Περὶ δὲ πολέμου καὶ εἰρήνης τὴν δύναμιν εἰδέναι τῆς πόλεως, ὁπόση τε ὑπάρχει ἤδη καὶ πόσην ἐνδέχεται ὑπάρξαι, καὶ ποία τις ἥ τε ὑπάρχουσά ἐστιν καὶ ἥτις ἐνδέχεται προσγενέσθαι, ἔτι δὲ πολέμους πῶς καὶ τίνας πεπολέμηκεν. οὐ μόνον δὲ τῆς οἰκείας πόλεως ἀλλὰ καὶ τῶν ὁμόρων ταῦτα ἀναγκαῖον εἰδέναι, καὶ πρὸς οὓς ἐπίδοξον πολεμεῖν, ὅπως πρὸς μὲν τοὺς κρείττους εἰρηνεύηται, [1360a] πρὸς δὲ τοὺς ἥττους ἐφ᾽ αὑτοῖς ᾖ τὸ πολεμεῖν, καὶ τὰς δυνάμεις, πότερον ὅμοιαι ἢ ἀνόμοιαι· ἔστιν γὰρ καὶ ταύτῃ πλεονεκτεῖν ἢ ἐλαττοῦσθαι. ἀναγκαῖον δὲ καὶ πρὸς ταῦτα μὴ μόνον τοὺς οἰκείους πολέμους τεθεωρηκέναι ἀλλὰ καὶ τοὺς τῶν ἄλλων, πῶς ἀποβαίνουσιν· ἀπὸ γὰρ τῶν ὁμοίων τὰ ὅμοια γίγνεσθαι πέφυκεν.
Ἔτι δὲ περὶ φυλακῆς τῆς χώρας μὴ λανθάνειν πῶς φυλάττεται, ἀλλὰ καὶ τὸ πλῆθος εἰδέναι τῆς φυλακῆς καὶ τὸ εἶδος καὶ τοὺς τόπους τῶν φυλακτηρίων (τοῦτο δ᾽ ἀδύνατον μὴ ἔμπειρον ὄντα τῆς χώρας), ἵν᾽ εἴ τ᾽ ἐλάττων ἡ φυλακὴ προστεθῇ καὶ εἴ τις περίεργος ἀφαιρεθῇ καὶ τοὺς ἐπιτηδείους τόπους τηρῶσι μᾶλλον.
Ἔτι δὲ περὶ τροφῆς, πόση [δαπάνη] ἱκανὴ τῇ πόλει καὶ ποία, ἡ αὐτοῦ τε γιγνομένη καὶ εἰσαγώγιμος, καὶ τίνων τ᾽ ἐξαγωγῆς δέονται καὶ τίνων εἰσαγωγῆς, ἵνα πρὸς τούτους καὶ συνθῆκαι καὶ συμβολαὶ γίγνωνται· πρὸς δύο γὰρ διαφυλάττειν ἀναγκαῖον ἀνεγκλήτους τοὺς πολίτας, πρός τε τοὺς κρείττους καὶ πρὸς τοὺς εἰς ταῦτα χρησίμους.
Εἰς δ᾽ ἀσφάλειαν ἅπαντα μὲν ταῦτα ἀναγκαῖον δύνασθαι θεωρεῖν, οὐκ ἐλάχιστον δὲ περὶ νομοθεσίας ἐπαΐειν· ἐν γὰρ τοῖς νόμοις ἐστὶν ἡ σωτηρία τῆς πόλεως, ὥστ᾽ ἀναγκαῖον εἰδέναι πόσα τέ ἐστι πολιτειῶν εἴδη, καὶ ποῖα συμφέρει ἑκάστῃ, καὶ ὑπὸ τίνων φθείρεσθαι πέφυκεν καὶ οἰκείων τῆς πολιτείας καὶ ἐναντίων. λέγω δὲ τὸ ὑπὸ οἰκείων φθείρεσθαι, ὅτι ἔξω τῆς βελτίστης πολιτείας αἱ ἄλλαι πᾶσαι καὶ ἀνιέμεναι καὶ ἐπιτεινόμεναι φθείρονται, οἷον δημοκρατία οὐ μόνον ἀνιεμένη ἀσθενεστέρα γίγνεται ὥστε τέλος ἥξει εἰς ὀλιγαρχίαν, ἀλλὰ καὶ ἐπιτεινομένη σφόδρα· ὥσπερ καὶ ἡ γρυπότης καὶ ἡ σιμότης οὐ μόνον ἀνιέμενα ἔρχεται εἰς τὸ μέσον, ἀλλὰ καὶ σφόδρα γρυπὰ γινόμενα ἢ σιμὰ οὕτως διατίθεται ὥστε μηδὲ μυκτῆρα δοκεῖν εἶναι. χρήσιμον δὲ πρὸς τὰς νομοθεσίας τὸ μὴ μόνον ἐπαΐειν τίς πολιτεία συμφέρει, ἐκ τῶν παρεληλυθότων θεωροῦντα, ἀλλὰ καὶ τὰς παρὰ τοῖς ἄλλοις εἰδέναι, αἱ ποῖαι τοῖς ποίοις ἁρμόττουσιν· ὥστε δῆλον ὅτι πρὸς μὲν τὴν νομοθεσίαν αἱ τῆς γῆς περίοδοι χρήσιμοι (ἐντεῦθεν γὰρ λαβεῖν ἔστιν τοὺς τῶν ἐθνῶν νόμους), πρὸς δὲ τὰς πολιτικὰς συμβουλὰς αἱ τῶν περὶ τὰς πράξεις γραφόντων ἱστορίαι· ἅπαντα δὲ ταῦτα πολιτικῆς ἀλλ᾽ οὐ ῥητορικῆς ἔργον ἐστίν.
Περὶ ὧν μὲν οὖν ἔχειν δεῖ ‹τὰς προτάσεις› τὸν μέλλοντα
[1360b] συμβουλεύειν, τὰ μέγιστα τοσαῦτά ἐστιν· ἐξ ὧν δὲ δεῖ καὶ περὶ τούτων καὶ περὶ τῶν ἄλλων προτρέπειν ἢ ἀποτρέπειν λέγωμεν πάλιν.
***
Ο ρήτορας που πρόκειται να δώσει συμβουλές για τον πόλεμο και την ειρήνη οφείλει να είναι καλά ενημερωμένος για τη δύναμη της πόλης: πόση είναι αυτή που ήδη υπάρχει και πόση αυτή που μπορεί να υπάρξει· ποιά είναι η ποιότητα αυτής που ήδη υπάρχει και ποιά αυτής που μπορεί να προστεθεί σ᾽ αυτήν· επίσης ποιούς πολέμους διεξήγαγε η πόλη και με ποιόν τρόπο. Όλα αυτά είναι ανάγκη να τα γνωρίζει ο ρήτορας όχι μόνο για τη δική του πόλη, αλλά και για τις γειτονικές πόλεις· να ξέρει επίσης με ποιούς είναι πολύ πιθανό να γίνει πόλεμος, ώστε να εφαρμοσθεί πολιτική ειρήνης απέναντι στους ισχυρότερους [1360a] και η απόφαση για πόλεμο με τους ασθενέστερους να είναι δική τους υπόθεση. Πρέπει επίσης να ξέρει αν οι δυνάμεις τους είναι ίδιες ή διαφορετικές· γιατί και από αυτήν την άποψη μπορεί να δημιουργούνται πλεονεκτήματα ή μειονεκτήματα. Ενσχέσει με αυτά είναι επίσης ανάγκη ο ρήτορας να εξετάζει με πολλή προσοχή τί έκβαση είχαν οι πόλεμοι όχι μόνο της δικής του πόλης αλλά και των άλλων πόλεων· γιατί είναι φυσικό ίδιες αιτίες να έχουν ίδια αποτελέσματα.
Ενσχέσει με τη φύλαξη της χώρας ο ρήτορας δεν πρέπει να αγνοεί με ποιόν τρόπο φυλάσσεται η πόλη· πρέπει επίσης να γνωρίζει τον αριθμό και το είδος των δυνάμεων φύλαξης, καθώς και τις τοποθεσίες των οχυρώσεων (κάτι που είναι, βέβαια, αδύνατο για έναν που δεν γνωρίζει καλά τη χώρα), ώστε εκεί που η φύλαξη δεν είναι αρκετή, να προστεθεί και άλλη, εκεί που είναι περισσότερη, να ελαττωθεί, και οι επίκαιρες για τη φύλαξη τοποθεσίες να φυλάσσονται με μεγαλύτερη προσοχή.
Ενσχέσει με τα τρόφιμα ο ρήτορας οφείλει να γνωρίζει πόσα και ποιά είναι αρκετά για την πόλη — όχι μόνο από αυτά που παράγονται στη χώρα, αλλά και από αυτά που εισάγονται από έξω· επίσης ποιά τρόφιμα πρέπει να εξάγει η πόλη και ποιά να εισάγει, ώστε να γίνονται με όλους αυτούς οι απαραίτητες συμβάσεις και συμφωνίες· γιατί είναι ανάγκη ο ρήτορας να φροντίζει να μην έχουν ποτέ παράπονα με τους πολίτες της πόλης του δύο κατηγορίες άλλων λαών: πρώτον οι ισχυρότεροί τους και δεύτερον αυτοί που τους είναι χρήσιμοι γι᾽ αυτά που είπαμε.
Για την ασφάλεια της πόλης είναι, βέβαια, απαραίτητο να μπορεί ο ρήτορας να τα μελετάει όλα αυτά, δεν έχει όμως καθόλου μικρή σημασία και το να μπορεί να καταλαβαίνει καλά όλα όσα σχετίζονται με τη νομοθεσία· γιατί η σωτηρία της πόλης βασίζεται στους νόμους της· είναι, επομένως, απαραίτητο να γνωρίζει ο ρήτορας πόσα είδη πολιτευμάτων υπάρχουν, τί είναι προς όφελος του καθενός από αυτά και τί δεν μπορεί παρά να τα φθείρει — είτε πρόκειται για αιτία σύμφυτη με το ίδιο το πολίτευμα είτε για κάτι αντίθετο. Λέγοντας «αιτία φθοράς σύμφυτη με το ίδιο το πολίτευμα» εννοώ ότι, με εξαίρεση το άριστο πολίτευμα, όλα τα άλλα πολιτεύματα φθείρονται και με το «χαλάρωμά» τους και με το «τέντωμά» τους. Η δημοκρατία π.χ. εξασθενίζει —για να καταλήξει σε ολιγαρχία— όχι μόνο όταν «χαλαρώνει», αλλά και όταν «τεντώνεται» υπερβολικά. Το ίδιο δεν γίνεται και με τις γρυπές και σιμές μύτες; Οι μύτες αυτές όχι μόνο φτάνουν σε μια μέση κατάσταση όταν «χαλαρώνουν», αλλά και όταν φτάνουν σε υπερβολή γρυπότητας ή σιμότητας, η μορφή τους γίνεται πια τέτοια ώστε να μη μοιάζουν καν με μύτες. Ενσχέσει με τη θέσπιση νόμων είναι χρήσιμο όχι μόνο το να αντιλαμβάνεται κανείς —παρακολουθώντας τα πράγματα κάτω από το φως της ιστορίας— ποιά μορφή διακυβέρνησης συμφέρει στην πόλη, αλλά και το να γνωρίζει τις μορφές διακυβέρνησης που εφαρμόζονται σε άλλους λαούς, προσέχοντας ποιές μορφές διακυβέρνησης ταιριάζουν με τον χαρακτήρα τους. Είναι λοιπόν φανερό ότι οι εκθέσεις των ανθρώπων που ταξιδεύουν στον υπόλοιπο κόσμο είναι χρήσιμες για τη νομοθεσία (δεδομένου ότι σ᾽ αυτές μπορεί κανείς να βρει τους νόμους των άλλων λαών), όπως είναι χρήσιμα για τις πολιτικές συμβουλές τα αποτελέσματα των ερευνών όλων εκείνων που γράφουν για τις πράξεις των ανθρώπων — όλα όμως αυτά ανήκουν στον χώρο της πολιτικής, όχι της ρητορικής.
Αυτά είναι τα πιο σημαντικά θέματα για τα οποία
[1360b] ο συμβουλευτικός ρήτορας πρέπει να έχει έτοιμες (προκείμενες) προτάσεις. Ας επανέλθουμε όμως και ας μιλήσουμε για το από πού πρέπει να αντλούνται οι προτροπές και οι αποτροπές γι᾽ αυτά αλλά και για άλλα θέματα.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου