Η αγχοφοβική προσωπικότητα

Άγχος, φοβίες, πανικός, έμμονες σκέψεις, συνιστούν συμπτώματα που μας καταπιέζουν, μας πνίγουν και μας περιορίζουν σε σημαντικό βαθμό.

Το άγχος θεωρείται μη φυσιολογικό όταν παρεμποδίζει την ομαλή λειτουργικότητά μας στις καθημερινές δραστηριότητες, όταν αρχίζουμε να υιοθετούμε συμπεριφορές αποφυγής/ασφαλείας προκειμένου να αγχωθούμε λιγότερο και να μην έρθουμε σε επαφή με αυτό που μας προκαλεί φόβο.

Νιώθουμε ότι έχουμε χάσει την ελευθερία μας και ότι για καθημερινές αποφάσεις, για το αν θα πάμε κάπου, πως θα μιλήσουμε σε κάποιον, πως θα ανταπεξέλθουμε στη δουλειά, πόσο ικανοί είμαστε, παίρνει τη σκυτάλη το άγχος.

Τα είδη του άγχους

Το Γενικευμένο Άγχος

Μια βασική κατηγορία άγχους είναι το Γενικευμένο άγχος. Έχετε αναρωτηθεί ποτέ από μέσα σας, ''Γιατί αγχώνομαι συνέχεια; Μήπως ανησυχώ υπερβολικά για τα πάντα;''.

Πίσω από το άγχος αυτό κυριαρχεί μια έντονη ανασφάλεια και αίσθηση αστάθειας, καθώς αυτό που αδυνατεί το άτομο να διαχεριστεί είναι η ανοχή στην αβεβαιότητα, το άγνωστο. Η υπερβολική ανησυχία (φοβισμένη προσδοκία), εμφανίζεται σε μια σειρά γεγονότων ή δραστηριοτήτων, όπως η εργασία, η επίδοση στη δουλειά, οι πολλαπλές ευθύνες τις οποίες παλεύει να φέρει εις πέρας το άτομο.

Είναι έντονη η αίσθηση ότι είναι δύσκολο να ελέγξει την ανησυχία. Το άτομο ασχολείται διαρκώς με καταστάσεις που δύνανται να συμβούν στο μέλλον, έχει την τάση να προβλέπει το μέλλον με έναν αρνητικό ή καταστροφικό αποτέλεσμα, και για αυτό βρίσκεται σε μια συνεχή επαγρύπνιση για πιθανές απειλές, προκειμένου να προλάβει το χειρότερο. Έτσι, αισθάνεται τη σιγουριά. Με την ανησυχία πιστεύει ότι θα έχει τον έλεγχο έναντι της αβεβαιότητας.

Αυτός ο πεσιμιστικός τρόπος σκέψης, ο αυτόματος προσανατολισμός στα αρνητικά ερεθίσματα, καθώς και η ματαίωση, η απογοήτευση και ο θυμός φέρνουν και σημαντικές σωματικές ενοχλήσεις. Το άτομο παραπονιέται για ημικρανίες/πονοκεφάλους, ευερεθιστότητα, κούραση, μυική τάση, δυσκολία στον ύπνο, στομαχικά ή γαστρεντερικά προβλήματα.

 
Το άγχος του πανικού

Ο φόβος του φόβου μας. Το άγχος πανικού εκδηλώνεται με τις λεγόμενες 'κρίσεις πανικού'.

Ο πανικός έρχεται σαν μια ξαφνική, απροσδότηση εξέγερση μέσα μας, ένα ψυχοσωματικό ξέσπασμα με έντονο φόβο που κορυφώνεται μέσα σε λίγα λεπτά, κατά τη διάρεκια του οποίου το άτομο αισθάνεται τουλάχιστον 4 (ή και παραπάνω), από τα ακόλουθα συμπτώματα:

• ταχυκαρδία,
• εφίδρωση,
• τρέμουλο ή έντονος τρόμος,
• αίσθημα λαχανιάσματος ή ασφυξίας,
• αίσθημα πνιγμού,
• πλάκωμα στο στήθος,
• ναυτία,
• ζάλη,
• ρίγη ή αίσθημα ζέστης,
• παραισθησίες (μούδιασμα ή μυρμηγιάσματα),
• φόβος θανάτου,
• φόβος επερχόμενης τρέλας,
• αποπραγματοποίηση (αίσθημα μη πραγματικού) ή αποπροσωποποίηση (αίσθημα απόσπασης από τον εαυτό).

Αυτό που βασανίζει εδώ το άτομο είναι η ανησυχία ότι θα υπάρξουν και άλλες προσβολές πανικού, και ότι αυτές οι προσβολές θα έχουν αρνητική επίπτωση στην υγεία (καρδιακή προσβολή, έμφραγμα).

Τέλος, εδώ το άτομο ξεκινάει να αποφεύγει δραστηριότητες όπως η σωματική άσκηση, η σεξουαλική επαφή, που προκαλούν ίδια σωματικά συμπτώματα με τον πανικό, και πολύ συχνά ο πανικός συνοδεύεται από αγοραφοβία, το φόβο εγκλωβισμού σε κλειστούς χώρους και όχι μόνο, και σε μέρη όπου η διαφυγή θα είναι δύσκολη.

 
Το Φοβικό Άγχος

Η διαφορά του φοβικού άγχους με τα παραπάνω είναι ότι οι φοβίες, είναι πιο συγκεκριμένες και περιστασιακές. Εμφανίζεται μόνο όταν έρθουμε σε επαφή με το ερέθισμα που μας προκαλεί φόβο, και όταν απομακρυνόμαστε από αυτό, το άγχος εξαφανίζεται.

Με άλλα λόγια, οι ειδικές φοβίες αφορούν ένα φοβικό ερέθισμα που συμβαίνει στο εδώ και τώρα και όχι κάτι που αφορά το μέλλον, πχ η υψοφοβία, κλειστοφοβία.

 
H προσωπικότητα πίσω από το δυσλειτουργικό άγχος

Έπειτα από μια σύντομη ανασκόπηση στα είδη του άγχους, είναι σημαντικό να αναρωτηθούμε πότε και γιατί εμφανίστηκε το άγχος τη ζωή μας:

• Τι σημαίνει για εμάς να αγχωνόμαστε;
• Tι σημαίνει για εμάς η αποφυγή;
• Ποιες ανασφάλειες εξυπηρετεί το άγχος;

Σε πολλούς ανθρώπους το άγχος είναι ένα βίωμα που το θυμούνται από πάντα να τους συμβαίνει ''δεν θυμάμαι ποια ήταν η τελευταία φορά που υπήρξα χαλαρός, χωρίς ανησυχίες'', ''πάντα είχα φόβο μέσα μου'', ''από πάντα λειτουργούσα έτσι, ακόμη και στο σχολείο''.

 
Πως ήμουν σαν παιδί;

Η αλήθεια είναι ότι το άγχος και οι φόβοι μας ξεμυτίζουν στην παιδική ηλικία....

Κάθε άγχος είναι όμως και διαφορετικό. Το νευρωτικό άγχος, που υποστηρίζεται από την νευρωτική ανατομία της προσωπικότητας, κάνει την εμφάνισή του γύρω στα 4 έτη. Το άγχος αναδεικνύεται με σωματικά συμπτώματα (αίσθημα ασφυξίας, πεπτικοί σπασμοί, εμετοί, τρέμουλο), είτε με φοβίες (π.χ. το σκοτάδι).

Ο ανήσυχος ύπνος και οι εφιάλτες είναι ακόμη ένα σημάδι για ένα αγχωμένο παιδί. Αυτό που παρατηρείται εύκολα είναι μια νευρικότητα, μια έλλειψη συγκέντρωσης του παιδιού να ανταπεξέλθει στις δραστηριότητές του, κλάματα, αδιαθεσία, καθώς μπορεί να βιώνει και ένα έκδηλο άγχος αποχωρισμού από το γονέα.

Ως προς τον χαρακτήρα, φαίνεται ότι από την παιδική έως την ενήλικη πορεία του ατόμου διακρίνεται ένα διάχυτο και διαρκές πρότυπο εσωτερικής εμπειρίας του άγχους, το οποίο είναι δυσπροσαρμοστικό, δύσκαμπτο, και εκδηλώμενο μέσα από τον τρόπο σκέψης και αντίληψης του εαυτού του, των άλλων και των γεγονότων, της συναισθηματικότητάς του (την ένταση, την έκταση του άγχους και του φόβου), τη διαπροσωπική λειτουργικότητα, και τον έλεγχο των παρορμήσεων.

Συνήθως, ένας άνθρωπος με αγχοφοβικά χαρακτηριστικά, τείνει στη ζωή του, όπως και ως παιδί, να είναι ντροπαλός, συνεσταλμένος, ή φοβισμένος και ανήσυχος, μπορεί να απομακρύνεται και να αποφεύγει τους άλλους. Αυτοπεριορίζεται, με την ανασφάλεια ότι κάτι δε θα πάει καλά, δεν θα είναι ικανός να ανταπεξέλθει, δυσκολεύεται να πάρει πρωτοβουλίες και αποφάσεις, νιώθει σαν να είναι η ζωή άδικη και ότι πρέπει να δεχτεί και να ικανοποιηθεί με αυτά που του προσφέρει η ζωή.

Στον τρόπο σκέψης το άτομο μπορεί να αντιλαμβάνεται τον εαυτό του ως λιγότερο σημαντικό από τους άλλους, έχει χαμηλή αυτοεκτίμηση και αυτοπεποίθηση, σκέφτεται ότι δεν είναι αρκετα καλό, ικανό, φοβάται την κριτική των άλλων, τι θα πουν για εκείνον, πως θα τον σχολιάσουν, αποφεύγοντας καταστάσεις στις οποίες πιστεύει ότι θα εκτεθεί. Αναστέλλει τις επιθυμίες του, τα συναισθήματά του, έχει χαμηλές προσδοκίες, έχει την τάση να αδρανεί ιδιαίτερα όταν βλέπει τα δύσκολα, προκειμένου να αποφύγει την ταλαιπωρία και την πιθανή ματαίωση.

 
Η εξέλιξη του άγχους στην κατάθλιψη

Η αγχώδης τάση είναι επίμονη στο χρόνο και σταθερή. Με το άγχος και το φόβο το άτομο προσπαθεί να θέσει μέσα του όρια, ασφάλεια, σταθερότητα, κάτι που στερήθηκε ως παιδί.

Σε αντίθεση με άλλους αγχώδεις τύπους οι οποίοι εμφανίζονται πιο κοινωνικοί, πιο εξωστρεφείς, εδώ οι συναισθηματικές, διαπροσωπικές αναστολές είναι αυτές που πρωτοστατούν, λόγω προσωπικής ανεπάρκειας.

Το αίσθημα μοναξιάς, η σκληρή υποτίμηση (δεν με θέλουν, είμαι ανεπιθύμητος, μη ελκυστικός, κατώτερος, ανάξιος) και η διαρκής αποφευκτική τάση από τους άλλους, επιβαρύνει το φόβο και το άγχος τα οποία μπορεί να οδηγήσουν σε καταθλιπτικές φάσεις.

Η κατάθλιψη επισκέπτεται το άτομο όταν πια νιώθει εγκλωβισμένο στην ματαιότητα, το ανικανοποίητο της ζωής, την ανημπόρια και τη χαμένη ελπίδα.

 
Υπάρχει τρόπος να μην αγχώνομαι;

Ανεξαρτήτως της προσωπικότητας ενός ατόμου, γνωρίζετε αλήθεια κάποιον άνθρωπο που να μην αγχώνεται; Καθόλου;

Υπάρχει κάποιος τρόπος να προβλέψουμε το μέλλον;

Αν κάνατε μια λίστα, ποια θα ήταν τα πράγματα που πραγματικά είναι στο χέρι σας και ποιά αυτά που δεν μπορείτε να ελέγξετε ή να αλλάξετε στη ζωή και στους άλλους;

Στη θεραπεία, πολλές φορές συνειδητοποιούμε ότι τελικά αγχωνόμαστε για πράγματα και ιδέες μη ρεαλιστικές, απλώς το άγχος ήταν αυτό που μας μιλούσε πίσω από τις ανησυχίες, τις ανασφάλειες και τις πεποιθήσεις μας. Γιατί το υπερβολικό άγχος κάνει παρερμηνείες, δημιουργεί ψευδαισθήσεις, διογκώνει και καταστροφολογεί τα πράγματα, αρνητικοποιεί ότι κινείται στη σκέψη μας και τη συμπεριφορά μας.

Σκεφτείτε, αλήθεια, με ποιες αποδείξεις προβλέπετε την αντίδραση κα την συμπεριφορά των άλλων; Πόσο ρεαλιστικά κρίνατε παρελθοντικές καταστάσεις που νιώσατε απόρριψη ή γελοιοποίηση όταν ρίχνατε τη αποκλειστική ευθύνη πάνω σας; Πόσο τελικά μας ωφελει η υπερανάλυση να πετύχουμε τους στόχους μας, να εστιάσουμε στο εδώ και τώρα; Άλλωστε μόνο το παρόν γνωρίζουμε, και μόνο στο παρόν μπορούμε να παρέμβουμε, ούτε στο παρελθόν ούτε στο μέλλον.

Δεν υπάρχει τρόπος ούτε μαγικό ραβδί να διώξει κανείς το άγχος και να μην αγχώνεται. Κάτι τέτοιο είναι ανέφικτο. Και το μυαλό, αυτή τη δουλειά είναι πλασμένο να κάνει, να παράγει σκέψεις, ακόμη και δυσάρεστες, αγχωτικές, εμμονικές. Όταν είμαστε υπό το άγχος ή την κατάθλιψη, το μυαλό δε μας τα λέει καλά, στρογγυλοποιεί λίγο τα πράγματα, και είμαστε επιρρεπείς στο να δίνουμε λανθασμένες ερμηνείες.

Πάντα το κλειδί είναι η διαχείριση του άγχους ακόμη και στις πιο φοβικές και απαιτητικές καταστάσεις. Ακόμη και αν ως χαρακτήρες είμαστε περισσότερο ευαίσθητοι, αγχώδεις, απαιδιόδοξοι, δεν χρειάζεται να βάζουμε ταμπέλες στον εαυτό μας, γιατί δεν είμαστε το άγχος μας, είμαστε πολλά διαφορετικά πράγματα μαζί.

 
Η σημασία της θεραπείας

Η παρέμβαση στον τρόπο αντίληψης του εαυτού και η διαχείριση των αρνητικών σκέψεων και της αβεβαιότητας είναι περιοχές που μπορούν να βελτιωθούν σημαντικά.

Δεν θέλουμε να αλλάξουμε το ποιοί είμαστε, αλλά να επαναπροσδιορίσουμε και να ζούμε μια λειτουργική ζωή, με ευχάριστα συναισθήματα, ελευθερία, και ικανότητα να είμαστε ανθεκτικοί και να διαχειριζόμαστε αυτά που έρχονται.

Με μια δομημένη θεραπεία, προσανατολισμένη στο άγχος και τις φοβικές καταστάσεις, το άτομο εκπαιδεύεται κατα κάποιο τρόπο να ερμηνεύει εναλλακτικά τις εμπειρίες του, να αναθεωρήσει κομμάτια της αυτοεκτίμησής του, να εκτεθεί σε πραγματικές αγχογόνες και φοβικές καταστάσεις, να εξοικειωθεί με αυτές, ώστε να μπορεί να εμπλέκεται πια σε αυτά που απέφευγε στο παρελθόν.

Να ανεξαρτητοποιηθεί, να βελτιώσει τις δεξιότητές του, πχ τη διεκδικητικότητα, την επικοινωνία με τους άλλους.

Ελευθερία είναι, λοιπόν, να κατευθύνεις εσύ τη σκέψη σου, και όχι η σκέψη εσένα, και ποτέ δεν είναι αργά να μάθεις τον τρόπο να το κάνεις.