Dulce et decorum est pro patria mori*
Ο Τυρταίος συνέθεσε τις πολεμικές ελεγείες του σε περίοδο ύψιστου κινδύνου για τη Σπάρτη, όταν κατά τον Β᾽ Μεσσηνιακό πόλεμο (περ. 640-620 π.Χ.) οι υποταγμένοι και υποβιβασμένοι σε είλωτες Μεσσήνιοι επαναστάτησαν κατά των Σπαρτιατών. Με τις ελεγείες του - που ίσως τραγουδιόνταν από τους πολεμιστές με συνοδεία αυλού, όταν βάδιζαν για τη μάχη - ο Τυρταίος προτρέπει τους Σπαρτιάτες να αγωνιστούν μέχρι θανάτου πολεμώντας στην πρώτη γραμμή για την πατρίδα. Τα επιχειρήματα των πολεμικών του προτροπών ακολουθούν, όπως άλλωστε και η γλώσσα του, την ομηρική παράδοση. Όμως στον Τυρταίο δεν εξυμνείται απλώς η προσωπική ανδρεία αλλά ο ηρωικός θάνατος υπέρ του συνόλου. Πρώτη θέση στις αξίες που προβάλλονται κατέχει η ἀρετή, η οποία όμως τώρα δεν δηλώνει πια την "επιδεξιότητα (σε κάτι)" αλλά τη γενναιότητα στη μάχη.
Το απόσπασμα που ακολουθεί αποτελεί πιθανώς μέρος μιας ελεγείας που καλούσε σε αγώνα και στην οποία η εικόνα του γέρου πολεμιστή που κείται νεκρός στο πεδίο της μάχης παρουσιαζόταν ως "άσχημη" σε αντίθεση προς την "ωραία" εικόνα του νεκρού νέου πολεμιστή. Ακριβώς η χρήση εικόνων που εντυπώνονται στη μνήμη συνιστά σημαντική διαφορά των ελεγειών του Τυρταίου από εκείνες του Καλλίνου.
Απόσπασμα 10, 1-14
τεθνάμεναι γὰρ καλὸν ἐνὶ προμάχοισι πεσόντα
ἄνδρ᾽ ἀγαθὸν περὶ ᾗ πατρίδι μαρνάμενον·
τὴν δ᾽ αὐτοῦ προλιπόντα πόλιν καὶ πίονας ἀγροὺς
πτωχεύειν πάντων ἔστ᾽ ἀνιηρότατον,
5 πλαζόμενον σὺν μητρὶ φίλῃ καὶ πατρὶ γέροντι
παισί τε σὺν μικροῖς κουριδίῃ τ᾽ ἀλόχῳ.
ἐχθρὸς μὲν γὰρ τοῖσι μετέσσεται οὕς κεν ἵκηται,
χρησμοσύνῃ τ᾽ εἴκων καὶ στυγερῇ πενίῃ,
αἰσχύνει τε γένος, κατὰ δ᾽ ἀγλαὸν εἶδος ἐλέγχει,
10 πᾶσα δ᾽ ἀτιμίη καὶ κακότης ἕπεται.
†εἶθ᾽ οὕτως ἀνδρός τοι ἀλωμένου οὐδεμί᾽ ὤρη
γίνεται οὔτ᾽ αἰδὼς οὔτ᾽ ὀπίσω γένεος.
θυμῷ γῆς πέρι τῆσδε μαχώμεθα καὶ περὶ παίδων
θνήσκωμεν ψυχέων μηκέτι φειδόμενοι.
***
Για την πατρίδα στην πρώτη γραμμή πολεμώντας να πέσει
σαν παλικάρι κανείς είναι μεγάλη τιμή·1
όμως ν᾽ αφήσει τον τόπο του, πλούσια ν᾽ αφήσει χωράφια
και διακονιάρης να ζει, να ο πιο μεγάλος καημός·
με τη γυναίκα, το γέρο πατέρα, τη δόλια του μάνα5
και τα μικρά του παιδιά να τριγυρνά δω κι εκεί.
Όπου τον σπρώχνει η ανάγκη και η έρμη του φτώχεια τον φέρει,
όπου να πάει, μισητός θα ᾽ναι στους ντόπιους παντού·
χάνει την κάθε ομορφιά του κορμιού, τη γενιά του ντροπιάζει,
τον ακολουθούν προστυχιές και καταφρόνιες σωρός.10
Ξεσπιτωμένο φτωχό και την κλήρα που πίσω του αφήνει
δεν τον φροντίζει κανείς κι ούτε κανείς τον ψηφά.
Για τα παιδιά μας λοιπόν ας προσφέρουμ᾽ εμείς τη ζωή μας,
τούτης της χώρας εδώ διαφεντευτές θαρρετοί.
--------------
Το απόσπασμα που ακολουθεί αποτελεί πιθανώς μέρος μιας ελεγείας που καλούσε σε αγώνα και στην οποία η εικόνα του γέρου πολεμιστή που κείται νεκρός στο πεδίο της μάχης παρουσιαζόταν ως "άσχημη" σε αντίθεση προς την "ωραία" εικόνα του νεκρού νέου πολεμιστή. Ακριβώς η χρήση εικόνων που εντυπώνονται στη μνήμη συνιστά σημαντική διαφορά των ελεγειών του Τυρταίου από εκείνες του Καλλίνου.
Απόσπασμα 10, 1-14
τεθνάμεναι γὰρ καλὸν ἐνὶ προμάχοισι πεσόντα
ἄνδρ᾽ ἀγαθὸν περὶ ᾗ πατρίδι μαρνάμενον·
τὴν δ᾽ αὐτοῦ προλιπόντα πόλιν καὶ πίονας ἀγροὺς
πτωχεύειν πάντων ἔστ᾽ ἀνιηρότατον,
5 πλαζόμενον σὺν μητρὶ φίλῃ καὶ πατρὶ γέροντι
παισί τε σὺν μικροῖς κουριδίῃ τ᾽ ἀλόχῳ.
ἐχθρὸς μὲν γὰρ τοῖσι μετέσσεται οὕς κεν ἵκηται,
χρησμοσύνῃ τ᾽ εἴκων καὶ στυγερῇ πενίῃ,
αἰσχύνει τε γένος, κατὰ δ᾽ ἀγλαὸν εἶδος ἐλέγχει,
10 πᾶσα δ᾽ ἀτιμίη καὶ κακότης ἕπεται.
†εἶθ᾽ οὕτως ἀνδρός τοι ἀλωμένου οὐδεμί᾽ ὤρη
γίνεται οὔτ᾽ αἰδὼς οὔτ᾽ ὀπίσω γένεος.
θυμῷ γῆς πέρι τῆσδε μαχώμεθα καὶ περὶ παίδων
θνήσκωμεν ψυχέων μηκέτι φειδόμενοι.
***
Για την πατρίδα στην πρώτη γραμμή πολεμώντας να πέσει
σαν παλικάρι κανείς είναι μεγάλη τιμή·1
όμως ν᾽ αφήσει τον τόπο του, πλούσια ν᾽ αφήσει χωράφια
και διακονιάρης να ζει, να ο πιο μεγάλος καημός·
με τη γυναίκα, το γέρο πατέρα, τη δόλια του μάνα5
και τα μικρά του παιδιά να τριγυρνά δω κι εκεί.
Όπου τον σπρώχνει η ανάγκη και η έρμη του φτώχεια τον φέρει,
όπου να πάει, μισητός θα ᾽ναι στους ντόπιους παντού·
χάνει την κάθε ομορφιά του κορμιού, τη γενιά του ντροπιάζει,
τον ακολουθούν προστυχιές και καταφρόνιες σωρός.10
Ξεσπιτωμένο φτωχό και την κλήρα που πίσω του αφήνει
δεν τον φροντίζει κανείς κι ούτε κανείς τον ψηφά.
Για τα παιδιά μας λοιπόν ας προσφέρουμ᾽ εμείς τη ζωή μας,
τούτης της χώρας εδώ διαφεντευτές θαρρετοί.
--------------
* Είναι γλυκύς και τιμημένος ο θάνατος υπέρ πατρίδος: στίχος του Ορατίου (Carmina III 2, 13).
1 Ο Τυρταίος στους περίφημους αυτούς στίχους (τους μιμήθηκε, μεταξύ άλλων, ο Ρωμαίος ποιητής Οράτιος) δεν εννοεί ότι είναι ωραίος ο θάνατος, αλλά ότι ο θάνατος γίνεται ωραίος όταν μάχεται κανείς στην πρώτη γραμμή για την πατρίδα.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου