Στο καβούκι του ντροπαλού

Γεννιόμαστε ντροπαλοί ή οι συνθήκες μας κάνουν συνεσταλμένους; Πότε η ντροπή αρχίζει να δυσκολεύει τη ζωή μας και με ποιους τρόπους μπορούμε να τη διαχειριστούμε;

Μια φορά και έναν καιρό υπήρχε ένα γαλάζιο χωριό στον βυθό της θάλασσας. Όλοι οι κάτοικοί του είχαν μπλε χρώμα και μόνο ένα χταπόδι ξεχώριζε, γιατί κοκκίνιζε από ντροπή κάθε φορά που το πλησίαζαν ή του απηύθυναν τον λόγο. Όλα άλλαξαν, όμως, όταν το χωριό επισκέφτηκε η σοφή χελώνα, η οποία βοήθησε το χταπόδι να νικήσει την ντροπή του και να βελτιώσει τις σχέσεις του με τα υπόλοιπα ψάρια. Η ψυχολόγος Νένα Γεωργιάδου, στο παραμύθι της «Το ντροπαλό χταπόδι», αναφέρεται με πολύ απλό τρόπο στο συναίσθημα της ντροπής. Αλήθεια, μήπως όλοι μέσα μας κρύβουμε ένα «κόκκινο χταπόδι»; Πώς θα μπορέσουμε να ξεφύγουμε από τα… πλοκάμια του και να ξεπεράσουμε τον φόβο της έκθεσης;

«Να ανοίξει η γη να με καταπιεί»

Πολλοί άνθρωποι ντρέπονται να μιλήσουν και να εκτεθούν μπροστά σε κόσμο, θέλουν να το βάλουν στα πόδια κάθε φορά που πρέπει να συστηθούν, κοκκινίζουν όταν τους μιλάνε, αποφεύγουν να αναφέρονται στον εαυτό τους και στα επιτεύγματά τους, δυσκολεύονται να κάνουν το πρώτο βήμα σε μια γνωριμία και γενικά δεν τα πάνε καλά με τις κοινωνικές συναναστροφές. Πρόκειται για την τυπική συμπεριφορά που έχουν οι ντροπαλοί άνθρωποι. Τα άτομα αυτά, τα οποία είναι πιθανό να ντρέπονται για κάποιο χαρακτηριστικό ή για κάποια συμπεριφορά τους (π.χ. επειδή έχουν τικ), έχουν σκυφτό το κεφάλι, αποφεύγουν να κοιτάζουν τους άλλους στα μάτια, κοκκινίζουν στο πρόσωπο, ιδρώνουν, έχουν τρεμάμενη φωνή και συχνά τραυλίζουν. Επιπλέον, διακατέχονται από ένα αίσθημα τελειομανίας, αφού θεωρούν πως ό,τι πουν πρέπει να είναι ευφυές και διασκεδαστικό, ενώ συνηθίζουν να θυμούνται μόνο τα αρνητικά. Χαρακτηρίζονται από χαμηλή αυτοεκτίμηση και από τον φόβο της απόρριψης. Θεωρούν, δηλαδή, ότι στερούνται δεξιοτήτων, ότι δεν αξίζουν την προσοχή των άλλων και είναι πεπεισμένα ότι δεν μπορούν να τα καταφέρουν στις συνευρέσεις με καινούργια πρόσωπα. Φυσικά, αυτό δεν σημαίνει ότι είναι από τη φύση τους άτολμα. Απλώς δεν δοκιμάζουν να εκτεθούν σε νέες καταστάσεις, επειδή κάνουν καταστροφικές σκέψεις για τον τρόπο που οι άλλοι θα τα αξιολογήσουν.

Όταν γίνεται ανεξέλεγκτο

Η αλήθεια είναι ότι όλοι αισθανόμαστε άβολα όταν καλούμαστε να εκτεθούμε μπροστά σε αγνώστους, όταν η προσοχή εστιάζεται πάνω μας, όταν βρισκόμαστε τετ-α-τετ με κάποιον που δεν γνωρίζουμε και πρέπει να επικοινωνήσουμε μαζί του. Είναι φυσιολογικές αντιδράσεις και δεν είναι περίεργο να υπάρχουν. Η ντροπή, εξάλλου, είναι ένα δυσάρεστο αλλά φυσιολογικό συναίσθημα. Όταν, όμως, ξεφεύγουμε από αυτές τις αντιδράσεις και φτάνουμε στο σημείο να χάνουμε τα λόγια μας ή να θέλουμε να χαθούμε από προσώπου γης κάθε φορά που αντικρίζουμε κάποιον άγνωστο, τότε το αίσθημα της ντροπής αρχίζει να δυσκολεύει τη ζωή μας. Οι ντροπαλοί άνθρωποι κλείνονται στον εαυτό τους, κρίνουν πολύ αυστηρά το άτομό τους (π.χ. είμαι βαρετός, μη ελκυστικός, λιγότερο έξυπνος από τους άλλους), αποφεύγουν τις κοινωνικές συναναστροφές και δεν απολαμβάνουν τη ζωή τους και τις σχέσεις τους, επειδή νομίζουν ότι οι άλλοι τους αξιολογούν και τους κρίνουν συνεχώς. Ακριβώς επειδή τους λείπει η ανθρώπινη επαφή, οι ντροπαλοί έχουν αυξημένα επίπεδα άγχους και βιώνουν έντονα τη θλίψη.

Γεννιόμαστε ή γινόμαστε ντροπαλοί;

Η ντροπή είναι ένα συναίσθημα που δεν αφορά μόνο τους ενηλίκους. Εκδηλώνεται και στα μικρά παιδιά, και συγκεκριμένα μετά την ολοκλήρωση της βρεφικής ηλικίας, όταν το παιδί αρχίζει να μαθαίνει τους κανόνες καλής συμπεριφοράς. Η φυσική συστολή αποτελεί ένα ιδιοσυγκρασιακό γνώρισμα, το οποίο όμως επηρεάζεται και παγιώνεται από τις εμπειρίες που αποκομίζουμε από το περιβάλλον μας (οικογενειακό, σχολικό, φιλικό), από τις καταστάσεις που βιώνουμε, αλλά και από τις επικριτικές συμπεριφορές που εισπράττουμε από σημαντικά πρόσωπα του περιβάλλοντός μας, οι οποίες πληγώνουν την αυτοπεποίθησή μας και μας κάνουν να ντρεπόμαστε για τον εαυτό μας.

Ασκήσεις θάρρους

Σε πρώτη φάση, οι ενήλικοι καλούνται να αναλογιστούν σε ποιες περιστάσεις ντρέπονται, τι τους προκαλεί το αίσθημα της ντροπής, αλλά και τι περνά από το μυαλό τους όταν δημιουργείται αυτό το συναίσθημα. Πρέπει να καταλάβουν ότι η λύση στο πρόβλημά τους θα έρθει με την κατανόησή του και με την αλλαγή του τρόπου σκέψης. Στην πράξη χρειάζεται να υιοθετήσουν νέες, πιο τολμηρές συμπεριφορές, δοκιμάζοντας να εκτεθούν σε καταστάσεις που τους προκαλούν το αίσθημα της ντροπής. Επιπλέον, πρέπει να σταματήσουν να επικεντρώνουν την προσοχή τους στα πράγματα που δεν μπορούν να κάνουν καλά (π.χ. να λένε ανέκδοτα). Όσο για τους γονείς που έχουν ντροπαλά παιδιά, θα πρέπει να τους δείχνουν εμπιστοσύνη, να τα ενθαρρύνουν να αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες, να αποκτούν νέες εμπειρίες και να κάνουν λάθη.

Τρεις αποτυχημένες στρατηγικές

Τις περισσότερες φορές οι ντροπαλοί ακολουθούν κάποιες λανθασμένες στρατηγικές, οι οποίες, σύμφωνα με τους ειδικούς, αντί να τους βοηθήσουν, ουσιαστικά οδηγούν στη διαιώνιση του προβλήματος.

* Μία από τις πιο δημοφιλείς τεχνικές είναι η «καταναγκαστική εξωστρέφεια», σύμφωνα με την οποία οι ντροπαλοί πηγαίνουν σε πάρτι και συγκεντρώσεις προκειμένου να βρίσκονται ανάμεσα σε ανθρώπους, αλλά αφήνουν εξ ολοκλήρου την πρωτοβουλία της επικοινωνίας στους άλλους, ελπίζοντας ότι αυτοί θα αναλάβουν να τους βγάλουν από την αμηχανία τους.

* Μία άλλη συνηθισμένη τεχνική είναι η «υγρή εξωστρέφεια», κατά την οποία οι ντροπαλοί καταφεύγουν στο αλκοόλ για να ξεπεράσουν τις αναστολές και να αποκτήσουν την αβίαστη κοινωνική άνεση.

* Μία επίσης γνωστή τεχνική είναι η «ηλεκτρονική εξωστρέφεια». Στην περίπτωση αυτή, οι ντροπαλοί επιλέγουν την απρόσωπη επικοινωνία (e-mail, μέσα κοινωνικής δικτύωσης) για να συνδιαλεχθούν, αλλά στην πραγματικότητα απομονώνονται περισσότερο.