Η αξία της συναισθηματικής εμπειρίας στο ταξίδι της αυτογνωσίας

«Νιώθω» «Αισθάνθηκα» «Συγκινήθηκα». Φόβος, άγχος, αγωνία, προσμονή, εγρήγορση. Θυμός, αγανάκτηση, εκνευρισμός, οργή. Χαρά, υπερηφάνεια, αισιοδοξία, παρορμητισμός. Λύπη, απογοήτευση, πόνος, απελπισία. Ντροπή, κατωτερότητα, ενοχές. Αγάπη, πάθος, τρυφερότητα, στοργή. Συναισθήματα, χρώματα και αποχρώσεις. Χρωματίζουν τις πράξεις μας, αλλά και την καθημερινή ζωή μας.

 Οι συναισθηματικές εκφάνσεις

Είναι προσωπικά, έχουν σθένος και η ένταση τους κυμαίνεται. Εκδηλώνονται, όταν συμβαίνει κάτι σημαντικό για εμάς και ανεξάρτητα από το αν βιώνονται ως ευχάριστα ή δυσάρεστα, συνοδεύονται πάντα από φυσιολογικές αλλαγές και προξενούν την άμεση αντίδραση του οργανισμού μας. Μπορεί να μας επικοινωνήσουν σημαντικές πληροφορίες για τον τρόπο που επηρεαζόμαστε από τα γεγονότα που μας συμβαίνουν. Για παράδειγμα, τα δάκρυα που τρέχουν από τα μάτια μιας μητέρας, όταν παίρνει το νεογέννητο μωρό στην αγκαλιά της, το «κοκκίνισμα» που νιώθουμε σε μια κοινωνική περίσταση, ο πονοκέφαλος που γίνεται αβάσταχτος έπειτα από έναν τσακωμό, ή η ταχυκαρδία στη θέα ενός γκρεμού και του χάους που τον συνοδεύει, είναι γνωστά παραδείγματα αυτής της επίδρασης των συναισθημάτων στον οργανισμό μας αλλά και των μηνυμάτων που μεταφέρουν κάθε φορά.

Τα συναισθήματα ως δικλείδα ασφαλείας

Λειτουργούν, αρχικά, ως μηχανισμός προστασίας με στόχο να διαχειριζόμαστε κινδύνους που απειλούν τη φυσική μας παρουσία στον κόσμο. Όταν ένα απειλητικό ερέθισμα δηλαδή, όπως για παράδειγμα ένα λιοντάρι, υποπέσει στην αντίληψη μας τότε βρισκόμαστε αντιμέτωποι με έναν κίνδυνο και με μια ευκαιρία. Ο κίνδυνος είναι να μας κατασπαράξει το λιοντάρι και η ευκαιρία στο να βρούμε τροφή και ένδυση. Εκείνη τη στιγμή νιώθουμε εφίδρωση, ταχεία αναπνοή, ταχυκαρδία, ένταση στους μύες, με άλλα λόγια το σώμα μας, μας προετοιμάζει είτε να πολεμήσουμε με απίθανη δύναμη είτε να φύγουμε με απίθανη ταχύτητα.

Αυτή είναι η γνωστή αντίδραση fightorflight/ freezeresponse, ή αλλιώς αντίδραση μάχης ή φυγής και περιγράφει την αυτόματη απάντηση από το σώμα μας, όταν αντιλαμβάνεται φόβο ή απειλή. Αυτές οι μεταβολές, κατά κύριο λόγο, προκαλούνται από το αυτόνομο νευρικό σύστημα και είναι αντανακλαστικές. Στη συνέχεια, οι πληροφορίες αυτές πηγαίνουν προς τον φλοιό των εγκεφαλικών ημισφαιρίων και δημιουργούν τη συνειδητή αντίληψη του συναισθήματος, χάρη στις διεργασίες της σκέψης.

Με άλλα λόγια το συναίσθημα δεν είναι μόνο αντανακλαστικό, αλλά είναι και συνειδητό, στην περίπτωση της ντροπής για παράδειγμα, μας βοηθά να παίρνουμε αποφάσεις και να κινητοποιούμαστε ώστε να νιώσουμε λιγότερο αμήχανα σε μια κοινωνική περίσταση, π.χ. αν αισθανθώ ντροπή επειδή γνωρίζω μόνο τον διοργανωτή ενός πάρτι, φροντίζω να συστηθώ στους υπόλοιπους καλεσμένους και να μιλήσω ευχάριστα. Έτσι, λοιπόν, μας βοηθούν και να προσαρμοζόμαστε. Μπορούν, επομένως, να χρησιμοποιηθούν ως σημεία για προσαρμοστική δράση, μιας και περιέχουν πληροφορίες που μπορούν να βοηθήσουν να αντιμετωπίζουμε με επιτυχία τις προκλήσεις της ζωής και να τις διαχειριζόμαστε αποτελεσματικά.

Επιπλέον, μας βοηθάνε να διατηρούμε συναισθηματικούς δεσμούς και να ενισχύουμε τις διαπροσωπικές μας σχέσεις. Η πιο βασική ανάγκη του ανθρώπινου βρέφους είναι να δεσμεύσει τους γονείς του σε μια συναισθηματική σχέση που θα του δώσει φροντίδα, παρηγοριά, ασφάλεια, αλληλεπίδραση και κίνητρα για εξέλιξη, χωρίς αυτή δεν επιβιώνει. Αυτή η ανάγκη συνεχίζεται και αργότερα καθώς εξελισσόμαστε και χάρη στα συναισθήματα αναζητάμε περισσότερο να ζήσουμε τη ζωή μας, μέσα από πιο ενήλικες δραστηριότητες, όπως για παράδειγμα μέσα από την οικογενειακή ζωή και την υπερηφάνεια του γονεϊκού ρόλου, μέσα από την σεξουαλική ζωή, μέσα από την επαγγελματική μας ζωή και τις κοινωνικές δραστηριότητες. Μέσα σε αυτό το κοινωνικό πλαίσιο μας βοηθάνε να επικοινωνούμε με τους ανθρώπους γύρω μας. Για παράδειγμα, οι εκφράσεις του προσώπου, μας δίνουν την δυνατότητα να εκφράσουμε μια ευρεία γκάμα συναισθημάτων και να την επικοινωνήσουμε στους άλλους, όπως για παράδειγμα, όταν κλαίμε δηλώνουμε στους άλλους ότι είμαστε πολύ στεναχωρημένοι.

Εκτός, όμως, από τις εκφράσεις του προσώπου μας, χάρη στη λεκτική μας ικανότητα μπορούμε να επικοινωνήσουμε τα συναισθήματα μας, π.χ. να περιγράψουμε τον τρόπο που νιώθουμε, ώστε να βρούμε αποτελεσματικές λύσεις σε αυτό που μας προβληματίζει.

Επίσης, όπως μας βοηθούν να δίνουμε σημαντικές πληροφορίες στους άλλους για τη δική μας κατάσταση, με τον ίδιο τρόπο οι συναισθηματικές εκφράσεις των άλλων μας δίνουν μια πολύ πλούσια συλλογή κοινωνικών πληροφοριών, βοηθώντας μας να σχετιστούμε αντίστοιχα.

Τέλος, μας βοηθούν να διατηρούμε την ενότητά μας. Η πολιτική, η θρησκεία, η διαφορετικότητα στις πεποιθήσεις μας και στη στάση ζωής μας δεν ευνοεί την ενότητα του ανθρώπινου είδους. Αντίθετα, τα συναισθήματα, όπως η ενσυναίσθηση, η παρηγοριά, η δέσμευση και η συγχώρεση, είναι παγκόσμια και έχουν σαν στόχο να μας κρατούν ενωμένους ως είδος. Έτσι, λοιπόν, τα συναισθήματα προσθέτουν χρώμα στην καθημερινότητα μας και η ποιότητα της ζωής μας είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με αυτά. Είναι απαραίτητες εμπειρίες που απορρέουν από το γεγονός ότι είμαστε ζωντανοί, είμαστε σε στενή επαφή και επικοινωνία με τον κόσμο και τους ανθρώπους και επηρεαζόμαστε από αυτούς με ποικίλους τρόπους.

Η δυσλειτουργικότητα της συναισθηματικής αποφυγής

Παρατηρούμε, όμως, ότι αρκετές φορές πολλοί επιλέγουμε να μην τους δίνουμε τη δέουσα σημασία ή να τα καταπιέζουμε. Για παράδειγμα, αν ρωτήσουμε έναν διευθυντή πολυεθνικής πως ένιωσε αφού απέλυσε έναν υπάλληλο, ένα πιθανό σενάριο είναι να μας απαντήσει ότι έπρεπε και θα μας εξηγήσει πως αυτή η απόλυση θα βοηθήσει την εταιρεία να προχωρήσει. Δεν απαντά με λίγα λόγια ευθέως στην ερώτηση, γεγονός που μπορεί να υποδηλώνει ότι είτε δεν κατανοεί την ερώτηση, οπότε δεν κατανοεί την έννοια νιώθω είτε δεν έχει επίγνωση στη συναισθηματική του κατάσταση, οπότε δεν μπορεί να επικοινωνήσει και τα δικά του συναισθήματα στους άλλους είτε ότι καταπιέζει αυτό που νιώθει είτε γιατί είναι δυσάρεστο είτε γιατί έχει μάθει (μέσα από κοινωνικές διαδικασίες, όπως τα στερεότυπα) ότι το να δείχνει κανείς τα συναισθήματα του είναι αδυναμία.

Τόσο η συναισθηματική καταπίεση όσο και η συναισθηματική αποφυγή είναι δυσλειτουργικές στρατηγικές, τις οποίες πολλοί από εμάς επιλέγουμε καθημερινά. Μπορεί να έχει ως βραχυπρόθεσμο όφελος τη φαινομενική μείωση των δυσάρεστων συναισθημάτων, εντούτοις μακροπρόθεσμα έχει καταστροφικές συνέπειες για την υγεία, τόσο την συναισθηματική όσο και την οργανική, μιας και το συναίσθημα δεν εξαφανίζεται αλλά εκτονώνεται διαφορετικά στον καθένα, π.χ. τρώει περισσότερο/λιγότερο, κλαίει, καυγαδίζει, δεν κοιμάται, καπνίζει περισσότερο, κάνει χρήση αλκοόλ κτλ.

Αν, επομένως, δυσκολευόμαστε να διαχειριστούμε τη συναισθηματική μας δυσφορία, είναι σημαντικό να ζητάμε βοήθεια από τους ειδικούς ψυχικής υγείας. Ακόμα και όταν τα συναισθήματα είναι πολύ οδυνηρά ή επαίσχυντα, με την καθοδήγηση του ψυχοθεραπευτή γίνονται αντιληπτά και αποδεκτά, δουλεύονται και τελικά αφομοιώνονται, με την ένταση τους να μειώνεται τόσο, ώστε οι υπόλοιπες εμπειρίες και η συμπεριφορά μας να μην επηρεάζονται. Η αναζήτηση επαγγελματικής βοήθειας δεν είναι αδυναμία αντίθετα είναι ένδειξη ψυχικής δύναμης, διάθεσης, κινητοποίησης και ανάληψης πρωτοβουλίας και ευθύνης για μια καλύτερη, πιο ποιοτική και ισορροπημένη ζωή.


Έχεις τα πινέλα, έχεις τα χρώματα, ζωγράφισε τον παράδεισο και μπες μέσα. (Νίκος Καζαντζάκης)

Γνωριμία με το συναισθηματικό μας κόσμο

Μέσα σε αυτό το ταξίδι της αυτογνωσίας, οι άνθρωποι, αρχικά, έρχονται σε επαφή με τα συναισθήματα τους, ένα πρώτο βασικό βήμα για τη συναισθηματική αυτορρύθμιση. Το να αναγνωρίζουμε στον εαυτό μας, στον οργανισμό μας την δυνατότητα του να είναι, όπως θέλει να είναι, τη στιγμή που είναι, είναι απαραίτητη συνθήκη στη διαχείριση όλων των συναισθημάτων. Η αυτογνωσία σχετίζεται με την εμπειρία, δηλαδή με την ικανότητα μας να παρατηρούμε και να αναγνωρίζουμε ο,τιδήποτε συμβαίνει στον οργανισμό μας, στον εαυτό μας, χωρίς όμως να τον κρίνουμε. Η αυτογνωσία έχει σαν στόχο να μας κάνει σύμμαχους με τον εαυτό μας, φέρνοντας σε ισορροπία τις τρεις πτυχές του, τη σωματική (με τη μορφή των συμπτωμάτων), τη γνωστική (με τη μορφή των σκέψεων) και τη συναισθηματική.

Με βάση τα παραπάνω, γίνεται σαφές ότι όλα τα συναισθήματα είναι μια φυσιολογική διαδικασία του οργανισμού μας που στόχο έχουν να μας προστατεύσουν, να μας προσαρμόσουν στο περιβάλλον μας, να μας βοηθήσουν με τις κοινωνικές μας συναναστροφές, να μας ενώσουν. Το γεγονός ότι μπορεί να πάρουν μια πιο καταστροφική και εξουθενωτική μορφή δεν σημαίνει ότι είναι κακά ή άχρηστα και πρέπει να τα πετάξουμε, αλλά σημαίνει ότι ο οργανισμός μας είναι ζωντανός και θέλει κάτι να μας πει. Ας τον ακούσουμε.