ΡΗΤΟΡΙΚΗ: ΑΙΣΧΙΝΗΣ - Κατὰ Κτησιφῶντος (58-68)

[58] Ὑμῖν γὰρ ἐξεγένετ᾽ ἄν, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, τὴν προτέραν ἐκείνην εἰρήνην ποιήσασθαι μετὰ κοινοῦ συνεδρίου τῶν Ἑλλήνων εἴ τινες ὑμᾶς εἴασαν περιμεῖναι τὰς πρεσβείας ἃς ἦτε ἐκπεπομφότες κατ᾽ ἐκεῖνον τὸν καιρὸν εἰς τὴν Ἑλλάδα, παρακαλοῦντες ἐπὶ Φίλιππον, καὶ προϊόντος τοῦ χρόνου παρ᾽ ἑκόντων τῶν Ἑλλήνων ἀπολαβεῖν τὴν ἡγεμονίαν· καὶ τούτων ἀπεστερήθητε διὰ Δημοσθένην καὶ Φιλοκράτην καὶ τὰς τούτων δωροδοκίας ἃς ἐδωροδόκησαν συστάντες ἐπὶ τὸ δημόσιον τὸ ὑμέτερον.

[59] Εἰ δέ τισιν ὑμῶν ἐξαίφνης ἀκούσασιν ἀπιστότερος προσπέπτωκεν ὁ τοιοῦτος λόγος, ἐκείνως τὴν ὑπόλοιπον ποιήσασθε ἀκρόασιν. Ὥσπερ ὅταν περὶ χρημάτων ἀνηλωμένων διὰ πολλοῦ χρόνου καθεζώμεθα ἐπὶ τοὺς λογισμούς, ἐρχόμεθα δή που ψευδεῖς οἴκοθεν ἐνίοτε δόξας ἔχοντες· ἀλλ᾽ ὅμως ἐπειδὰν ὁ λογισμὸς συγκεφαλαιωθῇ, οὐδείς ἐστιν οὕτω δύσκολος τὴν φύσιν ὅστις οὐκ ἀπέρχεται τοῦτο ὁμολογήσας καὶ ἐπινεύσας ἀληθὲς εἶναι, ὅ τι ἂν αὐτὸς ὁ λογισμὸς αἱρῇ·

[60] οὕτω καὶ νῦν τὴν ἀκρόασιν ποιήσασθε. Εἴ τινες ὑμῶν ἐκ τῶν ἔμπροσθεν χρόνων ἥκουσιν οἴκοθεν τοιαύτην ἔχοντες τὴν δόξαν ὡς ἄρα ὁ Δημοσθένης οὐδὲν πώποτε εἴρηκεν ὑπὲρ Φιλίππου συστὰς μετὰ Φιλοκράτους, — ὅστις οὕτω διάκειται, μήτ᾽ ἀπογνώτω μηδὲν μήτε καταγνώτω πρὶν ‹ἂν› ἀκούσῃ· οὐ γὰρ δίκαιον. Ἀλλ᾽ ἐὰν ἐμοῦ διὰ βραχέων ἀκούσητε ὑπομιμνῄσκοντος τοὺς καιροὺς καὶ τὰ ψηφίσματα παρεχομένου ἃ μετὰ Φιλοκράτους ἔγραψε Δημοσθένης, ἐὰν αὐτὸς ὁ τῆς ἀληθείας λογισμὸς ἐγκαταλαμβάνῃ τὸν Δημοσθένην πλείω μὲν γεγραφότα ψηφίσματα Φιλοκράτους περὶ τῆς ἐξ ἀρχῆς εἰρήνης καὶ συμμαχίας,

[61] καθ᾽ ὑπερβολὴν δὲ αἰσχύνης κεκολακευκότα Φίλιππον καὶ τοὺς παρ᾽ ἐκείνου πρέσβεις, αἴτιον δὲ γεγονότα τῷ δήμῳ τοῦ μὴ μετὰ κοινοῦ συνεδρίου τῶν Ἑλλήνων ποιήσασθαι τὴν εἰρήνην, ἔκδοτον δὲ πεποιηκότα Φιλίππῳ Κερσοβλέπτην τὸν Θρᾴκης βασιλέα, ἄνδρα φίλον καὶ σύμμαχον τῇ πόλει, — ἐὰν ταῦθ᾽ ὑμῖν σαφῶς ἐπιδείξω, δεήσομαι ὑμῶν μετρίαν δέησιν· ἐπινεύσατέ μοι πρὸς θεῶν τὸν πρῶτον τῶν τεττάρων καιρῶν μὴ καλῶς αὐτὸν πεπολιτεῦσθαι. Λέξω δὲ ὅθεν μάλιστα παρακολουθήσετε.

 [62] Ἔγραψε Φιλοκράτης ἐξεῖναι Φιλίππῳ δεῦρο κήρυκα καὶ πρέσβεις πέμπειν περὶ εἰρήνης. Τοῦτο τὸ ψήφισμα ἐγράφη παρανόμων. Ἧκον οἱ τῆς κρίσεως χρόνοι· κατηγόρει μὲν Λυκῖνος ὁ γραψάμενος, ἀπελογεῖτο δὲ Φιλοκράτης, συναπελογεῖτο δὲ Δημοσθένης· ἀπέφυγε Φιλοκράτης. Μετὰ ταῦτα ἐπῄει χρόνος Θεμιστοκλῆς ἄρχων· ἐνταῦθ᾽ εἰσέρχεται βουλευτὴς εἰς τὸ βουλευτήριον Δημοσθένης, οὔτε λαχὼν οὔτ᾽ ἐπιλαχών, ἀλλ᾽ ἐκ παρασκευῆς πριάμενος, ἵν᾽ εἰς ὑποδοχὴν ἅπαντα καὶ λέγοι καὶ πράττοι Φιλοκράτει, ὡς αὐτὸ ἔδειξε τὸ ἔργον.

[63] Νικᾷ γὰρ ἕτερον Ψήφισμα Φιλοκράτης ἐν ᾧ κελεύει ἑλέσθαι δέκα πρέσβεις, οἵτινες ἀφικόμενοι ὡς Φίλιππον ἀξιώσουσιν αὐτὸν δεῦρο πρέσβεις αὐτοκράτορας πέμπειν ὑπὲρ εἰρήνης. Τούτων εἷς ἦν Δημοσθένης. Κἀκεῖθεν ἐπανήκων ἐπαινέτης ἦν τῆς εἰρήνης, καὶ ταὐτὰ τοῖς ἄλλοις πρέσβεσιν ἀπήγγελλε, καὶ μόνος τῶν βουλευτῶν ἔγραψε σπείσασθαι τῷ κήρυκι τῷ ἀπὸ τοῦ Φιλίππου καὶ τοῖς πρέσβεσιν, ἀκόλουθα γράφων Φιλοκράτει· ὁ μέν γε τὴν ἐξουσίαν ἔδωκε τοῦ δεῦρο κήρυκα καὶ πρέσβεις πέμπεσθαι, ὁ δὲ τῇ πρεσβείᾳ σπένδεται.

[64] Τὰ δὲ μετὰ ταῦτα ἤδη μοι σφόδρα προσέχετε τὸν νοῦν. Ἐπράττετο γὰρ οὐ πρὸς τοὺς ἄλλους πρέσβεις, τοὺς πολλὰ συκοφαντηθέντας ὕστερον ἐκ μεταβολῆς ὑπὸ Δημοσθένους, ἀλλὰ πρὸς Φιλοκράτην καὶ Δημοσθένην, εἰκότως, τοὺς ἅμα μὲν πρεσβεύοντας, ἅμα δὲ τὰ ψηφίσματα γράφοντας, πρῶτον μὲν ὅπως μὴ περιμενεῖτε τοὺς πρέσβεις, οὓς ἦτε ἐκπεπομφότες παρακαλοῦντες ἐπὶ Φίλιππον, ἵνα μὴ μετὰ τῶν Ἑλλήνων, ἀλλ᾽ ἰδίᾳ ποιήσησθε τὴν εἰρήνην·

[65] δεύτερον δ᾽ ὅπως μὴ μόνον εἰρήνην, ἀλλὰ καὶ συμμαχίαν εἶναι ψηφιεῖσθε πρὸς Φίλιππον, ἵν᾽ εἴ τινες προσέχοιεν τῷ πλήθει τῷ ὑμετέρῳ εἰς τὴν ἐσχάτην ἐμπέσοιεν ἀθυμίαν, ὁρῶντες ὑμᾶς αὑτοὺς μὲν παρακαλοῦντας ἐπὶ τὸν πόλεμον, οἴκοι δὲ μὴ μόνον εἰρήνην, ἀλλὰ καὶ συμμαχίαν ἐψηφισμένους ποιεῖσθαι· τρίτον δὲ ὅπως Κερσοβλέπτης ὁ Θρᾴκης βασιλεὺς μὴ ἔσται ἔνορκος, μηδὲ μετέσται τῆς συμμαχίας καὶ τῆς εἰρήνης αὐτῷ. Παρηγγέλλετο δ᾽ ἐπ᾽ αὐτὸν ἤδη στρατεία.

[66] Καὶ ταῦθ᾽ ὁ μὲν ἐξωνούμενος οὐκ ἠδίκει, πρὸ γὰρ τῶν ὅρκων καὶ τῶν συνθηκῶν ἀνεμέσητον ἦν αὐτῷ πράττειν τὰ συμφέροντα, οἱ δ᾽ ἀποδόμενοι καὶ κατακοινωνήσαντες τὰ τῆς πόλεως ἰσχυρὰ μεγάλης ὀργῆς ἦσαν ἄξιοι. Ὁ γὰρ μισαλέξανδρος νυνὶ φάσκων εἶναι καὶ τότε μισοφίλιππος Δημοσθένης, ὁ τὴν ξενίαν ἐμοὶ προφέρων τὴν Ἀλεξάνδρου, γράφει ψήφισμα, τοὺς καιροὺς τῆς πόλεως ὑφαιρούμενος,

[67] ἐκκλησίαν ποιεῖν τοὺς πρυτάνεις τῇ ὀγδόῃ ἱσταμένου τοῦ ἐλαφηβολιῶνος μηνός, ὅτ᾽ ἦν τῷ Ἀσκληπιῷ ἡ θυσία καὶ ὁ προαγών, ἐν τῇ ἱερᾷ ἡμέρᾳ, ὃ πρότερον οὐδεὶς μέμνηται γεγονός, τίνα πρόφασιν ποιησάμενος; ἵνα, φησὶν, ἐὰν ἤδη παρῶσιν οἱ Φιλίππου πρέσβεις, βουλεύσηται ὁ δῆμος ὡς τάχιστα περὶ τῶν πρὸς Φίλιππον, τοῖς οὔπω παροῦσι πρέσβεσι προκαταλαμβάνων τὴν ἐκκλησίαν, καὶ τοὺς χρόνους ὑμῶν ὑποτεμνόμενος καὶ τὸ πρᾶγμα κατασπεύδων, ἵνα μὴ μετὰ τῶν ἄλλων Ἑλλήνων, ἐπανελθόντων τῶν ὑμετέρων πρέσβεων, ἀλλὰ μόνοι ποιήσησθε τὴν εἰρήνην.

[68] Μετὰ δὲ ταῦτα, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, ἧκον οἱ Φιλίππου πρέσβεις· οἱ δὲ ὑμέτεροι ἀπεδήμουν, παρακαλοῦντες τοὺς Ἕλληνας ἐπὶ Φίλιππον. Ἐνταῦθ᾽ ἕτερον νικᾷ ψήφισμα Δημοσθένης, ἐν ᾧ γράφει μὴ μόνον ὑπὲρ εἰρήνης, ἀλλὰ καὶ περὶ συμμαχίας βουλεύσασθαι, μὴ περιμείναντας τοὺς πρέσβεις τοὺς ὑμετέρους, ἀλλ᾽ εὐθὺς μετὰ τὰ Διονύσια τὰ ἐν ἄστει, τῇ ὀγδόῃ καὶ ἐνάτῃ ἐπὶ δέκα. Ὅτι δ᾽ ἀληθῆ λέγω, τῶν ψηφισμάτων ἀκούσατε.

***
[58] Την πρώτη εκείνη ειρήνη θα μπορούσατε να την είχατε κάνει, Αθηναίοι, με κοινή απόφαση σε συνέδριο των Ελληνικών πόλεων, εάν κάποιοι σας είχαν αφήσει να περιμένετε την επιστροφή των διπλωματικών αποστολών που είχατε στείλει εκείνον τον καιρό στις ελληνικές πόλεις, καλώντας τους Έλληνες εναντίον του Φιλίππου· έτσι, με την πάροδο του χρόνου θα είχατε ανακτήσει την ηγεμονία της Ελλάδας με τη συγκατάθεση των Ελλήνων. Χάσατε όμως την ευκαιρία αυτή, εξαιτίας του Δημοσθένη και του Φιλοκράτη και των δωροδοκιών που δέχτηκαν από τον Φίλιππο, συνωμοτώντας εναντίον των συμφερόντων της πόλης σας.

[59] Και, αν μερικοί από σας δυσκολεύτηκαν να πιστέψουν στα όσα έχω πει, επειδή τα άκουσαν ξαφνικά, ακούστε τα υπόλοιπα με τον τρόπο που θα καθόμασταν να κάνουμε λογαριασμούς για χρήματα που έχουν ξοδευτεί από δημόσιους λειτουργούς εδώ και πολύν καιρό. Σε αυτές τις περιπτώσεις ερχόμαστε εδώ προκατειλημμένοι μερικές φορές από εσφαλμένες εντυπώσεις. Αλλ᾽, όταν ο ισολογισμός ισοσκελιστεί, κανένας δεν είναι τόσο ανάποδος στον χαρακτήρα, που να αποχωρήσει χωρίς να παραδεχτεί και να συμφωνήσει πως ό,τι βγάλει ο έλεγχος είναι σωστό.

[60] Με τον ίδιο λοιπόν τρόπο ακούστε με και τώρα. Εάν κάποιοι από σας έχουν έρθει εδώ προκατειλημμένοι, με την εντύπωση ότι τάχα ο Δημοσθένης δεν έχει πει τίποτε ως τώρα υπέρ του Φιλίππου συνωμοτώντας με τον Φιλοκράτη, — αν κανείς έχει αυτή την εντύπωση, ας μην πάρει καμιάν απόφαση, μήτε υπέρ μήτε κατά, πριν ακούσει· αυτό, άλλωστε, δεν θα ήταν και δίκαιο. Αλλ᾽, εάν με ακούσετε να σας θυμίζω με λίγα λόγια τις περιστάσεις και να παρουσιάζω τις προτάσεις που έκανε ο Δημοσθένης σε συνεργασία με τον Φιλοκράτη, αν ο ίδιος ο έξω από κάθε αμφισβήτηση έλεγχος αποδείξει ότι ο Δημοσθένης είχε προτείνει περισσότερα ψηφίσματα από τον Φιλοκράτη για την αρχική ειρήνη και συμμαχία με τον Φίλιππο,

[61] ότι είχε κολακέψει τον ίδιο και τις διπλωματικές αποστολές του με υπερβολική αδιαντροπιά, ότι είχε γίνει αίτιος να μη συνάψει ο λαός την ειρήνη σε κοινή συνδιάσκεψη με τους Έλληνες, ότι εγκατέλειψε στο έλεος του Φιλίππου τον Κερσοβλέπτη, τον βασιλιά της Θράκης , φίλο και σύμμαχο της πόλης μας, — εάν λοιπόν δείξω σε σας αυτά με σαφήνεια, θα απευθύνω σε σας μιαν έκκληση λογική: κάντε μου τη χάρη και παραδεχτείτε, για όνομα των θεών, ότι κατά την πρώτη από τις τέσσερις περιόδους ο Δημοσθένης δεν πολιτεύτηκε σωστά. Θα αρχίσω από εκεί από όπου θα μπορέσετε να με παρακολουθήσετε ευκολότερα.

[62] Ο Φιλοκράτης πρότεινε ψήφισμα να επιτραπεί στον Φίλιππο να στείλει εδώ κήρυκα και διπλωμάτες για να διαπραγματευτούν ειρήνη. Το ψήφισμα αυτό καταγγέλθηκε ως παράνομο. Είχε φτάσει η ημέρα για τη δίκη· κατήγορος ο Λυκίνος, που έκανε και την καταγγελία· κατηγορούμενος ο Φιλοκράτης, συνήγορος υπεράσπισης ο Δημοσθένης. Ο Φιλοκράτης αθωώθηκε. Ύστερα από αυτά ήρθε ο καιρός της θητείας του άρχοντα Θεμιστοκλή. Τότε μπήκε στη Βουλή από το «παράθυρο» ο Δημοσθένης, αφού ούτε κληρώθηκε βουλευτής ούτε ως πρώτος επιλαχών αλλά με ίντριγκες, εξαγοράζοντας τη βουλευτική έδρα, με σκοπό να υποστηρίξει τον Φιλοκράτη σε όλα, με λόγια και με έργα, όπως έδειξαν τα ίδια τα γεγονότα.

[63] Ο Φιλοκράτης κατάφερε να περάσει άλλο ψήφισμα, στο οποίο ορίζει να εκλεγούν δέκα αντιπρόσωποι για να σταλούν στον Φίλιππο και να αξιώσουν από αυτόν να στείλει εδώ αντιπροσώπους με πλήρη εξουσιοδότηση, για να διαπραγματευτούν συνθήκη ειρήνης. Ένας από τους δέκα αυτούς αντιπροσώπους ήταν και ο Δημοσθένης, ο οποίος μετά την επιστροφή του από τη Μακεδονία μιλούσε με επαινετικά λόγια για την ειρήνη και οι απόψεις του συνέπιπταν με εκείνες των άλλων αντιπροσώπων. Επιπλέον, ήταν ο μόνος από τους βουλευτές που πρότεινε να συνάψουμε συνθήκη ειρήνης με τον κήρυκα και τους αντιπροσώπους του Φιλίππου, κάνοντας προτάσεις σύμφωνες με εκείνες του Φιλοκράτη, γιατί ο τελευταίος έδωσε τη δυνατότητα να σταλούν εδώ κήρυκας και αντιπρόσωποι, ο άλλος έκλεισε την ειρήνη με τη διπλωματική αυτή αποστολή.

[64] Όσον αφορά τώρα στα γεγονότα ύστερα από αυτά, παρακολουθήστε με πολύ μεγάλη προσοχή. Οι διαπραγματεύσεις γίνονταν όχι με τους άλλους αντιπροσώπους, που ο Δημοσθένης λόγω αλλαγής στάσης αργότερα είχε συκοφαντήσει σε μεγάλο βαθμό, αλλά με τον Φιλοκράτη και τον Δημοσθένη. Πολύ φυσικό, αφού ήταν στην ίδια αποστολή αντιπροσώπων και μαζί πρότειναν τα ψηφίσματα. Ενεργούσαν λοιπόν πρώτα πρώτα ώστε να μην περιμένετε την επιστροφή των διπλωματικών αποστολών που είχατε στείλει καλώντας τους Έλληνες εναντίον του Φιλίππου, για να μην κάνετε την ειρήνη μαζί με τους Έλληνες αλλά μόνοι σας·

[65] δεύτερον, να αποφασίσετε να κλειστεί όχι μόνο ειρήνη αλλά και συμμαχία με τον Φίλιππο· σκοπός τους ήταν, εάν κάποιοι Έλληνες παρακολουθούσαν τις κινήσεις του λαού της Αθήνας, να απογοητευτούν τελείως, εάν σας έβλεπαν από τη μια να τους υποκινείτε σε πόλεμο, από την άλλη να έχετε ψηφίσει στην πατρίδα σας να κάνετε όχι μόνο ειρήνη αλλά και συμμαχία με τον Φίλιππο· τρίτον, να μη συμπεριληφθεί στους όρκους ο Κερσοβλέπτης, ο βασιλιάς της Θράκης, και να αποκλειστεί από τη συμμαχία και την ειρήνη. Ήδη μάλιστα ετοιμαζόταν από τον Φίλιππο και εκστρατεία εναντίον του.

[66] Και ο Φίλιππος λοιπόν, πετυχαίνοντας αυτά με την εξαγορά συνειδήσεων, δεν έκανε καμιάν αδικία. Γιατί, πριν δοθούν οι όρκοι και κλειστούν οι συνθήκες, κανένας δεν μπορούσε να τον κατηγορήσει που επιδίωκε τα συμφέροντά του· αντίθετα, άξιοι μεγάλης οργής ήταν όσοι του πούλησαν και τον έκαναν εταίρο στις ισχυρές θέσεις της πόλης. Γιατί αυτός που ισχυρίζεται ότι μισεί σήμερα τον Αλέξανδρο, τότε τον Φίλιππο, ο Δημοσθένης, που με κοροϊδεύει για τις φιλικές μου σχέσεις με τον Αλέξανδρο, εκμεταλλευόμενος τις περιστάσεις της πόλης, πρότεινε ψήφισμα

[67] να συγκαλέσουν οι πρυτάνεις Εκκλησία του Δήμου στις οχτώ του Ελαφηβολιώνα, την ημέρα που ήταν η θυσία προς τιμήν του Ασκληπιού και τα προεόρτια των Διονυσίων, την ιερή εκείνη ημέρα, πράγμα που κανείς δεν θυμάται να έχει γίνει στο παρελθόν. Και με ποια δικαιολογία; «Για να έχει», λέει, «ο λαός αποφασίσει, όταν θα είναι ήδη εδώ οι πρέσβεις του Φιλίππου, για τις σχέσεις του μαζί του το ταχύτερο». Έτσι, με πρόφαση τη μη παρουσία ακόμη εδώ των αντιπροσώπων του Φιλίππου, κατόρθωσε να επισπεύσει τη σύγκληση της Εκκλησίας του Δήμου, να περιορίσει τον χρόνο και να βιάσει το πράγμα, για να μη συνάψετε την ειρήνη από κοινού με τους άλλους Έλληνες, όταν θα επέστρεφαν οι αντιπρόσωποί σας από τη Μακεδονία, αλλά για να κλείσετε μιαν ειρήνη μονομερή.

[68] Ύστερα από αυτά, Αθηναίοι, κατέφτασαν οι αντιπρόσωποι του Φιλίππου, ενώ οι δικοί σας απουσίαζαν, προσπαθώντας να υποκινήσουν τους Έλληνες εναντίον του. Τότε λοιπόν κατορθώνει ο Δημοσθένης να περάσει δεύτερο ψήφισμα, με το οποίο προτείνει να πάρετε αποφάσεις όχι μόνο για ειρήνη αλλά και για συμμαχία, χωρίς να περιμένετε την επιστροφή των αντιπροσώπων σας αλλά αμέσως μετά τα «Διονύσια τα εν άστει», στις δεκαοχτώ και δεκαεννιά του μήνα. Για την αλήθεια των λεγομένων μου, ακούστε τα ψηφίσματα.