Αυτό που κάνουν κάποιοι ηλικιωμένοι -να καταδικάζουν τη νέα γενιά- είναι λάθος

Το χάσμα των γενεών είναι ένα πολύ καινούριο πράγμα στον κόσμο. Μέχρι πριν από μόλις έναν αιώνα, κανείς δεν είχε ακούσει καν τον όρο «χάσμα γενεών». Και ο άνθρωπος υπάρχει για χιλιάδες χρόνια. Αλλά καμία κοινωνία, καμία κουλτούρα, κανένας πολιτισμός δεν ασχολήθηκε με το χάσμα των γενεών. Γι’ αυτό πρέπει να γίνουν κατανοητά ορισμένα πράγματα: πώς γεννήθηκε, τι είναι, και ποιες είναι οι τελικές του επιπτώσεις.

Στο παρελθόν, στην ηλικία των έξι ή επτά το πολύ, τα παιδιά ακολουθούσαν τα επαγγέλματα των πατεράδων τους, όποια κι αν ήταν αυτά, και όσο λίγο κι αν μπορούσαν να βοηθήσουν… Αν ο πατέρας ήταν μαραγκός, το αγόρι προσπαθούσε να φέρει ξύλο, για να τον βοηθήσει με τον δικό του μικρό τρόπο. Και αυτός ήταν ο μοναδικός τρόπος που είχε το παιδί για να μάθει.

Η παλιότερη γενιά ήταν πάντα η σοφότερη γένια. Το ότι ήσουν μεγαλύτερος ήταν αρκετό για να είσαι σοφός, επειδή η γνώση ερχόταν μόνο μέσα από μία πόρτα, και αυτή ήταν η εμπειρία. Και η εμπειρία χρειάζεται χρόνο.

Εκείνοι που είχαν ζήσει περισσότερο γίνονταν όλο και πιο σεβαστοί επειδή ήταν πιο έμπειροι. Ήξεραν περισσότερα πράγματα από άλλους. Αυτό δημιούργησε το φαινόμενο του σεβασμού για τους μεγαλύτερους. Έτσι, ό,τι κι αν έλεγαν οι μεγαλύτεροι ήταν αναπόφευκτο να είναι σωστό. Δεν υπήρχε δισταγμός, δεν υπήρχε ερώτηση, δεν υπήρχε αμφιβολία στο μυαλό των νεότερων.

Το χάσμα των γενεών δεν υπήρχε, οι γενιές συνέπιπταν. Η παλιότερη γενιά, πριν αποσυρθεί, προετοίμαζε τη νεότερη γενιά για να αναλάβει τη δουλειά. Έτσι υπήρχε μια περίοδος είκοσι, τριάντα χρόνων τα οποία συνέπιπταν, και κατά τα οποία η νεότερη γενιά δούλευε υπό τις οδηγίες της παλιότερης γενιάς. Και η παλιότερη γενιά είχε όλη τη δύναμη, όλο το κύρος, και διαμόρφωνε τη νέα γενιά σύμφωνα με τα δικά της ιδανικά, τη δική της ηθική, τους τρόπους και τις συμπεριφορές.

Οι νέοι δεν είχαν την ευκαιρία να διακηρύξουν την ατομικότητα τους. Αποτελούσαν κομμάτι και πακέτο της παλιότερης γενιάς. Είχαν βγει από τη μήτρα της μητέρας, αλλά δεν είχαν βγει ποτέ από τη μήτρα της παλιότερης γενιάς. Μέχρι να αποσυρθεί η παλιότερη γενιά, να γεράσει ή να πεθάνει, έγιναν ανεξάρτητα άτομα, αλλά τότε πια είχαν γεράσει και εκείνοι. Και έπρεπε να φροντίσουν τη νέα γενιά που είχε έρθει στον κόσμο. Έτσι ήταν ένας βαθιά συνδεδεμένος κόσμος.

Πώς αναπτύχθηκε το χάσμα των γενεών; Εξαρτάται από πολλούς παράγοντες. Η επιστημονική πρόοδος έχει δώσει στους ανθρώπους χρόνο για να μορφωθούν τα παιδιά τους στα σχολεία, τα κολέγια, τα πανεπιστήμια. Τώρα έχει ανοίξει μια νέα πόρτα για μάθηση. Στο παρελθόν υπήρχε μόνο μία πιθανότητα να μάθεις και αυτό ήταν από την παλιότερη γενιά. Τώρα έχει ανοίξει μια νέα πόρτα για μάθηση, για γρήγορη μάθηση.

Η εμπειρία κινείται με πολύ αργό ρυθμό, αλλά η εκπαίδευση εξαρτάται από τη νοημοσύνη σας. Δεν είναι ανάγκη να εξαρτάστε από τον ρυθμό κατά τον οποίο κινείται η εκπαίδευση. Και κατά τη διάρκεια αυτών των είκοσι πέντε χρόνων της εκπαίδευσης, δεν βρίσκεστε πλέον υπό τον έλεγχο των γονιών σας ή της κοινωνίας σας.

Σ’ αυτά τα είκοσι πέντε χρόνια δεν έχετε ευθύνη, δεν είστε παντρεμένοι. Στο παρελθόν, ο γάμος λάμβανε χώρα πάρα πολύ νωρίς.

Με άλλα λόγια, αυτό που θέλω να πω είναι ότι στο παρελθόν δεν υπήρξε ποτέ η νεαρή ηλικία. Οι άνθρωποι γίνονταν από παιδιά ενήλικες. Η νεαρή ηλικία έλειπε. Η νεαρή ηλικία είναι ένα καινούριο φαινόμενο, η νεότερη γενιά είναι ένα καινούριο φαινόμενο. Είναι υποπροϊόν της επιστημονικής προόδου. Η επιστημονική πρόοδος έχει δώσει τόση πολλή τεχνολογία και τα παιδιά μπορούν να έχουν πολλά χρόνια στα πανεπιστήμια για να μάθουν.

Δεύτερον, όταν δεν υπήρχε επιστήμη -και δεν πάει πολύς καιρός από τότε, μόνο τριακόσια χρόνια- δεν άλλαζε τίποτε. Όλα ήταν όπως ήταν πάντα. Το κάρο με τα βόδια παρέμεινε για αιώνες. Εξακολουθούσε να είναι το μόνο όχημα. Έτσι η παλιότερη γενιά ήξερε τα πάντα, επειδή τα πάντα ήταν παλιά.

Με την επιστημονική πρόοδο ο κόσμος των σπουδαίων επιστημονικών βιβλίων έχει εξαφανιστεί τελείως. Και η πρόοδος πηγαίνει όλο και πιο γρήγορα, τόσο γρήγορα ώστε οι επιστήμονες δεν γράφουν πια μεγάλα βιβλία, από φόβο ότι αν γράψεις ένα μεγάλο βιβλίο, μέχρι να ολοκληρωθεί, θα είναι ξεπερασμένο· οι επιστήμονες γράφουν απλά εργασίες στα περιοδικά.

Ήταν απόλυτα σωστό να χρειαστεί ο Κάρολος Δαρβίνος τριάντα χρόνια για να γράψει ένα και μόνο βιβλίο. Τώρα μέχρι να το τελειώσετε, όλα όσα έχετε γράψει είναι λάθος. Η επιστήμη έχει προχωρήσει τόσο πολύ, και η ταχύτητα της επιστήμης είναι τόσο μεγάλη ώστε δεν μπορείτε να γράψετε με την ίδια ταχύτητα.

Και η επιστήμη έχει αναπτυχθεί σε ένα τόσο μεγάλο δένδρο, με τόσα πολλά κλαδιά, ώστε τώρα δεν είναι σωστό να αποκαλούμε κάποιον απλά επιστήμονα. Δεν σας δίνει τον σωστό ορισμό. Μπορεί να είναι φυσικός, μπορεί να είναι χημικός, μπορεί να είναι μαθηματικός. Και τα κλαδιά συνεχίζουν να χωρίζονται σε νέα κλαδιά. Τώρα υπάρχει μια νέα χημεία η οποία έχει τον δικό της ανεξάρτητο κόσμο: η βιοχημεία.

Τα μαθηματικά δεν είναι πια μόνο μια επιστήμη. Τα παλιά μαθηματικά που χρησιμοποιούνται στον συνηθισμένο κόσμο δεν είναι πια κατάλληλα για την πυρηνική φυσική. Χρειάζονται καινούρια μαθηματικά. Έτσι υπάρχουν καινούριοι μαθηματικοί. Τα θεωρήματα της Ευκλείδειας γεωμετρίας δεν είναι πια επαρκή· τώρα απέναντι τους υπάρχει μια τελείως νέα επιστήμη, η μη Ευκλείδεια γεωμετρία, η οποία δεν πιστεύει σε ορισμούς του Ευκλείδη. Για δύο χιλιάδες χρόνια ο Ευκλείδης ήταν έγκυρος.

Για δύο χιλιάδες χρόνια η λογική του Αριστοτέλη ήταν η μοναδική λογική. Δεν είναι πια έτσι. Δεν υπάρχει αριστοτέλεια λογική, δεν υπάρχει Ευκλείδεια γεωμετρία, και κάθε μέρα οι επιστήμες συνεχώς αναπτύσσονται σε διαφορετικές διαστάσεις. Και κάθε διάσταση είναι τόσο αχανής ώστε αυτός που ξέρει από πυρηνική φυσική ίσως να μη γνωρίζει καθόλου τι κάνει η χημεία, ή τι συμβαίνει στον κόσμο της βιολογίας, ή τι συμβαίνει στον κόσμο της ιατρικής επιστήμης. Ο επιστήμονας δεν είναι πια ένας άνθρωπος που εργάζεται μόνος, αλλά ένας ειδικός. Εξαιτίας της εξειδίκευσής του, τα πράγματα κινούνται πολύ γρήγορα. Όλοι έχουν ένα μικρό ρόλο και αναπτύσσεται ως το τελικό της άκρο.

Όταν ο φοιτητής επιστρέφει στο σπίτι μετά από πέντε χρόνια στο πανεπιστήμιο, γνωρίζει περισσότερα από την παλιότερη γενιά. Αυτό είναι το πρόβλημα, αυτό είναι που δημιουργεί το χάσμα των γενεών. Ακόμη και οι ίδιοι του οι γονείς τού φαίνονται ξεπερασμένοι, ότι δεν γνωρίζουν τίποτε. Αυτό του έχει στερήσει τον σεβασμό που στο παρελθόν θεωρούνταν δεδομένος. Δεν μπορείς να σέβεσαι κάποιον που σου φαίνεται τελείως ξεπερασμένος, παρωχημένος, ο οποίος δεν ξέρει τι έχει συμβεί τα τελευταία είκοσι πέντε χρόνια.

Η ανάπτυξη και ο ρυθμός της ανάπτυξης είναι τέτοιος ώστε αυτό που δεν είχε συμβεί πριν σε είκοσι πέντε αιώνες τώρα συμβαίνει σε είκοσι πέντε χρόνια. Φυσικά, δεν μπορεί παρά να δημιουργηθεί ένα τεράστιο χάσμα ανάμεσα στην παλιότερη και τη νεότερη γενιά. Είναι αναπόφευκτο. Η νεότερη γενιά γνωρίζει περισσότερα, για πρώτη φορά στην ιστορία του ανθρώπου, από την παλιότερη γενιά.

Και αυτό το χάσμα μεγαλώνει. Έχει σταματήσει την επικοινωνία ανάμεσα στην παλιότερη γενιά και τη νεότερη γενιά, επειδή η συζήτηση είναι τόσο δύσκολη. Οι γονείς έχουν τον δικό τους εγωισμό, δεν πρόκειται να καθίσουν στα πόδια των ίδιων τους των παιδιών και να μάθουν από αυτά. Και τα παιδιά έχουν τον δικό τους εγωισμό, γνωρίζουν περισσότερα. Γιατί να καθίσουν στα πόδια των γονιών τους και να μάθουν από εκείνους πράγματα που έχουν αποδειχθεί τελείως λάθος; Μιλάνε σχεδόν διαφορετικές γλώσσες.

Και αυτό θα συμβαίνει όλο και περισσότερο επειδή η επιστήμη αναπτύσσεται κάθε μέρα με μεγαλύτερη ταχύτητα σε όλες τις διαστάσεις.

Η εξειδίκευση είναι κάτι καινούριο στον κόσμο. Στο παρελθόν, είχατε έναν οικογενειακό γιατρό. Τώρα δεν μπορείτε να έχετε οικογενειακό γιατρό επειδή υπάρχουν κάθε λογής ειδικοί. Ο οικογενειακός γιατρός σάς αντιμετώπιζε ως έναν ολόκληρο οργανισμό, αλλά τώρα έχετε χωριστεί σε μέρη, επειδή το κάθε μέρος είναι τόσο λεπτομερές ώστε ένα άτομο το ερευνά όλη του τη ζωή και ωστόσο δεν φτάνει στο τέλος.

Έτσι υπάρχουν ειδικοί που θα φροντίσουν μόνο τα μάτια σας. Για εσάς τα μάτια μοιάζουν μικρά, αλλά όταν μπείτε στον κόσμο της εξειδίκευσης, τα μάτια έχουν έναν δικό τους ολόκληρο κόσμο. Δεν είναι κάτι μικρό, είναι ένα πολύ περίπλοκο φαινόμενο. Υπάρχει ένας ειδικός που καταλαβαίνει τον εγκέφαλο. Υπάρχει ο ειδικός που φροντίζει το δέρμα σας. Η δερματολογία από μόνη της είναι μια τόσο μεγάλη επιστήμη ώστε το άτομο δεν έχει χρόνο να σκεφτεί άλλα πράγματα. Κάποιος θεραπεύει τα αυτιά σας, κάποιος θεραπεύει τη φυματίωσή σας, κάποιος θεραπεύει τον καρκίνο σας.

Δεν μπορείτε να έχετε μόνο ένα άτομο να σας φροντίζει πια, επειδή δεν υπάρχει αυτό που λέμε γιατρός, καθαρά μόνο γιατρός. Μάλιστα, υπάρχουν μόνο σύμβουλοι που σας κατευθύνουν… Όλη τους η δουλειά είναι να σας κατευθύνουν στον ειδικό που πρέπει να δείτε, επειδή η εξειδίκευση αποτελείται από τόσες πολλές μικροσκοπικές λεπτομέρειες ώστε χρειάζεστε έναν σύμβουλο για να αποφασίσει σε ποιον ειδικό πρέπει να πάτε.

Και το σώμα σας δεν γίνεται αντιληπτό πλέον ως ένας ολόκληρος οργανισμός, έχει διαμελιστεί. Η επιστήμη διαμελίζει τα πάντα σε τμήματα, επειδή κάθε τμήμα είναι τόσο μεγάλο ώστε ολόκληρο το σώμα δεν μπορεί να γίνει κατανοητό από έναν μόνο άνθρωπο. Έτσι όταν ένας φοιτητής γυρίσει σπίτι, με εξειδίκευση στα μάτια, δεν θα ακούσει τον πατέρα του ή τη μητέρα του να του λένε για παλιές συνταγές για τη θεραπεία των ματιών. Ξέρει τόσα πολλά περισσότερα ώστε εκείνοι του φαίνονται αδαείς και οι συνταγές τους απλά ανόητες προκαταλήψεις.

Η παλιότερη γενιά θα πρέπει να μάθει ένα πράγμα: να μην περιμένει πια σεβασμό. Το αντίθετο, αν θέλετε να εξακολουθούν να σας σέβονται, δείξτε σεβασμό στα ίδια σας τα παιδιά. Αυτή η συμβουλή έχει νόημα μόνο εξαιτίας αυτού του χάσματος των γενεών. Στο παρελθόν δεν θα είχε νόημα. Η παλιότερη γενιά έδινε αγάπη και η νεότερη γενιά έδινε σεβασμό. Αυτό ήταν κάτι καθορισμένο για χιλιάδες χρόνια.

Τώρα όλα είναι ρευστά. Είναι ένα χάος. Και επειδή η παλιότερη γενιά δεν λαμβάνει τον σεβασμό, αποσύρουν την αγάπη τους. Η όλη επικοινωνία, η παλιά σχέση, κινδυνεύει να καταρρεύσει. Από τη νέα γενιά απαιτείται να εξακολουθεί να σέβεται, να ακούει, να ακολουθεί, πράγμα που είναι αδύνατο.

Μάλιστα, η παλιότερη γενιά τώρα θα πρέπει να ακούσει και θα πρέπει να δείξει σεβασμό στους νέους ανθρώπους. Και μόνο αν η παλιότερη γενιά είναι αρκετά ταπεινή ώστε να δείξει σεβασμό στα ίδια της τα παιδιά, θα μπορέσουν ίσως τα παιδιά να δείξουν σεβασμό. Δεν υπάρχει άλλη πιθανότητα. Όλες οι γραμμές επικοινωνίας έχουν κοπεί, επειδή μιλάνε διαφορετικές γλώσσες. Και δεν φταίνε εκείνοι, απλά έτσι είναι η κατάσταση.

«Δεν κοιμήθηκα ποτέ με άλλον άνδρα πριν κοιμηθώ με τον πατέρα σου», διακηρύσσει η αυστηρή μητέρα στην ατίθαση κόρη της. «Θα μπορέσεις να πεις κι εσύ το ίδιο στην κόρη σου;»

«Ναι», απαντά το κορίτσι, «αλλά όχι με τόσο σοβαρή έκφραση!»

«Απλά κοιτάξτε με!» ανακοινώνει ο γέρο-Νίκος. «Δεν καπνίζω, δεν πίνω και δεν κυνηγάω γυναίκες, και αύριο θα γιορτάσω τα ογδοηκοστά γενέθλιά μου».

«Αλήθεια;» ρώτησε ο υιός του με περιέργεια. «Πώς; Ούτε καπνίζεις, ούτε πίνεις, ούτε κυνηγάς γυναίκες. Πώς θα το γιορτάσεις;»

Όλες οι γραμμές επικοινωνίας είναι τελείως κομμένες, αλλά αυτό που κάνουν κάποιοι ηλικιωμένοι -να καταδικάζουν τη νέα γενιά- είναι λάθος. Μπορώ να δω τον λόγο για τον οποίο έχουν αλλάξει τα πράγματα. Δεν είναι υπεύθυνη η νέα γενιά. Το έγκλημα δεν είναι δικό τους. Είναι απλά ένα τελείως διαφορετικό σύνολο περιστάσεων. Και η παλιότερη γενιά πρέπει να δείχνει λίγη περισσότερη κατανόηση, λίγη περισσότερη διαύγεια, λίγη περισσότερη ετοιμότητα να ακούει τη νέα γενιά, επειδή αυτή είναι το μέλλον. Στο παρελθόν, το παρελθόν κυβερνούσε το μέλλον. Τώρα τα πράγματα είναι διαφορετικά: το μέλλον θα κυβερνά τα πάντα.