Ψυχολόγοι και παιδαγωγοί συμφωνούν πως η ανάπτυξη του παιδιού γίνεται σε στάδια - όχι μόνο χρονολογικά αλλά στάδια που ακολουθούν μια συνέχεια, μια σειρά που διαδέχεται το ένα το άλλο, όσον αφορά στη διανοητική, στην ψυχική και στην κοινωνική ανάπτυξη του παιδιού. Ποια είναι η αντίδραση του παιδιού σε κάθε ηλικία, σε κάθε στάδιο, εξαρτάται πραγματικά από την προηγούμενη φάση, από το πως δηλαδή, με ποια εφόδια μπαίνει το παιδί στη νέα φάση. Και αυτό καθορίζει και το τελικό αποτέλεσμα στην εφηβεία, θα είναι η φάση που το παιδί έχει την ικανότητα να καταλαβαίνει ιδεατές και αφηρημένες θεωρίες και νοήματα, δηλαδή να κάνει υποθέσεις, αφαιρέσεις, να ατομικοποιηθεί και να βρεί την ταυτότητα του.Τα στάδια αυτά της ανάπτυξης του παιδιού διαφέρουν όχι μόνο ως προς τη δυνατότητα να αφομοιώσει το παιδί πνευματικά τις πληροφορίες, αλλά και ως προς τη δυνατότητα να δεχθεί ψυχολογικά τις πληροφορίες αυτές. Και είναι γνωστό που μόλο που οι δύο αυτές πορείες είναι παράλληλες, η μία επηρεάζει την άλλη.
Η ατομικοποίηση αρχίζει από τη νεανική ηλικία του παιδιού, όταν η ολική εξάρτηση από τους γονείς αλλάζει και το παιδί ταυτίζεται με άλλα αντικείμενα αγάπης, γίνεται πιο κοινωνικό, σχετίζεται με άλλα παιδιά στο σχολείο, ακόμα και αγαπημένα ζώα, η αντίληψη, η μνήμη, η σκέψη, η μάθηση αναπτύσσονται καθώς και οι κινητικές ικανότητες του παιδιού. Όλα αυτά του φέρνουν μια αντικειμενική και κοινωνική επιδοκιμασία, συναισθήματα αυτοσεβασμού. Το παιδί αποκτά μια εσωτερική ισορροπία. Η οικογένεια βέβαια, οι γονείς, παραμένουν σημαντικά στοιχεία στη ζωή του παιδιού. Αυτή η διαφοροποίηση έχει μεγάλη σπουδαιότητα για να αρχίσει η φάση της εφηβείας.
Η εφηβεία είναι μια σημαντική περίοδος στη φυσιολογική και ψυχολογική ανάπτυξη του παιδιού. Είναι η περίοδος προετοιμασίας για την είσοδο στην ενήλικη ζωή. Σ' αυτή την περίοδο έχουμε μεγάλες μεταβολές στη σωματική ανάπτυξη, όπως και ενδοκρινικές μεταβολές, που συμπίπτουν με την έναρξη της ήβης και βεβαίως έχουμε ψυχολογικές μεταβολές που ακολουθούν.
Στα αγγλικά χρησιμοποιούμε δύο λέξεις: pubetry, θα έλεγα ήβη στα ελληνικά, που αντιστοιχεί στις εκδηλώσεις της σεξουαλικής ωρίμανσης, δηλαδή την ανάπτυξη των σεξουαλικών χαρακτηριστικών, στήθος, τρίχες, ορμόνες. Ο όρος adolescence ή εφηβεία εννοεί την ψυχολογική πορεία προσαρμογής στην κατάσταση της ήβης. Σαν αποτέλεσμα αυτής της πορείας έχουμε το άγχος που συνδέεται με την αφύπνιση της σεξουαλικότητας και από την άλλη το άγχος που δημιουργείται από την προσπάθεια να καθορίσει ο νέος την προσωπική του ταυτότητα, την εικόνα του εαυτού του, που συχνά συγχέεται με την εικόνα, που έχουν οι άλλοι γι' αυτόν.
Η εφηβεία συχνά βιώνεται από τον έφηβο σαν μια περίοδος κρίσης. Οι νέοι έχουν διάφορους μηχανισμούς άμυνας για να αντιμετωπίσουν το άγχος. Οι μηχανισμοί αυτοί μπορεί να είναι προσαρμοστικοί αλλά και δυσπροσαρμοστικοί. Τελικά, ο στόχος είναι να επιτύχει ο νέος την αυτονομία του και την ανεξαρτοποίησή του. Κατά την περίοδο αυτή οι έφηβοι δημιουργούν στενές εξιδανικευμένες φιλίες. Η ανάγκη να τους αγαπούν αντικαθίσταται σιγά-σιγά από την ανάγκη να αγαπούν. Και για να γίνει αυτό, το παιδί χρειάζεται να αποκηρύξει, κατά κάποιο τρόπο να απαρνηθεί τους πρώτους δεσμούς αγάπης, τους γονείς, τα αδέλφια και κυρίως τη μητέρα, τον ισχυρότερο δεσμό. Και το αγόρι και το κορίτσι τώρα στρέφονται προς αντικείμενα έξω από την οικογένεια, κι έτσι αρχίζει μια πραγματική πορεία προς αποχωρισμό, που είναι αναγκαίο να γίνει για να ακολουθήσει ομαλά η ανάπτυξη της εφηβείας, η ατομικοποίηση.
Αυτός ο αποχωρισμός δημιουργεί άγχος στους νέους όπως επίσης δημιουργεί άγχος και ο δεσμός και η εξάρτηση από τα πρώτα αντικείμενα αγάπης. Οι νέοι βρίσκονται σε δίλημμα. Θέλουν να είναι ανεξάρτητοι, να ατομικοποιηθούν και συγχρόνως αισθάνονται ευάλωτοι και έλκονται προς τους γονείς -τότε ο νέος ή η νέα στρέφεται προς τον φίλο ή τη φίλη, βρίσκουν λύσεις έξω από το σπίτι ή προσκολλιούνται σε ένα είδος αντικαταστάτη γονέα, διαφορετικό από το δικό τους. Απορρίπτοντας τις αξίες των γονιών του ο έφηβος δεν αισθάνεται τόσο άγχος ή ενοχή από τις παρορμήσεις οι οποίες έρχονται στην επιφάνεια και ο έφηβος δρα έξω από την οικογένεια, στο περιβάλλον του. Αυτές οι παρορμητικές πράξεις μπορεί να είναι αβλαβείς και ιδεαλιστικές, μπορεί όμως να είναι αντικοινωνικές ανάλογα με τα νέα αντικείμενα στα οποία μεταφέρει τους δεσμούς του ο έφηβος.
Αυτή η τελειωτική απομάκρυνση από το παρελθόν συγκλονίζει τη συναισθηματική ζωή των νέων αλλά συγχρόνως ανοίγει νέους ορίζοντες, φέρνει καινούργιες ελπίδες και βεβαίως δημιουργεί φόβους.
Είναι φυσιολογικό για τον έφηβο να φέρεται για ένα χρονικό διάστημα με τρόπο αντιφατικό και απρόβλεπτο να πολεμάει τις ενορμήσεις του και να τις παραδέχεται, να αγαπάει του γονείς του και να τους απορρίπτει, να επαναστατεί και να εξαρταταί από αυτούς. Όλα αυτά διαλύονται όταν το άγχος και η ενοχή λιγοστεύουν με την επιτυχή απομάκρυνση από τα πρώτα αντικείμενα αγάπης. Όλη αυτή η διαδικασία είναι μια διαδικασία προσαρμογής, βοηθάει το νέο να φτάσει στην τελική δήλωση «αυτός είμαι», είναι η σταθεροποίηση, η εδραίωση της ατομικοποίησης - ο νέος ή η νέα περνάει από μια κρίση ταυτότητας για να αποκτήσει την τελική του ταυτότητα. Μια τέτοια σταθεροποίηση φέρνει σταθερότητα στη ζωή και τα συναισθήματα του εφήβου προς τον εαυτό του και προς τους γονείς του.
Ποια είναι τελικά η αντίδραση ενός νέου στην εποχή της εφηβείας; Εξαρτάται από την προηγούμενη φάση, με ποια εφόδια δηλαδή μπαίνει το παιδί στη φάση της εφηβείας. Όλες αυτές οι φάσεις και αντιφάσεις στην εφηβεία, λοιπόν, δηλούν την πορεία προς την ωρίμανση. Χρειάζεται να επιτρέψουμε στον έφηβο αυτή την πορεία, όχι πως είναι εύκολο για γονείς, για δασκάλους ή όποιον έχει δούναι και λαβείν μαζί τους. Όπως λεεί η Anna Frend «είναι λίγες στιγμές στη ζωή πιο δύσκολες από αυτές που χρειάζεται κανείς να αντιμετωπίσει ένα γιό ή μια κόρη κατά τη διάρκεια της προσπάθειας να ελευθερωθούν και να μεγαλώσουν».
Από την άλλη μεριά, θα έλεγα όμως, πως είναι λίγες στιγμές δυσκολότερες στη ζωή από αυτές που ο έφηβος περνάει προσπαθώντας να ανεξαρτοποιηθεί και να μεγαλώσει, να ενηλικιωθεί. Οι γονείς, οι δασκάλοι, όλοι εμείς μπορούμε να προσπαθήσουμε να τους καταλάβουμε, να τους παραδεχτούμε και έτσι να τους βοηθήσουμε.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου