Το θαύμα της βροχής

Τον χειμώνα του 168/169, ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Μάρκος Αυρήλιος ξεκίνησε εκστρατεία μεγάλης κλίμακας εναντίον των φυλών πέρα από τα βορειότερα σύνορα της αυτοκρατορίας… τους Μακρομάνους και τους Κουάδους στην Τσεχία, τους οποίους μετά από μερικές αποτυχημένες προσπάθειες, νίκησε το 174. Κατά την διάρκεια της εκστρατείας, η αποκαλούμενη Κεραυνοβόλα Λεγεώνα [Thundering Legion, Legio XII Fulminata] περικυκλώθηκε από Κουάδους και παραλίγο να παραδοθεί, εξαιτίας έλλειψης νερού. Ωστόσο, όταν η καταστροφή έμοιαζε αναπόφευκτη, καταρρακτώδης βροχή απελευθέρωσε τους Ρωμαίους. Το γεγονός συνέβη μάλλον το 172.

Ευθύς, ρίζωσαν αρκετές παραδόσεις για το αίτιο του θαύματος. Σύμφωνα με τον Δίωνα Κάσσιο, Έλληνα ιστορικό ο οποίος συνέγραψε περί τα 40 έτη μετά το συμβάν, κάποιος Αιγύπτιος μάγος αξιώθηκε να το πραγματώσει. Από την άλλη, ο σύγχρονός του, Τερτυλλιανός, Χριστιανός συγγραφέας, υποστήριξε ότι οι προσευχές των Χριστιανών στρατιωτών είχαν προκαλέσει την θεϊκή παρέμβαση. Άλλες πηγές αναφοράς στο επεισόδιο αποτελούν κάποια νομίσματα και το ανάγλυφο στην τιμητική αψίδα για τον Μάρκο Αυρήλιο.

Η Ρωμαϊκή Ιστορία του Δίωνα Κάσσιου είναι μερικώς χαμένη, αλλά διασώζεται ένα απόσπασμα από τον Βυζαντινό συγγραφέα Ξιφιλίνο. Ακολουθεί η αναφορά του Δίωνος και η προσθήκη του Ξιφιλίνου, ο οποίος τον κατηγορεί για απάτη.

[72.8] Έτσι, ο Μάρκος υπέταξε τους Μακρομάνους και τους Ιάζυγες, μετά από πολλές σκληρές μάχες και κινδύνους. Ήταν η μοίρα του να κάνει μεγάλο πόλεμο ενάντια στον λαό των αποκαλούμενων Κουάδων και από τύχη να κερδίσει απρόσμενη νίκη για την οποία καλύτερα να λέγαμε ότι του παραχωρήθηκε από τον ουρανό. Επειδή, όταν οι Ρωμαίοι βρέθηκαν πολιορκημένοι κατά την διάρκεια της μάχης, θεία δύναμη τους έσωσε με τον πιο ανέλπιστο τρόπο. Οι Κουάδοι τους είχαν περικυκλώσει σε μέρος ιδανικό για τον σκοπό τους και οι Ρωμαίοι πολεμούσαν γενναία με τις ασπίδες τους ενωμένες· τότε οι βάρβαροι έπαψαν να μάχονται, προσδοκώντας να τους αιχμαλωτίσουν με ευκολία, εξαιτίας της ζέστης και της έλλειψης νερού. Τόσο πολυπληθέστεροι όπως ήταν, τοποθέτησαν φρουρές ολόγυρα εγκλωβίζοντάς τους ώστε να μην μπορούν να βρούν πουθενά νερό. Ως εκ τούτου η κούραση, οι πληγές, ο καυτός ήλιος και η δίψα έφεραν τους Ρωμαίους σε τρομερά δύσκολη θέση· δεν μπορούσαν ούτε να πολεμήσουν ούτε να παραδοθούν, παρά μονάχα στέκονταν όρθιοι, διατηρούσαν τις γραμμές και την σύνταξή τους σε διάφορες θέσεις, καμένοι από την ζέστη, όταν αίφνης μαζεύτηκαν πολλά σύννεφα και μια δυνατή βροχή, όχι δίχως θεϊκή παρέμβαση, ξέσπασε πάνω τους. Πράγματι, υπάρχει μια ιστορία σύμφωνα με την οποία ο Χαρνούφις (Harnuphis) Αιγύπτιος μάγος στην συνοδεία του Μάρκου, είχε προκαλέσει με τις δεήσεις του διάφορες θεότητες και συγκεκριμένα τον Ερμή, τον θεό του ανέμου [ο Ερμής δεν είναι γνωστός ως ουράνια θεότητα. Ωστόσο συχνά παρουσιάζεται σαν Ρωμαίος ομόλογος του Αιγυπτίου Θὠθ, ο οποίος με το όνομα Θωθ-Σου, είναι η προσωποποίηση του ανέμου] και με αυτόν τον τρόπο προσέλκυσε την βροχή.

[72.9] Αυτό αναφέρει ο Δίων για το θέμα, αλλά προφανώς σφάλλει, είτε σκόπιμα είτε για άλλο λόγο· επιπλέον, προτίθεμαι να πιστέψω ότι το λάθος του ήταν κυρίως εμπρόθετο. Θα πρέπει όντως να είναι έτσι, διότι δεν αγνοούσε την μεραρχία των στρατιωτών που κουβαλούσε το ιδιαίτερο όνομα Κεραυνοβόλα Λεγεώνα —πράγματι την αναφέρει στην σειρά με τις υπόλοιπες— τίτλος ο οποίος δεν αποδόθηκε για κανέναν άλλο λόγο (ουδείς έχει αναφέρει κάτι) παρά για το περιστατικό που συνέβη στον εν λόγω πόλεμο [ο τιμητικός τίτλος Φουλμινάτα (ρμ. κεραυνοβολώ ή αστραποβολώ) είχε στην πραγματικότητα χρησιμοποιηθεί τουλάχιστον έναν αιώνα πριν το θαύμα της βροχής. Ο λίβελος του Ξιφιλίνου κατά του Δίωνος είναι παντελώς ανυπόστατος]. Ήταν ακριβώς αυτό το γεγονός που έσωσε τους Ρωμαίους σε τούτη την περίσταση κι έφερε την καταστροφή για τους βαρβάρους, όχι ο μάγος Χαρνούφις· διότι ο Μάρκος δεν είχε αναφερθεί ότι αρεσκόταν στην συντροφιά μάγων ή την μαγεία [Αυτό απέχει πολύ από την αλήθεια. Ο Μάρκος Αυρήλιος είχε μεγάλη φήμη ως φιλόσοφος, όμως η σοφία προς τα τέλη του δευτέρου αιώνα, ενεπλάκη σε μη ορθολογικές προσεγγίσεις του θείου. Ο Χαρνούφις είναι γνωστός από επιγραφή η οποία βρέθηκε στην Ακυληία, μια από τις στρατιωτικές βάσεις του Μάρκου Αυρηλίου].

Η αναφορά, τώρα, που έχω στην διάθεσή μου για το επεισόδιο, είναι η ακόλουθη: Ο Μάρκος διέθετε μεραρχία στρατιωτών (οι Ρωμαίοι αποκαλούσαν το τμήμα αυτό, λεγεώνα) από την Μελιτίνη· όλοι εκείνοι οι άνθρωποι ήσαν πιστοί στον Χριστό. Λέγεται ότι σ᾽εκείνη την μάχη, όταν ο Μάρκος βρέθηκε μπροστά στην καταστροφή, αναζητώντας λύσεις για την περίσταση και φοβούμενος για το στράτευμά του, τον πλησίασε ο έπαρχος και του είπε ότι εκείνοι που αποκαλούνταν Χριστιανοί μπορούσαν να επιτύχουν τα πάντα με τις προσευχές τους και ότι στην λεγεώνα τύχαινε να υπάρχει ολόκληρη ομάδα απ᾽αυτή την αίρεση. Στο άκουσμα εκείνο ο Μάρκος τους κάλεσε να προσευχηθούν· η δέηση εισακούστηκε άμεσα από τον θεό τους, ο οποίος έπληξε τον εχθρό με κεραυνό και ανακούφισε τους Ρωμαίους καταιονίζοντάς τους. Ο Μάρκος εξεπλάγη και όχι μόνο τίμησε τους Χριστιανούς αποδίδοντάς τους στρατιωτικά αξιώματα, αλλά ονομάτισε την λεγεώνα Κεραυνοβόλα. Αναφέρεται επίσης ότι διασώζεται σχετική επιστολή του Μάρκου. Όμως οι Έλληνες, αν και γνώριζαν ότι η λεγεώνα αποκαλούνταν έτσι και οι ίδιοι ήσαν αυτόπτες μάρτυρες του γεγονότος, ουδέποτε αναφέρθηκαν ανεξάρτητα στα αίτια της ονοματοδοσίας.

[72.10] Ο Δίων συνεχίζει το αφήγημα του για να πεί ότι όταν άρχισε να πέφτει βροχή, αρχικά όλοι έστρεψαν τα πρόσωπά τους στον ουρανό και γέμισαν τα στόματά τους με νερό· έπειτα κάποιοι κράτησαν έτσι τις ασπίδες και άλλοι τα κράνη τους, ώστε να μαζέψουν νερό και όχι μόνο ρούφηξαν οι ίδιοι μεγάλες γουλιές αλλά πότισαν και τα άλογά τους. Όταν οι βάρβαροι τους επιτέθηκαν ξανά, έπιναν και πολεμούσαν ταυτόχρονα· κάποιοι τραυματίστηκαν και στην ουσία κατάπιναν το αίμα που έρεε από τις πληγές στα κράνη τους αναμεμειγμένο με νερό. Πράγματι ήσαν τόσο προσηλωμένοι στο να ξεδιψάσουν, που θα μπορούσαν να έχουν υποστεί σοβαρότατες απώλειες από την επίθεση του εχθρού, αν δεν ήταν τόσο βίαια τα φαινόμενα της χαλαζόπτωσης και των κεραυνών που έπληξαν τις τάξεις του.

Έτσι, σ´ έναν και μόνο τόπο μπορούσε κάποιος να αντικρύσει νερό και φωτιά να πέφτουν από τον ουρανό ταυτόχρονα· την ώρα που εκείνοι στην πλευρά τους αφανίζονταν φλεγόμενοι κι ενώ η φωτιά, από την μία, δεν άγιξε τους Ρωμαίους, αλλά αν έπεφτε κάπου ανάμεσά τους, έσβηνε αμέσως, η καταρρακτώσης βροχή κάτι καλό δεν πρόσφερε στους βαρβάρους παρά, ομοιάζοντας τόσο με το λάδι, στην πραγματικότητα έτρεφε τις φλόγες που τους κατέτρωγαν κι έπρεπε να ψάχνουν για νερό ενώ ήταν μουσκεμένοι από την βροχή. Μερικοί αυτοτραματίζονταν για να πνίξουν τις φλόγες με το αίμα τους και άλλοι έτρεχαν προς την μεριά των Ρωμαίων πεπεισμένοι ότι μόνο εκείνοι είχαν το σωτήριο νερό· σε κάθε περίπτωση ο Μάρκος τους λυπήθηκε. Τώρα οι στρατιώτες τον προσφωνούσαν «Imperator» (στρατηγό-αυτοκράτορα) για έβδομη φορά· και παρότι δεν επιθυμούσε να δεχτεί τέτοια τιμή προτού εγκριθεί από την Σύγκλητο, τούτη την φορά την εξέλαβε ως ουράνιο δώρο κι έστειλε επιστολή προς την γερουσία.