ΡΗΤΟΡΙΚΗ: ΛΥΣΙΑΣ - Κατὰ Ἐρατοσθένους (62-70)

[62] Φέρε δὴ καὶ περὶ Θηραμένους ὡς ἂν δύνωμαι διὰ βραχυτάτων διδάξω. δέομαι δ᾽ ὑμῶν ἀκοῦσαι ὑπέρ τ᾽ ἐμαυτοῦ καὶ τῆς πόλεως. καὶ μηδενὶ τοῦτο παραστῇ, ὡς Ἐρατοσθένους κινδυνεύοντος Θηραμένους κατηγορῶ. πυνθάνομαι γὰρ ταῦτα ἀπολογήσεσθαι αὐτόν, ὅτι ἐκείνῳ φίλος ἦν καὶ τῶν αὐτῶν ἔργων μετεῖχε.

[63] καίτοι σφόδρ᾽ ἂν αὐτὸν οἶμαι μετὰ Θεμιστοκλέους πολιτευόμενον προσποιεῖσθαι πράττειν ὅπως οἰκοδομηθήσεται τὰ τείχη, ὁπότε καὶ μετὰ Θηραμένους ὅπως καθαιρεθήσεται. οὐ γάρ μοι δοκοῦσιν ἴσου ἄξιοι γεγενῆσθαι· ὁ μὲν γὰρ Λακεδαιμονίων ἀκόντων ᾠκοδόμησεν αὐτά, οὗτος δὲ τοὺς πολίτας ἐξαπατήσας καθεῖλε.

[64] περιέστηκεν οὖν τῇ πόλει τοὐναντίον ἢ ὡς εἰκὸς ἦν. ἄξιον μὲν γὰρ ‹ἦν› καὶ τοὺς φίλους τοὺς Θηραμένους προσαπολωλέναι, πλὴν εἴ τις ἐτύγχανεν ἐκείνῳ τἀναντία πράττων· νῦν δὲ ὁρῶ τάς τε ἀπολογίας εἰς ἐκεῖνον ἀναφερομένας, τούς τ᾽ ἐκείνῳ συνόντας τιμᾶσθαι πειρωμένους ὥσπερ πολλῶν ἀγαθῶν αἰτίου ἀλλ᾽ οὐ μεγάλων κακῶν γεγενημένου.

[65] ὃς πρῶτον μὲν τῆς προτέρας ὀλιγαρχίας αἰτιώτατος ἐγένετο, πείσας ὑμᾶς τὴν ἐπὶ τῶν τετρακοσίων πολιτείαν ἑλέσθαι. καὶ ὁ μὲν πατὴρ αὐτοῦ τῶν προβούλων ὢν ταὔτ᾽ ἔπραττεν, αὐτὸς δὲ δοκῶν εὐνούστατος εἶναι τοῖς πράγμασι στρατηγὸς ὑπ᾽ αὐτῶν ᾑρέθη.

[66] καὶ ἕως μὲν ἐτιμᾶτο, πιστὸν ἑαυτὸν [τῇ πόλει] παρεῖχεν· ἐπειδὴ δὲ Πείσανδρον μὲν καὶ Κάλλαισχρον καὶ ἑτέρους ἑώρα προτέρους αὑτοῦ γιγνομένους, τὸ δὲ ὑμέτερον πλῆθος οὐκέτι βουλόμενον τούτων ἀκροᾶσθαι, τότ᾽ ἤδη διά τε τὸν πρὸς ἐκείνους φθόνον καὶ τὸ παρ᾽ ὑμῶν δέος μετέσχε τῶν Ἀριστοκράτους ἔργων.

[67] βουλόμενος δὲ τῷ ὑμετέρῳ πλήθει δοκεῖν πιστὸς εἶναι Ἀντιφῶντα καὶ Ἀρχεπτόλεμον φιλτάτους ὄντας αὑτῷ κατηγορῶν ἀπέκτεινεν, εἰς τοσοῦτον δὲ κακίας ἦλθεν, ὥστε ἅμα μὲν διὰ τὴν πρὸς ἐκείνους πίστιν ὑμᾶς κατεδουλώσατο, διὰ δὲ τὴν πρὸς ὑμᾶς τοὺς φίλους ἀπώλεσε.

[68] τιμώμενος δὲ καὶ τῶν μεγίστων ἀξιούμενος, αὐτὸς ἐπαγγειλάμενος σώσειν τὴν πόλιν αὐτὸς ἀπώλεσε, φάσκων πρᾶγμα ηὑρηκέναι μέγα καὶ πολλοῦ ἄξιον. ὑπέσχετο δὲ εἰρήνην ποιήσειν μήτε ὅμηρα δοὺς μήτε τὰ τείχη καθελὼν μήτε τὰς ναῦς παραδούς· ταῦτα δὲ εἰπεῖν μὲν οὐδενὶ ἠθέλησεν, ἐκέλευσε δὲ αὑτῷ πιστεύειν.

[69] ὑμεῖς δέ, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, πραττούσης μὲν τῆς ἐν Ἀρείῳ πάγῳ βουλῆς σωτήρια, ἀντιλεγόντων δὲ πολλῶν Θηραμένει, εἰδότες δὲ ὅτι οἱ μὲν ἄλλοι ἄνθρωποι τῶν πολεμίων ἕνεκα τἀπόρρητα ποιοῦνται, ἐκεῖνος δ᾽ ἐν τοῖς αὑτοῦ πολίταις οὐκ ἠθέλησεν εἰπεῖν ταῦθ᾽ ἃ πρὸς τοὺς πολεμίους ἔμελλεν ἐρεῖν, ὅμως ἐπετρέψατε αὐτῷ πατρίδα καὶ παῖδας καὶ γυναῖκας καὶ ὑμᾶς αὐτούς.

[70] ὁ δὲ ὧν μὲν ὑπέσχετο οὐδὲν ἔπραξεν, οὕτως δὲ ἐνετεθύμητο ὡς χρὴ μικρὰν καὶ ἀσθενῆ γενέσθαι τὴν πόλιν, ὥστε περὶ ὧν οὐδεὶς πώποτε οὔτε τῶν πολεμίων ἐμνήσθη οὔτε τῶν πολιτῶν ἤλπισε, ταῦθ᾽ ὑμᾶς ἔπεισε πρᾶξαι, οὐχ ὑπὸ Λακεδαιμονίων ἀναγκαζόμενος, ἀλλ᾽ αὐτὸς ἐκείνοις ἐπαγγελλόμενος, τοῦ τε Πειραιῶς τὰ τείχη περιελεῖν καὶ τὴν ὑπάρχουσαν πολιτείαν καταλῦσαι, εὖ εἰδὼς ὅτι, εἰ μὴ πασῶν τῶν ἐλπίδων ἀποστερηθήσεσθε, ταχεῖαν παρ᾽ αὐτοῦ τὴν τιμωρίαν κομιεῖσθε.

***
Επιχειρηματολογία: δ. Η πολιτική στάση του Θηραμένη
[62] Αν μου επιτρέπετε, σκοπεύω τώρα να σας εκθέσω τα σχετικά με το Θηραμένη, όσο μπορώ συντομότερα. Σας παρακαλώ να με ακούσετε, για το συμφέρον και το δικό σας και της πόλης. Και μην περάσει από της σκέψη κανενός ότι, ενώ είναι υπόδικος ο Ερατοσθένης, εγώ αντικανονικά κατηγορώ το Θηραμένη. Έχω την πληροφορία ότι ο κατηγορούμενος θα χρησιμοποιήσει στην απολογία του αυτό το επιχείρημα: πως δηλαδή ήταν φίλος μ᾽ εκείνον και συνυπεύθυνος για τις ίδιες πολιτικές πράξεις.

[63] Τότε οπωσδήποτε θα φτάσει και στο σημείο, φαντάζομαι, να ισχυριστεί ότι, ανήκοντας στην ίδια πολιτική μερίδα με το Θεμιστοκλή, φρόντισε να οικοδομηθούν τα τείχη, αφού μαζί με το Θηραμένη φρόντισε να κατεδαφιστούν. Δε μου φαίνεται, όμως, ότι αυτοί οι δύο άνθρωποι ήταν της ίδιας κατηγορίας. Ο ένας οικοδόμησε τα τείχη παρά την αντίδραση των Λακεδαιμονίων , ενώ ο άλλος τα κατεδάφισε έχοντας εξαπατήσει τους πολίτες.

[64] Έτσι, αυτό που έχει συμβεί στην πόλη είναι το αντίστροφο απ᾽ ό,τι θα περίμενε κανείς. Κανονικά δηλαδή θα άξιζε μαζί με το Θηραμένη να έχουν εξοντωθεί και οι οπαδοί του, εκτός και αν κανενός οι πράξεις ήταν αντίθετες από εκείνου. Εδώ όμως βλέπω ότι και οι απολογίες αναφέρονται σ᾽ εκείνον και όσοι ήταν συνεργάτες του προσπαθούν να αποσπάσουν τιμές, λες και εκείνος ήταν ο δημιουργός πολλών καλών και όχι μεγάλων κακών.

[65] Αυτός, πρώτα πρώτα, είχε μεγάλο μέρος της ευθύνης για την πρώτη ολιγαρχική κυβέρνηση, αφού σας έπεισε να ψηφίσετε το πολίτευμα των τετρακοσίων. Ο πατέρας του, που ήταν ένας από τους προβούλους, έκανε τα ίδια, ενώ αυτόν, επειδή τον θεωρούσαν ότι επιδοκίμαζε απόλυτα την πολιτική τους, οι ολιγαρχικοί τον όρισαν στρατηγό.

[66] Και όσο διάστημα είχε κάποιο κύρος, έδειχνε μα μένει πιστός στις υποθέσεις της πόλης. Όταν όμως άρχισε να διαπιστώνει ότι ο Πείσανδρος, ο Κάλλαισχρος και μερικοί άλλοι αποχτούσαν μεγαλύτερη από αυτόν δύναμη, ενώ παράλληλα η δημοκρατική μερίδα του λαού σας δεν έδειχνε διάθεση να τους ακολουθήσει, τότε και από φθόνο για εκείνους και από φόβο σ᾽ εσάς, συνεργάστηκε με τον Αριστοκράτη.

[67] Και επειδή ήθελε να δώσει την εντύπωση ότι ήταν πιστός στο δημοκρατικό λαό σας, με τις κατηγορίες του προκάλεσε την εκτέλεση του Αντιφώντα και του Αρχεπτόλεμου, παρόλο που ήταν στενότατοι φίλοι του. Και έφτασε σε τέτοιο σημείο φαυλότητας, ώστε ταυτόχρονα και εσάς υποδούλωσε, για να κερδίσει την εμπιστοσύνη εκείνων, και τους φίλους του εξόντωσε, για να κερδίσει τη δική σας.

[68] Με όλες τις τιμές και τις εξαιρετικές διακρίσεις που αποχτούσε, ενώ ο ίδιος έδωσε την υπόσχεση να σώσει την πόλη, ο ίδιος την κατάστρεψε: είπε ότι ανακάλυψε ένα τέχνασμα σπουδαίο και αποτελεσματικό (υποσχέθηκε να κλείσει ειρήνη, χωρίς ούτε ομήρους να δώσει ούτε τα τείχη να κατεδαφίσει ούτε τα πλοία να παραδώσει), αλλά δε δέχτηκε να το ανακοινώσει σε κανένα, μόνο ζήτησε να του έχετε εμπιστοσύνη.

[69] Και σεις, Αθηναίοι, μολονότι το Συμβούλιο του Αρείου Πάγου έπαιρνε τα κατάλληλα μέτρα για τη σωτηρία της πόλης και πολλοί αντιδρούσαν στις ενέργειες του Θηραμένη, και φυσικά, όλοι σας ξέρατε ότι γενικά οι άνθρωποι κρατούν διάφορα μυστικά μόνο για προστασία από τους εχθρούς, ενώ εκείνος δεν ήθελε να αποκαλύψει ανάμεσα στους συμπολίτες του τα όσα σκόπευε να πει στους εχθρούς ― παρ᾽ όλα αυτά, του εμπιστευτήκατε την πατρίδα, τα παιδιά, τις γυναίκες και τους ίδιους τους εαυτούς σας.

[70] Και εκείνος απ᾽ όσα υποσχέθηκε δεν πραγματοποίησε βέβαια τίποτε, αλλά είχε τόσο βαθιά συνειδητοποιήσει ότι η πόλη έπρεπε να ταπεινωθεί και να εξασθενήσει, ώστε σας έπεισε να προβείτε σε ενέργειες που ώς τότε κανείς ούτε από τους εχθρούς σας ανάφερε ούτε από τους συμπολίτες σας περίμενε. Και αυτά όχι επειδή πιεζόταν από τους Λακεδαιμόνιους· ο ίδιος αυτοπροαίρετα έδωσε υποσχέσεις και τα τείχη του Πειραιά να κατεδαφίσει και το πολίτευμα που είχατε να καταλύσει. Ήξερε βέβαια πολύ καλά ότι, αν δε χάσετε κάθε ελπίδα, γρήγορα θα ζητήσετε την τιμωρία του.