, τότε θα γεννηθούν παιδιά όχι με καλά φυσικά ούτε ευτυχισμένα. Και θα εγκαταστήσουν βέβαια στην εξουσία οι προκάτοχοι τους μεταξύ τους καλύτερους, επειδή όμως αυτοί θα είναι ανάξιοι να τους διαδεχθούν, θ᾽ αρχίσουν πρώτα πρώτα, φύλακες αυτοί, να μας παραμελούν, μη δίνοντας την πρέπουσα σημασία στη μουσική, έπειτα και στη γυμναστική· έτσι οι νέοι σας θα γίνουν αμουσότεροι· και όσοι απ᾽ αυτούς αναδειχθούν κατόπιν άρχοντες δεν θα έχουν την απαιτούμενη ικανότητα [546e] να διακρίνουν τα κατά τον Ησίοδο γένη, που παραδεχτήκαμε [547a] και μεις, το χρυσό, το αργυρό, το χάλκινο και το σιδερένιο· επειδή δεν θα ανακατωθούν το σιδερένιο με το αργυρό, και το χάλκινο με το χρυσό, το αποτέλεσμα θα είναι ανομοιότης και ανάρμοστη ανωμαλία, ελαττώματα που γεννούν πάντα τον πόλεμο και την έχθρα, όπου κι αν παρουσιάζουνται.
Και πολύ σωστά θα ειπούμε ότι μας αποκρίθηκαν οι Μούσες.
Κατ᾽ ανάγκη, αφού βέβαια είναι Μούσες.
[547b] Και τί λοιπόν λέγουν έπειτ᾽ απ᾽ αυτά;
Αφού μια φορά γεννήθηκε η διχόνοια μεταξύ τους, από το ένα μέρος τα δύο γένη, το χάλκινο και το σιδερένιο, άρχισαν να τραβούν προς τον πλουτισμό και την απόκτηση γης και σπιτιών και χρυσού και αργύρου, τα δύο άλλα πάλι από το άλλο μέρος, το χρυσό και το αργυρό, επειδή αυτά δεν είχαν έλλειψη, αλλά από τη φύση ήταν πλούσια, έσυραν τις ψυχές προς την αρετή και την αρχαία κατάσταση· ύστερ᾽ από πολλούς τέλος αγώνες και διαμάχες, συμβιβάστηκαν να μοιράσουν μεταξύ τους [547c] τη γη και τις κατοικίες, να υποδουλώσουν εκείνους που φρουρούσαν πριν και που ως ελεύθερους τους θεωρούσαν φίλους και τροφούς των, να τους κάνουν τώρα περιοίκους και δούλους των και μόνοι τους πια να έχουν τη φροντίδα του πολέμου και της κοινής ασφάλειας.
Από ᾽δω πραγματικά μου φαίνεται πως άρχισε η μεταβολή.
Αυτή η νέα πολιτεία δεν θα είναι λοιπόν κατιτί ανάμεσα στην αριστοκρατία και στην ολιγαρχία;
Βεβαιότατα.
Με αυτόν αλήθεια τον τρόπο θα γίνει η μεταπολίτευση· και ποιά θα είναι τώρα η νέα διοίκηση; [547d] Δεν είναι φανερό ότι θα διατηρήσει μερικά χαρακτηριστικά από το παλαιό πολίτευμα και άλλα θα πάρει από την ολιγαρχία, αφού βρίσκεται ανάμεσα στα δύο, ότι όμως θα έχει και κάτι ολωσδιόλου ξεχωριστό και δικό της;
Έτσι είναι.
Δεν θα διατηρήσει λοιπόν η τάξη των προμάχων από την αριστοκρατία τον σεβασμό προς τους άρχοντες, την αποχή από τη γεωργία, τις χειρωνακτικές εργασίες και, απ᾽ όλα γενικά τα προσοδοφόρα επαγγέλματα, το σύστημα των κοινών συσσιτίων, την επιμέλεια της γυμναστικής και των πολεμικών ασκήσεων και όλα τα παρόμοια;
Ναι.