ΡΗΤΟΡΙΚΗ: ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ - Φίλιππος (149-155)

[149] Ταῦτ᾽ οὖν ἐξετάσας ἅπαντα καὶ διελθὼν πρὸς αὑτὸν, ἢν μέν τι τῶν εἰρημένων ᾖ μαλακώτερον ἢ καταδεέστερον, αἰτιῶ τὴν ἡλικίαν τὴν ἐμὴν ᾗ δικαίως ἂν ἅπαντες συγγνώμην ἔχοιεν· ἢν δ᾽ ὅμοια τοῖς πρότερον διαδεδομένοις, νομίζειν αὐτὰ χρὴ μὴ τὸ γῆρας τοὐμὸν εὑρεῖν ἀλλὰ τὸ δαιμόνιον ὑποβαλεῖν, οὐκ ἐμοῦ φροντίζον, ἀλλὰ τῆς Ἑλλάδος κηδόμενον καὶ βουλόμενον ταύτην τε τῶν κακῶν ἀπαλλάξαι τῶν παρόντων καὶ σοὶ πολὺ μείζω περιθεῖναι δόξαν τῆς νῦν ὑπαρχούσης.

[150] Οἶμαι δέ σ᾽ οὐκ ἀγνοεῖν ὃν τρόπον οἱ θεοὶ τὰ τῶν ἀνθρώπων διοικοῦσιν. Οὐ γὰρ αὐτόχειρες οὔτε τῶν ἀγαθῶν οὔτε τῶν κακῶν γίγνονται τῶν συμβαινόντων αὐτοῖς, ἀλλ᾽ ἑκάστοις τοιαύτην ἔννοιαν ἐμποιοῦσιν ὥστε δι᾽ ἀλλήλων ἡμῖν ἑκάτερα παραγίγνεσθαι τούτων.

[151] Οἷον ἴσως καὶ νῦν τοὺς μὲν λόγους ἡμῖν ἀπένειμαν, ἐπὶ δὲ τὰς πράξεις σε τάττουσιν, νομίζοντες τούτων μὲν σὲ κάλλιστ᾽ ἂν ἐπιστατῆσαι, τὸν δὲ λόγον τὸν ἐμὸν ἥκιστ᾽ ἂν ὀχληρὸν γενέσθαι τοῖς ἀκούουσιν. Ἡγοῦμαι δὲ καὶ τὰ πεπραγμένα πρότερον οὐκ ἄν ποτέ σοι γενέσθαι τηλικαῦτα τὸ μέγεθος, εἰ μή τις θεῶν αὐτὰ συγκατώρθωσεν,

[152] οὐχ ἵνα τοῖς βαρβάροις μόνον τοῖς ἐπὶ τῆς Εὐρώπης κατοικοῦσιν πολεμῶν διατελῇς, ἀλλ᾽ ὅπως ἂν ἐν τούτοις γυμνασθεὶς καὶ λαβὼν ἐμπειρίαν καὶ γνωσθεὶς οἷος εἶ, τούτων ἐπιθυμήσῃς ὧν ἐγὼ τυγχάνω συμβεβουλευκώς. Αἰσχρὸν οὖν ἐστὶν καλῶς τῆς τύχης ἡγουμένης ἀπολειφθῆναι καὶ μὴ παρασχεῖν σαυτὸν εἰς ὃ βούλεταί σε προαγαγεῖν.

[153] Νομίζω δὲ χρῆναί σε πάντας μὲν τιμᾶν τοὺς περὶ τῶν σοι πεπραγμένων ἀγαθόν τι λέγοντας, κάλλιστα μέντοι νομίζειν ἐκείνους ἐγκωμιάζειν τοὺς μειζόνων ἔργων ἢ τηλικούτων τὴν σὴν φύσιν ἀξιοῦντας, καὶ τοὺς μὴ μόνον ἐν τῷ παρόντι κεχαρισμένως διειλεγμένους, ἀλλ᾽ οἵτινες ἂν τοὺς ἐπιγιγνομένους οὕτω ποιήσωσι τὰς σὰς πράξεις θαυμάζειν ὡς οὐδενὸς ἄλλου τῶν προγεγενημένων. Πολλὰ δὲ βουλόμενος τοιαῦτα λέγειν οὐ δύναμαι· τὴν δ᾽ αἰτίαν δι᾽ ἣν, πλεονάκις τοῦ δέοντος εἴρηκα.

[154] Λοιπὸν οὖν ἐστὶν τὰ προειρημένα συναγαγεῖν, ἵν᾽ ὡς ἐν ἐλαχίστοις κατίδῃς τὸ κεφάλαιον τῶν συμβεβουλευμένων. Φημὶ γὰρ χρῆναί σε τοὺς μὲν Ἕλληνας εὐεργετεῖν, Μακεδόνων δὲ βασιλεύειν, τῶν δὲ βαρβάρων ὡς πλείστων ἄρχειν. Ἢν γὰρ ταῦτα πράττῃς, ἅπαντές σοι χάριν ἕξουσιν, οἱ μὲν Ἕλληνες ὑπὲρ ὧν ἂν εὖ πάσχωσιν, Μακεδόνες δ᾽ ἢν βασιλικῶς ἀλλὰ μὴ τυραννικῶς αὐτῶν ἐπιστατῇς, τὸ δὲ τῶν ἄλλων γένος, ἢν διὰ σὲ βαρβαρικῆς δεσποτείας ἀπαλλαγέντες Ἑλληνικῆς ἐπιμελείας τύχωσιν.

[155] Ταῦθ᾽ ὅπως μὲν γέγραπται τοῖς καιροῖς καὶ ταῖς ἀκριβείαις, παρ᾽ ὑμῶν τῶν ἀκουόντων πυνθάνεσθαι δίκαιόν ἐστιν· ὅτι μέντοι βελτίω τούτων καὶ μᾶλλον ἁρμόττοντα τοῖς ὑπάρχουσιν οὐδεὶς ἄν σοι συμβουλεύσειεν, σαφῶς εἰδέναι νομίζω.

***
Ο Φίλιππος εκλεκτός των θεών. — Η δόξα που τον περιμένει.
[149] Όλα αυτά λοιπόν αφού καλά τα μελετήσεις και τα συζητήσεις με τον εαυτό σου σε όλο τους το βάθος, αν κάτι από όσα είπα σου φανεί κάπως άτονο και οπωσδήποτε κατώτερο από τις προσδοκίες σου, να το αποδώσεις μόνο στην ηλικία μου, που όλοι θα την έβλεπαν δικαιολογημένα με κάποια επιείκεια. Αν όμως σου φανούν όμοια με αυτά που πιο παλιά υποστήριξα, είναι ανάγκη να πεισθείς πως δεν είναι τα γηρατειά μου που τα επινόησαν, αλλά μου τα είχε υποβάλει κάποια δύναμη θεϊκή, που φυσικά δεν νοιάζεται για μένα αλλά για την Ελλάδα και θέλει και αυτή να απαλλάξει από τα σημερινά δεινά της, αλλά και εσένα να σε περιβάλει με δόξα μεγαλύτερη από όση έχεις τώρα.

[150] Και είμαι βέβαιος ότι δεν αγνοείς με ποιό τρόπο ρυθμίζουν οι θεοί τις τύχες των ανθρώπων: Δεν φέρνουν με τα ίδια τους τα χέρια ούτε τις συμφορές ούτε την ευτυχία στους ανθρώπους, αλλά στο κάθε πράγμα δίνουνε τέτοιο νόημα, ώστε με τις δικές μας ενέργειες να προκαλούμε εμείς οι ίδιοι πότε τη μια, πότε την άλλη από τις δυο καταστάσεις. Έτσι ίσως και τώρα:

[151] Τους λόγους τούς ανάθεσαν σε μένα, ενώ στις πράξεις όρισαν εσένα, κρίνοντας πως εσύ θα τις πετύχαινες με τον πιο τέλειο τρόπο και πως ο λόγος ο δικός μου δεν θα προκαλούσε ίσως δυσφορία σ ᾽αυτούς που θα τον άκουγαν. Φτάνω μάλιστα στο σημείο να πιστεύω ότι τα προηγούμενά σου κατορθώματα ποτέ δεν θα είχαν και τέτοια σπουδαιότητα, αν κάποιος από τους θεούς δεν είχε συνεργήσει,

[152] και φυσικά μόνο για να μπορέσεις να συνεχίσεις τον πόλεμο ενάντια στους βαρβάρους που κατοικούνε στην Ευρώπη, αλλά κυρίως για να εξασκηθείς σ ᾽αυτούς, να αποχτήσεις πείρα, να συνειδητοποιήσεις τις δυνάμεις σου και ύστερα να στρέψεις την προσοχή σου σ᾽ αυτά που τώρα εγώ συμβουλεύω. Και δίχως άλλο είναι ντροπή η τύχη να σε οδηγεί σε δρόμους ένδοξους και συ να μένεις πίσω, να μην προσφέρεσαι να σε ανεβάσει εκεί που θέλει εκείνη.

[153] Νομίζω βέβαια πως πρέπει να εκτιμάς όλους που λεν λόγια καλά για όσα ως τώρα έκανες, να είσαι όμως βέβαιος ότι το πιο λαμπρό εγκώμιο σου το πλέκουν εκείνοι που σε θεωρούν άξιο για πράξεις πιο σπουδαίες από όσες έχεις κάνει και εκείνοι που δεν μιλούν ευχάριστα μόνο για το παρόν, αλλά θα κάνουν τις μελλούμενες γενιές να νιώθουν τόσο θαυμασμό για τις δικές σου πράξεις όσο δεν θα έχουν νιώσει για κανέναν προγενέστερο. Βέβαια πολλά τέτοια ακόμα θα ήθελα να πω, αλλά δεν έχω τη δύναμη. Τον λόγο τον έχω ήδη πει πιο πολλές φορές από όσες ίσως θα έπρεπε.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ Ανακεφαλαίωση. — Αξιολόγηση του θέματος.
[154] Τώρα απομένει να ανακεφαλαιώσουμε όλα τα προηγούμενα, για να μπορέσεις να κοιτάξεις μέσα σε λιγοστές γραμμές τον κεντρικό πυρήνα από τις συμβουλές μου. Λέω λοιπόν πως πρέπει να γίνεις ο ευεργέτης των Ελλήνων, ο βασιλιάς των Μακεδόνων και ο κυρίαρχος όσο μπορείς πιο πολλών βαρβάρων. Αν ενεργήσεις έτσι, όλοι θα σου χρωστούνε χάρη: Οι Έλληνες για τις ευεργεσίες σου, οι Μακεδόνες που τους κυβερνάς σαν βασιλιάς σωστός και όχι σαν τύραννος· και όλοι οι άλλοι οι λαοί που θα τους απαλλάξεις από τη δεσποτική κυριαρχία των βαρβάρων, για να τους προσφέρεις την προστασία των Ελλήνων.

[155] Αν βέβαια όλα αυτά έχουν γραφεί με όλες τις λεπτομέρειες και όπως το απαιτούν οι περιστάσεις, σωστό είναι να το μάθω από σας που με ακούτε· ότι όμως άλλος κανείς δεν είναι σε θέση να σου δώσει συμβουλές πιο ωφέλιμες από αυτές και πιο ταιριαστές για τις συνθήκες που μας περιβάλλουν τώρα, νομίζω πως το ξέρω με ασφάλεια.