ΠΛΑΤΩΝ: Πολιτεία (341d-342e)

[341d] Οὐδὲν οἶμαι τοῦτο ὑπολογιστέον, ὅτι πλεῖ ἐν τῇ νηί, οὐδ᾽ ἐστὶν κλητέος ναύτης· οὐ γὰρ κατὰ τὸ πλεῖν κυβερνήτης καλεῖται, ἀλλὰ κατὰ τὴν τέχνην καὶ τὴν τῶν ναυτῶν ἀρχήν.
Ἀληθῆ, ἔφη.
Οὐκοῦν ἑκάστῳ τούτων ἔστιν τι συμφέρον;
Πάνυ γε.
Οὐ καὶ ἡ τέχνη, ἦν δ᾽ ἐγώ, ἐπὶ τούτῳ πέφυκεν, ἐπὶ τῷ τὸ συμφέρον ἑκάστῳ ζητεῖν τε καὶ ἐκπορίζειν;
Ἐπὶ τούτῳ, ἔφη.
Ἆρ᾽ οὖν καὶ ἑκάστῃ τῶν τεχνῶν ἔστιν τι συμφέρον ἄλλο ἢ ὅτι μάλιστα τελέαν εἶναι;
[341e] Πῶς τοῦτο ἐρωτᾷς;
Ὥσπερ, ἔφην ἐγώ, εἴ με ἔροιο εἰ ἐξαρκεῖ σώματι εἶναι σώματι ἢ προσδεῖταί τινος, εἴποιμ᾽ ἂν ὅτι «Παντάπασι μὲν οὖν προσδεῖται. διὰ ταῦτα καὶ ἡ τέχνη ἐστὶν ἡ ἰατρικὴ νῦν ηὑρημένη, ὅτι σῶμά ἐστιν πονηρὸν καὶ οὐκ ἐξαρκεῖ αὐτῷ τοιούτῳ εἶναι. τούτῳ οὖν ὅπως ἐκπορίζῃ τὰ συμφέροντα, ἐπὶ τούτῳ παρεσκευάσθη ἡ τέχνη.» ἦ ὀρθῶς σοι δοκῶ, ἔφην, ἂν εἰπεῖν οὕτω λέγων, ἢ οὔ;
Ὀρθῶς, ἔφη.
[342a] Τί δὲ δή; αὐτὴ ἡ ἰατρική ἐστιν πονηρά, ἢ ἄλλη τις τέχνη ἔσθ᾽ ὅτι προσδεῖταί τινος ἀρετῆς —ὥσπερ ὀφθαλμοὶ ὄψεως καὶ ὦτα ἀκοῆς καὶ διὰ ταῦτα ἐπ᾽ αὐτοῖς δεῖ τινος τέχνης τῆς τὸ συμφέρον εἰς αὐτὰ ταῦτα σκεψομένης τε καὶ ἐκποριούσης— ἆρα καὶ ἐν αὐτῇ τῇ τέχνῃ ἔνι τις πονηρία, καὶ δεῖ ἑκάστῃ τέχνῃ ἄλλης τέχνης ἥτις αὐτῇ τὸ συμφέρον σκέψεται, καὶ τῇ σκοπουμένῃ ἑτέρας αὖ τοιαύτης, καὶ τοῦτ᾽ ἔστιν ἀπέραντον; [342b] ἢ αὐτὴ αὑτῇ τὸ συμφέρον σκέψεται; ἢ οὔτε αὑτῆς οὔτε ἄλλης προσδεῖται ἐπὶ τὴν αὑτῆς πονηρίαν τὸ συμφέρον σκοπεῖν· οὔτε γὰρ πονηρία οὔτε ἁμαρτία οὐδεμία οὐδεμιᾷ τέχνῃ πάρεστιν, οὐδὲ προσήκει τέχνῃ ἄλλῳ τὸ συμφέρον ζητεῖν ἢ ἐκείνῳ οὗ τέχνη ἐστίν, αὐτὴ δὲ ἀβλαβὴς καὶ ἀκέραιός ἐστιν ὀρθὴ οὖσα, ἕωσπερ ἂν ᾖ ἑκάστη ἀκριβὴς ὅλη ἥπερ ἐστίν; καὶ σκόπει ἐκείνῳ τῷ ἀκριβεῖ λόγῳ· οὕτως ἢ ἄλλως ἔχει;
Οὕτως, ἔφη, φαίνεται.
[342c] Οὐκ ἄρα, ἦν δ᾽ ἐγώ, ἰατρικὴ ἰατρικῇ τὸ συμφέρον σκοπεῖ ἀλλὰ σώματι.
Ναί, ἔφη.
Οὐδὲ ἱππικὴ ἱππικῇ ἀλλ᾽ ἵπποις· οὐδὲ ἄλλη τέχνη οὐδεμία ἑαυτῇ —οὐδὲ γὰρ προσδεῖται— ἀλλ᾽ ἐκείνῳ οὗ τέχνη ἐστίν.
Φαίνεται, ἔφη, οὕτως.
Ἀλλὰ μήν, ὦ Θρασύμαχε, ἄρχουσί γε αἱ τέχναι καὶ κρατοῦσιν ἐκείνου οὗπέρ εἰσιν τέχναι.
Συνεχώρησεν ἐνταῦθα καὶ μάλα μόγις.
Οὐκ ἄρα ἐπιστήμη γε οὐδεμία τὸ τοῦ κρείττονος συμφέρον σκοπεῖ οὐδ᾽ ἐπιτάττει, ἀλλὰ τὸ τοῦ ἥττονός τε καὶ ἀρχομένου [342d] ὑπὸ ἑαυτῆς.
Συνωμολόγησε μὲν καὶ ταῦτα τελευτῶν, ἐπεχείρει δὲ περὶ αὐτὰ μάχεσθαι· ἐπειδὴ δὲ ὡμολόγησεν, Ἄλλο τι οὖν, ἦν δ᾽ ἐγώ, οὐδὲ ἰατρὸς οὐδείς, καθ᾽ ὅσον ἰατρός, τὸ τῷ ἰατρῷ συμφέρον σκοπεῖ οὐδ᾽ ἐπιτάττει, ἀλλὰ τὸ τῷ κάμνοντι; ὡμολόγηται γὰρ ὁ ἀκριβὴς ἰατρὸς σωμάτων εἶναι ἄρχων ἀλλ᾽ οὐ χρηματιστής. ἢ οὐχ ὡμολόγηται;
Συνέφη.
Οὐκοῦν καὶ ὁ κυβερνήτης ὁ ἀκριβὴς ναυτῶν εἶναι ἄρχων ἀλλ᾽ οὐ ναύτης;
[342e] Ὡμολόγηται.
Οὐκ ἄρα ὅ γε τοιοῦτος κυβερνήτης τε καὶ ἄρχων τὸ τῷ κυβερνήτῃ συμφέρον σκέψεταί τε καὶ προστάξει, ἀλλὰ τὸ τῷ ναύτῃ τε καὶ ἀρχομένῳ.
Συνέφησε μόγις.
Οὐκοῦν, ἦν δ᾽ ἐγώ, ὦ Θρασύμαχε, οὐδὲ ἄλλος οὐδεὶς ἐν οὐδεμιᾷ ἀρχῇ, καθ᾽ ὅσον ἄρχων ἐστίν, τὸ αὑτῷ συμφέρον σκοπεῖ οὐδ᾽ ἐπιτάττει, ἀλλὰ τὸ τῷ ἀρχομένῳ καὶ ᾧ ἂν αὐτὸς δημιουργῇ, καὶ πρὸς ἐκεῖνο βλέπων καὶ τὸ ἐκείνῳ συμφέρον καὶ πρέπον, καὶ λέγει ἃ λέγει καὶ ποιεῖ ἃ ποιεῖ ἅπαντα.

***
[341d] Ούτε πρέπει, νομίζω, να λάβομε υπόψη πως ταξιδεύει μέσα στο ίδιο πλοίο και πρέπει γι᾽ αυτό να ονομαστεί ναύτης· επειδή κυβερνήτης ονομάζεται όχι γιατί ταξιδεύει, αλλά από την τέχνη του κι από την εξουσία που έχει επάνω στους ναύτες.
Είναι αλήθεια.
Και δεν υπάρχει για τον καθένα απ᾽ αυτούς κάτι που να του είναι συμφέρον;
Υπάρχει βέβαια.
Και ο σκοπός της τέχνης του καθενός δεν είναι αυτός: να ζητά και να παρέχει στον καθένα αυτό το συμφέρον του;
Μάλιστα αυτός είναι.
Και μήπως άραγε άλλο τίποτε είναι το συμφέρον κάθε τέχνης, παρά να ζητά να γίνεται όσο μπορεί πιο τέλεια;
[341e] Τί εννοείς μ᾽ αυτή σου την ερώτηση;
Νά, όπως, παραδείγματος χάριν, αν μ᾽ ερωτούσες: είναι αρκετό στο σώμα να είναι σώμα ή έχει ανάγκη κι από κάποιο άλλο πράγμα, θα σου απαντούσα ότι και παραέχει μάλιστα· και γι᾽ αυτό ακριβώς βρέθηκε η ιατρική τέχνη, γιατί το σώμα καμιά φορά αρρωσταίνει και δεν τη σηκώνει αυτή την κατάσταση· για να του παρέχει λοιπόν εκείνα που του συμφέρουν, βρέθηκε γι᾽ αυτό το σκοπό η τέχνη αυτή. Θα ᾽χα λοιπόν δίκιο να σου απαντούσα έτσι, ή όχι;
Θα είχες.
[342a] Τώρα σε ρωτώ· αυτή η ιατρική, ή όποια άλλη τέχνη, είναι αφ᾽ εαυτού της ελαττωματική και έχει ανάγκη από κανένα άλλο πράγμα ή από καμιάν άλλη ιδιότητα, καθώς τα μάτια έχουν ανάγκη από την όραση και τ᾽ αυτιά από την ακοή, και γι᾽ αυτό χρειάζονται κάποιαν άλλη τέχνη που να εξετάζει τί είναι εκείνο που τους χρειάζεται και να τους το παρέχει; Έχει λοιπόν κι αυτή η τέχνη κάποια έλλειψη και χρειάζεται κάθε τέχνη μιαν άλλη, που να εξετάζει το συμφέρον της, και πάλι αυτή η τελευταία κάποιαν άλλη τέτοια, κι έτσι δίχως τελειωμό; [342b] Ή αυτή η ίδια θα είναι αρκετή να φροντίζει για το δικό της συμφέρον; Ή ούτε του εαυτού της ούτε κανενός άλλου δεν έχει ανάγκη για να φροντίζει τί της συμφέρει στις ελλείψεις της, επειδή δεν υπάρχει καμιά έλλειψη ούτε ελάττωμα σε καμιά τέχνη, και ούτε ταιριάζει στην τέχνη να ζητά το συμφέρον κανενός άλλου πράγματος, παρά μόνον εκείνου που του είναι τέχνη, και η ίδια μένει πάντα αβλαβής, ακεραία και τελεία, ενόσω τουλάχιστο διατηρεί απείραχτη τη φυσική της υπόσταση; Και σκέψου, μ᾽ όλην εκείνη την ακριβολογία, αυτό είναι το σωστό ή μήπως τίποτε διαφορετικό;
Αυτό είναι.
[342c] Δεν επιδιώκει λοιπόν η ιατρική, είπα εγώ, το συμφέρον της ιατρικής, αλλά το συμφέρον του σώματος.
Ναι.
Ούτε η ιππευτική της ιππευτικής, αλλά των ίππων· ούτε καμιά άλλη τέχνη το δικό της το συμφέρον, γιατί ούτε έχει ανάγκη, αλλά εκείνου που του είναι τέχνη.
Έτσι φαίνεται.
Αλλ᾽ όμως, Θρασύμαχε, εξουσιάζουν οι τέχνες και είναι ανώτερες από κείνο που του είναι τέχνες;
Εσυμφώνησε και σ᾽ αυτό, αν και με κάποια δυσκολία.
Καμιά λοιπόν επιστήμη δεν αποβλέπει στο συμφέρον του ισχυροτέρου, ούτε το επιβάλλει αυτό, αλλ᾽ απεναντίας στο συμφέρον εκείνου που είναι ο ασθενέστερος και [342d] που τον έχει στην εξουσία της.
Έμεινε στο τέλος σύμφωνος και σ᾽ αυτό, αν και προσπάθησε να φέρει κάποιες αντιρρήσεις.
Έτσι λοιπόν, εξακολούθησα εγώ, κανείς γιατρός, όσο είναι πραγματικός γιατρός, δεν αποβλέπει στο δικό του το συμφέρον, ούτε το επιβάλλει αυτό, μα στο συμφέρον του αρρώστου· γιατί παραδεχτήκαμε πως ο αληθινός ο γιατρός έχει στη δικαιοδοσία του τα σώματα και δεν είναι χρηματιστής έξαφνα· δεν το παραδεχτήκαμε αλήθεια;
Μάλιστα.
Επίσης και ο κυβερνήτης ο πραγματικός, πως είναι αρχηγός των ναυτών κι όχι ναύτης.
[342e] Κι αυτό το παραδεχτήκαμε.
Δε θα κοιτάξει λοιπόν ούτε θα προστάξει ένας τέτοιος κυβερνήτης και αρχηγός εκείνο που συμφέρει στον κυβερνήτη και στον αρχηγό, μα εκείνο που συμφέρει σ᾽ αυτόν που τον έχει στην εξουσία του, δηλαδή στο ναύτη.
Εσυμφώνησε μόλις και μετά βίας.
Επομένως, Θρασύμαχε, κάθε ένας που είναι αρχηγός, και όσο είναι τέτοιος, δεν αποβλέπει ούτε επιβάλλει το δικό του το συμφέρον, αλλά το συμφέρον του υποτακτικού, εκείνου που τον έχει στην εξουσία του· και καθώς έχει πάντα εμπρός στα μάτια του τί του συμφέρει και τί του χρειάζεται, κανονίζει σύμφωνα με αυτό όλες του τις πράξεις και όλους του τους λόγους.