ΠΛΑΤΩΝ: Κρίτων (46b-47d)

Ο Σωκράτης επιχειρηματολογεί εναντίον της πρότασης του Κρίτωνα

[46b] ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Ὦ φίλε Κρίτων, ἡ προθυμία σου πολλοῦ ἀξία εἰ μετά τινος ὀρθότητος εἴη· εἰ δὲ μή, ὅσῳ μείζων τοσούτῳ χαλεπωτέρα. σκοπεῖσθαι οὖν χρὴ ἡμᾶς εἴτε ταῦτα πρακτέον εἴτε μή· ὡς ἐγὼ οὐ νῦν πρῶτον ἀλλὰ καὶ ἀεὶ τοιοῦτος οἷος τῶν ἐμῶν μηδενὶ ἄλλῳ πείθεσθαι ἢ τῷ λόγῳ ὃς ἄν μοι λογιζομένῳ βέλτιστος φαίνηται. τοὺς δὴ λόγους οὓς ἐν τῷ ἔμπροσθεν ἔλεγον οὐ δύναμαι νῦν ἐκβαλεῖν, ἐπειδή μοι ἥδε ἡ τύχη γέγονεν, ἀλλὰ σχεδόν τι ὅμοιοι φαίνονταί μοι, [46c] καὶ τοὺς αὐτοὺς πρεσβεύω καὶ τιμῶ οὕσπερ καὶ πρότερον· ὧν ἐὰν μὴ βελτίω ἔχωμεν λέγειν ἐν τῷ παρόντι, εὖ ἴσθι ὅτι οὐ μή σοι συγχωρήσω, οὐδ᾽ ἂν πλείω τῶν νῦν παρόντων ἡ τῶν πολλῶν δύναμις ὥσπερ παῖδας ἡμᾶς μορμολύττηται, δεσμοὺς καὶ θανάτους ἐπιπέμπουσα καὶ χρημάτων ἀφαιρέσεις. πῶς οὖν ἂν μετριώτατα σκοποίμεθα αὐτά; εἰ πρῶτον μὲν τοῦτον τὸν λόγον ἀναλάβοιμεν, ὃν σὺ λέγεις περὶ τῶν δοξῶν. πότερον καλῶς ἐλέγετο ἑκάστοτε ἢ οὔ, [46d] ὅτι ταῖς μὲν δεῖ τῶν δοξῶν προσέχειν τὸν νοῦν, ταῖς δὲ οὔ; ἢ πρὶν μὲν ἐμὲ δεῖν ἀποθνῄσκειν καλῶς ἐλέγετο, νῦν δὲ κατάδηλος ἄρα ἐγένετο ὅτι ἄλλως ἕνεκα λόγου ἐλέγετο, ἦν δὲ παιδιὰ καὶ φλυαρία ὡς ἀληθῶς; ἐπιθυμῶ δ᾽ ἔγωγ᾽ ἐπισκέψασθαι, ὦ Κρίτων, κοινῇ μετὰ σοῦ εἴ τί μοι ἀλλοιότερος φανεῖται, ἐπειδὴ ὧδε ἔχω, ἢ ὁ αὐτός, καὶ ἐάσομεν χαίρειν ἢ πεισόμεθα αὐτῷ. ἐλέγετο δέ πως, ὡς ἐγᾦμαι, ἑκάστοτε ὧδε ὑπὸ τῶν οἰομένων τὶ λέγειν, ὥσπερ νυνδὴ ἐγὼ ἔλεγον, ὅτι τῶν δοξῶν ἃς οἱ ἄνθρωποι [46e] δοξάζουσιν δέοι τὰς μὲν περὶ πολλοῦ ποιεῖσθαι, τὰς δὲ μή. τοῦτο πρὸς θεῶν, ὦ Κρίτων, οὐ δοκεῖ καλῶς σοι λέγεσθαι; —σὺ γάρ, ὅσα γε τἀνθρώπεια, ἐκτὸς εἶ τοῦ μέλλειν [47a] ἀποθνῄσκειν αὔριον, καὶ οὐκ ἂν σὲ παρακρούοι ἡ παροῦσα συμφορά· σκόπει δή— οὐχ ἱκανῶς δοκεῖ σοι λέγεσθαι ὅτι οὐ πάσας χρὴ τὰς δόξας τῶν ἀνθρώπων τιμᾶν ἀλλὰ τὰς μέν, τὰς δ᾽ οὔ, οὐδὲ πάντων ἀλλὰ τῶν μέν, τῶν δ᾽ οὔ; τί φῄς; ταῦτα οὐχὶ καλῶς λέγεται;
ΚΡΙΤΩΝ. Καλῶς.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Οὐκοῦν τὰς μὲν χρηστὰς τιμᾶν, τὰς δὲ πονηρὰς μή;
ΚΡΙΤΩΝ. Ναί.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Χρησταὶ δὲ οὐχ αἱ τῶν φρονίμων, πονηραὶ δὲ αἱ τῶν ἀφρόνων;
ΚΡΙΤΩΝ. Πῶς δ᾽ οὔ;
ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Φέρε δή, πῶς αὖ τὰ τοιαῦτα ἐλέγετο; γυμναζόμενος [47b] ἀνὴρ καὶ τοῦτο πράττων πότερον παντὸς ἀνδρὸς ἐπαίνῳ καὶ ψόγῳ καὶ δόξῃ τὸν νοῦν προσέχει, ἢ ἑνὸς μόνου ἐκείνου ὃς ἂν τυγχάνῃ ἰατρὸς ἢ παιδοτρίβης ὤν;
ΚΡΙΤΩΝ. Ἑνὸς μόνου.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Οὐκοῦν φοβεῖσθαι χρὴ τοὺς ψόγους καὶ ἀσπάζεσθαι τοὺς ἐπαίνους τοὺς τοῦ ἑνὸς ἐκείνου ἀλλὰ μὴ τοὺς τῶν πολλῶν.
ΚΡΙΤΩΝ. Δῆλα δή.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Ταύτῃ ἄρα αὐτῷ πρακτέον καὶ γυμναστέον καὶ ἐδεστέον γε καὶ ποτέον, ᾗ ἂν τῷ ἑνὶ δοκῇ, τῷ ἐπιστάτῃ καὶ ἐπαΐοντι, μᾶλλον ἢ ᾗ σύμπασι τοῖς ἄλλοις.
ΚΡΙΤΩΝ. Ἔστι ταῦτα.
[47c] ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Εἶεν. ἀπειθήσας δὲ τῷ ἑνὶ καὶ ἀτιμάσας αὐτοῦ τὴν δόξαν καὶ τοὺς ἐπαίνους, τιμήσας δὲ τοὺς τῶν πολλῶν [λόγους] καὶ μηδὲν ἐπαϊόντων, ἆρα οὐδὲν κακὸν πείσεται;
ΚΡΙΤΩΝ. Πῶς γὰρ οὔ;
ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Τί δ᾽ ἔστι τὸ κακὸν τοῦτο, καὶ ποῖ τείνει, καὶ εἰς τί τῶν τοῦ ἀπειθοῦντος;
ΚΡΙΤΩΝ. Δῆλον ὅτι εἰς τὸ σῶμα· τοῦτο γὰρ διόλλυσι.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Καλῶς λέγεις. οὐκοῦν καὶ τἆλλα, ὦ Κρίτων, οὕτως, ἵνα μὴ πάντα διΐωμεν, καὶ δὴ καὶ περὶ τῶν δικαίων καὶ ἀδίκων καὶ αἰσχρῶν καὶ καλῶν καὶ ἀγαθῶν καὶ κακῶν, περὶ ὧν νῦν ἡ βουλὴ ἡμῖν ἐστιν, πότερον τῇ τῶν πολλῶν δόξῃ [47d] δεῖ ἡμᾶς ἕπεσθαι καὶ φοβεῖσθαι αὐτὴν ἢ τῇ τοῦ ἑνός, εἴ τίς ἐστιν ἐπαΐων, ὃν δεῖ καὶ αἰσχύνεσθαι καὶ φοβεῖσθαι μᾶλλον ἢ σύμπαντας τοὺς ἄλλους; ᾧ εἰ μὴ ἀκολουθήσομεν, διαφθεροῦμεν ἐκεῖνο καὶ λωβησόμεθα, ὃ τῷ μὲν δικαίῳ βέλτιον ἐγίγνετο τῷ δὲ ἀδίκῳ ἀπώλλυτο. ἢ οὐδέν ἐστι τοῦτο;
ΚΡΙΤΩΝ. Οἶμαι ἔγωγε, ὦ Σώκρατες.

***
Ο ΣΩΚΡΑΤΗΣ ΕΛΕΓΧΕΙ ΤΗΝ ΠΡΟΤΑΣΗ ΚΑΙ ΤΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΚΡΙΤΩΝΑ

[46b] ΣΩ. Αγαπητέ μου Κρίτων, η προθυμία σου να με σώσεις είναι πολύ αξιόλογη, αν είχε ίσως κάποια βάση λογική· διαφορετικά, όσο μεγαλύτερη τόσο ενοχλητικότερη. Είναι ανάγκη λοιπόν να εξετάσουμε αν πρέπει να κάνουμε αυτά που προτείνεις ή όχι. Γιατί εγώ, όχι μόνο τώρα μα και πάντοτε, τέτοιος ήμουνα: δεν πείθομαι σε τίποτ᾽ άλλο από τον εσωτερικό μου κόσμο, παρά μονάχα στη λογική σκέψη, όποια μου φαίνεται η καλύτερη κάθε φορά που συλλογίζομαι. Τις αρχές λοιπόν που υποστήριζα χτες δεν μπορώ να τις απαρνηθώ σήμερα, επειδή με βρήκε τούτο δω το περιστατικό, αλλά και τώρα μου φαίνονται σχεδόν ίδιες: [46c] Όσα σεβόμουν κι εκτιμούσα χτες, τα ίδια ακριβώς σέβομαι κι εκτιμώ και σήμερα. Κι αν δεν έχουμε σ᾽ αυτή την περίσταση να συζητήσουμε κάτι καλύτερο απ᾽ αυτά, να ξέρεις καλά, δεν θα συμφωνήσω μαζί σου με κανέναν τρόπο, ούτε κι αν η δύναμη που έχει ο πολύς ο κόσμος μάς φοβερίζει, σαν να είμαστε μικρά παιδιά, με μεγαλύτερα από τα τωρινά κακά, στέλνοντας καταπάνω μας φυλακίσεις και θανάτους και δημεύσεις περιουσιών.
Πώς όμως θα μπορούσαμε να εξετάσουμε αυτά τα ζητήματα όσο γίνεται πιο σωστά; Αν πρώτα πάρουμε και συζητήσουμε πάλι αυτό το επιχείρημα, που συ λες για τις γνώμες των ανθρώπων: Ποιό από τα δύο, στις συζητήσεις μας υποστηρίζαμε κάθε φορά σωστά ή όχι [46d] ότι σε άλλες γνώμες πρέπει να δίνουμε προσοχή και σε άλλες να μη δίνουμε; Ή πριν βέβαια παρουσιαστεί η ανάγκη να πεθάνω αυτός ο λόγος λεγόταν σωστά, τώρα όμως έγινε ολοφάνερο ότι λεγόταν απλώς και μόνο για να γίνεται κουβέντα, ενώ στ᾽ αλήθεια ήταν ένα παιχνίδι, λόγια του αέρα; Έχω λοιπόν την επιθυμία, Κρίτων, να εξετάσω μαζί με σένα αν αυτός ο λόγος θα μου φανεί κάπως διαφορετικός, επειδή βρίσκομαι τώρα σ᾽ αυτή την κατάσταση, ή ο ίδιος, κι αν θα τον αφήσουμε να πάει στο καλό ή αν θα τον παραδεχτούμε.
Όσοι λοιπόν νομίζουν πως λένε κάτι σοβαρό, κάθε φορά που συζητούσαμε, αν καλοθυμάμαι, έλεγαν πάνω-κάτω αυτό που έλεγα κι εγώ πριν από λίγο, ότι από τις γνώμες που έχουν οι άνθρωποι [46e] σε άλλες πρέπει να δίνουμε μεγάλη σημασία και σε άλλες να μη δίνουμε. Τούτο, για όνομα των θεών, Κρίτων, δεν νομίζεις πως είναι σωστό; Φυσικά συ, όσο βέβαια μπορεί να προβλέψει ο άνθρωπος, δεν κινδυνεύεις [47a] να θανατωθείς αύριο και γι᾽ αυτό η τωρινή συμφορά δεν μπορεί να θολώνει τη σκέψη σου. Σκέψου λοιπόν, δεν νομίζεις ότι έχουμε δίκαιο, όταν υποστηρίζουμε πως δεν πρέπει να εκτιμάμε όλες τις γνώμες των ανθρώπων αλλά άλλες ναι κι άλλες όχι, κι ούτε όλων των ανθρώπων αλλά μόνο μερικών και των άλλων όχι; Τί λες; Αυτά δεν είναι σωστά;
ΚΡ. Σωστά.
ΣΩ. Ώστε πρέπει να παραδεχόμαστε τις σωστές γνώμες και να μην παραδεχόμαστε τις λαθεμένες;
ΚΡ. Ναι.
ΣΩ. Σωστές λοιπόν δεν είναι οι γνώμες των γνωστικών ανθρώπων και λαθεμένες των ανθρώπων που δεν έχουν φρόνηση;
ΚΡ. Πώς όχι;
ΣΩ. Ας δούμε λοιπόν τώρα τί παραδεχόμαστε άλλοτε, όταν συζητούσαμε για ζητήματα σαν αυτά: ένας άντρας που καταγίνεται με τον αθλητισμό [47b] και έχει μάλιστα τούτο κύριο έργο του, σε ποιό από τα δύο νομίζεις πως δίνει προσοχή, στον έπαινο, στην κατηγόρια και γενικά στη γνώμη κάθε ανθρώπου ή ενός μονάχα, εκείνου που τυχαίνει να είναι γιατρός ή γυμναστής;
ΚΡ. Ενός μονάχα.
ΣΩ. Πρέπει λοιπόν να φοβάται τις κατηγόριες και να θέλει τους επαίνους εκείνου του ενός και όχι του άλλου κόσμου.
ΚΡ. Αυτό βέβαια είναι φανερό.
ΣΩ. Πρέπει λοιπόν αυτός ο άνθρωπος να ασκείται και να γυμνάζεται και να τρώει, φυσικά, και να πίνει έτσι, όπως φαίνεται καλό στον έναν, στον επιστήμονα και στον ειδικό πιο πολύ, παρά όπως νομίζουν όλοι οι άλλοι.
ΚΡ. Σωστό είν᾽ αυτό.
[47c] ΣΩ. Πολύ καλά, ως εδώ. Αν τώρα δεν υπακούσει σ᾽ αυτόν τον έναν κι αν περιφρονήσει τη γνώμη του και τις συμβουλές του και δώσει σημασία στα λόγια των άλλων ανθρώπων που δεν έχουν ιδέα από γυμναστική, άραγε δεν θα πάθει κανένα κακό;
ΚΡ. Πώς είναι δυνατό να μην πάθει;
ΣΩ. Και τί μπορεί να είναι αυτό το κακό; Μέχρι πού φτάνει και σε ποιό μέρος του απείθαρχου ξεσπάει;
ΚΡ. Είναι φανερό πως ξεσπάει στο σώμα· γιατί το σώμα αφανίζει.
ΣΩ. Καλά λες. Λοιπόν, Κρίτων, και για τα άλλα το ίδιο ισχύει, για να μην τα εξετάζουμε όλα ένα-ένα. Και για το δίκαιο και για το άδικο, για το άσχημο και για το όμορφο, για το καλό και για το κακό, που γι᾽ αυτά συζητάμε τώρα εμείς στοχαστικά, τίνος τη γνώμη πρέπει ν᾽ ακολουθούμε και να σεβόμαστε; Τη γνώμη των πολλών [47d] που είναι ανίδεοι ή τη γνώμη του ενός και ειδικού, αν υπάρχει κάποιος που καταλαβαίνει απ᾽ αυτά, τον οποίο πρέπει και να τον ντρεπόμαστε και να τον σεβόμαστε περισσότερο από όλους τους άλλους μαζί; Γιατί, αν δεν ακολουθήσουμε τη γνώμη του, θα βλάψουμε και θα καταστρέψουμε εκείνο που με τη δικαιοσύνη γίνεται καλύτερο και με την αδικία αφανίζεται ολότελα. Ή μήπως δεν υπάρχει τίποτα τέτοιο;
ΚΡ. Εγώ τουλάχιστον, Σωκράτη, νομίζω πως υπάρχει κάτι τέτοιο.