ΡΗΤΟΡΙΚΗ: ΑΙΣΧΙΝΗΣ - Κατὰ Κτησιφῶντος (168-176)

[168] Ναί, ἀλλὰ δημοτικός ἐστιν. Ἂν μὲν τοίνυν πρὸς τὴν εὐφημίαν αὐτοῦ τῶν λόγων ἀποβλέπητε, ἐξαπατηθήσεσθε, ὥσπερ καὶ πρότερον, ἐὰν δ᾽ εἰς τὴν φύσιν καὶ τὴν ἀλήθειαν, οὐκ ἐξαπατηθήσεσθε. Ἐκείνως δὲ ἀπολάβετε παρ᾽ αὐτοῦ λόγον. Ἐγὼ μὲν μεθ᾽ ὑμῶν λογιοῦμαι ἃ δεῖ ὑπάρξαι ἐν τῇ φύσει τῷ δημοτικῷ ἀνδρὶ καὶ σώφρονι, καὶ ἀντιθήσω ποῖόν τινα εἰκός ἐστιν εἶναι τὸν ὀλιγαρχικὸν ἄνθρωπον καὶ φαῦλον· ὑμεῖς δ᾽ ἀντιθέντες ἑκάτερα τούτων θεωρήσατ᾽ αὐτόν, μὴ ὁποτέρου τοῦ λόγου, ἀλλ᾽ ὁποτέρου τοῦ βίου ἐστίν.

[169] Οἶμαι τοίνυν ἅπαντας ἂν ὑμᾶς ὁμολογῆσαι τάδε δεῖν ὑπάρξαι τῷ δημοτικῷ, πρῶτον μὲν ἐλεύθερον αὐτὸν εἶναι καὶ πρὸς πατρὸς καὶ πρὸς μητρός, ἵνα μὴ διὰ τὴν περὶ τὸ γένος ἀτυχίαν δυσμενὴς ᾖ τοῖς νόμοις, οἳ σῴζουσι τὴν δημοκρατίαν, δεύτερον δ᾽ ἀπὸ τῶν προγόνων εὐεργεσίαν τινὰ αὐτῷ πρὸς τὸν δῆμον ὑπάρχειν, ἢ τό γ᾽ ἀναγκαιότατον μηδεμίαν ἔχθραν, ἵνα μὴ βοηθῶν τοῖς τῶν προγόνων ἀτυχήμασι κακῶς ἐπιχειρῇ ποιεῖν τὴν πόλιν.

[170] Τρίτον σώφρονα καὶ μέτριον χρὴ πεφυκέναι αὐτὸν πρὸς τὴν καθ᾽ ἡμέραν δίαιταν, ὅπως μὴ διὰ τὴν ἀσέλγειαν τῆς δαπάνης δωροδοκῇ κατὰ τοῦ δήμου. Τέταρτον εὐγνώμονα καὶ δυνατὸν εἰπεῖν· καλὸν γὰρ τὴν μὲν διάνοιαν προαιρεῖσθαι τὰ βέλτιστα, τὴν δὲ παιδείαν τὴν τοῦ ῥήτορας καὶ τὸν λόγον πείθειν τοὺς ἀκούοντας· εἰ δὲ μή, τήν γ᾽ εὐγνωμοσύνην ἀεὶ προτακτέον τοῦ λόγου. Πέμπτον ἀνδρεῖον εἶναι τὴν ψυχήν, ἵνα μὴ παρὰ τὰ δεινὰ καὶ τοὺς κινδύνους ἐγκαταλείπῃ τὸν δῆμον. Τὸν δ᾽ ὀλιγαρχικὸν πάντα τἀναντία τούτων ἔχειν· τί γὰρ δεῖ πάλιν διεξιέναι; σκέψασθε δὴ τί τούτων ὑπάρχει Δημοσθένει· ὁ δὲ λογισμὸς ἔστω ἐπὶ πᾶσι δικαίοις.

[171] Τούτῳ πατὴρ μὲν ἦν Δημοσθένης ὁ Παιανιεύς, ἀνὴρ ἐλεύθερος· οὐ γὰρ δεῖ ψεύδεσθαι· τὰ δ᾽ ἀπὸ τῆς μητρὸς καὶ τοῦ πάππου τοῦ πρὸς μητρὸς πῶς ἔχει αὐτῷ, ἐγὼ φράσω. Γύλων ἦν ἐκ Κεραμέων. Οὗτος προδοὺς τοῖς πολεμίοις Νύμφαιον τὸ ἐν τῷ Πόντῳ, τότε τῆς πόλεως ἐχούσης τὸ χωρίον τοῦτο, φυγὰς ἀπ᾽ εἰσαγγελίας ἐκ τῆς πόλεως ἐγένετο θανάτου καταγνωσθέντος αὐτοῦ, τὴν κρίσιν οὐχ ὑπομείνας, καὶ ἀφικνεῖται εἰς Βόσπορον κἀκεῖ λαμβάνει δωρεὰν παρὰ τῶν τυράννων τοὺς ὠνομασμένους Κήπους,

[172] καὶ γαμεῖ γυναῖκα πλουσίαν μὲν νὴ Δία καὶ χρυσίον ἐπιφερομένην πολύ, Σκύθιν δὲ τὸ γένος, ἐξ ἧς αὐτῷ γίγνονται θυγατέρες δύο, ἃς ἐκεῖνος δεῦρο μετὰ πολλῶν χρημάτων ἀποστείλας, συνῴκισε τὴν μὲν ἑτέραν ὁτῳδήποτε, ἵνα μὴ πολλοῖς ἀπεχθάνωμαι, τὴν δ᾽ ἑτέραν ἔγημε παριδὼν τοὺς τῆς πόλεως νόμους Δημοσθένης ὁ Παιανιεύς, ἐξ ἧς ὑμῖν ὁ περίεργος καὶ συκοφάντης γεγένηται Δημοσθένης. Οὐκοῦν ἀπὸ μὲν τοῦ πάππου πολέμιος ἂν εἴη τῷ δήμῳ, θάνατον γὰρ αὐτοῦ τῶν προγόνων κατέγνωτε, τὰ δ᾽ ἀπὸ τῆς μητρὸς Σκύθης βάρβαρος ἑλληνίζων τῇ φωνῇ· ὅθεν καὶ τὴν πονηρίαν οὐκ ἐπιχώριός ἐστι.

[173] Περὶ δὲ τὴν καθ᾽ ἡμέραν δίαιταν τίς ἐστιν; ἐκ τριηράρχου λογογράφος ἀνεφάνη, τὰ πατρῷα καταγελάστως προέμενος· ἄπιστος δὲ καὶ περὶ ταῦτα δόξας εἶναι καὶ τοὺς λόγους ἐκφέρων τοῖς ἀντιδίκοις, ἀνεπήδησεν ἐπὶ τὸ βῆμα· πλεῖστον δ᾽ ἐκ τῆς πολιτείας εἰληφὼς ἀργύριον, ἐλάχιστα περιεποιήσατο. Νῦν μέντοι τὴν δαπάνην ἐπικέκλυκεν αὐτοῦ τὸ βασιλικὸν χρυσίον, ἔσται δ᾽ οὐδὲ τοῦθ᾽ ἱκανόν· οὐδεὶς γὰρ πώποτε πλοῦτος τρόπου πονηροῦ περιεγένετο. Καὶ τὸ κεφάλαιον, τὸν βίον οὐκ ἐκ τῶν ἰδίων προσόδων πορίζεται, ἀλλ᾽ ἐκ τῶν ὑμετέρων κινδύνων.

[174] Πρὸς δ᾽ εὐγνωμοσύνην καὶ λόγου δύναμιν πῶς πέφυκε; δεινὸς λέγειν, κακὸς βιῶναι. Οὕτω γὰρ κέχρηται καὶ τῷ ἑαυτοῦ σώματι καὶ παιδοποιίᾳ ὥστ᾽ ἐμὲ μὴ βούλεσθαι λέγειν ἃ τούτῳ πέπρακται· ἤδη γάρ ποτε εἶδον μισηθέντας τοὺς τὰ τῶν πλησίον αἰσχρὰ λίαν σαφῶς λέγοντας. Ἔπειτα τί συμβαίνει τῇ πόλει; οἱ μὲν λόγοι καλοί, τὰ δ᾽ ἔργα φαῦλα.

[175] Πρὸς δὲ ἀνδρείαν βραχύς μοι λείπεται λόγος. Εἰ μὲν γὰρ ἠρνεῖτο μὴ δειλὸς εἶναι ἢ ὑμεῖς μὴ συνῄδετε, διατριβὴν ὁ λόγος ἄν μοι παρέσχεν· ἐπειδὴ δὲ καὶ αὐτὸς ὁμολογεῖ ἐν ταῖς ἐκκλησίαις, καὶ ὑμεῖς σύνιστε, λοιπὸν ὑπομνῆσαι τοὺς περὶ τούτων κειμένους νόμους. Ὁ γὰρ Σόλων ὁ παλαιὸς νομοθέτης ἐν τοῖς αὐτοῖς ἐπιτιμίοις ᾤετο δεῖν ἐνέχεσθαι τὸν ἀστράτευτον καὶ τὸν λελοιπότα τὴν τάξιν καὶ τὸν δειλὸν ὁμοίως· εἰσὶ γὰρ καὶ δειλίας γραφαί. Καίτοι θαυμάσειεν ἄν τις ὑμῶν εἰ εἰσὶ φύσεως γραφαί. Εἰσίν. Τίνος ἕνεκα; ἵν᾽ ἕκαστος ἡμῶν τὰς ἐκ τῶν νόμων ζημίας φοβούμενος μᾶλλον ἢ τοὺς πολεμίους, ἀμείνων ἀγωνιστὴς ὑπὲρ τῆς πατρίδος ὑπάρχῃ.

[176] Ὁ μὲν τοίνυν νομοθέτης τὸν ἀστράτευτον καὶ τὸν δειλὸν καὶ τὸν λιπόντα τὴν τάξιν ἔξω τῶν περιραντηρίων τῆς ἀγορᾶς ἐξείργει, καὶ οὐκ ἐᾷ στεφανοῦσθαι, οὐδ᾽ εἰσιέναι εἰς τὰ ἱερὰ τὰ δημοτελῆ· σὺ δὲ τὸν ἀστεφάνωτον ἐκ τῶν νόμων κελεύεις ἡμᾶς στεφανοῦν, καὶ τῷ σαυτοῦ ψηφίσματι τὸν οὐ προσήκοντα εἰσκαλεῖς τοῖς τραγῳδοῖς εἰς τὴν ὀρχήστραν, εἰς τὸ ἱερὸν τοῦ Διονύσου τὸν τὰ ἱερὰ δειλίᾳ προδεδωκότα.

Ἵνα δὲ μὴ ἀποπλανῶ ὑμᾶς ἀπὸ τῆς ὑποθέσεως, ἐκεῖνο μέμνησθε, ὅταν φῇ δημοτικὸς εἶναι· θεωρεῖτ᾽ αὐτοῦ μὴ τὸν λόγον, ἀλλὰ τὸν βίον, καὶ σκοπεῖτε μὴ τίς φησιν εἶναι, ἀλλὰ τίς ἐστιν.

***
[168] Ναι, αλλά είναι φίλος του λαού. Αν βέβαια δίνετε προσοχή στα ωραία λόγια του, θα εξαπατηθείτε όπως και στο παρελθόν· εάν όμως εξετάσετε τον χαρακτήρα του και την αλήθεια, δεν θα εξαπατηθείτε. Να κρίνετε τα λόγια του κατά τον ακόλουθο τρόπο. Εγώ με τη βοήθειά σας θα εξετάσω ποιές ιδιότητες πρέπει να υπάρχουν στον χαρακτήρα του φίλου του λαού και συνετού ανθρώπου, και θα αντιπαραθέσω ποιος περίπου είναι φυσικό να είναι ο ολιγαρχικός και φαύλος άνθρωπος. Σεις, συγκρίνοντας το καθένα απ᾽ αυτά, κρίνετέ τον όχι με βάση τα λόγια αλλά τον τρόπο της ζωής του.

[169] Φαντάζομαι πως όλοι θα συμφωνήσετε ότι στον φίλο του λαού πρέπει να υπάρχουν οι εξής ιδιότητες: κατά πρώτον, να είναι ελεύθερος και από την πλευρά του πατέρα του και από την πλευρά της μητέρας του, για να μη σταθεί η ατυχής καταγωγή του αιτία εχθρικής στάσης απέναντι στους νόμους, που διασφαλίζουν τη δημοκρατία· δεύτερον, να μπορεί να παρουσιάσει εκ μέρους των προγόνων του κάποιαν ευεργεσία προς τον λαό ή τουλάχιστον ότι δεν υπήρχε καμιά έχθρα προς αυτόν, πράγμα τελείως απαραίτητο, για να μην επιχειρήσει να κάνει κακό στην πόλη παίρνοντας εκδίκηση για τις ατυχίες των προγόνων του·

[170] τρίτον, πρέπει να είναι από τη φύση του μυαλωμένος και μετριοπαθής στον καθημερινό τρόπο ζωής του, για να μη δωροδοκείται σε βάρος του λαού λόγω των δαπανών του για τις ασελγείς συνήθειές του· τέταρτον, να είναι σωστός στην κρίση και ικανός ρήτορας· γιατί είναι ωραίο πράγμα η δύναμη του νου να τον βοηθεί στη λήψη σωστών αποφάσεων, και από την άλλη, η μόρφωση του ρήτορα και η ρητορική δεινότητα να πείθουν τους ακροατές· εάν όμως δεν διαθέτει και τις δύο αρετές, τότε η σωστή κρίση είναι πάντα προτιμότερη από τη ρητορική δεινότητα· πέμπτον, να το λέει η ψυχή του, για να μην εγκαταλείπει τον λαό μπροστά στα δεινά και στους κινδύνους. Όσον αφορά στον ολιγαρχικό, αυτός κατ᾽ ανάγκην έχει όλα τα αντίθετα χαρακτηριστικά από αυτά. Αλλά ποιος ο λόγος να τα επαναλάβω ένα ένα; Σκεφτείτε τώρα ποια από αυτά χαρακτηρίζουν τον Δημοσθένη· η κρίση σας να είναι αμερόληπτη για όλα.

[171] Πατέρας του ήταν ο Δημοσθένης από την Παιανία, άνθρωπος ελεύθερος· γιατί δεν πρέπει να λέω ψέματα· πώς όμως έχουν τα πράγματα από την πλευρά της μητέρας του και του παππού του από εκείνη θα σας το πω εγώ. Υπήρχε κάποιος Γύλων από τον δήμο Κεραμέων. Αυτός πρόδωσε στους εχθρούς το Νυμφαίο του Πόντου, που τότε το οχυρό αυτό το είχε στην κατοχή της η πόλη μας. Ύστερα από καταγγελία καταδικάστηκε σε θάνατο, αλλά έφυγε από την πόλη, επειδή δεν είχε το σθένος να αντιμετωπίσει την απόφαση. Πήγε στον Βόσπορο και εκεί οι τύραννοι του έδωσαν δώρο τους ονομαζόμενους Κήπους.

[172] Νυμφεύτηκε μια γυναίκα πλούσια, μα τον Δία, προικισμένη με πολύ χρήμα, σκυθικής όμως καταγωγής. Από αυτήν απέκτησε ο Γύλων δυο θυγατέρες, που τις έστειλε εδώ με πολλά χρήματα και τις πάντρεψε, τη μια με έναν κάποιον —δεν λέω με ποιον, για να μην προκαλέσω την απέχθεια πολλών— την άλλη τη νυμφεύτηκε ο Δημοσθένης από την Παιανία, παραβλέποντας τους νόμους της πόλης. Από αυτήν σάς προέκυψε ο πολυάσχολος και συκοφάντης Δημοσθένης. Συνεπώς, από τον παππού του υπάρχει η πιθανότητα να είναι εχθρός του λαού, αφού τους προγόνους του είχατε καταδικάσει σε θάνατο. Από την πλευρά της μητέρας του, εξάλλου, είναι Σκύθης βάρβαρος που μιλάει ελληνικά· γι᾽ αυτό, όσον αφορά και στην παλιανθρωπιά του δεν είναι ντόπιος.

[173] Όσον αφορά στον καθημερινό τρόπο ζωής του, ποιος είναι; Από τριήραρχος παρουσιάστηκε λογογράφος, σπαταλώντας την πατρική περιουσία κατά τρόπο γελοίο. Επειδή όμως και στο επάγγελμα αυτό φάνηκε ότι ήταν αναξιόπιστος, καθώς αποκάλυπτε στους αντιδίκους τα επιχειρήματα των πελατών του, μεταπήδησε στο πολιτικό βήμα. Μολονότι είχε αποκομίσει από την πολιτική πάρα πολλά χρήματα, ελάχιστα διέσωσε. Τώρα όμως το περσικό χρυσάφι υπερκάλυψε τις δαπάνες του· αλλά ούτε και αυτό θα του είναι αρκετό· γιατί κανένας πλούτος ποτέ μέχρι σήμερα δεν γλιτώνει στα χέρια κακοήθη ανθρώπου. Με λίγα λόγια, προμηθεύεται τα προς το ζην όχι από τα δικά του εισοδήματα αλλά από τους δικούς σας κινδύνους.

[174] Ως προς τη σωστή κρίση και τη ρητορική του δεινότητα πώς είναι από φυσικού του; Δεινός στη δύναμη του λόγου, αισχρός στη ζωή του. Γιατί κατά τέτοιο τρόπο έχει εκμεταλλευτεί το σώμα του και την ικανότητά του να κάνει παιδιά, ώστε να μην επιθυμώ να αναφέρω τι έχει κάνει. Γιατί διαπίστωσα ήδη ότι έχουν γίνει μισητοί όσοι έχουν βγάλει στη φόρα τα αίσχη των συνανθρώπων τους. Αλλά τι καλό έχει να περιμένει η πόλη από τέτοιους ανθρώπους; Λόγια ωραία, έργα αισχρά.

[175] Όσον αφορά στην παλικαριά του, δεν έχω πολλά να πω. Γιατί, εάν αρνιόταν ότι είναι δειλός ή αν εσείς δεν το είχατε διαπιστώσει, τότε θα χρειαζόταν να μιλώ επί ώρες· επειδή όμως και ο ίδιος το παραδέχεται στις συνελεύσεις και εσείς το έχετε διαπιστώσει, εκείνο που απομένει είναι να υπενθυμίσω την ισχύουσα νομοθεσία για τους δειλούς. Ο Σόλων, ο παλαιός νομοθέτης, πίστευε ότι ο ανυπότακτος, ο λιποτάκτης και ο δειλός πρέπει να τιμωρούνται με την ίδια ποινή χωρίς εξαίρεση· γιατί υπάρχουν και δικαστικές διώξεις για δειλία, αν και θα εκπλησσόταν κάποιος από σας αν υπάρχουν δικαστικές διώξεις για φυσικά ελαττώματα. Για ποιο σκοπό; Για να γίνεται ο καθένας μας καλύτερος υπερασπιστής της πατρίδας, φοβούμενος περισσότερο τις από τους νόμους τιμωρίες παρά τους εχθρούς.

[176] Ο νομοθέτης λοιπόν δεν επιτρέπει την είσοδο στα περιρραντήρια της αγοράς στον ανυπότακτο, στον λιποτάκτη και στον δειλό και δεν αφήνει να στεφανωθούν ούτε και να μπαίνουν στους χώρους που γίνονται οι δημόσιες θυσίες. Και έρχεσαι εσύ τώρα, Κτησιφώντα, και ζητάς από μας να στεφανώσουμε αυτόν που ο νόμος απαγορεύει, και με το ψήφισμά σου καλείς στην ορχήστρα, στο ιερό του Διονύσου, κατά τη διδασκαλία των τραγωδιών, τον άνθρωπο που του έχει απαγορευτεί η είσοδος στους ιερούς χώρους, αυτόν που από τη δειλία του έχει προδώσει τα ιερά μας!

Για να μην σας απομακρύνω από την υπόθεση, θυμηθείτε τον ισχυρισμό του πως είναι τάχα φίλος του λαού. Εξετάστε όχι τα λόγια του αλλά τη ζωή του και προσέξτε όχι ποιος λέει ότι είναι, αλλά ποιος πράγματι είναι.