ΡΗΤΟΡΙΚΗ: ΛΥΣΙΑΣ - Κατὰ Ἐρατοσθένους (71-80)

[71] καὶ τὸ τελευταῖον, ὦ ἄνδρες δικασταί, οὐ πρότερον εἴασε τὴν ἐκκλησίαν γενέσθαι, ἕως ὁ λεγόμενος ὑπ᾽ ἐκείνων καιρὸς ἐπιμελῶς ὑπ᾽ αὐτοῦ ἐτηρήθη, καὶ μετεπέμψατο μὲν τὰς μετὰ Λυσάνδρου ναῦς ἐκ Σάμου, ἐπεδήμησε δὲ τὸ τῶν πολεμίων στρατόπεδον.

[72] τότε δὲ τούτων ὑπαρχόντων, καὶ παρόντος Λυσάνδρου καὶ Φιλοχάρους καὶ Μιλτιάδου, περὶ τῆς πολιτείας τὴν ἐκκλησίαν ἐποίουν, ἵνα μήτε ῥήτωρ αὐτοῖς μηδεὶς ἐναντιοῖτο μηδὲ διαπειλοῖτο ὑμεῖς τε μὴ τὰ τῇ πόλει συμφέροντα ἕλοισθε, ἀλλὰ τἀκείνοις δοκοῦντα ψηφίσαισθε.

[73] ἀναστὰς δὲ Θηραμένης ἐκέλευσεν ὑμᾶς τριάκοντα ἀνδράσιν ἐπιτρέψαι τὴν πόλιν καὶ τῇ πολιτείᾳ χρῆσθαι ἣν Δρακοντίδης ἀπέφαινεν. ὑμεῖς δ᾽ ὅμως καὶ οὕτω διακείμενοι ἐθορυβεῖτε ὡς οὐ ποιήσοντες ταῦτα· ἐγιγνώσκετε γὰρ ὅτι περὶ δουλείας καὶ ἐλευθερίας ἐν ἐκείνῃ τῇ ἡμέρᾳ ἠκκλησιάζετε.

[74] Θηραμένης δέ, ὦ ἄνδρες δικασταί, (καὶ τούτων ὑμᾶς αὐτοὺς μάρτυρας παρέξομαι) εἶπεν ὅτι οὐδὲν αὐτῷ μέλοι τοῦ ὑμετέρου θορύβου, ἐπειδὴ πολλοὺς μὲν Ἀθηναίων εἰδείη τοὺς τὰ ὅμοια πράττοντας αὑτῷ, δοκοῦντα δὲ Λυσάνδρῳ καὶ Λακεδαιμονίοις λέγοι. μετ᾽ ἐκεῖνον δὲ Λύσανδρος ἀναστὰς ἄλλα τε πολλὰ εἶπε καὶ ὅτι παρασπόνδους ὑμᾶς ἔχοι, καὶ ὅτι οὐ περὶ πολιτείας ὑμῖν ἔσται ἀλλὰ περὶ σωτηρίας, εἰ μὴ ποιήσεθ᾽ ἃ Θηραμένης κελεύει.

[75] τῶν δ᾽ ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ ὅσοι ἄνδρες ἀγαθοὶ ἦσαν, γνόντες τὴν παρασκευὴν καὶ τὴν ἀνάγκην, οἱ μὲν αὐτοῦ μένοντες ἡσυχίαν ἦγον, οἱ δὲ ᾤχοντο ἀπιόντες, τοῦτο γοῦν σφίσιν αὐτοῖς συνειδότες, ὅτι οὐδὲν κακὸν τῇ πόλει ἐψηφίσαντο· ὀλίγοι δέ τινες καὶ πονηροὶ καὶ κακῶς βουλευόμενοι τὰ προσταχθέντα ἐχειροτόνησαν.

[76] παρηγγέλλετο γὰρ αὐτοῖς δέκα μὲν οὓς Θηραμένης ἀπέδειξε χειροτονῆσαι, δέκα δὲ οὓς οἱ καθεστηκότες ἔφοροι κελεύοιεν, δέκα δ᾽ ἐκ τῶν παρόντων· οὕτω γὰρ τὴν ὑμετέραν ἀσθένειαν ἑώρων καὶ τὴν αὑτῶν δύναμιν ἠπίσταντο, ὥστε πρότερον ᾔδεσαν τὰ μέλλοντα ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ πραχθήσεσθαι.

[77] ταῦτα δὲ οὐκ ἐμοὶ δεῖ πιστεῦσαι, ἀλλὰ ἐκείνῳ· πάντα γὰρ τὰ ὑπ᾽ ἐμοῦ εἰρημένα ἐν τῇ βουλῇ ἀπολογούμενος ἔλεγεν, ὀνειδίζων μὲν τοῖς φεύγουσιν, ὅτι δι᾽ αὑτὸν κατέλθοιεν, οὐδὲν φροντιζόντων Λακεδαιμονίων, ὀνειδίζων δὲ τοῖς τῆς πολιτείας μετέχουσιν, ὅτι πάντων τῶν πεπραγμένων τοῖς εἰρημένοις τρόποις ὑπ᾽ ἐμοῦ αὐτοῖς αἴτιος γεγενημένος τοιούτων τυγχάνοι, πολλὰς πίστεις αὐτοῖς ἔργῳ δεδωκὼς καὶ παρ᾽ ἐκείνων ὅρκους εἰληφώς.

[78] καὶ τοσούτων καὶ ἑτέρων κακῶν καὶ αἰσχρῶν καὶ πάλαι καὶ νεωστὶ καὶ μικρῶν καὶ μεγάλων αἰτίου γεγενημένου τολμήσουσιν αὑτοὺς φίλους ὄντας ἀποφαίνειν, οὐχ ὑπὲρ ὑμῶν ἀποθανόντος Θηραμένους ἀλλ᾽ ὑπὲρ τῆς αὑτοῦ πονηρίας, καὶ δικαίως μὲν ἐν ὀλιγαρχίᾳ δίκην δόντος (ἤδη γὰρ αὐτὴν κατέλυε), δικαίως δ᾽ ἂν ἐν δημοκρατίᾳ· δὶς γὰρ ὑμᾶς κατεδουλώσατο, τῶν μὲν παρόντων καταφρονῶν, τῶν δὲ ἀπόντων ἐπιθυμῶν, καὶ τῷ καλλίστῳ ὀνόματι χρώμενος δεινοτάτων ἔργων διδάσκαλος καταστάς.

[79] Περὶ μὲν τοίνυν Θηραμένους ἱκανά μοί ἐστι τὰ κατηγορημένα· ἥκει δ᾽ ὑμῖν ἐκεῖνος ὁ καιρός, ἐν ᾧ δεῖ συγγνώμην καὶ ἔλεον μὴ εἶναι ἐν ταῖς ὑμετέραις γνώμαις, ἀλλὰ παρὰ Ἐρατοσθένους καὶ τῶν τούτου συναρχόντων δίκην λαβεῖν, μηδὲ μαχομένους ‹μὲν› κρείττους εἶναι τῶν πολεμίων, ψηφιζομένους δὲ ἥττους τῶν ἐχθρῶν.

[80] μηδ᾽ ὧν φασι μέλλειν πράξειν πλείω χάριν αὐτοῖς ἴστε, ἢ ὧν ἐποίησαν ὀργίζεσθε· μηδ᾽ ἀποῦσι μὲν τοῖς τριάκοντα ἐπιβουλεύετε, παρόντας δ᾽ ἀφῆτε· μηδὲ τῆς τύχης, ἣ τούτους παρέδωκε τῇ πόλει, κάκιον ὑμῖν αὐτοῖς βοηθήσητε.

***
[71] Και στο τέλος, δικαστές, δεν άφησε να πραγματοποιηθεί η απαραίτητη συνέλευση του λαού, παρά μόνο όταν είχε τηρήσει με επιμέλεια την προθεσμία που του είχαν ορίσει εκείνοι, οπότε έστειλε και έφερε από τη Σάμο τα πλοία που ήταν μαζί με το Λύσανδρο, και έτσι εγκαταστάθηκε στην πόλη μας το στρατόπεδο των εχθρών.

[72] Τότε ακριβώς, κάτω από αυτές τις συνθήκες, και ενώ ήταν παρόντες ο Λύσανδρος, ο Φιλοχάρης και ο Μιλτιάδης, κάλεσαν την εκκλησία του δήμου για την αναθεώρηση του πολιτεύματος, έτσι που κανείς από τους ρήτορες να μην μπορεί να αντιδράσει ή να τους απειλήσει, και εσείς να μην αποφασίσετε αυτά που σύμφεραν στην πόλη, αλλά να ψηφίσετε τα όσα σχεδίαζαν εκείνοι.

[73] Σηκώθηκε λοιπόν τότε ο Θηραμένης και πρότεινε να αναθέσετε τη διακυβέρνηση της πόλης σε τριάντα άντρες και να υιοθετήσετε το πολιτικό σύστημα που παρουσίασε ο Δρακοντίδης. Εσείς όμως, παρόλο που βρισκόσασταν κάτω από τέτοια πίεση, δείχνατε με φωνές σας ότι δε σκοπεύετε να δεχτείτε τις προτάσεις τους. Γιατί ξέρατε ότι εκείνη τη μέρα είχατε συγκεντρωθεί για να αποφασίσετε για τη δουλεία ή την ελευθερία σας.

[74] Και ο Θηραμένης, δικαστές, (και για όλα αυτά θα έχω μάρτυρες εσάς τους ιδίους) δήλωσε ότι ο ίδιος δε δίνει καμιά σημασία στις αποδοκιμασίες σας, επειδή ήξερε ότι πολλοί από τους Αθηναίους ακολουθούσαν την ίδια πολιτική μ᾽ αυτόν, και εξάλλου οι προτάσεις του έβρισκαν σύμφωνους το Λύσανδρο και τους Λακεδαιμόνιους. Μετά από εκείνον σηκώθηκε ο Λύσανδρος, που είπε πολλά και διάφορα και ακόμα ότι σας είχε απέναντί του ένοχους για παράβαση των συνθηκών, και ότι, επομένως, τώρα δεν πρόκειται να αποφασίσετε για το πολίτευμα, αλλά για τη σωτηρία σας, αν δε συμμορφωθείτε με τις προτάσεις του Θηραμένη.

[75] Απ᾽ όσους βρίσκονταν στη συνέλευση, όσοι ήταν τίμιοι πολίτες, επειδή είχαν αντιληφθεί τη σκευωρία και το αδιέξοδο, άλλοι έμειναν εκεί και σώπασαν, ενώ άλλοι σηκώθηκαν και έφυγαν, έχοντας τουλάχιστο τη συναίσθηση ότι δεν ψήφισαν τίποτε επιζήμιο για την πόλη. Και μόνο ελάχιστοι, που ήταν και φαύλοι και κακόβουλοι, επιδοκίμασαν με την ψήφο τους τις εντολές που είχαν δοθεί.

[76] Συγκεκριμένα, είχαν πάρει γραμμή να ψηφίσουν δέκα άντρες που είχε υποδείξει ο Θηραμένης, δέκα που πρότειναν αυτοί που είχαν χρηματίσει έφοροι και δέκα από τους παρόντες. Αντιλαμβάνονταν τόσο καλά την αδυναμία σας και ήταν τόσο βέβαιοι για δύναμή τους, ώστε ήξεραν από πριν τα όσα θα διεξάγονταν στη συνέλευση.

[77] Και για όλα αυτά δε χρειάζεται να δώσετε πίστη σ᾽ εμένα αλλά σ᾽ εκείνον, αφού όλα όσα έχω πει τα ανάφερε στην απολογία του μπροστά στη βουλή, προσβάλλοντας κυριολεκτικά και τους εξόριστους, με τον ισχυρισμό ότι είχαν γυρίσει πίσω χάρη στη μεσολάβησή του, ενώ δεν έδειχναν κανένα ενδιαφέρον οι Λακεδαιμόνιοι, προσβάλλοντας και τους πολιτικούς συνεργάτες του με τον ισχυρισμό ότι, παρόλο που ήταν υπεύθυνος για όλα όσα είχαν γίνει, όπως ακριβώς σας έχω εκθέσει, τον μεταχειρίζονταν μ᾽ αυτό τον τρόπο, ενώ και ο ίδιος είχε εκδηλώσει έμπρακτα την αξιοπιστία του και εκείνοι είχαν δεσμευτεί απέναντί του με όρκους.

[78] Και μολονότι ήταν υπεύθυνος για τόσα και άλλα κακά και αισχρά, και παλιά και πρόσφατα, και μικρά και μεγάλα, θα τολμήσουν αυτοί να δηλώσουν ότι είναι φίλοι του. Και όμως ο Θηραμένης θανατώθηκε όχι από το ενδιαφέρον του για σας αλλά από τη φαυλότητά του. Τιμωρήθηκε δίκαια στην περίοδο της ολιγαρχίας (αφού την είχε κιόλας καταλύσει), όπως θα μπορούσε να τιμωρηθεί και σε περίοδο δημοκρατίας. Δύο φορές σας υποδούλωσε, περιφρονώντας αυτά που είχε και επιδιώκοντας αυτά που δεν είχε· χρησιμοποιώντας για πρόσχημα την πιο ωραία λέξη, δίδασκε με το παράδειγμά του τις χειρότερες πράξεις.

Γενική ανακεφαλαίωση
[79] Σχετικά με το Θηραμένη αρκετές είναι οι κατηγορίες που διατύπωσα. Τώρα όμως έχετε μπροστά σας μια ευκαιρία, που δε σας επιτρέπει να δείξετε διάθεση συγγνώμης και συμπάθειας: πρέπει να τιμωρήσετε και τον Ερατοσθένη και τους συνεργάτες του. Όχι όταν πολεμάτε να είστε δυνατότεροι από τους εθνικούς σας εχθρούς, και όταν ψηφίζετε κατώτεροι από τους πολιτικούς σας αντίπαλους·

[80] και ούτε να αισθάνεστε ευγνωμοσύνη για όσα αυτοί υπόσχονται ότι θα πράξουν και όχι οργή για όσα έχουν πράξει· και ούτε να παίρνετε μέτρα εναντίον των Τριάντα όσο είναι μακριά σας, και να τους αφήνετε ελεύθερους όταν είναι δίπλα σας· και ούτε εσείς οι ίδιοι να βοηθήσετε τον εαυτό σας λιγότερο απ᾽ ό,τι η τύχη που σας τους παράδωσε.