Ανθολόγιο Αττικής Πεζογραφίας

ΞΕΝΟΦΩΝ, ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ

ΞΕΝ Απομν 3.9.10–3.9.13

Ορισμός του αληθινού άρχοντα

Από την αρχή του συγκεκριμένου κεφαλαίου ο Ξενοφώντας αναφέρθηκε σύντομα στις απόψεις του Σωκράτη για την ανδρεία, τη σοφία, τη σωφροσύνη, τον φθόνο και τον τρόπο που περνούν οι άνθρωποι τον ελεύθερο χρόνο τους. Και συνεχίζει:

[3.9.10] Βασιλέας δὲ καὶ ἄρχοντας οὐ τοὺς τὰ σκῆπτρα ἔχοντας
ἔφη εἶναι οὐδὲ τοὺς ὑπὸ τῶν τυχόντων αἱρεθέντας οὐδὲ τοὺς
κλήρῳ λαχόντας οὐδὲ τοὺς βιασαμένους οὐδὲ τοὺς ἐξαπατή-
σαντας, ἀλλὰ τοὺς ἐπισταμένους ἄρχειν. [3.9.11] ὁπότε γάρ τις
ὁμολογήσειε τοῦ μὲν ἄρχοντος εἶναι τὸ προστάττειν ὅ τι χρὴ
ποιεῖν, τοῦ δὲ ἀρχομένου τὸ πείθεσθαι, ἐπεδείκνυεν ἔν τε νηὶ
τὸν μὲν ἐπιστάμενον ἄρχοντα, τὸν δὲ ναύκληρον καὶ τοὺς
ἄλλους τοὺς ἐν τῇ νηὶ πάντας πειθομένους τῷ ἐπισταμένῳ,
καὶ ἐν γεωργίᾳ τοὺς κεκτημένους ἀγρούς, καὶ ἐν νόσῳ τοὺς
νοσοῦντας, καὶ ἐν σωμασκίᾳ τοὺς σωμασκοῦντας, καὶ τοὺς
ἄλλους πάντας οἷς ὑπάρχει τι ἐπιμελείας δεόμενον, ἂν
μὲν αὐτοὶ ἡγῶνται ἐπίστασθαι ἐπιμελεῖσθαι—· εἰ δὲ μή,
τοῖς ἐπισταμένοις οὐ μόνον παροῦσι πειθομένους, ἀλλὰ
καὶ ἀπόντας μεταπεμπομένους, ὅπως ἐκείνοις πειθόμενοι τὰ
δέοντα πράττωσιν· ἐν δὲ ταλασίᾳ καὶ τὰς γυναῖκας ἐπε-
δείκνυεν ἀρχούσας τῶν ἀνδρῶν διὰ τὸ τὰς μὲν εἰδέναι ὅπως
χρὴ ταλασιουργεῖν, τοὺς δὲ μὴ εἰδέναι. [3.9.12] εἰ δέ τις πρὸς
ταῦτα λέγοι ὅτι τῷ τυράννῳ ἔξεστι μὴ πείθεσθαι τοῖς ὀρθῶς
λέγουσι, Καὶ πῶς ἄν, ἔφη, ἐξείη μὴ πείθεσθαι, ἐπικειμένης
γε ζημίας, ἐάν τις τῷ εὖ λέγοντι μὴ πείθηται; ἐν ᾧ γὰρ ἄν
τις πράγματι μὴ πείθηται τῷ εὖ λέγοντι, ἁμαρτήσεται δήπου,
ἁμαρτάνων δὲ ζημιωθήσεται. [3.9.13] εἰ δὲ φαίη τις τῷ τυράννῳ
ἐξεῖναι καὶ ἀποκτεῖναι τὸν εὖ φρονοῦντα, Τὸν δὲ ἀποκτεί-
νοντα, ἔφη, τοὺς κρατίστους τῶν συμμάχων οἴει ἀζήμιον
γίγνεσθαι ἢ ὡς ἔτυχε ζημιοῦσθαι; πότερα γὰρ ἂν μᾶλλον
οἴει σῴζεσθαι τὸν τοῦτο ποιοῦντα ἢ οὕτω καὶ τάχιστ’ ἂν
ἀπολέσθαι;

***
Βασιλείς δε και άρχοντες, είπεν, ότι είναι όχι εκείνοι που έχουν τα σκήπτρα, ούτε εκείνοι που εξελέγησαν από τους τυχόντας, ούτε εκείνοι που βγήκαν με τον κλήρον, ούτε εκείνοι που μετεχειρίσθησαν βίαν, ούτε εκείνοι που εξηπάτησαν, αλλ' εκείνοι που ηξεύρουν να άρχουν. Οσάκις δηλαδή ήθελεν ομολογήσει κανείς εκ των ακροατών του ότι ίδιον μεν του άρχοντος είναι να διατάζη τι πρέπει να κάμνουν οι άλλοι, του δε αρχομένου ίδιον το να πείθεται, έφερεν ως παράδειγμα το ότι και εις το πλοίον, εκείνος μεν ο οποίος ηξεύρει να κυβερνά είναι κυβερνήτης, ο δε ιδιοκτήτης του πλοίου, και όλοι οι άλλοι, που είναι μέσα εις το πλοίον, πείθονται εις τον γνωρίζοντα να κυβερνά, και εις την γεωργίαν εκείνοι που έχουν αγρούς, και εις την ασθένειαν εκείνοι που ασθενούν, και εις την άσκησιν του σώματος εκείνοι που ασκούνται σωματικώς και όλοι οι άλλοι, οι οποίοι φροντίζουν διά κάτι, εάν μεν νομίζουν, ότι οι ίδιοι ηξεύρουν να φροντίσουν, φροντίζουν· ει δε μη πείθονται εις τους γνωρίζοντας όχι μόνον όταν είναι παρόντες, αλλά και όταν απουσιάζουν στέλλουν και τους προσκαλούν, διά να κάμνουν όσα πρέπει, πειθόμενοι εις εκείνους· εις δε την εριουργίαν επεδείκνυεν, ότι αι γυναίκες άρχουν των ανδρών, διά το ότι αύται μεν γνωρίζουν πώς να υφαίνουν τα μαλλιά, οι δε άνδρες δεν γνωρίζουν. Εάν δε κανείς εις αυτά απαντούσεν, ότι εις τον τύραννον είναι επιτετραμμένον να μη πείθεται εις εκείνους που ομιλούν σωστά. ― Και πώς είπε, θα ήτο δυνατόν να μη πείθεται, αφού επικρέμαται τιμωρία, εάν κανείς δεν πείθεται εις εκείνον, που ομιλεί σωστά; Διότι με το να μη πείθεται εις εκείνον που ομιλεί σωστά, θα διαπράξη βεβαιότατα κανέν σφάλμα, εάν δε κάμη σφάλμα, θα τιμωρηθή. Εάν δε κανείς έλεγεν, ότι εις τον τύραννον επιτρέπεται και να φονεύση εκείνον που σκέπτεται σωστά. ―Εκείνος δε, απήντα που σκοτώνει τους καλυτέρους από τους συμμάχους του, νομίζεις ότι δεν τιμωρείται ή ότι τιμωρείται ελαφρώς, διότι ποίον από τα δύο παραδέχεσαι: εκείνος που κάμνει έτσι μάλλον θα σωθή ή τάχιστα θα καταστραφή;