Ανθολόγιο Αττικής Πεζογραφίας

ΠΛΑΤΩΝ, ΓΟΡΓΙΑΣ

ΠΛ Γοργ 523a–526d

(ΠΛ Γοργ 521a–527e: Στο τέλος του διαλόγου ο Σωκράτης αιτιολογεί τις ηθικές του επιλογές) 

Η μεταθανάτια κρίση των ψυχών

[523a] ΣΩ. Ἄκουε δή, φασί, μάλα καλοῦ λόγου, ὃν σὺ μὲν
ἡγήσῃ μῦθον, ὡς ἐγὼ οἶμαι, ἐγὼ δὲ λόγον· ὡς ἀληθῆ γὰρ
ὄντα σοι λέξω ἃ μέλλω λέγειν. ὥσπερ γὰρ Ὅμηρος λέγει,
διενείμαντο τὴν ἀρχὴν ὁ Ζεὺς καὶ ὁ Ποσειδῶν καὶ ὁ Πλούτων,
ἐπειδὴ παρὰ τοῦ πατρὸς παρέλαβον. ἦν οὖν νόμος ὅδε περὶ
ἀνθρώπων ἐπὶ Κρόνου, καὶ ἀεὶ καὶ νῦν ἔτι ἔστιν ἐν θεοῖς,
τῶν ἀνθρώπων τὸν μὲν δικαίως τὸν βίον διελθόντα καὶ
[523b] ὁσίως, ἐπειδὰν τελευτήσῃ, εἰς μακάρων νήσους ἀπιόντα οἰκεῖν
ἐν πάσῃ εὐδαιμονίᾳ ἐκτὸς κακῶν, τὸν δὲ ἀδίκως καὶ ἀθέως
εἰς τὸ τῆς τίσεώς τε καὶ δίκης δεσμωτήριον, ὃ δὴ Τάρταρον
καλοῦσιν, ἰέναι. τούτων δὲ δικασταὶ ἐπὶ Κρόνου καὶ ἔτι
νεωστὶ τοῦ Διὸς τὴν ἀρχὴν ἔχοντος ζῶντες ἦσαν ζώντων,
ἐκείνῃ τῇ ἡμέρᾳ δικάζοντες ᾗ μέλλοιεν τελευτᾶν· κακῶς οὖν
αἱ δίκαι ἐκρίνοντο. ὅ τε οὖν Πλούτων καὶ οἱ ἐπιμεληταὶ οἱ
ἐκ μακάρων νήσων ἰόντες ἔλεγον πρὸς τὸν Δία ὅτι φοιτῷέν
[523c] σφιν ἄνθρωποι ἑκατέρωσε ἀνάξιοι. εἶπεν οὖν ὁ Ζεύς· «Ἀλλ’
ἐγώ», ἔφη, «παύσω τοῦτο γιγνόμενον. νῦν μὲν γὰρ κακῶς
αἱ δίκαι δικάζονται. ἀμπεχόμενοι γάρ», ἔφη, «οἱ κρινόμενοι
κρίνονται· ζῶντες γὰρ κρίνονται. πολλοὶ οὖν», ἦ δ’ ὅς,
«ψυχὰς πονηρὰς ἔχοντες ἠμφιεσμένοι εἰσὶ σώματά τε καλὰ
καὶ γένη καὶ πλούτους, καί, ἐπειδὰν ἡ κρίσις ᾖ, ἔρχονται
αὐτοῖς πολλοὶ μάρτυρες, μαρτυρήσοντες ὡς δικαίως βεβιώ-
[523d] κασιν· οἱ οὖν δικασταὶ ὑπό τε τούτων ἐκπλήττονται, καὶ
ἅμα καὶ αὐτοὶ ἀμπεχόμενοι δικάζουσι, πρὸ τῆς ψυχῆς τῆς
αὑτῶν ὀφθαλμοὺς καὶ ὦτα καὶ ὅλον τὸ σῶμα προκεκαλυμ-
μένοι. ταῦτα δὴ αὐτοῖς πάντα ἐπίπροσθεν γίγνεται, καὶ τὰ
αὑτῶν ἀμφιέσματα καὶ τὰ τῶν κρινομένων. πρῶτον μὲν
οὖν», ἔφη, «παυστέον ἐστὶν προειδότας αὐτοὺς τὸν θάνατον·
νῦν γὰρ προΐσασι. τοῦτο μὲν οὖν καὶ δὴ εἴρηται τῷ Προ-
[523e] μηθεῖ ὅπως ἂν παύσῃ αὐτῶν. ἔπειτα γυμνοὺς κριτέον
ἁπάντων τούτων· τεθνεῶτας γὰρ δεῖ κρίνεσθαι. καὶ τὸν
κριτὴν δεῖ γυμνὸν εἶναι, τεθνεῶτα, αὐτῇ τῇ ψυχῇ αὐτὴν τὴν
ψυχὴν θεωροῦντα ἐξαίφνης ἀποθανόντος ἑκάστου, ἔρημον
πάντων τῶν συγγενῶν καὶ καταλιπόντα ἐπὶ τῆς γῆς πάντα
ἐκεῖνον τὸν κόσμον, ἵνα δικαία ἡ κρίσις ᾖ. ἐγὼ μὲν οὖν
ταῦτα ἐγνωκὼς πρότερος ἢ ὑμεῖς ἐποιησάμην δικαστὰς ὑεῖς
ἐμαυτοῦ, δύο μὲν ἐκ τῆς Ἀσίας, Μίνω τε καὶ Ῥαδάμανθυν,
[524a] ἕνα δὲ ἐκ τῆς Εὐρώπης, Αἰακόν· οὗτοι οὖν ἐπειδὰν τελευ-
τήσωσι, δικάσουσιν ἐν τῷ λειμῶνι, ἐν τῇ τριόδῳ ἐξ ἧς
φέρετον τὼ ὁδώ, ἡ μὲν εἰς μακάρων νήσους, ἡ δ’ εἰς Τάρ-
ταρον. καὶ τοὺς μὲν ἐκ τῆς Ἀσίας Ῥαδάμανθυς κρινεῖ, τοὺς
δὲ ἐκ τῆς Εὐρώπης Αἰακός· Μίνῳ δὲ πρεσβεῖα δώσω ἐπιδια-
κρίνειν, ἐὰν ἀπορῆτόν τι τὼ ἑτέρω, ἵνα ὡς δικαιοτάτη ἡ κρίσις
ᾖ περὶ τῆς πορείας τοῖς ἀνθρώποις».

Ταῦτ’ ἔστιν, ὦ Καλλίκλεις, ἃ ἐγὼ ἀκηκοὼς πιστεύω
[524b] ἀληθῆ εἶναι· καὶ ἐκ τούτων τῶν λόγων τοιόνδε τι λογίζομαι
συμβαίνειν. ὁ θάνατος τυγχάνει ὤν, ὡς ἐμοὶ δοκεῖ, οὐδὲν
ἄλλο ἢ δυοῖν πραγμάτοιν διάλυσις, τῆς ψυχῆς καὶ τοῦ
σώματος, ἀπ’ ἀλλήλοιν· ἐπειδὰν δὲ διαλυθῆτον ἄρα ἀπ’
ἀλλήλοιν, οὐ πολὺ ἧττον ἑκάτερον αὐτοῖν ἔχει τὴν ἕξιν τὴν
αὑτοῦ ἥνπερ καὶ ὅτε ἔζη ὁ ἄνθρωπος, τό τε σῶμα τὴν φύσιν
τὴν αὑτοῦ καὶ τὰ θεραπεύματα καὶ τὰ παθήματα ἔνδηλα
[524c] πάντα. οἷον εἴ τινος μέγα ἦν τὸ σῶμα φύσει ἢ τροφῇ ἢ
ἀμφότερα ζῶντος, τούτου καὶ ἐπειδὰν ἀποθάνῃ ὁ νεκρὸς
μέγας, καὶ εἰ παχύς, παχὺς καὶ ἀποθανόντος, καὶ τἆλλα
οὕτως· καὶ εἰ αὖ ἐπετήδευε κομᾶν, κομήτης τούτου καὶ ὁ
νεκρός. μαστιγίας αὖ εἴ τις ἦν καὶ ἴχνη εἶχε τῶν πληγῶν
οὐλὰς ἐν τῷ σώματι ἢ ὑπὸ μαστίγων ἢ ἄλλων τραυμάτων
ζῶν, καὶ τεθνεῶτος τὸ σῶμα ἔστιν ἰδεῖν ταῦτα ἔχον· ἢ
κατεαγότα εἴ του ἦν μέλη ἢ διεστραμμένα ζῶντος, καὶ
[524d] τεθνεῶτος ταὐτὰ ταῦτα ἔνδηλα. ἑνὶ δὲ λόγῳ, οἷος εἶναι
παρεσκεύαστο τὸ σῶμα ζῶν, ἔνδηλα ταῦτα καὶ τελευτήσαντος
ἢ πάντα ἢ τὰ πολλὰ ἐπί τινα χρόνον. ταὐτὸν δή μοι δοκεῖ
τοῦτ’ ἄρα καὶ περὶ τὴν ψυχὴν εἶναι, ὦ Καλλίκλεις· ἔνδηλα
πάντα ἐστὶν ἐν τῇ ψυχῇ, ἐπειδὰν γυμνωθῇ τοῦ σώματος, τά
τε τῆς φύσεως καὶ τὰ παθήματα ἃ διὰ τὴν ἐπιτήδευσιν
ἑκάστου πράγματος ἔσχεν ἐν τῇ ψυχῇ ὁ ἄνθρωπος. ἐπειδὰν
οὖν ἀφίκωνται παρὰ τὸν δικαστήν, οἱ μὲν ἐκ τῆς Ἀσίας
[524e] παρὰ τὸν Ῥαδάμανθυν, ὁ Ῥαδάμανθυς ἐκείνους ἐπιστήσας
θεᾶται ἑκάστου τὴν ψυχήν, οὐκ εἰδὼς ὅτου ἐστίν, ἀλλὰ
πολλάκις τοῦ μεγάλου βασιλέως ἐπιλαβόμενος ἢ ἄλλου
ὁτουοῦν βασιλέως ἢ δυνάστου κατεῖδεν οὐδὲν ὑγιὲς ὂν τῆς
ψυχῆς, ἀλλὰ διαμεμαστιγωμένην καὶ οὐλῶν μεστὴν ὑπὸ
[525a] ἐπιορκιῶν καὶ ἀδικίας, ἃ ἑκάστη ἡ πρᾶξις αὐτοῦ ἐξωμόρξατο
εἰς τὴν ψυχήν, καὶ πάντα σκολιὰ ὑπὸ ψεύδους καὶ ἀλα-
ζονείας καὶ οὐδὲν εὐθὺ διὰ τὸ ἄνευ ἀληθείας τεθράφθαι· καὶ
ὑπὸ ἐξουσίας καὶ τρυφῆς καὶ ὕβρεως καὶ ἀκρατίας τῶν
πράξεων ἀσυμμετρίας τε καὶ αἰσχρότητος γέμουσαν τὴν
ψυχὴν εἶδεν· ἰδὼν δὲ ἀτίμως ταύτην ἀπέπεμψεν εὐθὺ τῆς
φρουρᾶς, οἷ μέλλει ἐλθοῦσα ἀνατλῆναι τὰ προσήκοντα πάθη.
[525b] προσήκει δὲ παντὶ τῷ ἐν τιμωρίᾳ ὄντι, ὑπ’ ἄλλου ὀρθῶς
τιμωρουμένῳ, ἢ βελτίονι γίγνεσθαι καὶ ὀνίνασθαι ἢ παρα-
δείγματι τοῖς ἄλλοις γίγνεσθαι, ἵνα ἄλλοι ὁρῶντες πάσχοντα
ἃ ἂν πάσχῃ φοβούμενοι βελτίους γίγνωνται. εἰσὶν δὲ οἱ
μὲν ὠφελούμενοί τε καὶ δίκην διδόντες ὑπὸ θεῶν τε καὶ
ἀνθρώπων οὗτοι οἳ ἂν ἰάσιμα ἁμαρτήματα ἁμάρτωσιν· ὅμως
δὲ δι’ ἀλγηδόνων καὶ ὀδυνῶν γίγνεται αὐτοῖς ἡ ὠφελία καὶ
ἐνθάδε καὶ ἐν Ἅιδου· οὐ γὰρ οἷόν τε ἄλλως ἀδικίας ἀπαλ-
[525c] λάττεσθαι. οἳ δ’ ἂν τὰ ἔσχατα ἀδικήσωσι καὶ διὰ τὰ
τοιαῦτα ἀδικήματα ἀνίατοι γένωνται, ἐκ τούτων τὰ παρα-
δείγματα γίγνεται, καὶ οὗτοι αὐτοὶ μὲν οὐκέτι ὀνίνανται
οὐδέν, ἅτε ἀνίατοι ὄντες, ἄλλοι δὲ ὀνίνανται οἱ τούτους
ὁρῶντες διὰ τὰς ἁμαρτίας τὰ μέγιστα καὶ ὀδυνηρότατα καὶ
φοβερώτατα πάθη πάσχοντας τὸν ἀεὶ χρόνον, ἀτεχνῶς παρα-
δείγματα ἀνηρτημένους ἐκεῖ ἐν Ἅιδου ἐν τῷ δεσμωτηρίῳ,
τοῖς ἀεὶ τῶν ἀδίκων ἀφικνουμένοις θεάματα καὶ νουθετήματα.
[525d] ὧν ἐγώ φημι ἕνα καὶ Ἀρχέλαον ἔσεσθαι, εἰ ἀληθῆ λέγει
Πῶλος, καὶ ἄλλον ὅστις ἂν τοιοῦτος τύραννος ᾖ· οἶμαι δὲ
καὶ τοὺς πολλοὺς εἶναι τούτων τῶν παραδειγμάτων ἐκ
τυράννων καὶ βασιλέων καὶ δυναστῶν καὶ τὰ τῶν πόλεων
πραξάντων γεγονότας· οὗτοι γὰρ διὰ τὴν ἐξουσίαν μέγιστα καὶ
ἀνοσιώτατα ἁμαρτήματα ἁμαρτάνουσι. μαρτυρεῖ δὲ τούτοις
καὶ Ὅμηρος· βασιλέας γὰρ καὶ δυνάστας ἐκεῖνος πεποίηκεν
[525e] τοὺς ἐν Ἅιδου τὸν ἀεὶ χρόνον τιμωρουμένους, Τάνταλον καὶ
Σίσυφον καὶ Τιτυόν· Θερσίτην δέ, καὶ εἴ τις ἄλλος πονηρὸς
ἦν ἰδιώτης, οὐδεὶς πεποίηκεν μεγάλαις τιμωρίαις συνεχό-
μενον ὡς ἀνίατον ―οὐ γὰρ οἶμαι ἐξῆν αὐτῷ· διὸ καὶ εὐδαιμο-
νέστερος ἦν ἢ οἷς ἐξῆν― ἀλλὰ γάρ, ὦ Καλλίκλεις, ἐκ τῶν
[526a] δυναμένων εἰσὶ καὶ οἱ σφόδρα πονηροὶ γιγνόμενοι ἄνθρωποι·
οὐδὲν μὴν κωλύει καὶ ἐν τούτοις ἀγαθοὺς ἄνδρας ἐγγίγνεσθαι,
καὶ σφόδρα γε ἄξιον ἄγασθαι τῶν γιγνομένων· χαλεπὸν γάρ,
ὦ Καλλίκλεις, καὶ πολλοῦ ἐπαίνου ἄξιον ἐν μεγάλῃ ἐξουσίᾳ
τοῦ ἀδικεῖν γενόμενον δικαίως διαβιῶναι. ὀλίγοι δὲ γίγνονται
οἱ τοιοῦτοι· ἐπεὶ καὶ ἐνθάδε καὶ ἄλλοθι γεγόνασιν, οἶμαι δὲ
καὶ ἔσονται καλοὶ κἀγαθοὶ ταύτην τὴν ἀρετὴν τὴν τοῦ δικαίως
[526b] διαχειρίζειν ἃ ἄν τις ἐπιτρέπῃ· εἷς δὲ καὶ πάνυ ἐλλόγιμος
γέγονεν καὶ εἰς τοὺς ἄλλους Ἕλληνας, Ἀριστείδης ὁ Λυσι-
μάχου· οἱ δὲ πολλοί, ὦ ἄριστε, κακοὶ γίγνονται τῶν δυνα-
στῶν. ὅπερ οὖν ἔλεγον, ἐπειδὰν ὁ Ῥαδάμανθυς ἐκεῖνος
τοιοῦτόν τινα λάβῃ, ἄλλο μὲν περὶ αὐτοῦ οὐκ οἶδεν οὐδέν,
οὔθ’ ὅστις οὔθ’ ὧντινων, ὅτι δὲ πονηρός τις· καὶ τοῦτο
κατιδὼν ἀπέπεμψεν εἰς Τάρταρον, ἐπισημηνάμενος, ἐάντε
ἰάσιμος ἐάντε ἀνίατος δοκῇ εἶναι· ὁ δὲ ἐκεῖσε ἀφικόμενος
[526c] τὰ προσήκοντα πάσχει. ἐνίοτε δ’ ἄλλην εἰσιδὼν ὁσίως
βεβιωκυῖαν καὶ μετ’ ἀληθείας, ἀνδρὸς ἰδιώτου ἢ ἄλλου τινός,
μάλιστα μέν, ἔγωγέ φημι, ὦ Καλλίκλεις, φιλοσόφου τὰ
αὑτοῦ πράξαντος καὶ οὐ πολυπραγμονήσαντος ἐν τῷ βίῳ,
ἠγάσθη τε καὶ ἐς μακάρων νήσους ἀπέπεμψε. ταὐτὰ δὲ
ταῦτα καὶ ὁ Αἰακός ―ἑκάτερος τούτων ῥάβδον ἔχων δι-
κάζει― ὁ δὲ Μίνως ἐπισκοπῶν κάθηται, μόνος ἔχων χρυσοῦν
[526d] σκῆπτρον, ὥς φησιν Ὀδυσσεὺς ὁ Ὁμήρου ἰδεῖν αὐτὸν―
χρύσεον σκῆπτρον ἔχοντα, θεμιστεύοντα νέκυσσιν.

***
ΣΩ. Άκουε λοιπόν, καθώς λέγουν, μίαν πολύ ωραίαν διήγησιν, την οποίαν ασφαλώς συ θα θεωρήσης μύθον, καθώς εγώ φαντάζομαι, αντιθέτως όμως εγώ θεωρώ αληθινήν ιστορίαν, και ως αληθινήν θα σου την διηγηθώ. Καθώς λέγει ο Όμηρος, ο Ζευς και ο Ποσειδών και ο Πλούτων, αφού παρέλαβον την εξουσίαν παρά του πατρός των, διεμοιράσθησαν αυτήν μεταξύ των. Επί της βασιλείας του Κρόνου υπήρχε ο εξής νόμος περί των ανθρώπων, ο οποίος πάντοτε και τώρα ισχύει μεταξύ των θεών· εκ των ανθρώπων δηλ. εκείνος που διήλθε τον βίον του δικαίως και ευσεβώς να μεταβαίνη και να κατοική μετά θάνατον εις τας νήσους των Μακάρων εν πάση ευδαιμονία ασφαλής από κάθε κακόν ενώ ο άνθρωπος που έζησεν εν αδικία και ασεβεία να μεταβαίνη εις το δεσμωτήριον της εκτίσεως της ποινής και του εξιλασμού, το οποίον, ως γνωστόν, ονομάζουν Τάρταρον. Επί Κρόνου δε και ακόμη προσφάτως, ότε ο Ζευς είχε την εξουσίαν, ήσαν ζώντες (οι δικασταί) οι δικάζοντες άλλους ζώντας και εξέδιδον την απόφασίν των κατ' εκείνην ακριβώς την ημέραν, καθ' ην επρόκειτο ν' αποθάνουν. Διά τούτο, επειδή αι κρίσεις εγίνοντο κακώς, ηναγκάσθησαν, ο Πλούτων και οι φύλακες των νήσων των Μακάρων, να μεταβούν εις τον Δία και ν' αναφέρουν ότι έρχονται συχνά και εις το ένα μέρος ―εις τας νήσους των Μακάρων― και εις το άλλο ―εις τον Τάρταρον― άνθρωποι εντελώς ανάξιοι. Τότε λοιπόν ο Ζευς απήντησε: «Εγώ θα θέσω τέρμα εις το άτοπον τούτο. Αυτό συμβαίνει σήμερον, διότι δεν είναι δίκαιαι αι κρίσεις· και δεν είναι δίκαιαι αι κρίσεις, διότι οι κρινόμενοι κρίνονται περιβεβλημένοι σάρκα κατά την στιγμήν της κρίσεως. Και πολλοί, είπε, αν και έχουν ψυχάς κακοήθεις, είναι ενδεδυμένοι με σώματα ωραία, με τίτλους ευγενείας και με πλούτον, και όταν γίνεται η κρίσις προσέρχονται πολλοί μάρτυρες διά να μαρτυρήσουν υπέρ αυτών ότι έχουν ζήσει δικαίως. Οι δικασταί λοιπόν μένουν έκθαμβοι απ' ολ' αυτά τα πράγματα, τοσούτω μάλλον, καθ' όσον και αυτοί όταν δικάζουν είναι ενδεδυμένοι με σάρκας και προ της ψυχής των έχουν, ωσάν προκάλυμμα, τους οφθαλμούς, τ' αυτιά και ολόκληρον το φράγμα του σώματος. Όλα λοιπόν αυτά τα ενδύματα, αυτά τα φράγματα, και τα ιδικά των ―των κρινόντων― και των κρινομένων, συναποτελούν ασφαλώς εμπόδιον διά την έκδοσιν ορθής ετυμηγορίας. Πρώτον μεν λοιπόν, είπε, πρέπει να καταργήσωμεν το δικαίωμα εις τους ανθρώπους να γνωρίζουν εκ των προτέρων την ημέραν του θανάτου, διότι τώρα προαισθάνονται το τέλος του βίου των. Έδωκα δε περί τούτου ήδη διαταγάς προς τον Προμηθέα περί καταργήσεως του προνομίου τούτου. Κατά δεύτερον λόγον πρέπει να κρίνωνται απηλλαγμένοι απ' όλα αυτά τα εμπόδια· πρέπει να κρίνωνται νεκροί. Και αυτός ο κριτής πρέπει να είναι γυμνός, δηλ. νεκρός, ώστε αυτή η ψυχή του να ατενίζη απ' ευθείας την ψυχήν του καθενός, ευθύς μετά τον θάνατον, χωρίς να παρίσταται όλον εκείνο το πλήθος των συγγενών και αφού θα έχη αφήσει επί της γης όλα εκείνα τα στολίδια, ώστε η κρίσις να είναι δικαία. Επειδή λοιπόν ολ' αυτά τα έχω ιδεί, πριν από σας, εγκατέστησα δικαστάς τους τρεις υιούς μου, δύο μεν εκ της Ασίας, τον Μίνωα και τον Ραδάμανθυν, ένα δ' εκ της Ευρώπης, τον Αιακόν. Ούτοι λοιπόν, όταν αποθάνουν, θα δικάζουν εις τον ―Ασφοδελόν― λειμώνα, εις το μέρος ένθα χωρίζεται εις τρία η οδός, και η μεν φέρει εις τας νήσους των Μακάρων, η δε άλλη εις τον Τάρταρον. Και τους μεν εκ της Ασίας θα κρίνη ο Ραδάμανθυς, τους δ' εκ της Ευρώπης ο Αιακός. Εις τον Μίνωα δε θα δώσω την υπερτάτην εξουσίαν, ώστε ν' αποφασίζη ως ανώτατος κριτής ―διαιτητής―, εν η περιπτώσει οι άλλοι δύο ευρεθούν εις αμφιβολίαν, ούτως ώστε η κρίσις διά την μετάβασιν των ανθρώπων εις το ένα μέρος (εις τας νήσους των Μακάρων) ή εις το άλλο (τον Τάρταρον) να γίνεται όσον το δυνατόν δικαιοτάτη».

Αυτή είναι η διήγησις, Καλλικλή, που έχω ακούσει και εις την οποίαν πιστεύω ακραδάντως. Σκεπτόμενος δ' εγώ εξάγω από αυτήν τα ακόλουθα συμπεράσματα. Ο θάνατος, κατά την γνώμην μου, δεν είναι τίποτε άλλο παρά ο χωρισμός δύο πραγμάτων, που πριν ήσαν ηνωμένα, της ψυχής και του σώματος. Όταν λοιπόν η ψυχή και το σώμα έτσι αποχωρίζωνται, το καθένα από τα δύο διατηρεί και μετά θάνατον εκείνο το ένδυμα που είχε εις την ζωήν, και το σώμα διατηρεί την φύσιν του και, ορατά, τα σημεία εκ των περιποιήσεων και των παθημάτων που έλαβεν εις τον κόσμον τούτον. Αν, παραδείγματος χάριν, το σώμα ενός ήτο μεγάλο, είτε διότι ήτο πλασμένον εκ φύσεως, είτε διότι ετρέφετο καλώς ή διά τον ένα λόγον ή διά τον άλλον, το σκήνωμά του θα είναι επίσης μεγάλο, και αν ήτο παχύς, θα είναι ομοίως παχύς και όταν αποθάνη και τα άλλα ούτω καθεξής· και αν πάλιν του άρεσε να τρέφη μακράν κόμην, ομοίως και ο νεκρός αυτού θα έφερε την μακράν κόμην. Και αν πάλιν ένας εμαστιγώνετο και είχε εις το σώμα του πληγάς εκ της μαστιγώσεως και άλλα τραύματα, όταν εζούσε, και μετά θάνατον θα είχεν εις το σώμα του τας πληγάς και τα τραύματα ταύτα. Και αν κανείς, όταν εζούσε, είχε ακρωτηριασμένα τα μέλη του ή διαστρεβλωμένα, και όταν αποθάνη, είναι φανεραί αι τοιαύται ακρωτηριάσεις και διαστρεβλώσεις. Και μ' ένα λόγον όλα εκείνα τα χαρακτηριστικά που απέκτησεν ο άνθρωπος όταν εζούσε, είναι φανερά και όταν αποθάνη, και αν όχι όλα, τουλάχιστον τα περισσότερα και επί τινα χρόνον. Το αυτό, εγώ νομίζω, συμβαίνει και εις την ψυχήν, Καλλικλή. Όλα δηλ. είναι φανερά εις την ψυχήν, όταν απογυμνωθή από το σώμα, και οι φυσικοί χαρακτήρες της και αι ιδιότητες που απέκτησεν ο άνθρωπος εν τη ενασκήσει πάσης ενεργείας. Όταν λοιπόν φθάσουν προς τον δικαστήν, οι μεν εκ της Ασίας προς τον Ραδάμανθυν, τότε ο Ραδάμανθυς τους σταματά και εξετάζει την ψυχήν του καθενός, χωρίς να γνωρίζη τίνος είναι. Αλλά πολλάκις αυτού του Μεγάλου Βασιλέως λαμβάνων ανά χείρας την ψυχήν ή άλλου οιουδήποτε βασιλέως ή άρχοντος, διακρίνει ότι κανένα μέρος της δεν είναι υγιές, αλλ' αντιθέτως είναι κατάστικτος από μαστιγώσεις καί γεμάτη ουλές, που είχαν αφήσει εις την ψυχήν κάθε φοράν αι αδικίαι και αι επιορκίαι και όλαι εκείναι αι διαστροφαί εκ του ψεύδους και της αλαζονείας και τίποτε δεν είναι ευθύ, διότι έχει ζήσει έξω από την αλήθειαν· τέλος δε ένεκα της αυθαιρεσίας, της τρυφηλότητος, της αλαζονείας και της ακολασίας δεν απέμεινεν εις αυτήν άλλο τι ή ασυμμετρία και ασχημία. Και τότε, χωρίς να χάνη καιρόν, αποπέμπει αυτήν περιφρονητικώς προς το δεσμωτήριον (τον Τάρταρον), όπου μέλλει να υποστή την προσήκουσαν τιμωρίαν.

Πας τιμωρούμενος, όταν δικαίως τιμωρήται υπό αλλού, πρέπει ή να γίνη καλύτερος και ούτω να ωφεληθή, ή να χρησιμεύση ως παράδειγμα εις τους άλλους, ίνα οι άλλοι βλέποντες να υποφέρη όσα υποφέρει, εκ φόβου γίνωνται καλύτεροι. Εκείνοι δε οι οποίοι ωφελούνται εκ της τιμωρίας, που επιβάλλεται υπό των θεών ή των ανθρώπων, είναι όσοι υπέπεσαν εις αμαρτήματα δυνάμενα να επανορθωθούν. Την ωφέλειαν όμως καρπούνται μόνον διά μέσου των ταλαιπωριών και των πόνων εις τον κόσμον τούτον και εις τον Άδην· διότι δεν υπάρχει άλλος τρόπος ν' απαλλαγούν από το κακόν της αδικίας. Αντιθέτως όσοι διέπραξαν τα αίσχιστα αδικήματα και ένεκα τούτων είναι ανίατοι, ούτοι χρησιμεύουν ως παράδειγμα εις τους άλλους και αυτοί δεν καρπούνται καμίαν ωφέλειαν εκ της τιμωρίας των, δοθέντος ότι είναι πράγματι ανίατοι, ενώ οι άλλοι ωφελούνται, όταν βλέπουν ότι διά τα αμαρτήματά των έχουν καταδικασθή να υποφέρουν εις τον αιώνα τον άπαντα τα μέγιστα και οδυνηρότατα και φοβερώτατα μαρτύρια, τοποθετημένοι όντως ως ζωντανά παραδείγματα ―αληθινά φόβητρα― εις το δεσμωτήριον του Άδου, όπου το θέαμα, το οποίον παρέχουν, είναι μία διαρκής παραίνεσις προς πάντα νέον αμαρτωλόν που καταφθάνει εις τους τόπους εκείνους. Μεταξύ των δυστυχών τούτων, εγώ λέγω θα είναι και ο Αρχέλαος, αν είναι αλήθεια εκείνο που είπεν ο Πώλος, και οιοσδήποτε άλλος τύραννος είναι όμοιος προς τούτον. Και πιστεύω ότι το μεγαλύτερον μέρος των αθλίων, που χρησιμεύουν ως παραδείγματα εις τους άλλους, ανευρίσκεται μεταξύ των τυράννων, μεταξύ των βασιλέων, μεταξύ των ισχυρών, μεταξύ ανθρώπων που υπήρξαν αρχηγοί κρατών. Διότι όντως ούτοι είναι εις θέσιν να διαπράττουν τα μεγαλύτερα και φοβερώτερα εγκλήματα. Τούτο δ' επιβεβαιοί και ο Όμηρος. Παρέστησε δηλ. τους βασιλείς και τους ισχυρούς, τους εν τω Άδη, τιμωρουμένους αιωνίως, ως τον Τάνταλον, τον Σίσυφον και τον Τιτυόν. Αντιθέτως τον Θερσίτην ή άλλον οιονδήποτε ιδιώτην, όσον και αν ήτο κακοήθης, δεν παρέστησε βασανιζόμενον με φρικτά και φοβερά μαρτύρια ως αδιόρθωτον· διότι δεν είχε, καθώς νομίζω, την δυνατότητα να διαπράξη τοιούτου είδους εγκλήματα. Διά τούτο ο Θερσίτης είναι ευδαιμονέστερος ή εκείνοι που διεκυβέρνησαν κράτη. Έτσι είναι, φίλε μου Καλλικλή, εκ των ισχυρών γίνονται συνήθως οι μάλλον κακοήθεις. Με τούτο όμως δεν θέλω να είπω ότι και μεταξύ των ισχυρών δεν είναι δυνατόν να ανευρεθούν και ενάρετοι άνδρες, εις την περίπτωσιν δ' αυτήν ούτοι είναι άξιοι όλως ιδιαιτέρας εκτιμήσεως. Διότι είναι δύσκολον, φίλε μου το να ζήση τις δικαίως, ενώ έχει την δυνατότητα να διαπράττη οιανδήποτε αδικίαν. Αλλά τούτο είναι σπάνιον πράγμα. Ασφαλώς δε και μεταξύ μας και εις άλλα μέρη υπάρχουν και θα υπάρχουν και εις το μέλλον πάντοτε έντιμοι άνδρες έχοντες αυτήν την ικανότητα να διαχειρίζονται με δικαιοσύνην τας υποθέσεις που τους έχουν εμπιστευθή. Εις εκ τούτων ήτο και ο πολύ ονομαστός μεταξύ όλων των Ελλήνων, ο Αριστείδης ο Λυσιμάχου. Εν πάση περιπτώσει, φίλτατέ μου, οι περισσότεροι των ισχυρών υπήρξαν κακοήθεις.

Καθώς λοιπόν έλεγα, όταν ο Ραδάμανθυς εύρη κανένα κακοήθη τοιούτου είδους, δεν γνωρίζει τίποτε περί αυτού τον οποίον πρόκειται να κρίνη, ούτε ποίος είναι, ούτε από ποίους κατάγεται, βλέπει μόνον ότι είναι κακοήθης. Βλέπει, και τον αποστέλλει εις τον Τάρταρον, αφού κάμη επ' αυτού σημείον δηλωτικόν ότι δύναται να διορθωθή ή όχι. Και όταν φθάση εκεί, καταδικάζεται εις την ποινήν που του αρμόζει. Άλλοτε πάλιν, όταν διακρίνη άλλην ψυχήν ενός απλού ιδιώτου ή άλλην οιανδήποτε, η οποία διήλθε τον βίον ευσεβώς και εν αφοσιώσει της αληθείας, προ πάντων δε, καθώς εγώ φρονώ, Καλλικλή, φιλοσόφου, ο οποίος αφωσιώθη εις την αποστολήν του και δεν ησχολήθη με έργα μάταια και ανωφελή, θαυμάζει τούτον και τον αποστέλλει εις τας νήσους των Μακάρων. Τα αυτά ακριβώς κάμνει και ο Αιακός· και ο ένας και ο άλλος δικάζουν κρατούντες ράβδον ανά χείρας· ο Μίνως εποπτεύων κάθεται μόνος κρατών χρυσούν σκήπτρον, καθώς λέγει ο Οδυσσεύς παρ' Ομήρω ότι είδεν αυτόν «να κρατή χρυσούν σκήπτρον και να δικάζη τους νεκρούς».