«Έκφρασις»
Ο Χαιρήμων, ένας από τους επιφανέστερους τραγικούς του τέταρτου αιώνα, είναι πρωτίστως γνωστός για το χαρακτηριστικό ύφος του. Ο Αριστοτέλης, για να περιγράψει αυτή την ιδιομορφία, χρησιμοποιεί για τον Χαιρήμονα τον όρο ἀναγνωστικός και προσθέτει ότι το ύφος του είναι δουλεμένο όπως το ύφος ενός που γράφει πεζούς λόγους (ἀκριβὴς ὥσπερ λογογράφος). Ο όρος ἀναγνωστικός σημαίνει ότι τα έργα του Χαιρήμονα προσφέρονταν και για ανάγνωση, όχι ότι προορίζονταν μόνο για ανάγνωση.
Από το έργο του σώζονται γύρω στα 40 αποσπάσματα (περίπου 80 στίχοι).Το απόσπασμα που ακολουθεί είναι το εκτενέστερο και προέρχεται από την τραγωδία Οἰνεύς. Δεν γνωρίζουμε ποιο επεισόδιο από τον μύθο του Οινέα, του βασιλιά της Καλυδώνας, αποτελούσε την υπόθεση του έργου. Στους σωζόμενους στίχους ο επώνυμος ήρωας, ο Οινέας, σαν να περιγράφει ένα εικαστικό έργο (ἔκφρασις), διηγείται τι είδε, όταν μια νύχτα βρέθηκε μπροστά σε ομάδα νεαρών γυναικών που κοιμούνταν στο ύπαιθρο έπειτα από την εξουθένωση του χορού που προηγήθηκε.
Είναι λίγο πολύ βέβαιο ότι ο Χαιρήμων αφορμήθηκε από την περιγραφή των κοιμώμενων μαινάδων στην πρώτη αγγελική ρήση των Βακχών του Ευριπίδη (683-686 ηὗδον δὲ πᾶσαι σώμασιν παρειμέναι,/αἳ μὲν πρὸς ἐλάτης νῶτ᾽ ἐρείσασαι φόβην, /αἳ δ᾽ ἐν δρυὸς φύλλοισι πρὸς πέδῳ κάρα /εἰκῇ βαλοῦσαι σωφρόνως... [Όλες τους είχαν βυθιστεί στον ύπνο, τα κορμιά τους αφημένα. /Άλλες ακουμπούσαν με την πλάτη σε χαίτη ελάτου, /και άλλες είχαν γερμένο το κεφάλι τους στο χώμα /πάνω σε φύλλα δρυός, /όπως έτυχε, όμως σεμνά...]. Έχει διατυπωθεί μάλιστα η άποψη ότι και στον Χαιρήμονα ο λόγος είναι για μαινάδες, στο απόσπασμα ωστόσο δεν υπάρχει καμιά αδιαμφισβήτητη σχετική ένδειξη. Όπως και να ᾽χει το πράγμα, πολύ πιο σημαντικές από τις ομοιότητες είναι οι διαφορές του Χαιρήμονα από τον Ευριπίδη.
Οἰνεύς (Απόσπασμα 14)
φαίνουσα μαστὸν λελυμένης ἐπωμίδος,
τῆς δ᾽ αὖ χορεία λαγόνα τὴν ἀριστερὰν
ἔλυσε· γυμνὴ δ᾽ αἰθέρος θεάμασιν
5 ζῶσαν γραφὴν ἔφαινε, χρῶμα δ᾽ ὄμμασιν
λευκὸν μελαίνης ἔργον ἀντηύγει σκιᾶς.
ἄλλη δ᾽ ἐγύμνου καλλίχειρας ὠλένας,
ἄλλης προσαμπέχουσα θῆλυν αὐχένα.
ἡ δὲ ῥαγέντων χλανιδίων ὑπὸ πτυχαῖς
10 ἔφαινε μηρόν, κἀξεπεσφραγίζετο
ὥρας γελώσης χωρὶς ἐλπίδων ἔρως.
ὑπνωμέναι δ᾽ ἔπιπτον ἑλενίων ἔπι,
ἴων τε μελανόφυλλα συγκλῶσαι πτερὰ
κρόκον θ᾽, ὃς ἡλιῶδες εἰς ὑφάσματα
15 πέπλων σκιᾶς εἴδωλον ἐξωμόργνυτο,
ἕρσῃ δὲ θαλερὸς ἐκτραφεὶς ἀμάρακος
λειμῶσι μαλακοὺς ἐξέτεινεν αὐχένας.
***
με το χιτώνα λυμένο στον ώμο,
άφηνε να φανεί το στήθος της στο χλομό φως του φεγγαριού.
Της άλλης ο χορός της ελευθέρωσε την αριστερή λαγόνα·
γυμνή φανέρωνε στα βλέμματα του αιθέρα ζωντανή ζωγραφιά5
και η λευκή χροιά του δέρματός της έλαμπε μέσα στα μάτια,
έργο της μαύρης σκιάς.1
Άλλη εγύμνωνε τους ωραίους βραχίονες,
αγκαλιάζοντας τον τρυφερό λαιμό μιας άλλης.
Εκείνη, ανάμεσα στις πτυχές του σχισμένου χιτώνα,10
άφηνε να φανεί ο μηρός
και γι᾽ αυτή τη γελαστή νιότη
χαραζόταν βαθιά ο έρωτας ο χωρίς ελπίδα.
Δαμασμένες από τον ύπνο έπεφταν πάνω σε άγριους βασιλικούς,
τσακίζοντας τα μαύρα πέταλα των μενεξέδων
και τον κρόκο, που αποτύπωνε πάνω στους πέπλους
εικόνα όμοια με του ήλιου·15
και η θαλερή ματζουράνα που την έθρεψε η δροσιά
άπλωνε στο λιβάδι τα τρυφερά βλαστάρια της.
-------------
Από το έργο του σώζονται γύρω στα 40 αποσπάσματα (περίπου 80 στίχοι).Το απόσπασμα που ακολουθεί είναι το εκτενέστερο και προέρχεται από την τραγωδία Οἰνεύς. Δεν γνωρίζουμε ποιο επεισόδιο από τον μύθο του Οινέα, του βασιλιά της Καλυδώνας, αποτελούσε την υπόθεση του έργου. Στους σωζόμενους στίχους ο επώνυμος ήρωας, ο Οινέας, σαν να περιγράφει ένα εικαστικό έργο (ἔκφρασις), διηγείται τι είδε, όταν μια νύχτα βρέθηκε μπροστά σε ομάδα νεαρών γυναικών που κοιμούνταν στο ύπαιθρο έπειτα από την εξουθένωση του χορού που προηγήθηκε.
Είναι λίγο πολύ βέβαιο ότι ο Χαιρήμων αφορμήθηκε από την περιγραφή των κοιμώμενων μαινάδων στην πρώτη αγγελική ρήση των Βακχών του Ευριπίδη (683-686 ηὗδον δὲ πᾶσαι σώμασιν παρειμέναι,/αἳ μὲν πρὸς ἐλάτης νῶτ᾽ ἐρείσασαι φόβην, /αἳ δ᾽ ἐν δρυὸς φύλλοισι πρὸς πέδῳ κάρα /εἰκῇ βαλοῦσαι σωφρόνως... [Όλες τους είχαν βυθιστεί στον ύπνο, τα κορμιά τους αφημένα. /Άλλες ακουμπούσαν με την πλάτη σε χαίτη ελάτου, /και άλλες είχαν γερμένο το κεφάλι τους στο χώμα /πάνω σε φύλλα δρυός, /όπως έτυχε, όμως σεμνά...]. Έχει διατυπωθεί μάλιστα η άποψη ότι και στον Χαιρήμονα ο λόγος είναι για μαινάδες, στο απόσπασμα ωστόσο δεν υπάρχει καμιά αδιαμφισβήτητη σχετική ένδειξη. Όπως και να ᾽χει το πράγμα, πολύ πιο σημαντικές από τις ομοιότητες είναι οι διαφορές του Χαιρήμονα από τον Ευριπίδη.
Οἰνεύς (Απόσπασμα 14)
ΟΙΝΕΥΣ
ἔκειτο δ᾽ ἡ μὲν λευκὸν εἰς σεληνόφωςφαίνουσα μαστὸν λελυμένης ἐπωμίδος,
τῆς δ᾽ αὖ χορεία λαγόνα τὴν ἀριστερὰν
ἔλυσε· γυμνὴ δ᾽ αἰθέρος θεάμασιν
5 ζῶσαν γραφὴν ἔφαινε, χρῶμα δ᾽ ὄμμασιν
λευκὸν μελαίνης ἔργον ἀντηύγει σκιᾶς.
ἄλλη δ᾽ ἐγύμνου καλλίχειρας ὠλένας,
ἄλλης προσαμπέχουσα θῆλυν αὐχένα.
ἡ δὲ ῥαγέντων χλανιδίων ὑπὸ πτυχαῖς
10 ἔφαινε μηρόν, κἀξεπεσφραγίζετο
ὥρας γελώσης χωρὶς ἐλπίδων ἔρως.
ὑπνωμέναι δ᾽ ἔπιπτον ἑλενίων ἔπι,
ἴων τε μελανόφυλλα συγκλῶσαι πτερὰ
κρόκον θ᾽, ὃς ἡλιῶδες εἰς ὑφάσματα
15 πέπλων σκιᾶς εἴδωλον ἐξωμόργνυτο,
ἕρσῃ δὲ θαλερὸς ἐκτραφεὶς ἀμάρακος
λειμῶσι μαλακοὺς ἐξέτεινεν αὐχένας.
***
ΟΙΝΕΑΣ
Η μια, ξαπλωμένη στο χώμα,με το χιτώνα λυμένο στον ώμο,
άφηνε να φανεί το στήθος της στο χλομό φως του φεγγαριού.
Της άλλης ο χορός της ελευθέρωσε την αριστερή λαγόνα·
γυμνή φανέρωνε στα βλέμματα του αιθέρα ζωντανή ζωγραφιά5
και η λευκή χροιά του δέρματός της έλαμπε μέσα στα μάτια,
έργο της μαύρης σκιάς.1
Άλλη εγύμνωνε τους ωραίους βραχίονες,
αγκαλιάζοντας τον τρυφερό λαιμό μιας άλλης.
Εκείνη, ανάμεσα στις πτυχές του σχισμένου χιτώνα,10
άφηνε να φανεί ο μηρός
και γι᾽ αυτή τη γελαστή νιότη
χαραζόταν βαθιά ο έρωτας ο χωρίς ελπίδα.
Δαμασμένες από τον ύπνο έπεφταν πάνω σε άγριους βασιλικούς,
τσακίζοντας τα μαύρα πέταλα των μενεξέδων
και τον κρόκο, που αποτύπωνε πάνω στους πέπλους
εικόνα όμοια με του ήλιου·15
και η θαλερή ματζουράνα που την έθρεψε η δροσιά
άπλωνε στο λιβάδι τα τρυφερά βλαστάρια της.
-------------
1 Πιθανώς παραπέμπει στην τεχνική της σκιαγραφίας, που την ανακάλυψε ο ζωγράφος Απολλόδωρος (τέλος 5ου αι. π.Χ.) και την οποία ο ζωγράφος Νικίας, γύρω στα μέσα του 4ου αι. π.Χ., χρησιμοποίησε στην απόδοση γυναικείων μορφών. (Ο όρος σκιαγραφία σημαίνει γενικά ζωγραφική ή σχέδιο με φως και σκιά. Καμιά φορά έχει και την έννοια ενός απλού ή και ασαφούς ιχνογραφήματος).
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου