ΞΕΝ ΚΑναβ 3.1.4–3.1.25
Ο Ξενοφώντας στο προσκήνιο
Μετά τη δολοπλοκία του Τισσαφέρνη που οδήγησε στη σύλληψη και θανάτωση των στρατηγών και λοχαγών τους (βλ. και ΞΕΝ ΚΑναβ 2.6.1–2.6.15), οι Έλληνες περιήλθαν σε απελπιστική κατάσταση. Τότε ξεχώρισε ως μοναδική ηγετική φιγούρα ο ίδιος ο Ξενοφώντας. Στο παρακάτω απόσπασμα πληροφορούμαστε τις συνθήκες κάτω από τις οποίες εντάχθηκε στο στράτευμα του Κύρου.
[3.1.4] Ἦν δέ τις ἐν τῇ στρατιᾷ Ξενοφῶν Ἀθηναῖος, ὃς οὔτε
στρατηγὸς οὔτε λοχαγὸς οὔτε στρατιώτης ὢν συνηκολούθει,
ἀλλὰ Πρόξενος αὐτὸν μετεπέμψατο οἴκοθεν ξένος ὢν ἀρχαῖος·
ὑπισχνεῖτο δὲ αὐτῷ, εἰ ἔλθοι, φίλον αὐτὸν Κύρῳ ποιήσειν,
ὃν αὐτὸς ἔφη κρείττω ἑαυτῷ νομίζειν τῆς πατρίδος. [3.1.5] ὁ μέντοι
Ξενοφῶν ἀναγνοὺς τὴν ἐπιστολὴν ἀνακοινοῦται Σωκράτει τῷ
Ἀθηναίῳ περὶ τῆς πορείας. καὶ ὁ Σωκράτης ὑποπτεύσας
μή τι πρὸς τῆς πόλεως ὑπαίτιον εἴη Κύρῳ φίλον γενέσθαι,
ὅτι ἐδόκει ὁ Κῦρος προθύμως τοῖς Λακεδαιμονίοις ἐπὶ τὰς
Ἀθήνας συμπολεμῆσαι, συμβουλεύει τῷ Ξενοφῶντι ἐλθόντα
εἰς Δελφοὺς ἀνακοινῶσαι τῷ θεῷ περὶ τῆς πορείας. [3.1.6] ἐλθὼν
δ’ ὁ Ξενοφῶν ἐπήρετο τὸν Ἀπόλλω τίνι ἂν θεῶν θύων καὶ
εὐχόμενος κάλλιστα καὶ ἄριστα ἔλθοι τὴν ὁδὸν ἣν ἐπινοεῖ
καὶ καλῶς πράξας σωθείη. καὶ ἀνεῖλεν αὐτῷ ὁ Ἀπόλλων
θεοῖς οἷς ἔδει θύειν. [3.1.7] ἐπεὶ δὲ πάλιν ἦλθε, λέγει τὴν μαντείαν
τῷ Σωκράτει. ὁ δ’ ἀκούσας ᾐτιᾶτο αὐτὸν ὅτι οὐ τοῦτο πρῶτον
ἠρώτα πότερον λῷον εἴη αὐτῷ πορεύεσθαι ἢ μένειν, ἀλλ’ αὐ-
τὸς κρίνας ἰτέον εἶναι τοῦτ’ ἐπυνθάνετο ὅπως ἂν κάλλιστα
πορευθείη. ἐπεὶ μέντοι οὕτως ἤρου, ταῦτ’, ἔφη, χρὴ ποιεῖν
ὅσα ὁ θεὸς ἐκέλευσεν. [3.1.8] ὁ μὲν δὴ Ξενοφῶν οὕτω θυσάμενος
οἷς ἀνεῖλεν ὁ θεὸς ἐξέπλει, καὶ καταλαμβάνει ἐν Σάρδεσι
Πρόξενον καὶ Κῦρον μέλλοντας ἤδη ὁρμᾶν τὴν ἄνω ὁδόν, καὶ
συνεστάθη Κύρῳ. [3.1.9] προθυμουμένου δὲ τοῦ Προξένου καὶ ὁ
Κῦρος συμπρουθυμεῖτο μεῖναι αὐτόν, εἶπε δὲ ὅτι ἐπειδὰν
τάχιστα ἡ στρατεία λήξῃ, εὐθὺς ἀποπέμψει αὐτόν. ἐλέγετο
δὲ ὁ στόλος εἶναι εἰς Πισίδας. [3.1.10] ἐστρατεύετο μὲν δὴ οὕτως
ἐξαπατηθείς—οὐχ ὑπὸ Προξένου· οὐ γὰρ ᾔδει τὴν ἐπὶ
βασιλέα ὁρμὴν οὐδὲ ἄλλος οὐδεὶς τῶν Ἑλλήνων πλὴν
Κλεάρχου· ἐπεὶ μέντοι εἰς Κιλικίαν ἦλθον, σαφὲς πᾶσιν
ἤδη ἐδόκει εἶναι ὅτι ὁ στόλος εἴη ἐπὶ βασιλέα. φοβούμενοι
δὲ τὴν ὁδὸν καὶ ἄκοντες ὅμως οἱ πολλοὶ δι’ αἰσχύνην καὶ
ἀλλήλων καὶ Κύρου συνηκολούθησαν· ὧν εἷς καὶ Ξενοφῶν
ἦν. [3.1.11] ἐπεὶ δὲ ἀπορία ἦν, ἐλυπεῖτο μὲν σὺν τοῖς ἄλλοις καὶ
οὐκ ἐδύνατο καθεύδειν· μικρὸν δ’ ὕπνου λαχὼν εἶδεν ὄναρ.
ἔδοξεν αὐτῷ βροντῆς γενομένης σκηπτὸς πεσεῖν εἰς τὴν
πατρῴαν οἰκίαν, καὶ ἐκ τούτου λάμπεσθαι πᾶσα. [3.1.12] περίφοβος
δ’ εὐθὺς ἀνηγέρθη, καὶ τὸ ὄναρ τῇ μὲν ἔκρινεν ἀγαθόν, ὅτι ἐν
πόνοις ὢν καὶ κινδύνοις φῶς μέγα ἐκ Διὸς ἰδεῖν ἔδοξε· τῇ
δὲ καὶ ἐφοβεῖτο, ὅτι ἀπὸ Διὸς μὲν βασιλέως τὸ ὄναρ ἐδόκει
αὐτῷ εἶναι, κύκλῳ δὲ ἐδόκει λάμπεσθαι τὸ πῦρ, μὴ οὐ δύναιτο
ἐκ τῆς χώρας ἐξελθεῖν τῆς βασιλέως, ἀλλ’ εἴργοιτο πάντοθεν
ὑπό τινων ἀποριῶν. [3.1.13] ὁποῖόν τι μὲν δὴ ἐστὶ τὸ τοιοῦτον
ὄναρ ἰδεῖν ἔξεστι σκοπεῖν ἐκ τῶν συμβάντων μετὰ τὸ ὄναρ.
γίγνεται γὰρ τάδε. εὐθὺς ἐπειδὴ ἀνηγέρθη πρῶτον μὲν
ἔννοια αὐτῷ ἐμπίπτει· τί κατάκειμαι; ἡ δὲ νὺξ προβαίνει·
ἅμα δὲ τῇ ἡμέρᾳ εἰκὸς τοὺς πολεμίους ἥξειν. εἰ δὲ γενη-
σόμεθα ἐπὶ βασιλεῖ, τί ἐμποδὼν μὴ οὐχὶ πάντα μὲν τὰ
χαλεπώτατα ἐπιδόντας, πάντα δὲ τὰ δεινότατα παθόντας
ὑβριζομένους ἀποθανεῖν; [3.1.14] ὅπως δ’ ἀμυνούμεθα οὐδεὶς παρα-
σκευάζεται οὐδὲ ἐπιμελεῖται, ἀλλὰ κατακείμεθα ὥσπερ ἐξὸν
ἡσυχίαν ἄγειν. ἐγὼ οὖν τὸν ἐκ ποίας πόλεως στρα-
τηγὸν προσδοκῶ ταῦτα πράξειν; ποίαν δ’ ἡλικίαν ἐμαυτῷ
ἐλθεῖν ἀναμείνω; οὐ γὰρ ἔγωγ’ ἔτι πρεσβύτερος ἔσομαι,
ἐὰν τήμερον προδῶ ἐμαυτὸν τοῖς πολεμίοις. [3.1.15] ἐκ τούτου ἀνί-
σταται καὶ συγκαλεῖ τοὺς Προξένου πρῶτον λοχαγούς. ἐπεὶ
δὲ συνῆλθον, ἔλεξεν· Ἐγώ, ὦ ἄνδρες λοχαγοί, οὔτε καθεύδειν
δύναμαι, ὥσπερ οἶμαι οὐδ’ ὑμεῖς, οὔτε κατακεῖσθαι ἔτι, ὁρῶν
ἐν οἵοις ἐσμέν. [3.1.16] οἱ μὲν γὰρ πολέμιοι δῆλον ὅτι οὐ πρότερον
πρὸς ἡμᾶς τὸν πόλεμον ἐξέφηναν πρὶν ἐνόμισαν καλῶς τὰ
ἑαυτῶν παρασκευάσασθαι, ἡμῶν δ’ οὐδεὶς οὐδὲν ἀντεπι-
μελεῖται ὅπως ὡς κάλλιστα ἀγωνιούμεθα. [3.1.17] καὶ μὴν εἰ
ὑφησόμεθα καὶ ἐπὶ βασιλεῖ γενησόμεθα, τί οἰόμεθα πεί-
σεσθαι; ὃς καὶ τοῦ ὁμομητρίου ἀδελφοῦ καὶ τεθνηκότος ἤδη
ἀποτεμὼν τὴν κεφαλὴν καὶ τὴν χεῖρα ἀνεσταύρωσεν· ἡμᾶς
δέ, οἷς κηδεμὼν μὲν οὐδεὶς πάρεστιν, ἐστρατεύσαμεν δὲ
ἐπ’ αὐτὸν ὡς δοῦλον ἀντὶ βασιλέως ποιήσοντες καὶ
ἀποκτενοῦντες εἰ δυναίμεθα, τί ἂν οἰόμεθα παθεῖν; [3.1.18] ἆρ’ οὐκ
ἂν ἐπὶ πᾶν ἔλθοι ὡς ἡμᾶς τὰ ἔσχατα αἰκισάμενος πᾶσιν
ἀνθρώποις φόβον παράσχοι τοῦ στρατεῦσαί ποτε ἐπ’ αὐτόν;
ἀλλ’ ὅπως τοι μὴ ἐπ’ ἐκείνῳ γενησόμεθα πάντα ποιητέον.
[3.1.19] ἐγὼ μὲν οὖν ἔστε μὲν αἱ σπονδαὶ ἦσαν οὔποτε ἐπαυόμην
ἡμᾶς μὲν οἰκτίρων, βασιλέα δὲ καὶ τοὺς σὺν αὐτῷ μακαρίζων,
διαθεώμενος αὐτῶν ὅσην μὲν χώραν καὶ οἵαν ἔχοιεν, ὡς δὲ
ἄφθονα τὰ ἐπιτήδεια, ὅσους δὲ θεράποντας, ὅσα δὲ κτήνη,
χρυσὸν δέ, ἐσθῆτα δέ· [3.1.20] τὰ δ’ αὖ τῶν στρατιωτῶν ὁπότε
ἐνθυμοίμην, ὅτι τῶν μὲν ἀγαθῶν τούτων οὐδενὸς ἡμῖν μετείη,
εἰ μὴ πριαίμεθα, ὅτου δ’ ὠνησόμεθα ᾔδειν ἔτι ὀλίγους ἔχοντας,
ἄλλως δέ πως πορίζεσθαι τὰ ἐπιτήδεια ἢ ὠνουμένους ὅρκους
ἤδη κατέχοντας ἡμᾶς· ταῦτ’ οὖν λογιζόμενος ἐνίοτε τὰς
σπονδὰς μᾶλλον ἐφοβούμην ἢ νῦν τὸν πόλεμον. [3.1.21] ἐπεὶ μέντοι
ἐκεῖνοι ἔλυσαν τὰς σπονδάς, λελύσαθαι μοι δοκεῖ καὶ ἡ ἐκείνων
ὕβρις καὶ ἡ ἡμετέρα ὑποψία. ἐν μέσῳ γὰρ ἤδη κεῖται ταῦτα
τὰ ἀγαθὰ ἆθλα ὁπότεροι ἂν ἡμῶν ἄνδρες ἀμείνονες ὦσιν,
ἀγωνοθέται δ’ οἱ θεοί εἰσιν, οἳ σὺν ἡμῖν, ὡς τὸ εἰκός, ἔσονται.
[3.1.22] οὗτοι μὲν γὰρ αὐτοὺς ἐπιωρκήκασιν· ἡμεῖς δὲ πολλὰ ὁρῶντες
ἀγαθὰ στερρῶς αὐτῶν ἀπειχόμεθα διὰ τοὺς τῶν θεῶν ὅρκους·
ὥστε ἐξεῖναί μοι δοκεῖ ἰέναι ἐπὶ τὸν ἀγῶνα πολὺ σὺν φρονή-
ματι μείζονι ἢ τούτοις. [3.1.23] ἔτι δ’ ἔχομεν σώματα ἱκανώτερα
τούτων καὶ ψύχη καὶ θάλπη καὶ πόνους φέρειν· ἔχομεν δὲ
καὶ ψυχὰς σὺν τοῖς θεοῖς ἀμείνονας· οἱ δὲ ἄνδρες καὶ τρωτοὶ
καὶ θνητοὶ μᾶλλον ἡμῶν, ἢν οἱ θεοὶ ὥσπερ τὸ πρόσθεν νίκην
ἡμῖν διδῶσιν. [3.1.24] ἀλλ’ ἴσως γὰρ καὶ ἄλλοι ταὐτὰ ἐνθυμοῦνται,
πρὸς τῶν θεῶν μὴ ἀναμένωμεν ἄλλους ἐφ’ ἡμᾶς ἐλθεῖν
παρακαλοῦντας ἐπὶ τὰ κάλλιστα ἔργα, ἀλλ’ ἡμεῖς ἄρξωμεν
τοῦ ἐξορμῆσαι καὶ τοὺς ἄλλους ἐπὶ τὴν ἀρετήν· φάνητε τῶν
λοχαγῶν ἄριστοι καὶ τῶν στρατηγῶν ἀξιοστρατηγότεροι.
[3.1.25] κἀγὼ δέ, εἰ μὲν ὑμεῖς ἐθέλετε ἐξορμᾶν ἐπὶ ταῦτα, ἕπεσθαι
ὑμῖν βούλομαι, εἰ δ’ ὑμεῖς τάττετ’ ἐμὲ ἡγεῖσθαι, οὐδὲν προ-
φασίζομαι τὴν ἡλικίαν, ἀλλὰ καὶ ἀκμάζειν ἡγοῦμαι ἐρύκειν
ἀπ’ ἐμαυτοῦ τὰ κακά.
***
Ευρίσκετο δε εις το στράτευμα κάποιος Ξενοφών Αθηναίος, ο οποίος χωρίς να είναι ούτε στρατηγός ούτε λοχαγός ούτε στρατιώτης ηκολούθει μαζί με τους άλλους. Αυτόν έστειλε και τον προσεκάλεσε από την πατρίδα του ο Πρόξενος, ο οποίος ήτο παλαιόθεν οικογενειακός του φίλος. Του υπέσχετο δε ότι, αν ήθελεν υπάγει, θα τον έκαμνε φίλον του Κύρου, τον οποίον αυτός έλεγε, ότι διά τον εαυτόν του τον εθεώρει ωφελιμώτερον της πατρίδος. Ο Ξενοφών όμως, άμα ανέγνωσε την επιστολήν του Προξένου, ανακοινώνει το περιεχόμενόν της εις τον Σωκράτην τον Αθηναίον και ζητεί την γνώμην του περί του ταξιδίου. Και ο Σωκράτης, επειδή εφοβήθη ολίγον, μήπως θα εδημιουργείτο καμία αφορμή κατηγορίας κατά του Ξενοφώντος εκ μέρους των συμπολιτών του με το να συνάψη ούτος φιλίαν μετά του Κύρου, διότι υπήρχε η γνώμη ότι ο Κύρος προθύμως συνεπολέμησε μετά των Λακεδαιμονίων εναντίον των Αθηνών, συμβουλεύει τον Ξενοφώντα να υπάγη εις Δελφούς και να συμβουλευθεί τον θεόν περί του ταξιδίου. Εφού δε επήγε εις το μαντείον των Δελφών ο Ξενοφών, ηρώτησε τον Απόλλωνα εις ποίον εκ των θεών θα έπρεπε να προσφέρη θυσίας και να δεηθή, ίνα υπό τας καλυτέρας και ευνοϊκωτέρας συνθήκας κάμη το ταξίδιον που έχει κατά νουν, και αφού επιτύχη τον σκοπόν του, επανέλθη σώος. Και του εχρησμοδότησεν ο Απόλλων εις ποίους θεούς έπρεπε να προσφέρη θυσίας. Άμα δε επέστρεψεν οπίσω, ανακοινώνει την απάντησιν του μαντείου εις τον Σωκράτη. Ούτος δε, άμα την ήκουσε, τον κατηγόρει, διότι δεν ηρώτα τούτο πρώτον, δηλαδή ποίον εκ των δύο, καλύτερον ήτο δι' αυτόν να επιχειρήση το ταξίδιον ή να μείνη, παρά αφού αυτός μόνος του έκρινε ότι έπρεπε να ταξιδεύση, τούτο εζήτει να πληροφορηθή, πώς δηλαδή θα έκαμνε υπό τας καλυτέρας συνθήκας το ταξίδιόν του. «Αφού όμως τοιουτοτρόπως υπέβαλες την ερώτησίν σου, αυτά, είπε ο Σωκράτης, πρέπει να κάμης, όσα ο θεός διέταξε». Ο μεν Ξενοφών λοιπόν, ύστερον από αυτά, αφού προσέφερε θυσίας εις τους θεούς που του υπέδειξε δια του χρησμού του ο Απόλλων, απέπλευσεν εκ Πειραιώς, και προφθάνει εις τας Σάρδεις τον Πρόξενον και τον Κύρον, καθ' ας ημέρας ητοιμάζοντο πλέον να εκκινήσουν δια την προς τα ενδότερα της Ασίας εκστρατείαν και έγινε η σύστασίς του εις τον Κύρον. Καθώς δε τον προέτρεπε ο Πρόξενος, τον προέτρεπε συγχρόνως και ο Κύρος να μείνη και του είπεν ότι, άμα πολύ συντόμως τελειώση η εκστρατεία, ευθύς θα τον αποστείλη οπίσω εις την πατρίδα του. Ελέγετο δε τότε ότι η εκστρατεία ήτο εναντίον των Πισιδών. Μετείχε λοιπόν της εκστρατείας ο Ξενοφών, αφού τοιουτοτρόπως εξηπατήθη ― όχι βεβαίως υπό του Προξένου∙ διότι ούτος δεν εγνώριζε ότι η εκστρατεία ήτο εναντίον του βασιλέως, όπως δεν το εγνώριζε και κανείς άλλος εκ των Ελλήνων, εξαιρέσει του Κλεάρχου. Άμα όμως έφθασαν εις την Κιλικίαν, φανερόν εις όλους πλέον εφαίνετο ότι ήτο, ότι η εκστρατεία εγίνετο εναντίον του βασιλέως. Μολονότι όμως τους εφόβιζε το μάκρος της εκστρατείας και μολονότι δεν ήθελαν να ακολουθήσουν, εν τούτοις οι περισσότεροι από εντροπήν που ησθάνοντο και ο είς προς τον άλλον και προς τον Κύρον, τον ηκολούθησαν. Και εξ αυτών είς ήτο και ο Ξενοφών.
Εν τη αμηχανία δε εις την οποίαν ευρίσκοντο οι Έλληνες τότε, ελυπείτο μεν και αυτός όπως και οι άλλοι και δεν ηδύνατο να κοιμηθή. Καθώς όμως επήρεν ολίγον ύπνον, είδεν εν όνειρον. Του εφάνη ότι έγινε μία βροντή και έπεσε κεραυνός εις τον πατρικόν του οίκον, και εξ αυτού έλαμπεν ολόκληρος η οικία. Έντρομος δε αμέσως αφυπνίσθη, και το όνειρον αφ' ενός μεν το εύρισκεν καλόν, διότι ενώ ευρίσκετο εν μέσω ταλαιπωριών και κινδύνων, φως μέγα εκ μέρους του Διός του εφάνη ότι είδε. Αφ' ετέρου όμως εφοβείτο, διότι ναι μεν από τον Δία τον βασιλέα του εφαίνετο ότι προήρχετο το όνειρον, αλλά γύρω γύρω του εφαίνετο ότι έλαμπε το πυρ, μήπως αυτό εσήμαινε ότι δεν θα ηδύνατο να εξέλθη εκ της χώρας του βασιλέως των Περσών, αλλά θα ημποδίζετο πανταχόθεν υπό μεγάλων τινών δυσχερειών. Οπωσδήποτε, ποίαν περίπου σημασίαν έχει το να ίδη κανείς εν τοιούτον όνειρον, είναι δυνατόν να κρίνη τις εξ εκείνων, τα οποία συνέβησαν μετά το όνειρον. Συνέβησαν δηλαδή τα εξής. Αμέσως άμα αφυπνίσθη ο Ξενοφών, του ήλθαν πρώτον αυταί αι σκέψεις∙ «Τι μένω πλαγιασμένος: Και η νυξ προχωρεί. Μόλις δε εξημερώση, πολύ πιθανόν είναι να έλθουν οι εχθροί. Εάν δε περιέλθωμεν εις την εξουσίαν του βασιλέως, τι θα εμποδίση ώστε να μη αποθάνωμεν προπηλακιζόμενοι, αφού προηγουμένως ίδωμεν όλα τα τρομερώτατα κακά, και αφού υποστώμεν όλα τα φοβερώτατα βασανιστήρια; Πώς δε θα υπερασπίσωμεν τους εαυτούς μας, κανείς δεν προπαρασκευάζεται ούτε φροντίζει, αλλά μένομεν πλαγιασμένοι, ωσάν να το επιτρέπη η περίστασις να ησυχάζωμεν. Εγώ τέλος πάντων τι περιμένω; Ο εκ ποίας πόλεως καταγόμενος στρατηγός ελπίζω ότι θα τα πράξη αυτά; Και εις ποίαν ωριμωτέραν ηλικίαν περιμένω να φθάσω; Διότι βέβαια μεγαλύτερος απ' ό,τι είμαι, δεν θα γίνω πλέον, εάν σήμερον προδοτικώς παραδώσω τον εαυτόν μου εις τους εχθρούς».
Ευθύς κατόπιν σηκώνεται και συγκαλεί πρώτα του Προξένου τους λοχαγούς. Αφού δε συνήλθον ούτοι, ωμίλησε προς αυτούς ως εξής· Εγώ, κύριοι λοχαγοί, ούτε να κοιμηθώ ημπορώ, όπως πιστεύω και σεις, ούτε να μένω πλαγιασμένος πλέον, βλέπων εις ποίας περιστάσεις ευρισκόμεθα. Οι μεν εχθροί δηλαδή, όπως καθείς από ημάς το βλέπει, δεν εκήρυξαν πρότερον τον πόλεμον εναντίον μας, παρά αφού προηγουμένως έκριναν ότι έκαμαν τας δεούσας δι' εαυτούς προπαρασκευάς∙ εξ ημών δε αντιθέτως κανείς δεν λαμβάνει καμίαν φροντίδα, πώς κατά τον καλύτερον τρόπον θα διεξαγάγωμεν τον αγώνα. Αλλ' όμως, εάν δείξωμεν κάποιαν αδράνειαν και περιέλθωμεν εις την εξουσίαν του βασιλέως, τι νομίζομεν ότι θα πάθωμεν; Αφού αυτός και του ομομητρίου του αδελφού, μάλιστα νεκρού πλέον, απέκοψε την κεφαλήν και την χείρα, και κατόπιν τον ανεσκολόπισε. Ημείς δε, οι οποίοι ουδένα προστάτην εδώ έχομεν, και οι οποίοι εξεστρατεύσαμεν εναντίον του, δια να τον καταστήσωμεν από βασιλέα δούλον και να τον φονεύσωμεν, αν θα ημπορούσαμεν, τι νομίζομεν ότι είναι ενδεχόμενον να πάθωμεν; Άραγε δεν ήθελε μεταχειρισθή παν μέσον, ίνα, αφού επιβάλη εις ημάς τας σκληροτέρας και εξευτελιστικωτέρας βασάνους, εμπνεύση εις όλον τον κόσμον φόβον, ώστε να μην εκστρατεύσουν άλλοι ποτέ εναντίον του; Λοιπόν πάσαν προσπάθειαν πρέπει να καταβάλωμεν, ίνα μη βεβαίως περιπέσωμεν εις την εξουσίαν του. Εγώ τέλος πάντων, εφόσον μεν υπήρχε η ανακωχή, ποτέ δεν έπαυα ημάς μεν τους Έλληνας να ελειονολογώ, τον βασιλέα δε και τους υπηκόους του να καλοτυχίζω, παρατηρών και βλέπων, πόσον εκτεταμένην και πόσον εύφορον χώραν αυτοί έχουν, πόσον άφθονα τα τρόφιμα, πόσους υπηρέτας, πόσα κτήνη, και χρυσόν, και φορέματα. Των στρατιωτών μας την κατάστασιν εξάλλου οσάκις την εσκεπτόμην, ότι δηλαδή των μεν αγαθών αυτών κανέν δεν ανήκε και εις ημάς, εκτός αν θα το ηγοράζαμεν, τα μέσα όμως προς αγοράν των εγνώριζα ότι λίγοι ακόμη τα είχαν, κατ' άλλον δε τρόπον να προμηθευώμεθα τα τρόφιμα εκτός του μέσου της αγοράς όρκοι πλέον μας ημπόδιζαν ― ταύτα, λέγω, σκεπτόμενος, κάποτε την ανακωχήν περισσότερον εφοβούμην παρά τώρα τον πόλεμον. Αφού όμως εκείνοι έθεσαν τέρμα εις την ανακωχήν, τίθεται πλέον τέρμα, μου φαίνεται, και εις την ιδικήν των υπεροψίαν καθώς και εις την ιδικήν μας αβεβαιότητα. Διότι εις το μέσον πλέον κείνται τα αγαθά αυτά ως βραβεία δι' εκείνους εκ των δύο ημών που είναι ανδρειότεροι, αγωνοθέται δε οι θεοί είναι, οι οποίοι με το μέρος ημών, όπως είναι φυσικόν, θα είναι. Διότι αυτοί μεν τους έχουν προσβάλει δια της επιορκίας των∙ ημείς δε, αν και εβλέπομεν πολλά αγαθά, εν τούτοις σταθερώς απείχομεν από αυτά χάριν των προς τους θεούς όρκων μας. Όθεν έχομεν το δικαίωμα, νομίζω, να βαδίζωμεν εις τον αγώνα με πολύ μεγαλύτερον θάρρος από εκείνους. Προσέτι δε έχομεν σώματα ικανώτερα από τα ιδικά των εις το να υποφέρουν και ψύχη και καύσωνας και κόπους∙ έχομεν δε και ψυχάς χάρις εις τους θεούς γενναιοτέρας∙ ενώ αυτοί, είναι άνθρωποι περισσότερον ημών και εις τραύματα και εις θάνατον υποκείμενοι, αν οι θεοί όπως πρότερον νίκην εις ημάς χαρίζουν. Λοιπόν εμπρός! Επειδή ίσως και άλλοι τας ιδίας με ημάς σκέψεις κάμνουν, δι' όνομα των θεών ας μη περιμένωμεν άλλοι να έλθουν προς ημάς, δια να μας παρακινήσουν εις τα τιμητικώτατα έργα, παρά ημείς ας λάβωμεν την πρωτοβουλίαν να παρορμήσωμεν και τους άλλους εις την οδοόν της ανδρείας και της τιμής∙ θελήσατε να φανήτε των λοχαγών άριστοι και των στρατηγών περισσότερον άξιοι εις το στρατηγείν. Όσον αφορά δε εμέ, εάν μεν σεις θέλετε να προβήτε εις τας σχετικάς ενεργείας, είμαι πρόθυμος να σας ακολουθήσω∙ αν δε πάλιν σεις ορίζετε εγώ ο ίδιος να τεθώ επί κεφαλής σας, διόλου δεν προβάλλω ως πρόφασιν αρνήσεως την ηλικίαν μου, αλλ' απεναντίας νομίζω ότι μάλιστα έχω ακμαίας δυνάμεις, δια να απομακρύνω από τον εαυτόν μου τα απειλούντα με κακά.
Ευρίσκετο δε εις το στράτευμα κάποιος Ξενοφών Αθηναίος, ο οποίος χωρίς να είναι ούτε στρατηγός ούτε λοχαγός ούτε στρατιώτης ηκολούθει μαζί με τους άλλους. Αυτόν έστειλε και τον προσεκάλεσε από την πατρίδα του ο Πρόξενος, ο οποίος ήτο παλαιόθεν οικογενειακός του φίλος. Του υπέσχετο δε ότι, αν ήθελεν υπάγει, θα τον έκαμνε φίλον του Κύρου, τον οποίον αυτός έλεγε, ότι διά τον εαυτόν του τον εθεώρει ωφελιμώτερον της πατρίδος. Ο Ξενοφών όμως, άμα ανέγνωσε την επιστολήν του Προξένου, ανακοινώνει το περιεχόμενόν της εις τον Σωκράτην τον Αθηναίον και ζητεί την γνώμην του περί του ταξιδίου. Και ο Σωκράτης, επειδή εφοβήθη ολίγον, μήπως θα εδημιουργείτο καμία αφορμή κατηγορίας κατά του Ξενοφώντος εκ μέρους των συμπολιτών του με το να συνάψη ούτος φιλίαν μετά του Κύρου, διότι υπήρχε η γνώμη ότι ο Κύρος προθύμως συνεπολέμησε μετά των Λακεδαιμονίων εναντίον των Αθηνών, συμβουλεύει τον Ξενοφώντα να υπάγη εις Δελφούς και να συμβουλευθεί τον θεόν περί του ταξιδίου. Εφού δε επήγε εις το μαντείον των Δελφών ο Ξενοφών, ηρώτησε τον Απόλλωνα εις ποίον εκ των θεών θα έπρεπε να προσφέρη θυσίας και να δεηθή, ίνα υπό τας καλυτέρας και ευνοϊκωτέρας συνθήκας κάμη το ταξίδιον που έχει κατά νουν, και αφού επιτύχη τον σκοπόν του, επανέλθη σώος. Και του εχρησμοδότησεν ο Απόλλων εις ποίους θεούς έπρεπε να προσφέρη θυσίας. Άμα δε επέστρεψεν οπίσω, ανακοινώνει την απάντησιν του μαντείου εις τον Σωκράτη. Ούτος δε, άμα την ήκουσε, τον κατηγόρει, διότι δεν ηρώτα τούτο πρώτον, δηλαδή ποίον εκ των δύο, καλύτερον ήτο δι' αυτόν να επιχειρήση το ταξίδιον ή να μείνη, παρά αφού αυτός μόνος του έκρινε ότι έπρεπε να ταξιδεύση, τούτο εζήτει να πληροφορηθή, πώς δηλαδή θα έκαμνε υπό τας καλυτέρας συνθήκας το ταξίδιόν του. «Αφού όμως τοιουτοτρόπως υπέβαλες την ερώτησίν σου, αυτά, είπε ο Σωκράτης, πρέπει να κάμης, όσα ο θεός διέταξε». Ο μεν Ξενοφών λοιπόν, ύστερον από αυτά, αφού προσέφερε θυσίας εις τους θεούς που του υπέδειξε δια του χρησμού του ο Απόλλων, απέπλευσεν εκ Πειραιώς, και προφθάνει εις τας Σάρδεις τον Πρόξενον και τον Κύρον, καθ' ας ημέρας ητοιμάζοντο πλέον να εκκινήσουν δια την προς τα ενδότερα της Ασίας εκστρατείαν και έγινε η σύστασίς του εις τον Κύρον. Καθώς δε τον προέτρεπε ο Πρόξενος, τον προέτρεπε συγχρόνως και ο Κύρος να μείνη και του είπεν ότι, άμα πολύ συντόμως τελειώση η εκστρατεία, ευθύς θα τον αποστείλη οπίσω εις την πατρίδα του. Ελέγετο δε τότε ότι η εκστρατεία ήτο εναντίον των Πισιδών. Μετείχε λοιπόν της εκστρατείας ο Ξενοφών, αφού τοιουτοτρόπως εξηπατήθη ― όχι βεβαίως υπό του Προξένου∙ διότι ούτος δεν εγνώριζε ότι η εκστρατεία ήτο εναντίον του βασιλέως, όπως δεν το εγνώριζε και κανείς άλλος εκ των Ελλήνων, εξαιρέσει του Κλεάρχου. Άμα όμως έφθασαν εις την Κιλικίαν, φανερόν εις όλους πλέον εφαίνετο ότι ήτο, ότι η εκστρατεία εγίνετο εναντίον του βασιλέως. Μολονότι όμως τους εφόβιζε το μάκρος της εκστρατείας και μολονότι δεν ήθελαν να ακολουθήσουν, εν τούτοις οι περισσότεροι από εντροπήν που ησθάνοντο και ο είς προς τον άλλον και προς τον Κύρον, τον ηκολούθησαν. Και εξ αυτών είς ήτο και ο Ξενοφών.
Εν τη αμηχανία δε εις την οποίαν ευρίσκοντο οι Έλληνες τότε, ελυπείτο μεν και αυτός όπως και οι άλλοι και δεν ηδύνατο να κοιμηθή. Καθώς όμως επήρεν ολίγον ύπνον, είδεν εν όνειρον. Του εφάνη ότι έγινε μία βροντή και έπεσε κεραυνός εις τον πατρικόν του οίκον, και εξ αυτού έλαμπεν ολόκληρος η οικία. Έντρομος δε αμέσως αφυπνίσθη, και το όνειρον αφ' ενός μεν το εύρισκεν καλόν, διότι ενώ ευρίσκετο εν μέσω ταλαιπωριών και κινδύνων, φως μέγα εκ μέρους του Διός του εφάνη ότι είδε. Αφ' ετέρου όμως εφοβείτο, διότι ναι μεν από τον Δία τον βασιλέα του εφαίνετο ότι προήρχετο το όνειρον, αλλά γύρω γύρω του εφαίνετο ότι έλαμπε το πυρ, μήπως αυτό εσήμαινε ότι δεν θα ηδύνατο να εξέλθη εκ της χώρας του βασιλέως των Περσών, αλλά θα ημποδίζετο πανταχόθεν υπό μεγάλων τινών δυσχερειών. Οπωσδήποτε, ποίαν περίπου σημασίαν έχει το να ίδη κανείς εν τοιούτον όνειρον, είναι δυνατόν να κρίνη τις εξ εκείνων, τα οποία συνέβησαν μετά το όνειρον. Συνέβησαν δηλαδή τα εξής. Αμέσως άμα αφυπνίσθη ο Ξενοφών, του ήλθαν πρώτον αυταί αι σκέψεις∙ «Τι μένω πλαγιασμένος: Και η νυξ προχωρεί. Μόλις δε εξημερώση, πολύ πιθανόν είναι να έλθουν οι εχθροί. Εάν δε περιέλθωμεν εις την εξουσίαν του βασιλέως, τι θα εμποδίση ώστε να μη αποθάνωμεν προπηλακιζόμενοι, αφού προηγουμένως ίδωμεν όλα τα τρομερώτατα κακά, και αφού υποστώμεν όλα τα φοβερώτατα βασανιστήρια; Πώς δε θα υπερασπίσωμεν τους εαυτούς μας, κανείς δεν προπαρασκευάζεται ούτε φροντίζει, αλλά μένομεν πλαγιασμένοι, ωσάν να το επιτρέπη η περίστασις να ησυχάζωμεν. Εγώ τέλος πάντων τι περιμένω; Ο εκ ποίας πόλεως καταγόμενος στρατηγός ελπίζω ότι θα τα πράξη αυτά; Και εις ποίαν ωριμωτέραν ηλικίαν περιμένω να φθάσω; Διότι βέβαια μεγαλύτερος απ' ό,τι είμαι, δεν θα γίνω πλέον, εάν σήμερον προδοτικώς παραδώσω τον εαυτόν μου εις τους εχθρούς».
Ευθύς κατόπιν σηκώνεται και συγκαλεί πρώτα του Προξένου τους λοχαγούς. Αφού δε συνήλθον ούτοι, ωμίλησε προς αυτούς ως εξής· Εγώ, κύριοι λοχαγοί, ούτε να κοιμηθώ ημπορώ, όπως πιστεύω και σεις, ούτε να μένω πλαγιασμένος πλέον, βλέπων εις ποίας περιστάσεις ευρισκόμεθα. Οι μεν εχθροί δηλαδή, όπως καθείς από ημάς το βλέπει, δεν εκήρυξαν πρότερον τον πόλεμον εναντίον μας, παρά αφού προηγουμένως έκριναν ότι έκαμαν τας δεούσας δι' εαυτούς προπαρασκευάς∙ εξ ημών δε αντιθέτως κανείς δεν λαμβάνει καμίαν φροντίδα, πώς κατά τον καλύτερον τρόπον θα διεξαγάγωμεν τον αγώνα. Αλλ' όμως, εάν δείξωμεν κάποιαν αδράνειαν και περιέλθωμεν εις την εξουσίαν του βασιλέως, τι νομίζομεν ότι θα πάθωμεν; Αφού αυτός και του ομομητρίου του αδελφού, μάλιστα νεκρού πλέον, απέκοψε την κεφαλήν και την χείρα, και κατόπιν τον ανεσκολόπισε. Ημείς δε, οι οποίοι ουδένα προστάτην εδώ έχομεν, και οι οποίοι εξεστρατεύσαμεν εναντίον του, δια να τον καταστήσωμεν από βασιλέα δούλον και να τον φονεύσωμεν, αν θα ημπορούσαμεν, τι νομίζομεν ότι είναι ενδεχόμενον να πάθωμεν; Άραγε δεν ήθελε μεταχειρισθή παν μέσον, ίνα, αφού επιβάλη εις ημάς τας σκληροτέρας και εξευτελιστικωτέρας βασάνους, εμπνεύση εις όλον τον κόσμον φόβον, ώστε να μην εκστρατεύσουν άλλοι ποτέ εναντίον του; Λοιπόν πάσαν προσπάθειαν πρέπει να καταβάλωμεν, ίνα μη βεβαίως περιπέσωμεν εις την εξουσίαν του. Εγώ τέλος πάντων, εφόσον μεν υπήρχε η ανακωχή, ποτέ δεν έπαυα ημάς μεν τους Έλληνας να ελειονολογώ, τον βασιλέα δε και τους υπηκόους του να καλοτυχίζω, παρατηρών και βλέπων, πόσον εκτεταμένην και πόσον εύφορον χώραν αυτοί έχουν, πόσον άφθονα τα τρόφιμα, πόσους υπηρέτας, πόσα κτήνη, και χρυσόν, και φορέματα. Των στρατιωτών μας την κατάστασιν εξάλλου οσάκις την εσκεπτόμην, ότι δηλαδή των μεν αγαθών αυτών κανέν δεν ανήκε και εις ημάς, εκτός αν θα το ηγοράζαμεν, τα μέσα όμως προς αγοράν των εγνώριζα ότι λίγοι ακόμη τα είχαν, κατ' άλλον δε τρόπον να προμηθευώμεθα τα τρόφιμα εκτός του μέσου της αγοράς όρκοι πλέον μας ημπόδιζαν ― ταύτα, λέγω, σκεπτόμενος, κάποτε την ανακωχήν περισσότερον εφοβούμην παρά τώρα τον πόλεμον. Αφού όμως εκείνοι έθεσαν τέρμα εις την ανακωχήν, τίθεται πλέον τέρμα, μου φαίνεται, και εις την ιδικήν των υπεροψίαν καθώς και εις την ιδικήν μας αβεβαιότητα. Διότι εις το μέσον πλέον κείνται τα αγαθά αυτά ως βραβεία δι' εκείνους εκ των δύο ημών που είναι ανδρειότεροι, αγωνοθέται δε οι θεοί είναι, οι οποίοι με το μέρος ημών, όπως είναι φυσικόν, θα είναι. Διότι αυτοί μεν τους έχουν προσβάλει δια της επιορκίας των∙ ημείς δε, αν και εβλέπομεν πολλά αγαθά, εν τούτοις σταθερώς απείχομεν από αυτά χάριν των προς τους θεούς όρκων μας. Όθεν έχομεν το δικαίωμα, νομίζω, να βαδίζωμεν εις τον αγώνα με πολύ μεγαλύτερον θάρρος από εκείνους. Προσέτι δε έχομεν σώματα ικανώτερα από τα ιδικά των εις το να υποφέρουν και ψύχη και καύσωνας και κόπους∙ έχομεν δε και ψυχάς χάρις εις τους θεούς γενναιοτέρας∙ ενώ αυτοί, είναι άνθρωποι περισσότερον ημών και εις τραύματα και εις θάνατον υποκείμενοι, αν οι θεοί όπως πρότερον νίκην εις ημάς χαρίζουν. Λοιπόν εμπρός! Επειδή ίσως και άλλοι τας ιδίας με ημάς σκέψεις κάμνουν, δι' όνομα των θεών ας μη περιμένωμεν άλλοι να έλθουν προς ημάς, δια να μας παρακινήσουν εις τα τιμητικώτατα έργα, παρά ημείς ας λάβωμεν την πρωτοβουλίαν να παρορμήσωμεν και τους άλλους εις την οδοόν της ανδρείας και της τιμής∙ θελήσατε να φανήτε των λοχαγών άριστοι και των στρατηγών περισσότερον άξιοι εις το στρατηγείν. Όσον αφορά δε εμέ, εάν μεν σεις θέλετε να προβήτε εις τας σχετικάς ενεργείας, είμαι πρόθυμος να σας ακολουθήσω∙ αν δε πάλιν σεις ορίζετε εγώ ο ίδιος να τεθώ επί κεφαλής σας, διόλου δεν προβάλλω ως πρόφασιν αρνήσεως την ηλικίαν μου, αλλ' απεναντίας νομίζω ότι μάλιστα έχω ακμαίας δυνάμεις, δια να απομακρύνω από τον εαυτόν μου τα απειλούντα με κακά.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου