Από τις φράσεις που ακούγονται συνέχεια είναι και αυτή: «τι μπορούμε να κάνουμε εμείς;». Στην αρχή την απαγγέλλουμε στον εαυτό μας, ως δικαιολογία για τη γενικότερη απραξία μας. Κατόπιν τη διαδίδουμε και στους υπόλοιπους, επειδή έτσι αισθανόμαστε πιο άνετα με την κατάσταση. Πρόκειται γι’ αυτό που αποκαλώ «σύνδρομο κολοβής αλεπούς», από το γνωστό μύθο του Αισώπου που, επειδή η αλεπού αισθανόταν άσχημα διότι είχε κοπεί η ουρά της, προσπαθούσε να πείσει και τις υπόλοιπες να κάνουν το ίδιο. Μεταθέτουμε το βάρος της ευθύνης και στους άλλους. Έτσι, δεν είμαστε μόνο εμείς που δεν πράττουμε τίποτε.Η δικαιολογία της απραξίας, όχι μόνο στην πολιτική ζωή, φιλοσοφικά έχει βασιστεί στην υπόθεση της ύπαρξης της μοίρας. Μοίρα είναι η απρόσωπη εκείνη δύναμη που βρίσκεται έξω από τον έλεγχό μας. Τη μοίρα δεν την ελέγχουμε εμείς. Μας ελέγχει. Πολλές σχολές φιλοσοφίας την έχουν αποθεώσει. Η ακραία της εκδοχή, η οποία συνήθως αποκαλείται μοιρολατρία, φτάνει στο σημείο να θεωρεί τον άνθρωπο ένα ον έρμαιο της μοίρας, χωρίς καμία δική του βούληση. Αυτή η αντίληψη αφαιρεί την ελευθερία από το ανθρώπινο ζην και πράττειν. Αφαιρεί την ιδέα της επιλογής, της ανθρώπινης βούλησης. Αν όλα είναι προκαθορισμένα, αν όλα είναι έξω από τον έλεγχό μας, τι μπορούμε να κάνουμε στ’ αλήθεια; Πως μπορούμε να αλλάξουμε τα πράγματα; Αποδεχόμαστε το γεγονός ότι αυτά δεν αλλάζουν.
Αυτή τη στάση ζωής δεν την ασπάστηκαν όλοι οι πνευματικοί άνθρωποι. Ο Πυθαγόρας έλεγε ότι οι επιλογές είναι οι μεντεσέδες του πεπρωμένου. Σύγχρονοι φιλόσοφοι διακήρυξαν ότι η δύναμη της επιλογής είναι τεράστια κι ότι ο άνθρωπος ΕΙΝΑΙ οι επιλογές του (Νίτσε), ότι ολόκληρη η ζωή του είναι το άθροισμα αυτών των επιλογών (Καμύ).
Για τους Αρχαίους Έλληνες η μοίρα ήταν μια υπαρκτή δύναμη. Πίστευαν ιδιαίτερα σ’ αυτήν. Όμως, δεν υπήρξαν στη βάση τους μοιρολάτρες. Ένα από τα πιο ωραία – καλλιτεχνικό, μάλιστα – κείμενα που διακηρύττει την αξία της ελεύθερης επιλογής είναι η Σοφόκλεια τραγωδία Αντιγόνη. Την έχετε διδαχθεί όλοι στο σχολείο. Ας την ξαναθυμηθούμε…
Η Αντιγόνη και η Ισμήνη, αδελφές, έτυχαν μιας τραγικής μοίρας: έπρεπε να αποφασίσουν τι θα κάνουν με το νεκρό αδελφό τους Πολυνείκη, τον οποίο ο θείος τους, βασιλιάς της Θήβας, Κρέων, αποφάσισε να αφήσει άταφο για να τον φάνε τα σκυλιά και τα όρνια. Η Αντιγόνη αποφασίζει να πράξει αυτό που θεωρεί σωστό: να θάψει τον αδελφό της. Η Ισμήνη αποφασίζει να μην κάνει τίποτε!
Δύο αδελφές, χτυπημένες από την ίδια μοίρα. Ζουν στο ίδιο περιβάλλον. Μεγαλωμένες με τον ίδιο ακριβώς τρόπο. Κι όμως, οι επιλογές τους… τόσο διαφορετικές! Τι δικαιολογίες χρησιμοποιεί η Ισμήνη για να μην κάνει τίποτε; Πολλές: είμαστε γυναίκες, λέει στην αδελφή της, μπορούμε να τα βάλουμε με τους άνδρες; Πολιτικά, δεν έχουμε καμία δύναμη, ο Κρέων είναι βασιλιάς, εμείς τι είμαστε; Τίποτε! Θα παρακούσουμε τον θείο και κηδεμόνα μας;
Σ’ όλα αυτά, η Αντιγόνη αντιτείνει ότι η αγάπη για τον αδελφό της και η αίσθηση της δικαιοσύνης δεν της επιτρέπει την απραξία. Ο Κρέων εκπροσωπεί την πολιτική εξουσία που συμπεριφέρεται εντελώς αλαζονικά και δικαιολογεί τις πράξεις του, βγάζοντας νόμους και περιμένοντας από τους υπηκόους να υπακούσουν σ’ αυτόν δίχως αμφισβητήσεις. Η Αντιγόνη, όμως αντιπαραθέτει σ’ αυτή την, κατά τα άλλα, «έννομη» διαδικασία (ο Κρέων είναι πράγματι ο νόμιμος βασιλιάς της χώρας, δεν είναι δικτάτορας), την ίδια τη Δικαιοσύνη, την αίσθηση αυτή που όλοι οι άνθρωποι έχουν και, με βάση αυτή, μπορούν να αντιληφθούν τι είναι δίκαιο και τι άδικο. Όλα μέσα της φωνάζουν ότι ο νόμος είναι κατάφωρα άδικος. Δεν δέχεται, λοιπόν να κάτσει άπραγη, απέναντι σε μια τέτοια αδικία. Επιλέγει να αντισταθεί. Η πράξη της, μια πράξη ενός κοριτσόπουλου περίπου 16 (!) χρόνων, ρίχνει από το θρόνο έναν ολόκληρο βασιλιά!
Αν θέλουμε να αλλάξουμε τον κόσμο, πρώτα απ’ όλα αλλάζουμε τον τρόπο που οι ίδιοι αντιμετωπίζουμε τη μοίρα. Αν αισθανόμαστε ότι δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτε, τίποτε δεν θα αλλάξει. Είναι, όμως σημαντικό να αντιληφθούμε ότι η επιλογή υπάρχει. Εμείς είμαστε η επιλογή. Κανείς άλλος. Αυτή τη δύναμη της επιλογής, την ελευθερία της βούλησης ύμνησαν πρώτα απ’ όλα οι αρχαίοι. Μπορεί οι άνθρωποι να μην καθορίζουμε απόλυτα τη μοίρα. Έχουμε όμως τη δύναμη να επιλέξουμε τον τρόπο που θα σταθούμε απέναντι στη μοίρα (όλα όσα μας συμβαίνουν και δεν είναι πάντα στον έλεγχό μας)! Αυτό είναι το δικό μας όριο ελευθερίας. Αυτό μας καταξιώνει ως ανθρώπινες υπάρξεις. Προδίδοντας αυτή την ελευθερία μας, προδίδουμε τον εαυτό μας και την Ανθρωπότητα. Ας επιλέξουμε!
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου