Αριστοτέλης: τι είναι το μονοπώλιο;

Αριστοτέλης: 384-322 π.Χ.

Το χρήμα, το μονοπώλιο και η δημιουργία του

§1

Ο Αριστοτέλης είναι ο πρώτος, στην ιστορία της οικονομικής και πολιτικής σκέψεως, που συλλαμβάνει την έννοια του μονοπωλίου και συζητά γι’ αυτήν στο έργο του: Πολιτικά. Πριν από κάθε άλλο, ο φιλόσοφος αναφέρεται κάπως διεξοδικά στη χρηματιστική και παρουσιάζει τα διάφορα είδη της. Η χρηματιστική σχετίζεται με την τέχνη απόκτησης χρημάτων και αποταμίευσής τους. Αυτή η τέχνη εισήλθε στη ζωή μας, ευθύς ως θεσπίστηκε στις συναλλαγές το χρήμα. Το χρήμα πήρε την οριστική μορφή του νομίσματος, όταν επιβλήθηκε δια νόμου, αφού πια είχε προσδιοριστεί ως συγκεκριμένη μονάδα, στην οποία προστέθηκε ένα κατάλληλο χαρακτηριστικό: όγκος ή βάρος ή σχήμα ή περιεχόμενο. Αρχικές μορφές χρήματος ήταν διάφορα ωφέλιμα και εύχρηστα πράγματα, όπως ο άργυρος, ο σίδηρος κ.λπ. Αναφέρει επί τούτου ο Αριστοτέλης:

«Όταν η ανάγκη για βοήθεια από τους ξένους γινόταν όλο και μεγαλύτερη με τις εισαγωγές προϊόντων που οι άνθρωποι είχαν ανάγκη και τις εξαγωγές προϊόντων που πλεόναζαν, δημιουργήθηκε αναγκαστικά η χρήση νομισμάτων. Διότι τα πράγματα τα απαραίτητα για την ικανοποίηση των φυσικών αναγκών δεν ήταν εύκολο να μεταφερθούν. Γι’ αυτό, οι άνθρωποι συμφώνησαν στις μεταξύ τους συναλλαγές να δίνουν και να παίρνουν ένα πράγμα, που και το ίδιο να είναι χρήσιμο και συγχρόνως εύχρηστο στις συναλλαγές της ζωής, όπως είναι π.χ. ο σίδηρος και ο άργυρος ή κάτι παρόμοιο» [1].

§2

Αυτό το πρώτο είδος χρήματος ήταν μεν εύχρηστο, ωστόσο παρουσίαζε δυσκολίες ως προς τον προσδιορισμό του μεγέθους και του βάρους του, γι’ αυτό και του προσέδωσαν στο τέλος ένα εγχάρακτο γνώρισμα ως ένδειξη της ποσότητας. Υπό τη μορφή του νομίσματος, το χρήμα γίνεται ένα κατά σύμβαση πράγμα, χωρίς καμιά ιδιαίτερη φυσική χρησιμότητα για τη ζωή. Έτσι η κυκλοφορία του, η μεταλλαγή του ή η απόσυρσή του εξαρτάται από μας και όχι από τη φύση του. Για την απόκτηση κερδών δημιουργούνται μονοπωλιακές καταστάσεις. Ως προς τη μονοπωλία, δηλ. το μονοπώλιο, ο Αριστοτέλης μιλάει για «ένα τέχνασμα πλουτισμού»[2] και το συνδέει με την πρακτική πλευρά της χρηματιστική, με το τμήμα της που προορίζεται για εφαρμογή. Μια παραστατική εικόνα για το μονοπώλιο μας δίνει με ένα ανέκδοτο για τον Θαλή τον Μιλήσιο: ο εν λόγω σοφός είχε προβλέψει ότι μια χρονιά θα υπήρχε μεγάλη σοδειά της ελιάς και νοίκιασε με μικρή προκαταβολή όλα τα ελαιοτριβεία της Χίου και της Μιλήτου. Έτσι δημιούργησε μια κατάσταση μονοπωλίου, με αποτέλεσμα την εποχή της συγκομιδής να τα υπενοικιάσει όλα σε άλλους με μεγαλύτερο ενοίκιο και επομένως με αποκόμιση μεγάλου κέρδους. Τι ήθελε να δείξει με αυτό; Ήθελε να αποδείξει πως οι φιλόσοφοι, άμα θέλουν, μπορούν εύκολα να πλουτίσουν, αλλά δεν είναι αυτός ο σκοπός τους.
---------------------------
[1] Πολιτικά 1257a 33-38.
[2] Ό.π., 1259a 7-8.