Ο σοφιστής, σήμερα όπως και χθες, είναι αυτός που παίζει με τις λέξεις, αυτός που συνδυάζει παραπλανητικά επιχειρήματα με μοναδικό σκοπό να πάρει το πάνω χέρι σε μια συζήτηση.
Η κρίση του Αριστοτέλη είναι καταπέλτης: η γνώση των σοφιστών είναι μια γνώση των φαινομένων και, επομένως, μια γνώση φαινομενική. Μια πλάνα γνώση, φτιαγμένη από ευφάνταστες αλλά κενές λέξεις: αν ζούσαν στις μέρες μας, οι σοφιστές θα κατέκλυζαν τα τηλεοπτικά στούντιο, πρόθυμοι να στηρίξουν οποιαδήποτε άποψη, ικανοί για τις πιο απρόβλεπτες κωλοτούμπες. Ειδάλλως – αν και κατά βάθος είναι το ίδιο πράγμα-, θα τους βρίσκαμε στα παρασκήνια της πολιτικής, να πασχίζουν να ντύσουν με ωραία λόγια τις όχι πάντοτε ευγενείς προθέσεις των αφεντικών τους. Οι άλλοι, οι τίμιοι άνθρωποι και οι φιλόσοφοι, δεν κάνουν τέτοια πράγματα, ασχολούνται με σοβαρά προβλήματα και με πραγματικά αντικείμενα.
Το πρόβλημα όμως είναι ότι και οι σοφιστές, όσο ανενδοίαστους και ευτελείς κι αν τους θεωρούμε, ασχολούνται με πραγματικά αντικείμενα.
Ασχολούνται με τις λέξεις, οι οποίες είναι φάρμακον, όπως έλεγε ο Γοργίας, γιατρικό δηλαδή ή δηλητήριο, ουσίες που μπορούν να σώσουν, αλλά και να σκοτώσουν.
Οι σοφιστές υπόσχονταν σε όποιον τους συναναστρεφόταν ότι θα μάθαινε να χειρίζεται επιδέξια τη γλώσσα ώστε να επιβάλλει σε κάθε περίσταση τη δική του άποψη – διότι σε μια σύνθετη κοινωνία δεν κυριαρχούμε πλέον με τη βία, αλλά με τις λέξεις.
Οι λέξεις παίζουν μεγάλο ρόλο και, πού και πού, ένα μάθημα από τους σοφιστές δεν βλάπτει. Μόνο που το μάθημα των σοφιστών δεν εξαντλείται σε αυτή την πρακτική διάσταση, όπου το μόνο που μετράει είναι η πραγματική χειραγώγηση των λέξεων. Μεγαλύτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η υποκείμενη σκέψη.
Με λίγα λόγια, η φιλοσοφία είναι η φιλόδοξη απόπειρα να βρούμε το νόημα της πραγματικότητας. Υπάρχουμε εμείς και υπάρχει και ο κόσμος: καθήκον της φιλοσοφίας είναι να ανακαλύψει το νόημα του κόσμου, να αποδείξει την ορθολογικότητά του και να μας προσφέρει έναν οδηγό για τις πράξεις μας.
Για τους σοφιστές τα πράγματα είναι πιο σύνθετα. Υπάρχουμε εμείς και υπάρχει και ο κόσμος, αυτό είναι σίγουρο. Είναι όμως βέβαιο ότι υπάρχει κάποιος δεσμός ανάμεσα σε εμάς και στον κόσμο; Όλη η ευφυΐα των σοφιστών έγκειται ακριβώς σ’ αυτό: στην αναγνώριση της προβληματικής σχέσης που χωρίζει τους ανθρώπους και την πραγματικότητα, τα υποκείμενα και τα αντικείμενα. Η πραγματικότητα που μας περιβάλλει είναι εφήμερη, δεν φέρει κανένα αδιαφιλονίκητο νόημα και, πολύ περισσότερο, καμία απόλυτη αξία.
Το ζητούμενο επομένως δεν είναι να αντλήσουμε νόημα από την πραγματικότητα· αντιθέτως, πρέπει εμείς οι ίδιοι να της δώσουμε σημασία και αξία – μια σημασία και μια αξία στα μέτρα του ανθρώπου. Στο σημείο αυτό οι σοφιστές υιοθετούν μια βασική ιδέα των Αρχαίων Ελλήνων (όχι όμως των φιλοσόφων): ο κόσμος δεν υπάρχει για χάρη μας, αλλά μάλλον εμείς πρέπει να προσαρμοστούμε στα μέτρα του. Και, για να το καταφέρουμε αυτό, το εργαλείο που έχουμε στη διάθεσή μας είναι ο λόγος: οι σκέψεις, οι συλλογισμοί, οι λέξεις και τα επιχειρήματα.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου