Πολύ συχνά σε τέτοιου είδους συζητήσεις με φίλους καταλήγουμε στην ίδια φράση, και είμαι σίγουρος ότι αυτή τη συζήτηση την έχετε κάνει κι εσείς: «Ρε μαλάκα, πως υπάρχουν τόσα ζώα που πάνε και δίνουν τα λεφτά τους σε μέντιουμ και σε γραμμές «090» για να τους πει ασυναρτησίες κάποιος απατεώνας;… Και τα πιστεύουν κι όλας! Ρε συ, μήπως να ανοίξουμε κι εμείς ένα γραφείο αστρολόγων «ο τάδε και οι συνεργάτες του» και να κοροϊδεύουμε τον κόσμο; Πρέπει να βγάζουν χοντρά λεφτά!». Δεν είναι βέβαια τόσο εύκολο όσο ακούγεται, αφού όλες οι τέχνες που έχουν να κάνουν με εξαπάτηση απαιτούν συγκεκριμένες ικανότητες και εμπειρία. Και λέγοντας φυσικά «ικανότητες», δεν εννοούμε υπερφυσικές δυνάμεις. Απλώς ευστροφία, χειραγώγηση, αντίληψη της γλώσσας του σώματος, ηθοποιία, και γενικώς κοινωνικά χαρίσματα. Από ‘κει και πέρα όμως πρόκειται απλώς για κάποιες βασικές τεχνικές που βασίζονται στην ψυχολογία.
Το σημαντικότερο φαινόμενο στο οποίο βασίζεται το μεγαλύτερο μέρος της αστρολογίας, των μέντιουμ, καθώς και αρκετών τεστ προσωπικότητας, ονομάζεται «Φαινόμενο Forer», και διατυπώθηκε με βάση ένα πείραμα του ψυχολόγου Bertram Forrer που έγινε το 1948. Ο Forrer λοιπόν μοίρασε στους φοιτητές του ένα τεστ προσωπικότητας και τους είπε πως με βάση τα αποτελέσματα θα δώσει στον καθένα μια ξεχωριστή περιγραφή της προσωπικότητάς του, την οποία στη συνέχεια θα βαθμολογήσει ο κάθε φοιτητής από το 0 ως το 5, με βάση το πόσο ακριβής ήταν. Στην πραγματικότητα όμως ο Forrer έδωσε σε όλους τους φοιτητές το ίδιο ακριβώς αποτέλεσμα:Έχεις ανάγκη οι άλλοι να σε συμπαθούν και να σε θαυμάζουν. Έχεις την τάση να είσαι επικριτικός με τον εαυτό σου. Έχεις σημαντικές ικανότητες τις οποίες δεν έχεις ακόμα χρησιμοποιήσει προς όφελος σου. Αν και έχεις κάποιες αδυναμίες στον χαρακτήρα σου, γενικότερα έχεις την ικανότητα να τις εξισορροπείς. Αν και πειθαρχημένος και με αυτοέλεγχο εξωτερικά, είσαι ανήσυχος και ανασφαλής εσωτερικά. Κατά καιρούς έχεις σοβαρές αμφιβολίες για το αν έχεις πάρει τη σωστή απόφαση ή έχεις κάνει τη σωστή επιλογή. Προτιμάς να βλέπεις αλλαγές και ποικιλία, και δυσανασχετείς όταν περιορίζεσαι από φραγμούς και περιορισμούς. Θεωρείς τον εαυτό σου ως ένα ανεξάρτητα σκεπτόμενο άτομο και δεν αποδέχεσαι τις απόψεις των άλλων αν δεν υπάρχουν αρκετές αποδείξεις. Θεωρείς πως δεν είναι συνετό να είσαι απόλυτα ειλικρινής όταν αποκαλύπτεις τον εαυτό σου στους άλλους. Κατά καιρούς είσαι εξωστρεφής, καταδεκτικός, κοινωνικός, ενώ άλλες φορές είσαι εσωστρεφής, επιφυλακτικός και μαζεμένος. Μερικές από τις φιλοδοξίες σου δεν είναι ρεαλιστικές. Μία από τις βασικότερες επιδιώξεις σου στη ζωή είναι η ασφάλεια.
Ο μέσος όρος βαθμολογίας των φοιτητών ήταν 4.26 (84% επιτυχία), και αφού ολοκληρώθηκε το πείραμα ο Forrer τους αποκάλυψε πως όλοι είχαν λάβει το ίδιο κείμενο, το οποίο ήταν απλώς ένα κολλάζ από διάφορες φράσεις που είχε βρει σε περιοδικά αστρολογίας. Οι γενικές αυτές φράσεις που μπορούν να ταυτιστούν με οποιαδήποτε προσωπικότητα ονομάζονται «προτάσεις Barnum», και είναι οι ίδιες που χρησιμοποιούνται και σήμερα για να σχηματιστούν οι στήλες με τα ζώδια στα περιοδικά, οι ηχογραφημένες προβλέψεις στους τηλεφωνικούς αστρολόγους, αλλά και η μέθοδος με την οποία κερδίζουν την εμπιστοσύνη των πελατών τα διάφορα μέντιουμ που διαβάζουν κάρτες ταρό, φλυτζάνια, σφαίρες, και ο,τι άλλο μπορεί κανείς να φανταστεί. Κάτι σαν την μέθοδο της ξύλινης γλώσσας που είχαμε δει στο άρθρο «Πώς να μιλάτε σαν πολιτικός».
Εξίσου σημαντικό χαρακτηριστικό των φράσεων αυτών, πέρα από το ότι ισχύουν σε όλες τις προσωπικότητες, είναι πως αναφέρονται πάντοτε σε θετικά χαρακτηριστικά (τις λίγες φορές που αναφέρονται σε αρνητικά στοιχεία, αναφέρουν ταυτόχρονα κάτι θετικό ώστε να εξισορροπείται ή να δικαιολογείται), κάνοντας έτσι τον πελάτη να θέλει να πιστέψει την περιγραφή. Φανταστείτε τα ζώδια να είχαν προβλέψεις του στυλ
Αυτόν τον μήνα θα σου πάνε όλα σκατά. Και αυτό όχι επειδή είναι ανάδρομος ο Ερμής, αλλά επειδή ο χαρακτήρας σου είναι μίζερος και γκρινιάρης. Συνεχώς αναβάλλεις τις υποχρεώσεις σου, χρωστάς στους φίλους σου, οδηγάς σαν κόπανος και μισείς όποιον είναι πιο χαρούμενος από ‘σένα. Παρ’ όλο που στην προσωπική σου ζωή έχεις αποτύχει, νομίζεις ότι έχεις τη λύση για όλα και ξεκινάς με φράσεις όπως «να σου πω εγώ τι πρέπει να γίνει». Αυτόν τον μήνα δεν θα κάνεις νέους φίλους, κυρίως επειδή είσαι ρατσιστής και έχεις απαίσια αίσθηση του χιούμορ. Καμία σημαντική αλλαγή δεν θα γίνει τις επόμενες μέρες, γιατί για να αλλάξει κάτι θα πρέπει πρώτα να ξεκολλήσεις από την τηλεόραση. Τυχερός αριθμός: το 180 (τόσο θα σου έρθουν τα κοινόχρηστα).
Τι ποσοστό λέτε ότι θα πίστευε σε ζώδια και προβλέψεις; Σίγουρα πολύ μικρότερο απ’ ότι πιστεύει τώρα. Γιατί ακόμα και αν η παραπάνω πρόβλεψη ήταν πολύ πιο ρεαλιστική για κάποιον απ΄ότι αυτή που θα διάβαζε στο ζώδιό του, δεν θα δεχόταν να την πιστέψει. Με τον ίδιο τρόπο λειτουργεί και το αντίστροφο, δηλαδή ο άνθρωπος τείνει να πιστέψει την πρόβλεψη ή την περιγραφή της προσωπικότητάς του όταν αυτή είναι θετική και κολακευτική.
Τα παραπάνω ψυχολογικά φαινόμενα είναι η βάση της αστρολογίας και της μαντείας, και η μέθοδος στην οποία βασίζονται οι απλές ή ερασιτεχνικές μορφές πρόβλεψης. Υπάρχουν όμως πολλές ακόμα τεχνικές και μεθοδολογίες, με τις οποίες άνθρωποι έχουν φτάσει να πείθουν τον κόσμο για τις υπερφυσικές τους δυνάμεις δημιουργώντας ακόμα και δικές τους αιρέσεις. Μια από τις πιο γνωστές και θεμελιώδεις τεχνικές ονομάζεται «Cold reading» και χρησιμοποιείται από το μέντιουμ για να κερδίσει την εμπιστοσύνη του πελάτη. Το μέντιουμ αντλεί πληροφορίες από τη γλώσσα του σώματος, την ηλικία, την εθνικότητα, το θρήσκευμα, το μορφωτικό επίπεδο και άλλα στοιχεία, μαντεύει με γενικές προτάσεις όπως τις φράσεις Barnum που είδαμε παραπάνω, κρίνει τις αντιδράσεις του πελάτη, αναδιατυπώνει πληροφορίες που ο ίδιος ο πελάτης έχει αναφέρει προηγουμένως, και σταδιακά επικεντρώνεται σε μια πιο λεπτομερή περιγραφή προσωπικότητας με την οποία ο πελάτης ταυτίζεται πιστεύοντας ότι το μέντιουμ έχει μαντικές ικανότητες. Μια ενδιαφέρουσα ακόμα τεχνική ονομάζεται «Rainbow ruse» (εξαπάτηση του ουράνιου τόξου), με την οποία το μέντιουμ διατυπώνει μια κολακευτική πρόταση για δύο αντιφατικά χαρακτηριστικά ταυτόχρονα. Για παράδειγμα, «Είσαι ευγενικός και πρόθυμος άνθρωπος, αλλά όταν προδίδουν την εμπιστοσύνη σου μπορεί να θυμώσεις πάρα πολύ», «Συνήθως είσαι ευχάριστος και χαμογελαστός, αλλά πρόσφατα πέρασες κάποιο στάδιο που ήσουν πολύ ανήσυχος», κλπ. Το μέντιουμ λοιπόν σκέφτεται απλώς ένα χαρακτηριστικό, παίρνει το αντίθετό του, και τα εκφράζει και τα δύο σε μια πρόταση καλύπτοντας έτσι όλες τις πιθανότητες, και περιγράφοντας όλες τις προσωπικότητες. Μπορείτε να βρείτε και άλλες τεχνικές καθώς και βιβλιογραφία και παραπομπές στο Wikipedia: «Cold reading». Η τέχνη των μέντιουμ έχει πραγματικά μεγάλο ενδιαφέρον ως προς τα ψυχολογικά φαινόμενα στα οποία βασίζεται, αλλά και ως προς τις εφαρμογές που βρίσκει σε άλλους τομείς πέρα από την μαντεία και την αστρολογία.
Κάτι τελευταίο που θέλω να αναφέρω, είναι ένα φαινόμενο που ονομάζεται transcendental temptation (υπερβατικός πειρασμός). Σύμφωνα με αυτό, οι άνθρωποι που εξελίσσουν σε μεγάλο βαθμό όλες αυτές τις τεχνικές μπορούν να «διαβάζουν» πολύ εύκολα και γρήγορα άλλους ανθρώπους. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να αρχίζουν να αναρωτιούνται αν η ικανότητά τους αυτή βασίζεται στην ψυχολογία, ή αν όντως έχουν μεταφυσικές δυνάμεις. Αν λοιπόν αποφασίσετε να γίνετε mentalist, προσοχή να μη χαζέψετε.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου