Ανθολόγιο Αττικής Πεζογραφίας

ΞΕΝΟΦΩΝ, ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ

ΞΕΝ Απομν 3.5.14–3.5.17

Η Αθήνα σε παρακμή

Στην αρχή του τρίτου βιβλίου παρατίθενται διάφορες συζητήσεις του Σωκράτη με πρόσωπα που ανέλαβαν ή επιθυμούσαν να αναλάβουν δημόσια αξιώματα. Ανάμεσά τους κι εκείνη με την οποία ο φιλόσοφος προσπάθησε να εμψυχώσει και να συμβουλεύσει τον Περικλή, γιο του ομώνυμου ηγέτη της πόλης, να επιχειρήσει να ξαναδώσει στην Αθήνα την αίγλη του παρελθόντος. Στο παρακάτω απόσπασμα αναπτύσσονται κυρίως οι απαισιόδοξες εκτιμήσεις του συνομιλητή του, τις οποίες θα ανασκευάσει στη συνέχεια ο Σωκράτης.

[3.5.14] Νῦν οὖν, ἔφη, τί ἂν ποιοῦντες
ἀναλάβοιεν τὴν ἀρχαίαν ἀρετήν; καὶ ὁ Σωκράτης· Οὐδὲν
ἀπόκρυφον δοκεῖ μοι εἶναι, ἀλλ’ εἰ μὲν ἐξευρόντες τὰ τῶν
προγόνων ἐπιτηδεύματα μηδὲν χεῖρον ἐκείνων ἐπιτηδεύοιεν,
οὐδὲν ἂν χείρους ἐκείνων γενέσθαι· εἰ δὲ μή, τούς γε νῦν
πρωτεύοντας μιμούμενοι καὶ τούτοις τὰ αὐτὰ ἐπιτηδεύοντες,
ὁμοίως μὲν τοῖς αὐτοῖς χρώμενοι οὐδὲν ἂν χείρους ἐκείνων
εἶεν, εἰ δ’ ἐπιμελέστερον, καὶ βελτίους. [3.5.15] Λέγεις, ἔφη, πόρρω
που εἶναι τῇ πόλει τὴν καλοκἀγαθίαν. πότε γὰρ οὕτως
Ἀθηναῖοι ὥσπερ Λακεδαιμόνιοι ἢ πρεσβυτέρους αἰδέσονται,
οἳ ἀπὸ τῶν πατέρων ἄρχονται καταφρονεῖν τῶν γεραιτέρων,
ἢ σωμασκήσουσιν οὕτως, οἳ οὐ μόνον αὐτοὶ εὐεξίας ἀμε-
λοῦσιν, ἀλλὰ καὶ τῶν ἐπιμελομένων καταγελῶσι; [3.5.16] πότε δὲ
οὕτω πείσονται τοῖς ἄρχουσιν, οἳ καὶ ἀγάλλονται ἐπὶ τῷ
καταφρονεῖν τῶν ἀρχόντων; ἢ πότε οὕτως ὁμονοήσουσιν,
οἵ γε ἀντὶ μὲν τοῦ συνεργεῖν ἑαυτοῖς τὰ συμφέροντα ἐπη-
ρεάζουσιν ἀλλήλοις καὶ φθονοῦσιν ἑαυτοῖς μᾶλλον ἢ τοῖς
ἄλλοις ἀνθρώποις, μάλιστα δὲ πάντων ἔν τε ταῖς ἰδίαις
συνόδοις καὶ ταῖς κοιναῖς διαφέρονται καὶ πλείστας δίκας
ἀλλήλοις δικάζονται καὶ προαιροῦνται μᾶλλον οὕτω κερδαί-
νειν ἀπ’ ἀλλήλων ἢ συνωφελοῦντες αὑτούς, τοῖς δὲ κοινοῖς
ὥσπερ ἀλλοτρίοις χρώμενοι περὶ τούτων αὖ μάχονται καὶ
ταῖς εἰς τὰ τοιαῦτα δυνάμεσι μάλιστα χαίρουσιν; [3.5.17] ἐξ ὧν
πολλὴ μὲν ἀτηρία καὶ κακία τῇ πόλει ἐμφύεται, πολλὴ δὲ
ἔχθρα καὶ μῖσος ἀλλήλων τοῖς πολίταις ἐγγίγνεται, δι’ ἃ
ἔγωγε μάλα φοβοῦμαι ἀεί, μή τι μεῖζον ἢ ὥστε φέρειν
δύνασθαι κακὸν τῇ πόλει συμβῇ.

***
Τώρα λοιπόν, είπε, τι πράττοντες, ήθελαν αναλάβει την παλαιάν των αρετήν; Και ο Σωκράτης· ― Νομίζω, ότι δεν είναι καθόλου πράγμα μυστικόν, αλλ' εάν μεν, εξεύροντες τας συνηθείας των προγόνων, ήθελαν τας εκτελεί καθόλου χειρότερα από κείνους, ουδόλως χειρότεροι εκείνων θα εγίνοντο· ει δε μη, μιμούμενοι τουλάχιστον εκείνους που πρωτεύουν τώρα και πράττοντες τα ίδια με αυτούς, καθόλου χειρότεροι δεν θα εγίνοντο απ' εκείνους, εάν δε επιμελέστερον πράττωσι, και καλύτεροι δύνανται να είναι. ― Διισχυρίζεσαι λοιπόν, είπεν, ότι απέχει πολύ από την πόλιν μας η τελειότης της σωματικής και ψυχικής μορφώσεως. Διότι πότε οι Αθηναίοι ωσάν τους Λακεδαιμονίους ή τους πρεσβυτέρους των θα σεβασθούν, αφού από τους πατέρας των αρχίζουν να περιφρονούν τους γεροντοτέρους, ή τόσον θα ασκηθούν σωματικώς, αφού όχι μόνον οι ίδιοι παραμελούν την σωματικήν υγείαν, αλλά και περιγελούν εκείνους που την φροντίζουν; Πότε δε θα πείθωνται τόσον εις τους άρχοντας, αφού και υπερηφανεύονται διότι περιφρονούν τους άρχοντας, ή πότε ούτω θα ομονοήσουν, αφού μάλιστα, αντί μεν να βοηθούν ο ένας τον άλλον εις τα συμφέροντά των, βλάπτουν αλλήλους και φθονούν ο ένας τον άλλον περισσότερον παρά τους ξένους ανθρώπους, προ πάντων δε και εις τας ιδιωτικάς συναθροίσεις και εις τας δημοσίας διχογνωμούν και πλείστας δίκας αναμεταξύ των κάμνουν και προτιμούν μάλλον κατ' αυτόν τον τρόπον να κερδίζουν ο ένας από τον άλλον, παρά βοηθούντες αλλήλους, επειδή δε τα θεωρούν τα κοινά ως ξένα, μάχονται δι' αυτά, και χαίρονται πάρα πολύ διά τας δυνάμεις τας οποίας καταναλίσκουν εις τας τοιαύτας έριδας; Ένεκα τούτων αφ' ενός μεν πολλή βλάβη και δυστυχία γεννάται εις την πόλιν, αφ' ετέρου δε πολλή έχθρα και μίσος μεταξύ των πολιτών δημιουργείται, διά τα οποία εγώ τουλάχιστον φοβούμαι πάντοτε, μήπως συμβή εις την πόλιν κανέν δυστύχημα μεγαλύτερον από όσον ημπορεί να βαστάξη;