ΠΕΡΙ ΠΟΛΥΦΙΛΙΑΣ

Είναι αδύνατον, άλλωστε, ν’ αποκτήσει κάποιος είτε πολλούς δούλους είτε πολλούς φίλους με μικρό νόμισμα.

Ποιο είναι λοιπόν το νόμισμα της φιλίας;

Είναι η καλή διάθεση και η γενναιοδωρία συνδυασμένες με την αρετή, από τα οποία τίποτα πιο σπάνιο δεν διαθέτει η φύση.

Όχι όπως συνηθίζεται σήμερα, που πολλοί αποκτούν τον τίτλο του φίλου πίνοντας ένα και μοναδικό ποτήρι μαζί ή παίζοντας μαζί σφαίρα ή κύβους ή περνώντας μια βραδιά κάτω από την ίδια στέγη, και μαζεύουν φιλίες από τα πανδοχεία, την παλαίστρα και την αγορά.

Η αληθινή φιλία αναζητά τρία πράγματα πάνω απ’ όλα, την αρετή ως κάτι ωραίο, την οικειότητα ως ευχάριστο και τη χρησιμότητα ως αναγκαίο.

Κανένα πλοίο, άλλωστε, δεν ρίχνεται στη θάλασσα, για να συναντήσει τόσες καταιγίδες, ούτε οι άνθρωποι, όταν υψώνουν προστατευτικά τείχη για οχυρά και φράγματα και κυματοθραύστες για τα λιμάνια, δεν προσδοκούν κινδύνους τόσο πολλούς και τόσο μεγάλους, σαν εκείνους για τους οποίους η φιλία, σωστά και σίγουρα δοκιμασμένη, υπόσχεται καταφύγιο και προστασία.

Για τούτο λοιπόν πρέπει να μη δεχόμαστε εύκολα τυχαίες γνωριμίες και να μη συνδεόμαστε στενά μαζί τους, ούτε πρέπει να κάνουμε φίλους εκείνους που μας κυνηγούν, αλλά θα πρέπει μάλλον να κυνηγάμε εμείς εκείνους που αξίζουν να είναι φίλοι. Δεν πρέπει, άλλωστε, κανείς σε καμιά περίπτωση να επιλέγει αυτό που μπορεί να κατακτηθεί εύκολα. Αντίθετα, πρέπει να ξεπερνάμε ή να παραμερίζουμε τις κολλιτσίδες και τα βάτα που γαντζώνονται πάνω μας και να συνεχίζουμε τον δρόμο προς την ελιά και το αμπέλι.

Έτσι, είναι πάντα καλό να μη συνδεόμαστε στενά με τον άνθρωπο που μας περιμένει με ανοιχτές αγκάλες, αλλά από δική μας πρωτοβουλία ν’ αγκαλιάζουμε εκείνους που εγκρίνουμε ως άξιους προσοχής μας και ως ωφέλιμους.

Όπως λοιπόν και ο Ζεύξις, όταν κάποιοι τον κατηγόρησαν ότι ζωγραφίζει αργά, αποκρίθηκε “Παραδέχομαι ότι μου παίρνει πολύ χρόνο, γιατί θα κρατήσει και πολύ χρόνο”, έτσι είναι απαραίτητο να διατηρούμε τη φιλία και την οικειότητα με το να τις υιοθετούμε, μόνο αφού έχουμε αναλώσει πολύ χρόνο για να τις κρίνουμε.

Είναι λοιπόν αλήθεια ότι, ενώ δεν είναι εύκολο να κρίνουμε μεγάλο αριθμό φίλων, είναι ωστόσο εύκολο να κάνουμε συντροφιά με πολλούς ταυτόχρονα, ή μήπως και τούτο είναι αδύνατο;

Η απόλαυση, βέβαια, της φιλίας βρίσκεται στην οικειότητά της και το πιο ευχάριστο μέρος της βρίσκεται στη συναναστροφή και στην καθημερινή συντροφικότητα.

Είναι φανερό τώρα ότι αυτό που ονομάζεται πολυφιλία προκαλεί το αντίθετο αποτέλεσμα.

Η φιλία, δηλαδή, φέρνει τους ανθρώπους κοντά και τους κρατά ενωμένους σε στενή συντροφικότητα μέσω της συνεχούς επαφής και της φιλοφροσύνης όπως της συκιάς ο χυμός δένει και πήζει το λευκό γάλα

σύμφωνα με τον Εμπεδοκλή (γιατί τέτοια είναι η ενότητα και το δέσιμο που θέλει να επιτύχει η αληθινή φιλία) · από την άλλη όμως, το να έχει κάποιος πλήθος φίλων προκαλεί διάσπαση της ενότητας, διαχωρισμό και απομάκρυνση, αφού το άτομο καλείται από δω και από κει και μεταφέρει την προσοχή του πότε στον έναν και πότε στον άλλον, κι έτσι εμποδίζεται η μείξη και η στενή σύνδεση της εύνοιας στην οικειότητα που πλάθεται γύρω από τη φιλία και παίρνει σταθερή μορφή. Αυτό υποδηλώνει αμέσως και την ανισότητα που πρέπει να υπάρχει σχετικά με τις υπηρεσίες που πρέπει να προσφέρει κάποιος, και τη δύσκολη θέση στην οποία έρχεται αυτός, αφού τα χρήσιμα στοιχεία της φιλίας γίνονται άχρηστα με το να έχει κάποιος πολλούς φίλους. Άλλωστε, η φροντίδα διαφορετικών ανθρώπων προκαλεί διαφορετική συμπεριφορά.

Ούτε, δηλαδή, οι φύσεις μας ρέπουν προς την ίδια κατεύθυνση με τις ορμές μας ούτε συναντάμε καθημερινά το ίδιο είδος τύχης· οι περιστάσεις επίσης που παρακινούν τις διάφορες πράξεις μας, όπως κι οι άνεμοι, είναι ευνοϊκές για την πορεία κάποιων (φίλων) ενώ είναι ενάντιες για άλλους.

Αν οι φίλοι μας θέλουν τα ίδια πράγματα την ίδια στιγμή, είναι δύσκολο να τους ικανοποιήσουμε όλους είτε στα σχέδιά τους είτε στη δημόσια ζωή τους, στις φιλοδοξίες τους ή στην παροχή της φιλοξενίας τους.

Αν, μάλιστα, τύχει να είναι ταυτόχρονα απασχολημένοι με διαφορετικές δραστηριότητες και καταστάσεις και μας ζητούν την ίδια στιγμή ο ένας να πάμε μαζί του ταξίδι σε ξένα μέρη, ο άλλος να τον υπερασπιστούμε επειδή δικάζεται, ο άλλος, που είναι κατήγορος, να δικάσουμε μαζί του, ο άλλος να τον βοηθήσουμε στις αγορές και τις πωλήσεις του, ο άλλος να τον βοηθήσουμε στις γιορτές του γάμου του και ο άλλος να πενθήσουμε μαζί του στην κηδεία, τότε είναι πόλη γεμάτη με θυμίαμα και με παιάνες μαζί και στεναγμούς η πολυφιλία.

Είναι αδύνατο να βρίσκεται κάποιος με όλους και άτοπο να μην είναι με κανένα, και, ωστόσο, εξυπηρετώντας έναν να δυσαρεστείς πολλούς προκαλεί στενοχώρια, γιατί όποιος αγαπά λυπάται να τον παραμελούν.

Οι περισσότεροι άνθρωποι αντιμετωπίζουν τις φιλίες με πολλά πρόσωπα προφανώς μόνο από την άποψη του τι μπορούν να προσφέρουν αυτές οι φιλίες, και παραβλέπουν το τι απαιτούν κι αυτές με τη σειρά τους, ξεχνώντας ότι όποιος δέχεται τις υπηρεσίες πολλών για τις ανάγκες του πρέπει αντίστοιχα να παράσχει παρόμοιες υπηρεσίες σε πολλούς, όταν τις χρειάζονται.

Περιέχει την αλήθεια ο λόγος του σοφού Χίλωνα, ο οποίος, απαντώντας σε κάποιον που καυχιόταν πως δεν έχει εχθρό, είπε: “Προφανώς ούτε φίλο έχεις”. Οι έχθρες, άλλωστε, ακολουθούν από κοντά τις φιλίες και είναι συνδεδεμένες μαζί τους, επειδή πραγματικά είναι αδύνατον ο φίλος να μη συμμερίζεται τις αδικίες που υφίσταται ο φίλος του ή τη δυσφήμιση ή τη δυσμένεια· και τούτο γιατί οι εχθροί κάποιου ανθρώπου αμέσως υποβλέπουν και μισούν τον φίλο του, ενώ πολλές φορές οι άλλοι φίλοι του νιώθουν φθόνο και ζήλια και προσπαθούν να τον απομακρύνουν.

Όπως προείπε ο χρησμός που δόθηκε στον Τιμησία σχετικά με την αποικία του.

Σύντομα το σμήνος του μελισσιού σου θ’ αποδειχτεί σφήκες, κατά παρόμοιο τρόπο, οι άνθρωποι που αναζητούν πλήθος φίλων πέφτουν χωρίς να το καταλάβουν σε σφηκοφωλιά εχθρών.

Για τους λόγους αυτούς, δεν αρμόζει να μη λογαριάζουμε κατ’ αυτό τον τρόπο την αρετή μας, συνδέοντας και διαπλέκοντάς την πότε με τον ένα και πότε με τον άλλον, αλλά (να κάνουμε το παραπάνω) μόνο με κείνους που είναι άξιοι να διατηρήσουν την ίδια συμμετοχή, δηλαδή με κείνους που μπορούν, με παρόμοιο τρόπο, ν’ αγαπούν και να συμμερίζονται.

Αυτό μάλιστα είναι το μεγαλύτερο όλων εμπόδιο της πολυφιλίας, το ότι η φιλία δημιουργείται μέσα από την ομοιότητα.

Πραγματικά, αν ακόμα και τα κτήνη ζευγαρώνουν με άλλα ανόμοια μόνο μετά από βίαιο καταναγκασμό και ζαρώνουν παράμερα και προσπαθούν θυμωμένα να ξεφύγουν το ένα από το άλλο, ενώ με ζώα του δικού τους είδους και ράτσας ζευγαρώνουν με αμοιβαία ικανοποίηση και δέχονται το σμίξιμο πρόθυμα και ευχάριστα, πώς είναι δυνατό να γεννηθεί φιλία ανάμεσα σε ανθρώπους που έχουν διαφορετικούς χαρακτήρες, ανόμοια συναισθήματα και τρόπο ζωής με διαφορετικές αρχές;

Στη συμφωνία και την αρμονία της φιλίας μας δεν πρέπει να υπάρχει κανένα στοιχείο ανόμοιο, ανώμαλο ή άνισο, αλλά, αν όλα είναι όμοια, γεννούν συμφωνία σε λόγους, σε αποφάσεις, σε απόψεις και σε αισθήματα, σαν δηλαδή να έχει διαιρεθεί μια ψυχή σε περισσότερα σώματα.

Ποιος άνθρωπος λοιπόν είναι τόσο ακαταπόνητος, τόσο μεταβλητός, τόσο πολύμορφος, ώστε να μπορεί να εξομοιώνεται με πολλούς ανθρώπους και να προσαρμόζεται;

Οι φιλίες, αντίθετα, επιδιώκουν την εξομοίωση των χαρακτήρων, των αισθημάτων, των λόγων, των ενασχολήσεων και των διαθέσεων.

Αυτά ήταν που έκανε κάποιος Πρωτέας, καθόλου τυχερός και καθόλου ενάρετος, που με μαγικά μπορούσε ν’ αλλάζει συχνά μέσα σε μια στιγμή από τη μια μορφή στην άλλη, να διαβάζει μαζί με τους λογίους, να κυλιέται στο χώμα μαζί με τους παλαιστές, να κυνηγάει μαζί με τους κυνηγούς, να μεθάει μαζί με τους μεθύσους, να συμμετέχει στις εκλογές μαζί με τους πολιτικούς, χωρίς να κατέχει εδραίο προσωπικό χαρακτήρα. Όπως λένε μάλιστα και οι φυσιοφιλόσοφοι για την άμορφη και άχρωμη ουσία και ύλη που υπόκειται κάθε πράγματος και μετατρέπεται από μόνη της, ώστε τη μια στιγμή να είναι σε διάπυρη κατάσταση, την άλλη να υγροποιείται, την άλλη να εξαερώνεται κι αμέσως πάλι να στερεοποιείται, έτσι και της πολυφιλίας θα υπόκειται κατ’ ανάγκη μια ψυχή ευεπηρέαστη, πολύμορφη, εύκαμπτη και ευμετάβολη. \

Αλλά η φιλία επιζητεί σταθερό και σίγουρο χαρακτήρα, αμετάπτωτο σε έναν τόπο και σε μιας μορφής οικειότητα.

Γι’ αυτό και ο σταθερός φίλος είναι κάτι σπάνιο και δυσεύρετο.

ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ, ΗΘΙΚΑ