JOHN STUART MILL

Ένας από τους κορυφαίους Άγγλους φιλοσόφους, κοινωνιολόγους και οικονομολόγους της εποχής του ήταν ο John Stuart Mill (Λονδίνο 1806 –Αβινιόν 1873), του οποίου οι απόψεις άσκησαν μεγάλη επιρροή στην πολιτική και φιλοσοφική σκέψη της εποχής του. Ήταν θεμελιωτής της φιλελεύθερης κλασικής παράδοσης του 19ου αιώνα, και προσπάθησε να καταστήσει τη λογική ως επιστήμη της αλήθειας.

Ο Mill ασπάστηκε την ωφελιμιστική θεωρία του Ιερεμία Μπένθαμ, την οποία ανανέωσε με τις δικές του ιδέες. Πολιτεύτηκε με το κόμμα των φιλελευθέρων και το 1865 μπήκε στην βουλή των κοινοτήτων. Ήταν υποστηρικτής της ισότητας των δύο φύλων, της εκπαίδευσης και υπέρμαχος της ελευθερίας, θέμα με το οποίο θα ασχοληθούμε στην παρούσα εργασία διεξοδικά.

Κατά την διάρκεια του 19ου αιώνα σημειώθηκε στο σύγχρονο κόσμο μια σημαντική μεταβολή που επηρέασε τη μορφή του, τη σύστασή του και τον τρόπο ζωής των ανθρώπων καθοριστικά. Η Γαλλική επανάσταση και οι Ναπολεόντειοι πόλεμοι έληξαν (1815). Στη Βρετανία η περίοδος που ακολουθεί είναι περίοδος χωρίς πολεμικές αναταραχές και έτσι η χώρα οδηγείται σε οικονομική ανάπτυξη. Ήταν η εποχή κατά την οποία σημειώθηκε η βιομηχανική επανάσταση αρχικά στην Αγγλία και έπειτα σε ολόκληρη την Ευρώπη. Η βιομηχανική παραγωγή οργανώθηκε εξαιτίας των εργοστασιακών συστημάτων παραγωγής και της τεχνολογικής ανάπτυξης.

Έντονη ήταν και η επιθυμία κάποιων ισχυρών χωρών, όπως η Μεγάλη Βρετανία, να επεκταθούν οικονομικά και εδαφικά ιδρύοντας αποικίες ανά τον κόσμο. Η πολιτική του αποικιακού επεκτατισμού συνέβαλε στην οικονομική ανάπτυξη των χωρών, καθώς και στην ευημερία της εργατικής τάξης. Αυτά τα γεγονότα δεν είχαν επηρεάσει μόνο την John Stuart Mill – John Rawls οικονομία των ευρωπαϊκών χωρών, αλλά επέφεραν και πολύ μεγάλες κοινωνικές μεταβολές.

Ο Mill παρατηρώντας αυτήν την ταραχώδη πολιτική κατάσταση τόσο στην Ευρώπη, αλλά κυρίως στη χώρα του, την Αγγλία, έγραψε ένα έργο, ίσως το πιο σπουδαίο εγχειρίδιο γύρω από το ζήτημα της ελευθερίας το “On Liberty”, στο οποίο υπερασπιζόταν σθεναρά το φιλελευθερισμό, ενώ παράλληλα προσπάθησε να θωρακίσει τις αρχές εκείνες στις οποίες θεμελιωνόταν. Σημαντικός παράγοντας επιρροής των αντιλήψεών του υπήρξε η γυναίκα του Harriet Taylor, με τη βοήθεια της οποίας δόθηκε ώθηση στη σκέψη του και ορμή στο συγγραφικό του έργο. Αξιοσημείωτο είναι να αναφερθούμε στον τρόπο ανατροφής του Mill και στα βιώματα που είχε στην παιδική και εφηβική του ηλικία, τα οποία επηρέασαν καθοριστικά τον τρόπο σκέψης του, δίπλα στον επίσης οικονομολόγο και ωφελιμιστή φιλόσοφο πατέρα του, James Mill.

Ο τελευταίος θέλοντας να εξετάσει αν και πόσο θα μπορούσε να αντέξει ένα παιδί μεγαλώνοντας και κατακτώντας σε ελάχιστο χρόνο τις γνώσεις ενός ενήλικα απομακρυσμένο από την ανεμελιά της παιδικής του ηλικίας επεχείρησε ένα ψυχολογικό πείραμα στο μικρό του γιο. Ο μικρός Mill έγινε παιδί – θαύμα.

Σε ηλικία τριών ετών άρχισε να μελετά ελληνικά και στα οχτώ λατινικά. Στα δεκατέσσερά του χρόνια κατείχε σημαντικές γνώσεις στους περισσότερους κλασικούς συγγραφείς, ενώ διέθετε και ικανότητες στην Άλγεβρα, τη Γεωμετρία και την Ιστορία. Την ευχαρίστηση ο Mill δεν την έβρισκε στα παιχνίδια, όπως τα υπόλοιπα παιδιά της ηλικίας του, αλλά στις πολύωρες βόλτες και συζητήσεις με τον πατέρα του.

Η μόρφωση του John Mill ήταν καθαρά υπόθεση του πατέρα του, ο οποίος φρόντισε ο γιος του να μεγαλώσει σε ένα περιβάλλον με πλούσια πνευματικά ερεθίσματα, αλλά φτωχό σε συναναστροφές με τους συνομηλίκους του. Ο Mill μάλιστα είχε παραδεχτεί ότι «τα John Stuart Mill – John Rawls συναισθήματά του λιμοκτονούσαν, ενώ το μυαλό του εξελίχθηκε με βίαιο τρόπο σε ατροφικό». Τα βιώματά του άσκησαν καταλυτική επίδραση στο έργο του. Ο πατέρας του ποτέ δεν του προσέφερε έτοιμη γνώση και απαντήσεις. Ο μικρός Mill έπρεπε μόνος του να αυτενεργήσει και να εξασκήσει το μυαλό του για να λύσει τα ̈αινίγματα ̈ με τα οποία ο πατέρας του συνεχώς τον προβλημάτιζε. Στο πρώτο κεφάλαιο της αυτοβιογραφίας του ο ίδιος αναφέρει ότι εξαιτίας της μεθόδου του πατέρα του εξάσκησε την αντίληψη και τη σκέψη του προκειμένου να αντεπεξέλθει σ ́ αυτήν την υπερπροσπάθεια και αυτό ήταν που τον βοήθησε να γίνει σήμερα ένας σπουδαίος στοχαστής.

Αναφέρει όμως ότι αυτή η εκπαίδευση λειτούργησε και ως κατάρα, αφού αυτή η συσσωρευμένη πίεση στις αδύναμες πλάτες ενός παιδιού και αργότερα εφήβου οδήγησε σε έκρηξη.

Στο κεφάλαιο της αυτοβιογραφίας του που έχει τον τίτλο «Μία κρίση στην ιστορία της σκέψης μου» αναφέρεται στην κατάθλιψη που βίωσε, όταν ήταν είκοσι ετών. Περιγράφει τη λύπη και τη μοναξιά την οποία ένιωθε και την αδιαφορία που είχε αρχίσει να τον καταβάλει για τη ζωή και τους ανθρώπους. Γράφει χαρακτηριστικά: « Ένιωθα προσαραγμένος στην αρχή του ταξιδιού μου με ένα εξαιρετικά καλά εξοπλισμένο πλοίο (ιστιοφόρο) και με το πηδάλιό μου, αλλά χωρίς πανί…». Του έλειπε το πανί, δηλαδή η ορμή και η επιθυμία για ζωή και ας είχε όλα τα εφόδια, δηλαδή τη μόρφωση και την παιδεία, που του ήταν απαραίτητα για να ζήσει. Η ματαιότητα αυτή που τον είχε καταβάλει, έγινε ξαφνικά ελπίδα, καθώς διάβαζε το έργο του Μαρμοντό «Αναμνήσεις». Τότε ήταν που για πρώτη φορά συνέλαβε τον εαυτό του να συγκινείται. Τότε ήταν που κατάλαβε ότι ο συναισθηματικός του κόσμος δεν είχε απονεκρωθεί ολότελα και ότι η θλιβερή ψυχολογική του κατάσταση θα μπορούσε να ανατραπεί, αν ανακτούσε την επιθυμία για ζωή.

John Stuart Mill – John Rawls

Ο Mill κατάφερε να μην λυγίσει, αλλά να μετατρέψει όλη αυτήν την καταπίεση σε σθένος, που βρήκε αντίκτυπο και στον τρόπο σκέψης του, αλλά και στο συγγραφικό του έργο : «Αν θέσεις έναν άλλο στόχο και δώσεις όλη σου την ενέργεια σ’ αυτόν, θα εισπνεύσεις όλη την ευτυχία στον αέρα που αναπνέεις χωρίς να το επιδιώκεις μανιωδώς».

Αποτέλεσμα αυτής της κρίσης ήταν να του δημιουργηθεί μια νέα αντίληψη για την ευτυχία από αυτή που είχε ως τώρα. Θεωρούσε ότι η ευτυχία δεν είναι αγαθό μετρήσιμο ποσοτικά, αλλά κάτι πολύ σύνθετο, όπως ακριβώς και η φύση του ανθρώπου. Υποστήριζε πως δεν πρέπει να θεωρούμε την ευτυχία αυτοσκοπό, επειδή η κατάκτησή της θα επέλθει με το να ζούμε την ίδια τη ζωή και να απολαμβάνουμε τις χαρές της.

Προτεραιότητα στη ζωή των ανθρώπων πρέπει να έχει η πνευματική εσωτερική τους καλλιέργεια, η οποία επιτυγχάνεται μέσω της παιδείας και της κάθε μορφής τέχνης. Καταλήγει στην ανάγκη της πνευματικής και συναισθηματικής τροφής βγάζοντας συμπεράσματα από την προσωπική του εμπειρία. Έτσι καλλιεργείται η ευαισθησία του, που τόσο πολύ απουσίαζε από τα δικά παιδικά και νεανικά του χρόνια.