Κινδυνεύει, ἦν δ᾽ ἐγώ, καλλίστη αὕτη τῶν πολιτειῶν εἶναι· ὥσπερ ἱμάτιον ποικίλον πᾶσιν ἄνθεσι πεποικιλμένον, οὕτω καὶ αὕτη πᾶσιν ἤθεσιν πεποικιλμένη καλλίστη ἂν φαίνοιτο. καὶ ἴσως μέν, ἦν δ᾽ ἐγώ, καὶ ταύτην, ὥσπερ οἱ παῖδές τε καὶ αἱ γυναῖκες τὰ ποικίλα θεώμενοι, καλλίστην ἂν πολλοὶ κρίνειαν.
Καὶ μάλ᾽, ἔφη.
[557d] Καὶ ἔστιν γε, ὦ μακάριε, ἦν δ᾽ ἐγώ, ἐπιτήδειον ζητεῖν ἐν αὐτῇ πολιτείαν.
Τί δή;
Ὅτι πάντα γένη πολιτειῶν ἔχει διὰ τὴν ἐξουσίαν, καὶ κινδυνεύει τῷ βουλομένῳ πόλιν κατασκευάζειν, ὃ νυνδὴ ἡμεῖς ἐποιοῦμεν, ἀναγκαῖον εἶναι εἰς δημοκρατουμένην ἐλθόντι πόλιν, ὃς ἂν αὐτὸν ἀρέσκῃ τρόπος, τοῦτον ἐκλέξασθαι, ὥσπερ εἰς παντοπώλιον ἀφικομένῳ πολιτειῶν, καὶ ἐκλεξαμένῳ οὕτω κατοικίζειν.
[557e] Ἴσως γοῦν, ἔφη, οὐκ ἂν ἀποροῖ παραδειγμάτων.
Τὸ δὲ μηδεμίαν ἀνάγκην, εἶπον, εἶναι ἄρχειν ἐν ταύτῃ τῇ πόλει, μηδ᾽ ἂν ᾖς ἱκανὸς ἄρχειν, μηδὲ αὖ ἄρχεσθαι, ἐὰν μὴ βούλῃ, μηδὲ πολεμεῖν πολεμούντων, μηδὲ εἰρήνην ἄγειν τῶν ἄλλων ἀγόντων, ἐὰν μὴ ἐπιθυμῇς εἰρήνης, μηδὲ αὖ, ἐάν τις ἄρχειν νόμος σε διακωλύῃ ἢ δικάζειν, μηδὲν ἧττον καὶ [558a] ἄρχειν καὶ δικάζειν, ἐὰν αὐτῷ σοι ἐπίῃ, ἆρ᾽ οὐ θεσπεσία καὶ ἡδεῖα ἡ τοιαύτη διαγωγὴ ἐν τῷ παραυτίκα;
Ἴσως, ἔφη, ἔν γε τούτῳ.
Τί δέ; ἡ πρᾳότης ἐνίων τῶν δικασθέντων οὐ κομψή; ἢ οὔπω εἶδες, ἐν τοιαύτῃ πολιτείᾳ [ἀνθρώπων] καταψηφισθέντων θανάτου ἢ φυγῆς, οὐδὲν ἧττον αὐτῶν μενόντων τε καὶ ἀναστρεφομένων ἐν μέσῳ, [καὶ] ὡς οὔτε φροντίζοντος οὔτε ὁρῶντος οὐδενὸς περινοστεῖ ὥσπερ ἥρως;
Καὶ πολλούς γ᾽, ἔφη.
[558b] Ἡ δὲ συγγνώμη καὶ οὐδ᾽ ὁπωστιοῦν σμικρολογία αὐτῆς, ἀλλὰ καταφρόνησις ὧν ἡμεῖς ἐλέγομεν σεμνύνοντες, ὅτε τὴν πόλιν ᾠκίζομεν, ὡς εἰ μή τις ὑπερβεβλημένην φύσιν ἔχοι, οὔποτ᾽ ἂν γένοιτο ἀνὴρ ἀγαθός, εἰ μὴ παῖς ὢν εὐθὺς παίζοι ἐν καλοῖς καὶ ἐπιτηδεύοι τὰ τοιαῦτα πάντα, ὡς μεγαλοπρεπῶς καταπατήσασ᾽ ἅπαντ᾽ αὐτὰ οὐδὲν φροντίζει ἐξ ὁποίων ἄν τις ἐπιτηδευμάτων ἐπὶ τὰ πολιτικὰ ἰὼν πράττῃ, ἀλλὰ τιμᾷ, [558c] ἐὰν φῇ μόνον εὔνους εἶναι τῷ πλήθει;
Πάνυ γ᾽, ἔφη, γενναία.
Ταῦτά τε δή, ἔφην, ἔχοι ἂν καὶ τούτων ἄλλα ἀδελφὰ δημοκρατία, καὶ εἴη, ὡς ἔοικεν, ἡδεῖα πολιτεία καὶ ἄναρχος καὶ ποικίλη, ἰσότητά τινα ὁμοίως ἴσοις τε καὶ ἀνίσοις διανέμουσα.
Καὶ μάλ᾽, ἔφη, γνώριμα λέγεις.
Ἄθρει δή, ἦν δ᾽ ἐγώ, τίς ὁ τοιοῦτος ἰδίᾳ. ἢ πρῶτον σκεπτέον, ὥσπερ τὴν πολιτείαν ἐσκεψάμεθα, τίνα τρόπον γίγνεται;
Ναί, ἔφη.
Ἆρ᾽ οὖν οὐχ ὧδε; τοῦ φειδωλοῦ ἐκείνου καὶ ὀλιγαρχικοῦ [558d] γένοιτ᾽ ἂν οἶμαι ὑὸς ὑπὸ τῷ πατρὶ τεθραμμένος ἐν τοῖς ἐκείνου ἤθεσι;
Τί γὰρ οὔ;
Βίᾳ δὴ καὶ οὗτος ἄρχων τῶν ἐν αὑτῷ ἡδονῶν, ὅσαι ἀναλωτικαὶ μέν, χρηματιστικαὶ δὲ μή· αἳ δὴ οὐκ ἀναγκαῖαι κέκληνται—
Δῆλον, ἔφη.
Βούλει οὖν, ἦν δ᾽ ἐγώ, ἵνα μὴ σκοτεινῶς διαλεγώμεθα, πρῶτον ὁρισώμεθα τάς τε ἀναγκαίους ἐπιθυμίας καὶ τὰς μή;
Βούλομαι, ἦ δ᾽ ὅς.
Οὐκοῦν ἅς τε οὐκ ἂν οἷοί τ᾽ εἶμεν ἀποτρέψαι, δικαίως [558e] ἂν ἀναγκαῖαι καλοῖντο, καὶ ὅσαι ἀποτελούμεναι ὠφελοῦσιν ἡμᾶς; τούτων γὰρ ἀμφοτέρων ἐφίεσθαι ἡμῶν τῇ φύσει ἀνάγκη. ἢ οὔ;
Καὶ μάλα.
[559a] Δικαίως δὴ τοῦτο ἐπ᾽ αὐταῖς ἐροῦμεν, τὸ ἀναγκαῖον.
Δικαίως.
Τί δέ; ἅς γέ τις ἀπαλλάξειεν ἄν, εἰ μελετῷ ἐκ νέου, καὶ πρὸς οὐδὲν ἀγαθὸν ἐνοῦσαι δρῶσιν, αἱ δὲ καὶ τοὐναντίον, πάσας ταύτας εἰ μὴ ἀναγκαίους φαῖμεν εἶναι, ἆρ᾽ οὐ καλῶς ἂν λέγοιμεν;
Καλῶς μὲν οὖν.
Προελώμεθα δή τι παράδειγμα ἑκατέρων αἵ εἰσιν, ἵνα τύπῳ λάβωμεν αὐτάς;
Οὐκοῦν χρή.
Ἆρ᾽ οὖν οὐχ ἡ τοῦ φαγεῖν μέχρι ὑγιείας τε καὶ εὐεξίας [559b] καὶ αὐτοῦ σίτου τε καὶ ὄψου ἀναγκαῖος ἂν εἴη;
Οἶμαι.
Ἡ μέν γέ που τοῦ σίτου κατ᾽ ἀμφότερα ἀναγκαία, ᾗ τε ὠφέλιμος ᾗ τε ‹μὴ› παῦσαι ζῶντα δυνατή.
Ναί.
Ἡ δὲ ὄψου, εἴ πῄ τινα ὠφελίαν πρὸς εὐεξίαν παρέχεται.
Πάνυ μὲν οὖν.
Τί δὲ ἡ πέρα τούτων καὶ ἀλλοίων ἐδεσμάτων ἢ τοιούτων ἐπιθυμία, δυνατὴ δὲ κολαζομένη ἐκ νέων καὶ παιδευομένη ἐκ τῶν πολλῶν ἀπαλλάττεσθαι, καὶ βλαβερὰ μὲν σώματι, βλαβερὰ δὲ ψυχῇ πρός τε φρόνησιν καὶ τὸ σωφρονεῖν; ἆρά [559c] γε ὀρθῶς οὐκ ἀναγκαία ἂν καλοῖτο;
Ὀρθότατα μὲν οὖν.
Οὐκοῦν καὶ ἀναλωτικὰς φῶμεν εἶναι ταύτας, ἐκείνας δὲ χρηματιστικὰς διὰ τὸ χρησίμους πρὸς τὰ ἔργα εἶναι;
Τί μήν;
Οὕτω δὴ καὶ περὶ ἀφροδισίων καὶ τῶν ἄλλων φήσομεν;
Οὕτω.
Ἆρ᾽ οὖν καὶ ὃν νυνδὴ κηφῆνα ὠνομάζομεν, τοῦτον ἐλέγομεν τὸν τῶν τοιούτων ἡδονῶν καὶ ἐπιθυμιῶν γέμοντα καὶ [559d] ἀρχόμενον ὑπὸ τῶν μὴ ἀναγκαίων, τὸν δὲ ὑπὸ τῶν ἀναγκαίων φειδωλόν τε καὶ ὀλιγαρχικόν;
Ἀλλὰ τί μήν;
Πάλιν τοίνυν, ἦν δ᾽ ἐγώ, λέγωμεν ὡς ἐξ ὀλιγαρχικοῦ δημοκρατικὸς γίγνεται. φαίνεται δέ μοι τά γε πολλὰ ὧδε γίγνεσθαι.
Πῶς;
Ὅταν νέος, τεθραμμένος ὡς νυνδὴ ἐλέγομεν, ἀπαιδεύτως τε καὶ φειδωλῶς, γεύσηται κηφήνων μέλιτος, καὶ συγγένηται αἴθωσι θηρσὶ καὶ δεινοῖς, παντοδαπὰς ἡδονὰς καὶ ποικίλας καὶ παντοίως ἐχούσας δυναμένοις σκευάζειν, ἐνταῦθά που [559e] οἴου εἶναι ἀρχὴν αὐτῷ μεταβολῆς ‹...› ὀλιγαρχικῆς τῆς ἑαυτῷ εἰς δημοκρατικήν.
Πολλὴ ἀνάγκη, ἔφη.
Ἆρ᾽ οὖν, ὥσπερ ἡ πόλις μετέβαλλε βοηθησάσης τῷ ἑτέρῳ μέρει συμμαχίας ἔξωθεν, ὁμοίας ὁμοίῳ, οὕτω καὶ ὁ νεανίας μεταβάλλει βοηθοῦντος αὖ εἴδους ἐπιθυμιῶν ἔξωθεν τῷ ἑτέρῳ τῶν παρ᾽ ἐκείνῳ, συγγενοῦς τε καὶ ὁμοίου;
Παντάπασιν μὲν οὖν.
Καὶ ἐὰν μέν γε οἶμαι ἀντιβοηθήσῃ τις τῷ ἐν ἑαυτῷ ὀλιγαρχικῷ συμμαχία, ἤ ποθεν παρὰ τοῦ πατρὸς ἢ καὶ τῶν [560a] ἄλλων οἰκείων νουθετούντων τε καὶ κακιζόντων, στάσις δὴ καὶ ἀντίστασις καὶ μάχη ἐν αὐτῷ πρὸς αὑτὸν τότε γίγνεται.
Τί μήν;
Καὶ ποτὲ μὲν οἶμαι τὸ δημοκρατικὸν ὑπεχώρησε τῷ ὀλιγαρχικῷ, καί τινες τῶν ἐπιθυμιῶν αἱ μὲν διεφθάρησαν, αἱ δὲ καὶ ἐξέπεσον, αἰδοῦς τινος ἐγγενομένης ἐν τῇ τοῦ νέου ψυχῇ, καὶ κατεκοσμήθη πάλιν.
Γίγνεται γὰρ ἐνίοτε, ἔφη.
Αὖθις δὲ οἶμαι τῶν ἐκπεσουσῶν ἐπιθυμιῶν ἄλλαι ὑποτρεφόμεναι [560b] συγγενεῖς δι᾽ ἀνεπιστημοσύνην τροφῆς πατρὸς πολλαί τε καὶ ἰσχυραὶ ἐγένοντο.
Φιλεῖ γοῦν, ἔφη, οὕτω γίγνεσθαι.
Οὐκοῦν εἵλκυσάν τε πρὸς τὰς αὐτὰς ὁμιλίας, καὶ λάθρᾳ συγγιγνόμεναι πλῆθος ἐνέτεκον.
Τί μήν;
Τελευτῶσαι δὴ οἶμαι κατέλαβον τὴν τοῦ νέου τῆς ψυχῆς ἀκρόπολιν, αἰσθόμεναι κενὴν μαθημάτων τε καὶ ἐπιτηδευμάτων καλῶν καὶ λόγων ἀληθῶν, οἳ δὴ ἄριστοι φρουροί τε καὶ φύλακες ἐν ἀνδρῶν θεοφιλῶν εἰσι διανοίαις.
[560c] Καὶ πολύ γ᾽, ἔφη.
Ψευδεῖς δὴ καὶ ἀλαζόνες οἶμαι λόγοι τε καὶ δόξαι ἀντ᾽ ἐκείνων ἀναδραμόντες κατέσχον τὸν αὐτὸν τόπον τοῦ τοιούτου.
Σφόδρα γ᾽, ἔφη.
Ἆρ᾽ οὖν οὐ πάλιν τε εἰς ἐκείνους τοὺς Λωτοφάγους ἐλθὼν φανερῶς κατοικεῖ, καὶ ἐὰν παρ᾽ οἰκείων τις βοήθεια τῷ φειδωλῷ αὐτοῦ τῆς ψυχῆς ἀφικνῆται, κλῄσαντες οἱ ἀλαζόνες λόγοι ἐκεῖνοι τὰς τοῦ βασιλικοῦ τείχους ἐν αὐτῷ πύλας οὔτε αὐτὴν τὴν συμμαχίαν παριᾶσιν, οὔτε πρέσβεις πρεσβυτέρων [560d] λόγους ἰδιωτῶν εἰσδέχονται, αὐτοί τε κρατοῦσι μαχόμενοι, καὶ τὴν μὲν αἰδῶ ἠλιθιότητα ὀνομάζοντες ὠθοῦσιν ἔξω ἀτίμως φυγάδα, σωφροσύνην δὲ ἀνανδρίαν καλοῦντές τε καὶ προπηλακίζοντες ἐκβάλλουσι, μετριότητα δὲ καὶ κοσμίαν δαπάνην ὡς ἀγροικίαν καὶ ἀνελευθερίαν οὖσαν πείθοντες ὑπερορίζουσι μετὰ πολλῶν καὶ ἀνωφελῶν ἐπιθυμιῶν;
Σφόδρα γε.
Τούτων δέ γέ που κενώσαντες καὶ καθήραντες τὴν τοῦ [560e] κατεχομένου τε ὑπ᾽ αὐτῶν καὶ τελουμένου ψυχὴν μεγάλοισι τέλεσι, τὸ μετὰ τοῦτο ἤδη ὕβριν καὶ ἀναρχίαν καὶ ἀσωτίαν καὶ ἀναίδειαν λαμπρὰς μετὰ πολλοῦ χοροῦ κατάγουσιν ἐστεφανωμένας, ἐγκωμιάζοντες καὶ ὑποκοριζόμενοι, ὕβριν μὲν εὐπαιδευσίαν καλοῦντες, ἀναρχίαν δὲ ἐλευθερίαν, ἀσωτίαν [561a] δὲ μεγαλοπρέπειαν, ἀναίδειαν δὲ ἀνδρείαν. ἆρ᾽ οὐχ οὕτω πως, ἦν δ᾽ ἐγώ, νέος ὢν μεταβάλλει ἐκ τοῦ ἐν ἀναγκαίοις ἐπιθυμίαις τρεφομένου τὴν τῶν μὴ ἀναγκαίων καὶ ἀνωφελῶν ἡδονῶν ἐλευθέρωσίν τε καὶ ἄνεσιν;
Καὶ μάλα γ᾽, ἦ δ᾽ ὅς, ἐναργῶς.
Ζῇ δὴ οἶμαι μετὰ ταῦτα ὁ τοιοῦτος οὐδὲν μᾶλλον εἰς ἀναγκαίους ἢ μὴ ἀναγκαίους ἡδονὰς ἀναλίσκων καὶ χρήματα καὶ πόνους καὶ διατριβάς· ἀλλ᾽ ἐὰν εὐτυχὴς ᾖ καὶ μὴ πέρα ἐκβακχευθῇ, ἀλλά τι καὶ πρεσβύτερος γενόμενος τοῦ πολλοῦ [561b] θορύβου παρελθόντος μέρη τε καταδέξηται τῶν ἐκπεσόντων καὶ τοῖς ἐπεισελθοῦσι μὴ ὅλον ἑαυτὸν ἐνδῷ, εἰς ἴσον δή τι καταστήσας τὰς ἡδονὰς διάγει, τῇ παραπιπτούσῃ ἀεὶ ὥσπερ λαχούσῃ τὴν ἑαυτοῦ ἀρχὴν παραδιδοὺς ἕως ἂν πληρωθῇ, καὶ αὖθις ἄλλῃ, οὐδεμίαν ἀτιμάζων ἀλλ᾽ ἐξ ἴσου τρέφων.
Πάνυ μὲν οὖν.
Καὶ λόγον γε, ἦν δ᾽ ἐγώ, ἀληθῆ οὐ προσδεχόμενος οὐδὲ παριεὶς εἰς τὸ φρούριον, ἐάν τις λέγῃ ὡς αἱ μέν εἰσι τῶν [561c] καλῶν τε καὶ ἀγαθῶν ἐπιθυμιῶν ἡδοναί, αἱ δὲ τῶν πονηρῶν, καὶ τὰς μὲν χρὴ ἐπιτηδεύειν καὶ τιμᾶν, τὰς δὲ κολάζειν τε καὶ δουλοῦσθαι· ἀλλ᾽ ἐν πᾶσι τούτοις ἀνανεύει τε καὶ ὁμοίας φησὶν ἁπάσας εἶναι καὶ τιμητέας ἐξ ἴσου.
Σφόδρα γάρ, ἔφη, οὕτω διακείμενος τοῦτο δρᾷ.
Οὐκοῦν, ἦν δ᾽ ἐγώ, καὶ διαζῇ τὸ καθ᾽ ἡμέραν οὕτω χαριζόμενος τῇ προσπιπτούσῃ ἐπιθυμίᾳ, τοτὲ μὲν μεθύων καὶ καταυλούμενος, αὖθις δὲ ὑδροποτῶν καὶ κατισχναινόμενος, [561d] τοτὲ δ᾽ αὖ γυμναζόμενος, ἔστιν δ᾽ ὅτε ἀργῶν καὶ πάντων ἀμελῶν, τοτὲ δ᾽ ὡς ἐν φιλοσοφίᾳ διατρίβων. πολλάκις δὲ πολιτεύεται, καὶ ἀναπηδῶν ὅτι ἂν τύχῃ λέγει τε καὶ πράττει· κἄν ποτέ τινας πολεμικοὺς ζηλώσῃ, ταύτῃ φέρεται, ἢ χρηματιστικούς, ἐπὶ τοῦτ᾽ αὖ. καὶ οὔτε τις τάξις οὔτε ἀνάγκη ἔπεστιν αὐτοῦ τῷ βίῳ, ἀλλ᾽ ἡδύν τε δὴ καὶ ἐλευθέριον καὶ μακάριον καλῶν τὸν βίον τοῦτον χρῆται αὐτῷ διὰ παντός.
***
[557c] Επομένως θα υπάρχει μέσα σ᾽ αυτή την πολιτεία παρά πολύ μεγάλη ποικιλία ανθρώπινων τύπων και χαρακτήρων.Και πώς όχι;
Μά την αλήθεια, κινδυνεύει να θεωρηθεί αυτή η πολιτεία ωραιότερη απ᾽ όλες· όπως φόρεμα κεντημένο με πολυποίκιλα άνθη, έτσι στολισμένη κι αυτή με κάθε λογής ήθη και χαρακτήρες θα φαίνεται ωραιότατη. Και γι᾽ αυτό ίσως, όπως τα παιδιά και οι γυναίκες θαυμάζουν την ποικιλία του στολισμού, κρίνουν και οι πολλοί στον υπέρτατο βαθμό ωραία αυτή την πολιτεία.
Δεν δυσκολεύομαι να το πιστέψω.
[557d] Και σ᾽ αυτή την πολιτεία, αγαπημένε μου, είναι που μπορεί κανείς να ᾽ρθεί να διαλέξει το είδος του πολιτεύματος που ταιριάζει στα μέτρα του.
Πώς αυτό;
Γιατί κλείνει μέσα της όλα τα είδη των πολιτευμάτων, χάρη στην εξουσία που έχει εκεί ο καθένας να ζει όπως θέλει· και φαίνεται πως, αν θέλει κανείς να χαράξει το σχέδιο μιας πολιτείας, όπως θα κάναμε και μεις τώρα, άλλο δεν χρειάζεται παρά να πάει σε μια δημοκρατούμενη πόλη, όπως κανείς πηγαίνει στην αγορά ή στο παντοπωλείο, και, αφού διαλέξει το είδος της αρεσκείας του, σύμφωνα μ᾽ αυτό να καταστρώσει το πολίτευμά του.
[557e] Ίσως, πραγματικά, δεν θα του λείψουν πρότυπα.
Δεν φαίνεται τάχα θαυμάσια, κατά την πρώτη εντύπωση, και πολύ χαριτωμένη μια τέτοια διευθέτηση των πραγμάτων, να μην έχεις την υποχρέωση να αναλαμβάνεις καμιά δημόσια λειτουργία, όση κι αν έχεις ικανότητα για τούτο, ούτε πάλι να υπακούς σε καμιάν εξουσία, εάν δεν θέλεις, ούτε να πηγαίνεις στον πόλεμο ενώ οι άλλοι πηγαίνουν, ούτε να έχεις ειρήνη όταν έχουν οι άλλοι, εάν δεν το επιθυμείς εσύ, ή, εάν κανείς νόμος σού αποκλείει το δικαίωμα να γίνεις άρχοντας και δικαστής, εσύ μολαταύτα [558a] να γίνεσαι, εάν σου κατέβει στο κεφάλι;
Ίσως έτσι να ᾽ναι, κατά την πρώτη εντύπωση.
Έπειτα, τί σου λέει εκείνη κάποτε η επιείκεια προς τους καταδικασμένους; Ή δεν έτυχε ποτέ να ιδείς μέσα σε μια τέτοια πολιτεία ανθρώπους που δικάστηκαν σε θάνατο ή σε εξορία να μένουν και να τριγυρνούν ελεύθεροι και, σα να μη τους προσέχει ή να τους βλέπει κανείς, να περιφέρονται αρειμάνιοι καταμεσής στην αγορά σαν ήρωες;
Και πολλούς μάλιστα είδα.
[558b] Και εκείνος ο συγκαταβατικός τρόπος της δημοκρατικής πολιτείας και η έλλειψη κάθε προσοχής στις λεπτομέρειες; Εκείνη η περιφρόνηση προς όλες τις αρχές, που εμείς με τόση σοβαρότητα και σεβασμό τις εξετάζαμε, όταν εσχεδιάζαμε την πόλη μας, λέγοντας ότι, μόνο αν κανένας έχει τέλεια φυσική προδιάθεση και από τα παιδικά του χρόνια και μέσα στα παιχνίδια του ακόμα ζει με τα παραδείγματα του καλού και έπειτα σπουδάσει με επιμέλεια όλ᾽ αυτά, είναι δυνατόν να γίνει ενάρετος; Με πόση μεγαλοπρέπεια ποδοπατεί μια τέτοια πολιτεία όλες αυτές τις αρχές και, χωρίς διόλου να ενδιαφέρεται να γνωρίσει με ποιά προπαρασκευή έρχεται κανείς να ασχοληθεί με την πολιτική, τον περιβάλλει με όλη της την εκτίμηση και την υποστήριξη, [558c] αρκεί μόνο εκείνος να διακηρύττει ότι είναι φίλος και προστάτης των συμφερόντων του λαού!
Μεγάλη, πραγματικά, γενναιοφροσύνη!
Αυτά έχει και άλλα όμοια πολλά πλεονεκτήματα η δημοκρατία και είναι, καθώς βλέπεις, πολίτευμα ευχάριστο, με μεγάλη ποικιλία και με τέλειαν αναρχία, αφού μοιράζει κάποιαν ισότητα ομοίως σε ίσους και ανίσους.
Πράγματα πολύ γνωστά μάς λέγεις.
Ο τύπος του δημοκρατικού ανθρώπου
Πρόσεξε τώρα και ποιός θα είναι ο χαρακτήρας του ατόμου μέσα σε μια δημοκρατία. Ή θέλεις πρώτα να εξετάσομε, όπως το εκάναμε και για το πολίτευμα, με ποιό τρόπο σχηματίζεται;
Μάλιστα.
Λοιπόν ως εξής κατά την ιδέα μου. Εκείνος ο φιλοχρήματος και ολιγαρχικός [558d] έχει γιο που, καθώς ανατρέφεται από τον πατέρα του, έχει τα ίδια με αυτόν ήθη. Έτσι δεν είναι;
Πώς όχι;
Και αυτός λοιπόν με τη βία κατορθώνει και χαλιναγωγεί εκείνες τις επιθυμίες που, χωρίς να του φέρουν κανένα κέρδος, απεναντίας είναι δαπανηρές, και γι᾽ αυτό και ονομάζονται όχι αναγκαίες.
Φανερό.
Θες λοιπόν, για να κάνομε σαφέστερα τα πράγματα, να ορίσομε πρώτα ποιές λέμε αναγκαίες επιθυμίες και ποιές όχι;
Θέλω.
Αναγκαίες λοιπόν επιθυμίες δεν πρέπει να ονομαστούν δικαίως [558e] εκείνες που δεν μπορούμε να τις αποφύγομε και που η ικανοποίησή τους μας ωφελεί; Γιατί εξ ανάγκης η φύση μας τρέπεται προς τις επιθυμίες που έχουν αυτές τις δύο ιδιότητες. Ή όχι;
Και πολύ μάλιστα.
[559a] Ώστε έχομε δίκιο ν᾽ αποδώσομε σ᾽ αυτές τον χαρακτηρισμό του αναγκαίου.
Βέβαια.
Τί δε; Εκείνες από τις οποίες θα μπορούσε κανείς ν᾽ απαλλαγεί, αν το έκανε αυτό έργο του από νεαρήν ηλικία, και οι οποίες κανένα καλό δεν μας κάνουν που υπάρχουν αλλά το αντίθετο (μας κάνουν κακό), δεν θα ήταν ορθό να τις ονομάσομε όχι αναγκαίες;
Πολύ ορθό.
Να πάρομε τώρα ένα παράδειγμα και για τα δύο είδη, για να ιδούμε ποιά είναι η τυπική τους μορφή;
Πρέπει βέβαια.
Λοιπόν, η επιθυμία να φάμε απλώς όσο χρειάζεται για την υγεία και την ευεξία μας, [559b] ως επιθυμία για ψωμί και για προσφάγι, δεν είναι αναγκαία;
Το νομίζω.
Και η επιθυμία για ψωμί είναι, νομίζω, και για τους δύο λόγους αναγκαία: και γιατί είναι ωφέλιμη και γιατί χωρίς αυτή δεν μπορούμε να ζήσομε.
Ναι.
Όσο για το προσφάγι, είναι αναγκαία εφόσον παρέχει κάποιαν ωφέλεια για την ευεξία μας.
Πολύ σωστά.
Πέρα όμως απ᾽ αυτό, η επιθυμία φαγητών ασυνήθιστων και αλλόκοτων παρασκευασμάτων, επιθυμία βλαβερή για το σώμα αλλά και επιζήμια για τη σωφροσύνη και τη νηφαλιότητα της ψυχής, αφού μάλιστα είναι δυνατόν οι περισσότεροι με την κατάλληλη εκπαίδευση από τη νεαρή τους ηλικία ν᾽ απαλλαγούν απ᾽ αυτήν, [559c] δεν μπορεί δίκαια να ονομαστεί όχι αναγκαία;
Και πολύ μάλιστα.
Μπορούμε ακόμη τις επιθυμίες αυτού του δεύτερου είδους να τις ονομάσομε και δαπανηρές, και τις άλλες, τις πρώτες, επικερδείς, γιατί χρησιμεύουν να μας κάνουν ικανούς να εργαζόμαστε.
Πώς όχι;
Το ίδιο τάχα δεν συμβαίνει και με τις ερωτικές και με όλες τις άλλες επιθυμίες;
Το ίδιο.
Αυτός λοιπόν που πρωτύτερα τον ονομάσαμε κηφήνα δεν είναι εκείνος που είναι γεμάτος και κυριαρχείται από τέτοιες ηδονές και επιθυμίες, [559d] τις μη αναγκαίες, ενώ απεναντίας ο φιλοχρήματος και ολιγαρχικός έχει μόνο τις αναγκαίες;
Πώς όχι;
Ας το εξηγήσομε τώρα εξαρχής πώς από τον ολιγαρχικό γίνεται ο δημοκρατικός· κατά τη γνώμη μου, το πράγμα γίνεται τις περισσότερες φορές με τον εξής τρόπο.
Πώς;
Όταν ένας νέος, αναθραμμένος, όπως λέγαμε, μέσα στην αμορφωσιά και στην τσιγκουνιά, γευθεί μια φορά από το μέλι των κηφήνων και τύχει να συναναστραφεί εκείνα τα φλογερά και φοβερά θηρία που μπορούν να του παρασκευάσουν κάθε λογής και είδους ηδονές, απ᾽ αυτή τη στιγμή, [559e] γνώριζε, αρχίζει να μεταβάλλεται η μέσα του ολιγαρχική φύση σε δημοκρατική.
Κατ᾽ ανάγκη.
Και όπως η ολιγαρχική πολιτεία αλλάζει μορφή, όταν τη δημοκρατική μερίδα τη βοηθήσουν απέξω σύμμαχοι των ίδιων φρονημάτων, δεν μεταβάλλεται επίσης και ο νέος, όταν όμοιες και συγγενείς επιθυμίες βοηθήσουν απέξω το άλλο είδος των μέσα του επιθυμιών;
Βεβαιότατα.
Και εάν σπεύσει σε βοήθεια της μέσα του ολιγαρχικής μερίδας των επιθυμιών καμιά άλλη συμμαχία, ή ο πατέρας του δηλαδή ή και οι [560a] άλλοι οικείοι του με τις νουθεσίες και τις επιπλήξεις τους, τότε, νομίζω, ανάβει μέσα του πόλεμος σωστός μεταξύ των δύο μερίδων.
Πώς όχι;
Και άλλοτε συμβαίνει να νικηθεί η δημοκρατική μερίδα από την ολιγαρχική, και τότε από τις κακές επιθυμίες άλλες εξαφανίζονται τελείως, άλλες διώχνονται από την ψυχή του νέου, καθώς γεννιέται μέσα της το αίσθημα κάποιας ντροπής, με αποτέλεσμα να ξαναγυρίσει εκείνος στον ίσιο δρόμο.
Πραγματικά συμβαίνει αυτό κάποτε.
Αλλά πάλι ύστερ᾽ από λίγο, [560b] άλλες επιθυμίες δυνατές και πολλές διαδέχονται εκείνες που κατόρθωσε να εξορίσει.
Και αυτό γίνεται συνήθως.
Τον παρασύρουν τότε προς τις ίδιες κακές συναναστροφές, και απ᾽ αυτή τη λαθραία επιμιξία γεννιώνται πλήθος νέων επιθυμιών μέσα του.
Πώς όχι;
Στο τέλος εκπορθούν, νομίζω, την ακρόπολη της ψυχής του νέου, μόλις αντιληφθούν ότι είναι αδειανή από μάθηση και καλές έξεις και αληθινές αρχές, που χρησιμεύουν ως οι καλύτεροι φρουροί και φύλακες για τη διάνοια των θεοφιλών ανθρώπων.
[560c] Έτσι είναι.
Και τότε κρίσεις ψευδείς και δοξασίες επιπόλαιες και αλαζονικές ανεβαίνουν και πιάνουν τη θέση που έπρεπε να κατέχουν εκείνες.
Αυτό γίνεται, μάλιστα.
Δεν γυρίζει λοιπόν τότε για να μείνει διά παντός πια φανερά μαζί μ᾽ εκείνους τους Λωτοφάγους; Και αν τύχει να ᾽ρθεί από μέρος των οικείων του καμιά ενίσχυση στην αντίθετη, τη φειδωλή μερίδα της ψυχής του, δεν κλείνουν οι αλαζονικές δοξασίες τις πύλες τού μέσα του βασιλικού τείχους και ούτε σ᾽ αυτή την επικουρία επιτρέπουν την είσοδο ούτε θέλουν ν᾽ ακούσουν τους λόγους [560d] που φέρνει πρεσβεία ανθρώπων γεροντότερων και συνετών; Αλλ᾽ αφού εξασφαλίσουν τη νίκη, με τη βοήθεια πλήθους ανωφελών επιθυμιών, διώχνουν έξω άτιμα την ντροπή ονομάζοντάς την ηλιθιότητα, κυνηγούν με πολλούς προπηλακισμούς τη σωφροσύνη αποκαλώντας την ανανδρία, και στέλνουν σ᾽ εξορία το μέτρο και την ολιγάρκεια, που τα χαρακτηρίζουν χωριατοσύνη και προστυχιά;
Αληθινά.
Και έτσι, αφού αδειάσουν απ᾽ αυτές τις αρετές και καθαρίσουν την [561a] μεγαλοπρέπεια και την αναίδεια ανδρεία. Έτσι πάνω κάτω δεν είναι που ένας νέος αλλάζει κατάσταση και παραδίνεται με όλη την ελευθερία και την άνεση στις μη αναγκαίες και ωφέλιμες ηδονές, ενώ στα παιδικά του χρόνια ήταν συνηθισμένος να ικανοποιεί μόνο τις αναγκαίες επιθυμίες του;
Πραγματικά με μεγάλην ακρίβεια και ζωηρότητα ζωγράφισες τη μεταβολή του.
Από δω και μπρος πια ο άνθρωπος αυτός ζει χωρίς να κάνει καμιά διάκριση ανάμεσα στις αναγκαίες και στις περιττές ηδονές, που για να τις ικανοποιεί δεν λογαριάζει ούτε χρήματα, ούτε κόπους, ούτε χρόνο· αλλ᾽ αν έχει τύχη και δεν παρασυρθεί απ᾽ αυτές έως το σημείο του παροξυσμού, εάν ακόμη με τον καιρό και με την ηλικία, αφού οπωσδήποτε ησυχάσει ο πολύς [561b] θόρυβος των παθών, ανακαλέσει από την εξορία μερικούς από τους φυγάδες και δεν παραχωρεί πια ολόκληρο τον εαυτό του σ᾽ εκείνους που έχουν λαθραία μπει μέσα του, τότε κατορθώνει να κρατήσει κάποιαν ισορροπία ανάμεσα στις επιθυμίες του και κάθε τόσο παραδίνει την κυβέρνηση της ψυχής του σε όποια μερίδα ευνοήσει —ας πούμε— ο κλήρος, και πάλι στην άλλη, αφού κορεσθεί με την πρώτη, χωρίς να κάνει διάκριση αλλά με ίση προτίμηση και στις δύο.
Πολύ σωστά.
Και δεν δέχεται, εννοείται, ν᾽ ακούσει ουδ᾽ επιτρέπει την είσοδο στο φρούριο, εάν έρθει ο ορθός λόγος να του ειπεί ότι υπάρχουν δύο ειδών ηδονές, εκείνες που είναι αποτέλεσμα [561c] των καλών και χρηστών επιθυμιών και όσες προέρχονται από πονηρές επιθυμίες, και ότι τις πρώτες οφείλει να τις επιζητεί και να τις εκτιμά, τις δεύτερες όμως να τις καταστέλλει και να τις δαμάζει· όλες αυτές τις παραινέσεις εκείνος τις αποκρούει και λέγει ότι πρέπει να εκτιμά εξίσου όλες τις ηδονές.
Αυτό ακριβώς κάνει στην κατάσταση που βρίσκεται.
Περνάει λοιπόν τη ζωή του, μέρα με την ημέρα, χαριζόμενος στην επιθυμία που θα του παρουσιαστεί πρώτη· σήμερα παραδίνεται στη μέθη και στη διασκέδαση, αύριο στην υδροποσία και στην αυστηρότερη δίαιτα, [561d] άλλοτε επιδίνεται στις ασκήσεις, άλλοτε στην αργία και στην αδιαφορία για όλα, και κάποτε ρίχνεται τάχα και στη φιλοσοφία. Το συχνότερο πολιτεύεται, ανεβαίνει στο βήμα και λέει και κάνει ό,τι φτάσει· και, αν κάποτε ζηλέψει την πολεμική δόξα, επιδίνεται στα πολεμικά, άλλοτε πάλι ζηλεύει τους επιχειρηματίες και ρίχνεται στις επιχειρήσεις. Γενικά, καμιά τάξη δεν έχει στη ζωή του, ούτε εννοεί να στενοχωρηθεί από τίποτα, και αυτό τον βίο εξακολουθεί μέχρι τέλους, ονομάζοντάς τον ευχάριστο, ελεύθερο και μακάριο.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου