ΡΗΤΟΡΙΚΗ: ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ - Φίλιππος (128-138)

[128] Ἴσως δ᾽ ἄν τινες ἐπιτιμῆσαί μοι τολμήσειαν τῶν οὐδὲν ἄλλο δυναμένων ἢ τοῦτο ποιεῖν, ὅτι σὲ προειλόμην παρακαλεῖν ἐπὶ τὴν στρατείαν τὴν ἐπὶ τοὺς βαρβάρους καὶ τὴν ἐπιμέλειαν τὴν τῶν Ἑλλήνων, παραλιπὼν τὴν ἐμαυτοῦ πόλιν.

[129] Ἐγὼ δ᾽ εἰ μὲν πρὸς ἄλλους τινὰς πρότερον ἐπεχείρουν διαλέγεσθαι περὶ τούτων ἢ πρὸς τὴν πατρίδα τὴν αὑτοῦ τὴν τρὶς τοὺς Ἕλληνας ἐλευθερώσασαν, δὶς μὲν ἀπὸ τῶν βαρβάρων, ἅπαξ δ᾽ ἀπὸ τῆς Λακεδαιμονίων ἀρχῆς, ὡμολόγουν ἂν πλημμελεῖν· νῦν δ᾽ ἐκείνην μὲν φανήσομαι πρώτην ἐπὶ ταῦτα προτρέπων ὡς ἠδυνάμην μετὰ πλείστης σπουδῆς, αἰσθανόμενος δ᾽ ἔλαττον αὐτὴν φροντίζουσαν τῶν ὑπ᾽ ἐμοῦ λεγομένων ἢ τῶν ἐπὶ τοῦ βήματος μαινομένων ἐκείνην μὲν εἴασα, τῆς δὲ πραγματείας οὐκ ἀπέστην.

[130] Διὸ δικαίως ἄν με πάντες ἐπαινοῖεν, ὅτι τῇ δυνάμει ταύτῃ χρώμενος, ἣν ἔχων τυγχάνω, διατετέλεκα πάντα τὸν χρόνον πολεμῶν μὲν τοῖς βαρβάροις, κατηγορῶν δὲ τῶν μὴ τὴν αὐτὴν ἐμοὶ γνώμην ἐχόντων, προτρέπειν δ᾽ ἐπιχειρῶν οὓς ἂν ἐλπίσω μάλιστα δυνήσεσθαι τοὺς μὲν Ἕλληνας ἀγαθόν τι ποιῆσαι, τοὺς δὲ βαρβάρους ἀφελέσθαι τὴν ὑπάρχουσαν εὐδαιμονίαν.

[131] Διόπερ καὶ νῦν πρὸς σὲ ποιοῦμαι τοὺς λόγους, οὐκ ἀγνοῶν ὅτι τούτοις ὑπ᾽ ἐμοῦ μὲν λεγομένοις πολλοὶ φθονήσουσι, τοῖς δ᾽ αὐτοῖς τούτοις ὑπὸ σοῦ πραττομένοις ἅπαντες συνησθήσονται. Τῶν μὲν γὰρ εἰρημένων οὐδεὶς κεκοινώνηκεν, τῶν δ᾽ ὠφελειῶν τῶν κατεργασθησομένων οὐκ ἔστιν ὅστις οὐκ οἰήσεται μεθέξειν.

[132] Σκέψαι δ᾽ ὡς αἰσχρὸν περιορᾶν τὴν Ἀσίαν ἄμεινον πράττουσαν τῆς Εὐρώπης καὶ τοὺς βαρβάρους εὐπορωτέρους τῶν Ἑλλήνων ὄντας, ἔτι δὲ τοὺς μὲν ἀπὸ Κύρου τὴν ἀρχὴν ἔχοντας, ὃν ἡ μήτηρ εἰς τὴν ὁδὸν ἐξέβαλεν, βασιλέας μεγάλους προσαγορευομένους, τοὺς δ᾽ ἀφ᾽ Ἡρακλέους πεφυκότας, ὃν ὁ γεννήσας διὰ τὴν ἀρετὴν εἰς θεοὺς ἀνήγαγε, ταπεινοτέροις ὀνόμασιν ἢ ᾽κείνους προσαγορευομένους. Ὧν οὐδὲν ἐατέον οὕτως ἔχειν, ἀλλ᾽ ἀναστρεπτέον καὶ μεταστατέον ἅπαντα ταῦτ᾽ ἐστίν.

[133] Εὖ δ᾽ ἴσθι μηδὲν ἄν με τούτων ἐπιχειρήσαντά σε πείθειν, εἰ δυναστείαν μόνον καὶ πλοῦτον ἑώρων ἐξ αὐτῶν γενησόμενον· ἡγοῦμαι γὰρ τά γε τοιαῦτα καὶ νῦν σοι πλείω τῶν ἱκανῶν ὑπάρχειν, καὶ πολλὴν ἀπληστίαν ἔχειν ὅστις προαιρεῖται κινδυνεύειν ὥστ᾽ ἢ ταῦτα λαβεῖν ἢ στερηθῆναι τῆς ψυχῆς.

[134] Ἀλλὰ γὰρ οὐ πρὸς τὰς τούτων κτήσεις ἀποβλέψας ποιοῦμαι τοὺς λόγους, ἀλλ᾽ οἰόμενος ἐκ τούτων μεγίστην σοι καὶ καλλίστην γενήσεσθαι δόξαν. Ἐνθυμοῦ δ᾽ ὅτι τὸ μὲν σῶμα θνητὸν ἅπαντες ἔχομεν κατὰ δὲ τὴν εὐλογίαν καὶ τοὺς ἐπαίνους καὶ τὴν φήμην καὶ τὴν μνήμην τὴν τῷ χρόνῳ συμπαρακολουθοῦσαν ἀθανασίας μεταλαμβάνομεν, ἧς ἄξιον ὀρεγομένους καθ᾽ ὅσον οἷοί τ᾽ ἐσμὲν ὁτιοῦν πάσχειν.

[135] Ἴδοις δ᾽ ἂν καὶ τῶν ἰδιωτῶν τοὺς ἐπιεικεστάτους ὑπὲρ ἄλλου μὲν οὐδενὸς ἂν τὸ ζῆν ἀντικαταλλαξαμένους, ὑπὲρ δὲ τοῦ τυχεῖν καλῆς δόξης ἀποθνῄσκειν ἐν τοῖς πολέμοις ἐθέλοντας, ὅλως δὲ τοὺς μὲν τιμῆς ἐπιθυμοῦντας ἀεὶ μείζονος ἧς ἔχουσιν ὑπὸ πάντων ἐπαινουμένους, τοὺς δὲ πρὸς ἄλλο τι τῶν ὄντων ἀπλήστως διακειμένους ἀκρατεστέρους καὶ φαυλοτέρους εἶναι δοκοῦντας.

[136] Τὸ δὲ μέγιστον τῶν εἰρημένων· ὅτι συμβαίνει τοῦ μὲν πλούτου καὶ τῶν δυναστειῶν πολλάκις τοὺς ἐχθροὺς κυρίους γίγνεσθαι, τῆς δ᾽ εὐνοίας τῆς παρὰ τῶν πολλῶν καὶ τῶν ἄλλων τῶν προειρημένων μηδένας ἄλλους καταλείπεσθαι κληρονόμους πλὴν τοὺς ἐξ ἡμῶν γεγονότας. Ὥστ᾽ ᾐσχυνόμην ἂν, εἰ μὴ τούτων ἕνεκά σοι συνεβούλευον καὶ τὴν στρατείαν ποιεῖσθαι ταύτην καὶ πολεμεῖν καὶ κινδυνεύειν.

[137] Οὕτω δ᾽ ἄριστα βουλεύσει περὶ τούτων, ἢν ὑπολάβῃς μὴ μόνον τὸν λόγον τοῦτόν σε παρακαλεῖν, ἀλλὰ καὶ τοὺς προγόνους καὶ τὴν τῶν βαρβάρων ἀνανδρίαν καὶ τοὺς ὀνομαστοὺς γενομένους καὶ δόξαντας ἡμιθέους εἶναι διὰ τὴν στρατείαν τὴν ἐπ᾽ ἐκείνους, μάλιστα δὲ πάντων τὸν καιρὸν, ἐν ᾧ σὺ μὲν τυγχάνεις τοσαύτην δύναμιν κεκτημένος ὅσην οὐδεὶς τῶν τὴν Εὐρώπην κατοικησάντων, πρὸς ὃν δὲ πολεμήσεις, οὕτω σφόδρα μεμισημένος καὶ καταπεφρονημένος ὑφ᾽ ἁπάντων, ὡς οὐδεὶς πώποτε τῶν βασιλευσάντων.

[138] Πρὸ πολλοῦ δ᾽ ἂν ἐποιησάμην οἷόν τ᾽ εἶναι συνερᾶσαι τοὺς λόγους ἅπαντας τοὺς ὑπ᾽ ἐμοῦ περὶ τούτων εἰρημένους· μᾶλλον γὰρ ἂν ἀξιόχρεως οὗτος ἔδοξεν εἶναι τῆς ὑποθέσεως. Οὐ μὴν ἀλλὰ σέ γε χρὴ σκοπεῖν ἐξ ἁπάντων τὰ συντείνοντα καὶ προτρέποντα πρὸς τὸν πόλεμον τοῦτον· οὕτω γὰρ ἂν ἄριστα βουλεύσαιο περὶ αὐτῶν.

***
Γιατί ο συγγραφέας απευθύνεται στον Φίλιππο και όχι στην Αθήνα.
[128] Δεν αποκλείεται και μερικοί —από αυτούς που δεν μπορούν δα να κάμνουν και τίποτα άλλο— να έχουν την τόλμη να με κατηγορήσουν, που διάλεξα εσένα να προβάλω στην εκστρατεία εναντίον των βαρβάρων και στη φροντίδα των Ελλήνων, αφήνοντας κατά μέρος τη δικιά μας πόλη.

[129] Αν βέβαια εγώ επιχειρούσα να μιλήσω για τα ζητήματα αυτά με άλλους, προτού να απευθυνθώ στην πόλη τη δικιά μας —που τρεις φορές ως τώρα ελευθέρωσε τους Έλληνες: τις δυο από τους βαρβάρους, τη μια από την τυραννία των Σπαρτιατών— θα ομολογούσα πρόθυμα το σφάλμα μου. Είναι όμως σε όλους γνωστό πως πρώτα-πρώτα σ᾽ εκείνη απευθύνθηκα, και μάλιστα με πολύ μεγάλη επιμονή· αλλά, όταν κατάλαβα πως πρόσεχε αυτούς που μαίνονταν στο βήμα και όχι τα λόγια τα δικά μου, φυσικά την παράτησα, χωρίς όμως να εγκαταλείψω και το σχέδιό μου.

[130] Γι᾽ αυτό δίκαιο θα ήταν να με επαινούν όλοι, γιατί με αυτή τη δύναμη που μου έδωσε η φύση δεν έπαψα στιγμή να πολεμώ με τους βαρβάρους, να κατακρίνω όσους δεν συμφωνούν μαζί μου, να προσπαθώ να ξεσηκώσω όσους είχα την ελπίδα πως θα μπορέσουν να ευεργετήσουν τους Έλληνες και να αφαιρέσουν από τους βαρβάρους την ευημερία που έχουν τώρα.

[131] Για τον ίδιο λόγο ακριβώς και τώρα απευθύνομαι σ᾽ εσένα, αν και το ξέρω πως αυτά τα σχέδια, όταν τα λέω εγώ, πολλοί θα τα επικρίνουν από φθόνο, όταν όμως τα κάνεις πράξη εσύ, όλοι θα δείξουν τη χαρά τους οπωσδήποτε. Γιατί αυτά που έχω πει κανένας δεν τα συμμερίστηκε ως τώρα, τις ωφέλειες όμως που θα προκύψουν από αυτά όλοι υπολογίζουν πως θα τις καρπωθούν.

Τα ηθικά οφέλη από την εκστρατεία.
[132] Ακόμα, συλλογίσου τί φοβερή ντροπή που είναι για μας να αφήνουμε να είναι πιο ευτυχισμένη η Ασία από την Ευρώπη και οι βάρβαροι να έχουν μεγαλύτερη ευπορία από τους Έλληνες· να αφήνουμε να λέγονται Μεγάλοι Βασιλιάδες αυτοί που κληρονόμησαν την εξουσία από τον Κύρο —που η μάνα του τον πέταξε στους δρόμους— και να προσαγορεύονται με ονόματα πιο ταπεινά οι απόγονοι του Ηρακλή — που ο πατέρας του τον ύψωσε στη θέση των θεών για τη μεγάλη του αρετή. Από αυτά τίποτα πια δεν πρέπει να μείνει όπως είναι· όλα πρέπει να ανατραπούν, όλα να αλλάξουν.

[133] Και πρέπει να είσαι βέβαιος ότι ποτέ δεν θα έκαμνα προσπάθεια να σε πείσω, αν έβλεπα πως μόνο πλούτος και εξουσία θα προκύψει από όλα αυτά. Αγαθά τέτοια και τώρα νομίζω ότι έχεις παραπάνω από αρκετά. Εξάλλου μονάχα άπληστος θαρρώ πως είναι αυτός που προτιμάει να εκτεθεί σε κίνδυνο, με αποτέλεσμα να τα αποχτήσει ή να χάσει τη ζωή του.

[134] Δεν σου έγραψα λοιπόν τον λόγο μου αυτό επιθυμώντας να σου εξασφαλίσω τέτοιες απολαύσεις, αλλά νομίζοντας πως θα τα αποχτήσεις με τις πράξεις αυτές την πιο μεγάλη, την πιο ωραία δόξα. Μην ξεχνάς άλλωστε πως όλοι έχομε το σώμα μας θνητό, και μόνο τα καλά λόγια και οι έπαινοι, η φήμη μας και η μνήμη, που μας ακολουθεί μέσα στον χρόνο, μας εξασφαλίζουν κάποια αθανασία· επιζητώντας αυτήν ακριβώς την αθανασία με όλες τις δυνάμεις μας αξίζει να παθαίνουμε οτιδήποτε.

[135] Μπορείς να δεις επίσης ότι και οι πιο άξιοι από τους απλούς πολίτες με τίποτα στον κόσμο δεν αλλάζουν τη ζωή τους, αλλά για να αποχτήσουν καλή φήμη, όλοι πεθαίνουν πρόθυμα στον πόλεμο. Και γενικά αυτούς που επιθυμούν μόνο τιμή και όλο και μεγαλύτερη, όλοι τούς επαινούν, ενώ εκείνους που δείχνουν απληστία για κάποιο υλικό αγαθό, τους θεωρούν όλοι ακόλαστους και ευτελείς.

[136] Και το σημαντικότερο από όλα, τα πλούτη και οι εξουσίες πολύ συχνά πέφτουν στα χέρια των εχθρών, ενώ την αφοσίωση του πλήθους και όλα τα άλλα αγαθά που προανάφερα τα αφήνουμε κληρονομιά μονάχα στους δικούς μας απογόνους. Θα ένιωθα λοιπόν ντροπή, αν δεν ήταν μόνο αυτός ο λόγος που με κάνει να σε συμβουλεύω να επιχειρήσεις την εκστρατεία εναντίον των βαρβάρων, να πολεμήσεις και να εκτεθείς σε κινδύνους.

[137] Πάνω σ᾽ αυτό το ζήτημα θα πάρεις τη σωστότερη απόφαση, αν σκεφτείς πως δεν είναι μονάχα ο λόγος μου αυτός που σε παρακινεί, αλλά και οι πρόγονοί σου και η ανανδρία των βαρβάρων· είναι και αυτοί που έγιναν διάσημοι, που φάνταξαν ημίθεοι, ακριβώς γιατί είχαν εκστρατεύσει εναντίον των βαρβάρων· και πάνω από όλα η σημερινή περίσταση· γιατί εσύ έχεις αποχτήσει τόση δύναμη, όση κανείς ποτέ από τους κατοίκους της Ευρώπης, ενώ εκείνον που εσύ θα πολεμήσεις όλοι τον μισούν και τον καταφρονούν όσο ποτέ κανέναν άλλον από τους βασιλιάδες της Ασίας.

[138] Πολύ θα το ήθελα ασφαλώς να είχα τη δυνατότητα να συγκεντρώσω σ᾽ έναν μονάχα λόγο όλους τους προηγούμενους που έγραψα κατά καιρούς πάνω σ᾽ αυτό το ζήτημα. Έτσι οπωσδήποτε θα έδειχνε πιο άξιος για ένα θέμα τόσο σοβαρό. Όπως και να είναι όμως, εσύ έχεις υποχρέωση να μελετάς στο καθετί τα επιχειρήματα που σε οδηγούν και σε προτρέπουν στον πόλεμο αυτό. Μονάχα έτσι θα ήταν δυνατό να πάρεις τη σωστότερη απόφαση.