Ο Χρυσός Κανόνας μας λέει ότι πρέπει να συμπεριφερόμαστε στους άλλους σύμφωνα με το πως θα επιθυμούσαμε να μας συμπεριφέρονται οι άλλοι. Είναι μια από τις πιο συνηθισμένες ηθικές αρχές που βρίσκεται σε πολλές θρησκείες και πολιτισμούς. Μπορεί να θεωρηθεί ως η ηθική της αμοιβαιότητας σε ορισμένες θρησκείες, αν και άλλες θρησκείες το αντιμετωπίζουν διαφορετικά.
Μπορεί δε να εμφανιστεί είτε ως θετική είτε ως αρνητική εντολή που διέπει τη συμπεριφορά, όπως:
- Κάποιος πρέπει να μεταχειρίζεται τους άλλους όπως θα ήθελε οι άλλοι να φέρονται σε αυτούς (θετική μορφή).
- Δεν πρέπει να αντιμετωπίζουμε τους άλλους με τρόπους που κάποιος δεν θα ήθελε να αντιμετωπιστεί (αρνητική ή απαγορευτική μορφή).
- Αυτό που επιθυμείτε από τους άλλους, επιθυμείτε και στον εαυτό σας (ενσυναίσθηση).
Δηλαδή είναι η πρακτική της αμοιβαιότητας στην ηθική συμπεριφορά, σύμφωνα με την οποία «κάνουμε στους άλλους αυτά που θέλουμε και εμείς να μας κάνουν αυτοί» (θετική μορφή), ή αλλιώς «δεν κάνουμε στους άλλους αυτά που δε θέλουμε να κάνουν οι άλλοι σε εμάς» (αρνητική μορφή).
Ένα μεγάλο μέρος της επιτυχίας του Χρυσού Κανόνα έγκειται στην πλήρη γενίκευσή του, η οποία εξηγεί και γιατί έχει ερμηνευτεί και εφαρμοστεί ευρέως και ποικιλοτρόπως. Σύμφωνα με τις ιδιαίτερες προτιμήσεις και ανάγκες, οι ποικίλες πτυχές αυτού του κανόνα μπορούν να συμπεριλάβουν την αμοιβαιότητα, την αντικειμενικότητα και την καθολικότητα. Ταυτόχρονα, όμως, η απλότητα αυτού του κανόνα τον έχει εκθέσει στην κριτική ότι, ουσιαστικά, καμία πρακτική οδηγία δεν μπορεί να τηρηθεί από την υιοθέτησή του.
Η ιδέα χρονολογείται τουλάχιστον στις αρχές του Κομφούκιου (551-479 π.χ.) στην ανατολή και τον Σωκράτη (5ος αιων. π.χ.) στην δύση, αλλά εμφανίζεται εμφανώς στον Βουδισμό, τον Χριστιανισμό, τον Ινδουισμό, τον Ιουδαϊσμό, τον Ταοϊσμό, τον Ζωροαστρισμό, την Αρχαία Ελληνική Θρησκεία και τις «υπόλοιπες μεγάλες θρησκείες του κόσμου ». Η έννοια του Χρυσού Κανόνα είναι κωδικοποιημένη στον Κώδικα του Χαμουραμπί (1754-1790 π.χ.)
143 θρησκειολόγοι που εξέτασαν τις μεγάλες θρησκείες του κόσμου ενέκριναν το Χρυσό Κανόνα ως τμήμα της «Διακήρυξης προς μια Παγκόσμια Ηθική» του 1993, συμπεριλαμβανομένων, του Βραχμανισμού, Μπράχμα Κουμάρις, Βουδισμού, Χριστιανισμού, Ινδουισμού, των Ιθαγενών της Αμερικής, Ιουδαϊσμού, των νεο-παγανιστών, του Σιχισμού, Ταοϊσμού, των Θεοσοφιστών, Μοναστηριακού Οικουμενισμού και του Ζωροαστρισμού.
Ενδεχομένως η παλαιότερη επιβεβαίωση αυτής της αμοιβαιότητας, που αντικατοπτρίζει την αρχαία αιγυπτιακή θεά Ma’at , εμφανίζεται στην αρχαία ιστορία των Αιγυπτίων κατά το Μεσαίο Βασίλειο (2040-1650 π.χ.): “Τώρα αυτή είναι η εντολή: Κάντε στον δράστη να τον κάνει να κάνει”. Αυτή η παροιμία ενσαρκώνει την θετική αρχή. Υπάρχει όμως ένας άλλος πάπυρος περιόδου, περίπου, 664-323 π.χ. που περιέχει μια πρώιμη αρνητική επιβεβαίωση του Χρυσού Κανόνα: “Αυτό που σας κάνει να μισείται κάποιον, να μην το κάνετε σε άλλον”.
Ο Χρυσούς κανόνας στην Αρχαία Ελλάδα
Ο Χρυσός Κανόνας στην απαγορευτική (αρνητική) μορφή του ήταν μια κοινή αρχή στην αρχαία ελληνική φιλοσοφία. Παραδείγματα της γενικής έννοιας περιλαμβάνουν:
- “Αποφύγετε να κάνετε ό, τι θα κατηγορούσατε τους άλλους ότι κάνουν”. – Θαλής (περίπου 624 – περ. 546 π.χ.)
- “Αυτό που δεν θέλετε να συμβεί σε σας, μην το κάνετε και εσείς.” – Προτάσεις του Σέξτου στην Ελληνιστική Πυθαγόρεια Φιλοσοφία. Η παλαιότερη μυστική αναφορά στον Σέξτο γίνεται από τον Ωριγένη στον 3ο αιώνα. Πιθανά ήταν ο Κουίντος Σέξτος ένας ρωμαίος φιλόσοφος που συνδύαζε τον στωϊκισμό με τους Πυθαγόρειους και έζησε τον 1ο αιώνα π.χ.
- “Μην κάνετε σε άλλους ότι σας θυμώνει όταν σας το κάνουν.” – Ισοκράτης (436-338 π.χ.)
Ένας λόγος για τη μεγάλη απήχηση του Χρυσού Κανόνα είναι ότι βασίζεται στην ηθική της αμοιβαιότητας. Η μέγιστη σημασία τού να επιστρέφεις μια χάρη ή ένα καλό που σου έχουν κάνει, βρίσκεται σε κάθε ανθρώπινη κοινωνία και σαν τέτοια συχνά οδηγεί στο να θεωρούμε αυτή την υποχρέωση ως κανόνα. Στον ομηρικό κόσμο, ανάμεσα στους Μυκηναίους στην αρχαία Ελλάδα, για παράδειγμα, το να προσφέρονται και να γίνονται αποδεκτά διάφορα δώρα, αποτελούσε ένα σημαντικό τυπικό της φιλοξενίας που έδενε τους ανθρώπους με δεσμούς φιλίας και αφοσίωσης, και προωθούσε την κοινωνική συνοχή.
‘Όταν ζητήθηκε από τον Κινέζο σοφό Κομφούκιο να δώσει μια απλή λέξη που θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ως οδηγός για όλη μας τη ζωή, υποτίθεται ότι απάντησε: «Αυτή η λέξη είναι η “αμοιβαιότητα”, δηλαδή να μην κάνεις στους άλλους αυτά που δεν επιθυμείς να σου κάνουν».
Μπορούμε, λοιπόν, να μαντέψουμε τους λόγους που η αμοιβαιότητα μπορεί να θεωρηθεί ως ένας σχεδόν παγκόσμιος νόμος. Το να «Αν με βοηθήσεις θα σε βοηθήσω» είναι περισσότερο άβολο και λιγότερο αποτελεσματικό από το να ζητήσεις από κάποιον να το κάνει για εσένα, άρα το να έρθεις σε μια αμοιβαία συμφωνία, μπορεί στο τέλος να αποδειχθεί καλύτερο και για τους δύο συμβαλλόμενους. Ο κίνδυνος, φυσικά, είναι ότι ο πρώτος που θα ζητήσει τη χάρη μπορεί να φανεί αναξιόπιστος ή να κάνει κάποια ζαβολιά, και έτσι, ψάχνοντας για ένα βραχυπρόθεσμο πλεονέκτημα, ίσως αθετήσει τη συμφωνία. Το να εδραιωθεί μια ηθική αμοιβαιότητα, η οποία θα υποστηρίζεται από κοινωνικές κυρώσεις ενάντια σε αυτούς που δεν ανταποδίδουν, είναι ένας τρόπος για να αποθαρρύνεται μια τέτοια εγωιστική συμπεριφορά. Αυτή η ηθική άποψη αποδίδεται περιληπτικά με τον Χρυσό Κανόνα.
Αντικειμενικότητα και συνέπεια
Αυτό που τελικά φαίνεται να είναι το ζητούμενο εδώ, είναι να επιδεικνύουμε σταθερότητα και συνέπεια στη συμπεριφορά μας και όχι αντικειμενικότητα. Ένας εγωιστής που επιθυμεί να κυνηγήσει τα δικά του συμφέροντα ακολουθεί τον κανόνα και συμπεριφέρεται με σταθερότητα και συνέπεια όταν συμβουλεύει τους άλλους να κάνουν το ίδιο. Ο μαζοχιστής που επιθυμεί να του επιβάλλουν οι άλλοι τον πόνο, ακολουθεί τον κανόνα και ενεργεί με συνέπεια όταν και ο ίδιος προκαλεί πόνο στους άλλους – είτε τους αρέσει είτε όχι. Ο Χρυσός Κανόνας, επομένως, από μόνος του δεν θέτει ουσιαστικά ηθικά διλήμματα.
Αυτή η διάσταση του Χρυσού Κανόνα – δηλαδή η υπενθύμιση για σταθερότητα και συνέπεια – εξηγεί γιατί θεωρούμε την υποκρισία απεχθή· Η ασυμβατότητα μεταξύ του τι κάνουν οι άνθρωποι και τι συστήνουν στους άλλους να κάνουν, το γεγονός δηλαδή ότι οι άνθρωποι δεν πράττουν ό,τι διακηρύττουν, όπως για παράδειγμα ένας μοιχός πολιτικός ο οποίος κάνει κήρυγμα για τις οικογενειακές αξίες, είναι από μόνο του κάτι ανάρμοστο και απαράδεκτο (ανάμεσα σε άλλα πολλά) επειδή ακριβώς δεν επιδεικνύει σταθερότητα και συνέπεια.
Ο Χρυσός Κανόνας, επομένως, δεν είναι μια ηθική πανάκεια. Η ίδια η ασάφειά του έχει επιτρέψει στους ανθρώπους να τον χρησιμοποιούν όταν επιθυμούν να προχωρήσουν σε βαρύγδουπους ισχυρισμούς, τους οποίους δεν μπορεί καλά καλά να καλύψει. Είναι μάλλον ένας γενικός κανόνας, παρά μια αρχή με ευρεία εφαρμογή. Ως τέτοιος, δεν είναι παρά ένας κανόνας που κατέχει μια θέση στη θεμελίωση της ηθικής μας σκέψης και αποτελεί ένα χρήσιμο αντίδοτο, τουλάχιστον, στο είδος της κοντόφθαλμης ηθικής η οποία συχνά επηρεάζεται όταν διακυβεύονται τα συμφέροντά μας.
Οι απόψεις των φιλοσόφων για τον Χρυσό Κανόνα
Η απήχηση του Χρυσού Κανόνα είναι τόσο γενικευμένη που δεν είναι και τόσο δύσκολο να βρούμε τα σημάδια του, περισσότερο ή λιγότερο σαφή, στις θεωρίες των περισσότερων ηθικών φιλοσόφων Ένα τέτοιο ξεκάθαρο παράδειγμα είναι ο Σάμιουελ Κλαρκ, ο οποίος ανέπτυξε το 1706 τον κανόνα αυτό στο έργο του Η Θεωρία της αμεροληψίας, όπου δηλώνει πως «Ό,τι κρίνω εύλογο ή παράλογο για κάποιον άλλον να κάνει για μένα, τότε βάσει της ίδιας απόφασης δηλώνω λογικό ή παράλογο αυτό που θα έπρεπε να κάνω και εγώ για εκείνον στην ίδια περίπτωση».
Ο Ιμάνουελ Καντ απεφάνθη ότι ο Χρυσός Κανόνας ήταν ιδιαίτερα επουσιώδης για να θεωρηθεί παγκόσμιος νόμος, όμως το αποτύπωμά του μπορεί να ανιχνευτεί στις θεμελιώδεις αρχές του, σε αυτό που ονομάζουμε «κατηγορική προσταγή», η οποία αποτελείτο θεμέλιο του ηθικού του συστήματος. «Να ενεργείτε μόνο σύμφωνο με ένα ρητό το οποίο θα μπορούσατε αμέσως να αποδεχθείτε ότι θα γίνει παγκόσμιος νόμος»
Όπως εσείς επιθυμείτε να στέκεστε, βοηθήστε και τους άλλους να στέκονται. Και όπως εσείς επιθυμείτε την επιτυχία, βοηθήστε και τους άλλους να τη φτάσουν. – Κομφούκιος
Ο βικτωριανός ωφελιμιστής Τζον Στιούαρτ Μιλ χρησιμοποίησε τον Χρυσό Κανόνα ως μέρος της ωφελιμιστικής θεώρησής του, δηλώνοντας ότι στον Χρυσό Κανόνα μπορούμε να ανιχνεύσουμε ολόκληρο το πνεύμα των ηθικών αρχών του ωφελιμισμού.
Ένα πιο πρόσφατο παράδειγμα προέρχεται από τον φιλόσοφο Ρ.Μ. Χέαρ, ο οποίος ανέπτυξα την αντίληψη της καθολικής ικανότητας, δηλαδή τη θέση ότι οποιαδήποτε ηθική κρίση πρέπει vα εφαρμόζεται εξίσου σε κάθε πανομοιότυπη κατάσταση, σημειώνοντας ότι αυτή η αντίληψη είναι η επεξήγηση του Χρυσού Κανόνα.
Ο χρυσός κανόνας είναι ότι δεν υπάρχουν χρυσοί κανόνες – George Bernard Shaw
Όλη η ανθρώπινη ηθική περιέχεται σε αυτή τη φράση: Κάνε τους άλλους τόσο ευτυχισμένους, όσο ευτυχισμένο θα ήθελες και τον εαυτό σου, και ποτέ να μην τους φέρεσαι πιο άσχημα απ' ό,τι θα φερόσουν στον εαυτό σου. -Μαρκήσιος Ντε Σαντ
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου