Ανθολόγιο Αττικής Πεζογραφίας

ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ, ΙΣΤΟΡΙΑΙ

ΘΟΥΚ 8.73.1–8.77.1

(ΘΟΥΚ 8.69.1–8.77.1: Πολιτειακή μεταβολή στην Αθήνα) 

Οι Σάμιοι και το αθηναϊκό στράτευμα αντιδρούν στα σχέδια των ολιγαρχικών

[8.73.1] Ἐν γὰρ τῇ Σάμῳ ἐνεωτερίζετο ἤδη τὰ περὶ τὴν ὀλιγαρ-
χίαν, καὶ ξυνέβη τοιάδε γενέσθαι ὑπ’ αὐτὸν τὸν χρόνον
τοῦτον ὅνπερ οἱ τετρακόσιοι ξυνίσταντο. [8.73.2] οἱ γὰρ τότε τῶν
Σαμίων ἐπαναστάντες τοῖς δυνατοῖς καὶ ὄντες δῆμος μετα-
βαλλόμενοι αὖθις καὶ πεισθέντες ὑπό τε τοῦ Πεισάνδρου,
ὅτε ἦλθε, καὶ τῶν ἐν τῇ Σάμῳ ξυνεστώτων Ἀθηναίων ἐγέ-
νοντό τε ἐς τριακοσίους ξυνωμόται καὶ ἔμελλον τοῖς ἄλλοις
ὡς δήμῳ ὄντι ἐπιθήσεσθαι. [8.73.3] καὶ Ὑπέρβολόν τέ τινα τῶν
Ἀθηναίων, μοχθηρὸν ἄνθρωπον, ὠστρακισμένον οὐ διὰ
δυνάμεως καὶ ἀξιώματος φόβον, ἀλλὰ διὰ πονηρίαν καὶ
αἰσχύνην τῆς πόλεως, ἀποκτείνουσι μετὰ Χαρμίνου τε ἑνὸς
τῶν στρατηγῶν καί τινων τῶν παρὰ σφίσιν Ἀθηναίων,
πίστιν διδόντες αὐτοῖς, καὶ ἄλλα μετ’ αὐτῶν τοιαῦτα ξυν-
έπραξαν, τοῖς τε πλέοσιν ὥρμηντο ἐπιτίθεσθαι. [8.73.4] οἱ δὲ αἰσθό-
μενοι τῶν τε στρατηγῶν Λέοντι καὶ Διομέδοντι (οὗτοι γὰρ
οὐχ ἑκόντες διὰ τὸ τιμᾶσθαι ὑπὸ τοῦ δήμου ἔφερον τὴν
ὀλιγαρχίαν) τὸ μέλλον σημαίνουσι καὶ Θρασυβούλῳ καὶ
Θρασύλῳ, τῷ μὲν τριηραρχοῦντι, τῷ δὲ ὁπλιτεύοντι, καὶ
ἄλλοις οἳ ἐδόκουν αἰεὶ μάλιστα ἐναντιοῦσθαι τοῖς ξυνεστῶ-
σιν· καὶ οὐκ ἠξίουν περιιδεῖν αὐτοὺς σφᾶς τε διαφθαρέντας
καὶ Σάμον Ἀθηναίοις ἀλλοτριωθεῖσαν, δι’ ἣν μόνον [μέχρι
νῦν] ἡ ἀρχὴ αὐτοῖς ἐς τοῦτο ξυνέμεινεν. [8.73.5] οἱ δὲ ἀκούσαντες
τῶν τε στρατιωτῶν ἕνα ἕκαστον μετῇσαν μὴ ἐπιτρέπειν, καὶ
οὐχ ἥκιστα τοὺς Παράλους, ἄνδρας Ἀθηναίους τε καὶ ἐλευ-
θέρους πάντας ἐν τῇ νηὶ πλέοντας καὶ αἰεὶ δήποτε ὀλιγαρχίᾳ
καὶ μὴ παρούσῃ ἐπικειμένους· ὅ τε Λέων καὶ ὁ Διομέδων
αὐτοῖς ναῦς τινάς, ὁπότε ποι πλέοιεν, κατέλειπον φύλακας.
[8.73.6] ὥστε ἐπειδὴ αὐτοῖς ἐπετίθεντο οἱ τριακόσιοι, βοηθησάντων
πάντων τούτων, μάλιστα δὲ τῶν Παράλων, περιεγένοντο οἱ
τῶν Σαμίων πλέονες, καὶ τριάκοντα μέν τινας ἀπέκτειναν
τῶν τριακοσίων, τρεῖς δὲ τοὺς αἰτιωτάτους φυγῇ ἐζημίωσαν·
τοῖς δ’ ἄλλοις οὐ μνησικακοῦντες δημοκρατούμενοι τὸ λοιπὸν
ξυνεπολίτευον. [8.74.1] τὴν δὲ Πάραλον ναῦν καὶ Χαιρέαν ἐπ’
αὐτῆς τὸν Ἀρχεστράτου, ἄνδρα Ἀθηναῖον, γενόμενον ἐς τὴν
μετάστασιν πρόθυμον, ἀποπέμπουσιν οἵ τε Σάμιοι καὶ οἱ
στρατιῶται κατὰ τάχος ἐς τὰς Ἀθήνας ἀπαγγελοῦντα τὰ
γεγενημένα· οὐ γὰρ ᾔδεσάν πω τοὺς τετρακοσίους ἄρχοντας.
[8.74.2] καὶ καταπλευσάντων αὐτῶν εὐθέως τῶν μὲν Παράλων τινὰς
οἱ τετρακόσιοι δύο ἢ τρεῖς ἔδησαν, τοὺς δὲ ἄλλους ἀφε-
λόμενοι τὴν ναῦν καὶ μετεμβιβάσαντες ἐς ἄλλην στρατιῶτιν
ναῦν ἔταξαν φρουρεῖν περὶ Εὔβοιαν. [8.74.3] ὁ δὲ Χαιρέας εὐθὺς
διαλαθών πως, ὡς εἶδε τὰ παρόντα, πάλιν ἐς τὴν Σάμον
ἐλθὼν ἀγγέλλει τοῖς στρατιώταις ἐπὶ τὸ μεῖζον πάντα δει-
νώσας τὰ ἐκ τῶν Ἀθηνῶν, ὡς πληγαῖς τε πάντας ζημιοῦσι
καὶ ἀντειπεῖν ἔστιν οὐδὲν πρὸς τοὺς ἔχοντας τὴν πολιτείαν,
καὶ ὅτι αὐτῶν καὶ γυναῖκες καὶ παῖδες ὑβρίζονται, καὶ δια-
νοοῦνται, ὁπόσοι ἐν Σάμῳ στρατεύονται μὴ ὄντες τῆς
σφετέρας γνώμης, τούτων πάντων τοὺς προσήκοντας λα-
βόντες εἴρξειν, ἵνα, ἢν μὴ ὑπακούσωσι, τεθνήκωσιν· καὶ
ἄλλα πολλὰ ἐπικαταψευδόμενος ἔλεγεν. [8.75.1] οἱ δὲ ἀκούοντες
ἐπὶ τοὺς τὴν ὀλιγαρχίαν μάλιστα ποιήσαντας καὶ ἔτι τῶν
ἄλλων τοὺς μετασχόντας τὸ μὲν πρῶτον ὥρμησαν βάλλειν,
ἔπειτα μέντοι ὑπὸ τῶν διὰ μέσου κωλυθέντες καὶ διδαχθέν-
τες μὴ τῶν πολεμίων ἀντιπρῴρων ἐγγὺς ἐφορμούντων ἀπο-
λέσωσι τὰ πράγματα, ἐπαύσαντο. [8.75.2] μετὰ δὲ τοῦτο λαμπρῶς
ἤδη ἐς δημοκρατίαν βουλόμενοι μεταστῆσαι τὰ ἐν τῇ Σάμῳ
ὅ τε Θρασύβουλος ὁ τοῦ Λύκου καὶ Θράσυλος (οὗτοι γὰρ
μάλιστα προειστήκεσαν τῆς μεταβολῆς) ὥρκωσαν πάντας
τοὺς στρατιώτας τοὺς μεγίστους ὅρκους, καὶ αὐτοὺς τοὺς ἐκ
τῆς ὀλιγαρχίας μάλιστα, ἦ μὴν δημοκρατήσεσθαί τε καὶ
ὁμονοήσειν καὶ τὸν πρὸς Πελοποννησίους πόλεμον προ-
θύμως διοίσειν καὶ τοῖς τετρακοσίοις πολέμιοί τε ἔσεσθαι καὶ
οὐδὲν ἐπικηρυκεύσεσθαι. [8.75.3] ξυνώμνυσαν δὲ καὶ Σαμίων πάν-
τες τὸν αὐτὸν ὅρκον οἱ ἐν τῇ ἡλικίᾳ, καὶ τὰ πράγματα πάντα
καὶ τὰ ἀποβησόμενα ἐκ τῶν κινδύνων ξυνεκοινώσαντο οἱ
στρατιῶται τοῖς Σαμίοις, νομίζοντες οὔτε ἐκείνοις ἀποστρο-
φὴν σωτηρίας οὔτε σφίσιν εἶναι, ἀλλ’, ἐάν τε οἱ τετρακόσιοι
κρατήσωσιν ἐάν τε οἱ ἐκ Μιλήτου πολέμιοι, διαφθαρήσεσθαι.
[8.76.1] ἐς φιλονικίαν τε καθέστασαν τὸν χρόνον τοῦτον οἱ μὲν τὴν
πόλιν ἀναγκάζοντες δημοκρατεῖσθαι, οἱ δὲ τὸ στρατόπεδον
ὀλιγαρχεῖσθαι. [8.76.2] ἐποίησαν δὲ καὶ ἐκκλησίαν εὐθὺς οἱ στρατιῶ-
ται, ἐν ᾗ τοὺς μὲν προτέρους στρατηγούς, καὶ εἴ τινα τῶν
τριηράρχων ὑπώπτευον, ἔπαυσαν, ἄλλους δὲ ἀνθείλοντο καὶ
τριηράρχους καὶ στρατηγούς, ὧν Θρασύβουλός τε καὶ Θρά-
συλος ὑπῆρχον. [8.76.3] καὶ παραινέσεις ἄλλας τε ἐποιοῦντο ἐν
σφίσιν αὐτοῖς ἀνιστάμενοι καὶ ὡς οὐ δεῖ ἀθυμεῖν ὅτι ἡ
πόλις αὐτῶν ἀφέστηκεν· τοὺς γὰρ ἐλάσσους ἀπὸ σφῶν τῶν
πλεόνων καὶ ἐς πάντα ποριμωτέρων μεθεστάναι. [8.76.4] ἐχόντων
γὰρ σφῶν τὸ πᾶν ναυτικόν, τάς τε ἄλλας πόλεις ὧν ἄρχου-
σιν ἀναγκάσειν τὰ χρήματα ὁμοίως διδόναι καὶ εἰ ἐκεῖθεν
ὡρμῶντο (πόλιν τε γὰρ σφίσιν ὑπάρχειν Σάμον οὐκ ἀσθενῆ,
ἀλλ’ ἣ παρ’ ἐλάχιστον δὴ ἦλθε τὸ Ἀθηναίων κράτος τῆς
θαλάσσης, ὅτε ἐπολέμησεν, ἀφελέσθαι, τούς τε πολεμίους
ἐκ τοῦ αὐτοῦ χωρίου ἀμυνεῖσθαι οὗπερ καὶ πρότερον), καὶ
δυνατώτεροι εἶναι σφεῖς ἔχοντες τὰς ναῦς πορίζεσθαι τὰ
ἐπιτήδεια τῶν ἐν τῇ πόλει. [8.76.5] καὶ δι’ ἑαυτοὺς δὲ ἐν τῇ Σάμῳ
προκαθημένους καὶ πρότερον αὐτοὺς κρατεῖν τοῦ ἐς τὸν
Πειραιᾶ ἔσπλου, καὶ νῦν ἐς τοιοῦτον καταστήσονται μὴ
βουλομένων σφίσι πάλιν τὴν πολιτείαν ἀποδοῦναι, ὥστε
αὐτοὶ δυνατώτεροι εἶναι εἴργειν ἐκείνους τῆς θαλάσσης ἢ
ὑπ’ ἐκείνων εἴργεσθαι. [8.76.6] βραχύ τέ τι εἶναι καὶ οὐδενὸς ἄξιον
ὃ πρὸς τὸ περιγίγνεσθαι τῶν πολεμίων ἡ πόλις σφίσι
χρήσιμος ἦν, καὶ οὐδὲν ἀπολωλεκέναι, οἵ γε μήτε ἀργύριον
εἶχον ἔτι πέμπειν, ἀλλ’ αὐτοὶ ἐπορίζοντο οἱ στρατιῶται,
μήτε βούλευμα χρηστόν, οὗπερ ἕνεκα πόλις στρατοπέδων
κρατεῖ· ἀλλὰ καὶ ἐν τούτοις τοὺς μὲν ἡμαρτηκέναι τοὺς
πατρίους νόμους καταλύσαντας, αὐτοὶ δὲ σῴζειν καὶ ἐκείνους
πειράσεσθαι προσαναγκάζειν, ὥστε οὐδὲ τούτους, οἵπερ ἂν
βουλεύοιέν τι χρηστόν, παρὰ σφίσι χείρους εἶναι. [8.76.7] Ἀλκι-
βιάδην τε, ἢν αὐτῷ ἄδειάν τε καὶ κάθοδον ποιήσωσιν, ἄσμενον
τὴν παρὰ βασιλέως ξυμμαχίαν παρέξειν. τό τε μέγιστον,
ἢν ἁπάντων σφάλλωνται, εἶναι αὐτοῖς τοσοῦτον ἔχουσι
ναυτικὸν πολλὰς τὰς ἀποχωρήσεις ἐν αἷς καὶ πόλεις καὶ
γῆν εὑρήσουσιν. [8.77.1] τοιαῦτα ἐν ἀλλήλοις ἐκκλησιάσαντες καὶ
παραθαρσύναντες σφᾶς αὐτοὺς καὶ τὰ τοῦ πολέμου παρε-
σκευάζοντο οὐδὲν ἧσσον. οἱ δὲ ἀπὸ τῶν τετρακοσίων
πεμφθέντες ἐς τὴν Σάμον [οἱ δέκα πρεσβευταὶ] ὡς ταῦτα
ἐν τῇ Δήλῳ ἤδη ὄντες ᾐσθάνοντο, ἡσύχαζον αὐτοῦ.

***
[8.73.1] Γιατί στη Σάμο γίνονταν κι όλας πολιτικές ζυμώσεις με σκοπό ν' ανατρέψουν την ολιγαρχία, κ' έτυχε να γίνουν πράματα σαν τ' ακόλουθα ακριβώς τις ημέρες που εγκαταστάθηκαν οι τετρακόσιοι: [8.73.2] Όσοι δηλαδή από τους Σαμίους είχαν προτήτερα επαναστατήσει ενάντια στους αριστοκράτες κ' έκαναν δημοκρατία, κι αργότερα γύρισαν πάλι στην ολιγαρχία, γιατί τους έπεισε ο Πείσανδρος όταν είχε πάει εκεί την πρώτη φορά κ' οι Αθηναίοι, που συνωμοτούσανε στη Σάμο μαζί του, τώρα σχημάτισαν μιαν ομάδα ως τριακόσιοι όλοι μαζί, και σκόπευαν να επιτεθούν ενάντια στους άλλους, με την ιδέα πως ήταν δημοκρατικοί. [8.73.3] Κι άρχισαν με τη δολοφονία του Υπέρβολου, ενός Αθηναίου, που ήταν σιχαμένος άνθρωπος και είχε εξοστρακιστεί, όχι επειδή φοβόταν ο κόσμος την προσωπική του δύναμη και το αξίωμά του, αλλά γιατί ήταν παλιάνθρωπος και ντρόπιαζε την πολιτεία· και τον εσκότωσαν συνεννοημένοι με το Χαρμίνο, έναν από τους στρατηγούς και μερικούς άλλους Αθηναίους που βρίσκονταν στη Σάμο, δίνοντάς τους έτσι εγγύηση για την καλή τους πίστη· κ' έκαναν μαζί κι άλλες τέτοιες άνομες πράξεις, κ' ετοιμάζονταν να χτυπήσουν τους δημοκρατικούς στο σύνολό τους. [8.73.4] Οι δημοκρατικοί όμως το πήραν είδηση κι ανακοίνωσαν τι έμελλε να γίνει στους στρατηγούς Λέοντα και Διομέδοντα (γιατί αυτοί δεν εχώνευαν την ολιγαρχία, επειδή τους τιμούσε ο δημοκρατικός λαός), καθώς και στο Θρασύβουλο και στο Θράσυλλο, που ο πρώτος διοικούσε ένα πολεμικό, κι ο δεύτερος υπηρετούσε σαν πεζοναύτης, καθώς και σ' άλλους, που τους φαίνονταν πως ήταν ανέκαθεν ενάντιοι προς τους συνωμότες και δεν περίμεναν πως θ' αψηφήσουν αυτοί τον ίδιο το χαμό τους και την αποξένωση της Σάμου από την Αθήνα, που εξ αιτίας της και μόνο είχε διατηρηθεί ως τα τότε συγκροτημένη η Αθηναϊκή ηγεμονία. [8.73.5] Αυτοί, όταν τ' άκουσαν, άρχισαν να πιάνουν έναν–ένα στρατιώτη και να τους παρακινούν να μην τ' αφήσουν να συμβούν αυτά· ιδιαίτερα παρότρυναν τους άντρες του πληρώματος της Παράλου, που ήταν όλοι ελεύτεροι πολίτες Αθηναίοι, και που ανέκαθεν εχτρεύονταν την ολιγαρχία, ακόμα κι αν δεν υπήρχε κίντυνος να επιβληθεί· οι στρατηγοί Λέων και Διομέδων επίσης, όποτε ήταν αναγκασμένοι ν' αρμενίσουν γι' αλλού, τους άφηναν μερικά πολεμικά για φρουρά. [8.73.6] Έτσι λοιπόν, όταν έκαναν την επίθεσή τους οι τριακόσιοι, πρόστρεξαν όλοι αυτοί, και ιδίως το πλήρωμα της Παράλου, και νίκησαν oι δημοκρατικοί της Σάμου. Και σκότωσαν κάπου τριάντα από τους τριακόσιους της συνωμοσίας, και τιμώρησαν τους άλλους μ' εξορία· στους άλλους όμως δεν κράτησε έχτρητα ο λαός, και τους άφησε να 'χουν τα ίδια πολιτικά δικαιώματα στη δημοκρατία που ίσχυσε από δω κ' εμπρός.

[8.74.1] Την Πάραλο και τον πλοίαρχό της τον Χαιρέα το γιο του Αρχέστρατου, Αθηναίο πολίτη, που έδειξε μεγάλο ζήλο για τη μεταβολή του πολιτεύματος, τον έστειλαν όσο πιο γρήγορα μπορούσε να πάει, τόσο οι Σάμιοι όσο κ' oι στρατιώτες στην Αθήνα, για να μηνύσει το τι είχε σταθεί· γιατί δεν ήξεραν ακόμα πως οι τετρακόσιοι είχαν καταλάβει την εξουσία. [8.74.2] Κι αμέσως μόλις άραξε αυτός στον Πειραιά έπιασαν οι τετρακόσιοι και φυλάκισαν δυο–τρεις από το πλήρωμα της Παράλου, και τους άλλους, αφού τους πήραν το καράβι τους και τους μετέφεραν πάνω σε άλλο καράβι, μεταγωγικό, τους όρισαν να φυλάγουνε γύρω στην Εύβοια. [8.74.3] Ο Χαιρέας όμως, όταν αντιλήφθηκε την κατάσταση, τους ξέφυγε με κάποιον τρόπο, και γύρισε πίσω στη Σάμο και ανακοίνωσε στους στρατιώτες τα μαντάτα από την Αθήνα, περιγράφοντάς τα με υπερβολές ,σα χειρότερα απ' ό,τι ήταν, πως τάχα τιμωρούν όλους με αλύπητο ξυλοκόπημα, και πως είναι αδύνατο ν' αντιμιλήσει κανείς σ' αυτούς που κατέχουν την εξουσία· κι ακόμα πως προσβάλλουν και βιάζουν τις γυναίκες και τα παιδιά, και πως έχουν δώσει στον εαυτό τους το δικαίωμα, όσων υπηρετούνε στο στρατό της Σάμου, και δεν έχουν τις ίδιες πολιτικές πεποιθήσεις μ' αυτούς, να φυλακίζουν τους συγγενείς τους με το σκοπό, αν οι στρατιώτες δεν τους υπάκουαν, να τους θανατώσουν· κ' έλεγε κι άλλα πολλά, σωριάζοντας το ένα ψέμα πάνω στο άλλο.

[8.75.1] Ακούγοντάς τα οι στρατιώτες μάνιασαν, κ' ήταν έτοιμοι να χτυπήσουν πρωτ' απ' όλα εκείνους που είχαν εγκαταστήσει την ολιγαρχία, και δεύτερο, κι από τους άλλους όσους είχαν πάρει μέρος στη μεταπολίτευση· ύστερα όμως μπήκανε στη μέση οι πιο μετριοπαθείς, και τους εμπόδισαν, και τους ορμήνεψαν να μην καταστρέψουν τα πάντα, την ώρα που οι εχτροί βρίσκονταν κατάντικρύ τους με τα καράβια τους και παραμόνευαν, κ' έτσι κρατήθηκαν. [8.75.2] Ύστερ' απ' αυτά, θέλοντας να μετατρέψουνε φανερά τα πράματα και να κάνουνε σωστή δημοκρατία στη Σάμο, ο Θρασύβουλος ο γιος του Λύκου κι ο Θράσυλλος (γιατί αυτοί οι δυο ήταν περισσότερο από κάθε άλλον οι πρωτεργάτες του αγώνα), έβαλαν όλους τους στρατιώτες να πάρουν τους πιο δεσμευτικούς όρκους, ακόμα περισσότερο κι όσους έρχονταν από την ολιγαρχική παράταξη, πως αλήθεια θα δεχτούνε δημοκρατική διοίκηση και θα μονιάσουνε μεταξύ τους και θα συνεχίσουν ως το τέλος τον πόλεμο ενάντια στους Πελοποννησίους, και πως θα κρατήσουνε ζωντανό το μίσος προς τους τετρακόσιους και δε θα τους στείλουν κανένα μήνυμα για συνδιαλλαγή. [8.75.3] Τους ίδιους όρκους πήραν κι όλοι οι Σαμιώτες που ήταν σε στρατεύσιμη ηλικία, κ' οι στρατιώτες τ' ανακοίνωσαν όλα ανοιχτά στους Σαμιώτες, καθώς και τις πιθανές συνέπειες των αγώνων που αναλάβαιναν, θεωρώντας πως δεν υπάρχει ούτε για κείνους ούτε γι' αυτούς τους ίδιους καμιά πιθανότητα να στραφούν αλλού πουθενά για να σωθούν, αλλά πως θα χαθούν είτε επικρατήσουν οι τετρακόσιοι, είτε οι εχτροί από τη Μίλητο.

[8.76.1] Και την εποχή εκείνη γινότανε σκληρός αγώνας ανάμεσα στις δυο μερίδες, η μια θέλοντας να επιβάλουνε με τη βία τη δημοκρατία στην πολιτεία, η άλλη την ολιγαρχία στο στράτευμα. [8.76.2] Αμέσως μετά την ορκωμοσία έκαναν οι στρατιώτες γενική σύναξη και σ' αυτήν έπαψαν τους στρατηγούς που είχαν προτήτερα κι όσους κυβερνήτες των καραβιών υπόπτευαν, κι όρισαν άλλους στρατηγούς και κυβερνήτες, κι ανάμεσά τους το Θρασύβουλο και το Θράσυλλο. [8.76.3] Και σηκώνονταν διάφοροι κ' έβγαζαν ενθαρρυντικούς λόγους προς τους συντρόφους τους, λέγοντας πως δεν πρέπει να στενοχωριούνται που η πολιτεία αποστάτησε απ' αυτούς. Γιατί οι λιγότεροι είχανε χωριστεί απ' αυτούς, τους περισσότερους, που ήταν κι όλας σε θέση να τα προμηθεύονται όλα ευκολότερα· [8.76.4] γιατί μια κι αυτοί είχαν ολόκληρο το στόλο, θ' ανάγκαζαν τις άλλες πολιτείες που εξουσίαζε η Αθήνα, να εξακολουθήσουν όπως και πριν, να πληρώνουν το φόρο σ' αυτούς, ακριβώς σα να είχαν τη βάση τους στην Αθήνα (γιατί είχαν και μια πολιτεία, τη Σάμο, που δεν ήταν ασήμαντη, αλλά τόσο δυνατή που λίγο έλειψε ν' αφαιρέσει από την Αθήνα την κυριαρχία στη θάλασσα, όταν της έκανε πόλεμο, και οι εχτροί άλλωστε διεξήγαν την άμυνά τους από το ίδιο ορμητήριο όπως και προτήτερα) κι αυτοί οι ίδιοι ήταν πιο άξιοι μια και κατείχαν τα καράβια, να προμηθεύονται ό,τι τους χρειάζεται παρά όσοι κρατούσαν την πολιτεία. [8.76.5] Ακόμα περισσότερο, ακριβώς επειδή αυτοί οι ίδιοι ήταν και προτήτερα εγκαταστημένοι στη Σάμο, ήταν οι Αθηναίοι κύριοι των προσβάσεων στον Πειραιά, και τώρα, αν δε θελήσουν να τους δώσουν πίσω την πολιτεία, θα καταντήσουν σε τέτοιο σημείο, που αυτοί, το στρατόπεδο, να είναι περισσότερο σε θέση να τους κλείσουν τους θαλάσσιους δρόμους, παρά ν' αποκλειστούν απ' αυτούς. [8.76.6] Έλεγαν επίσης πως πολύ λίγο, και σχεδόν διόλου, δεν είχαν ανάγκη την πολιτεία για να νικήσουν τους αντιπάλους, και πως δεν είχανε χάσει τίποτα, αφού όσοι κρατούσαν την πολιτεία ούτε χρήματα είχαν πια να τους στείλουν, ούτε καμιά σωστή απόφαση, που είναι το μόνο πράμα με το οποίο η πολιτεία κυριαρχεί πάνω στο στρατό. Αλλά και σ' αυτό, στις σωστές αποφάσεις, βρίσκονταν εκείνοι στο άδικο, αφού είχαν καταργήσει το πατροπαράδοτο πολίτευμα, αυτοί όμως, οι στρατιώτες, το διατηρούν, και θα πασκίσουν ν' αναγκάσουν και τους άλλους να πιστέψουνε σ' αυτό. Έτσι λοιπόν ούτε οι δικοί τους, που μπορούσαν να δώσουν τίμιες συμβουλές, ήταν χειρότεροι από τους πολιτικούς στην Αθήνα. [8.76.7] Κι ο Αλκιβιάδης, αν του δώσουν αμνηστεία και του υποσχεθούν να τον φέρουν πίσω στην πατρίδα, πρόθυμα θα τους προμηθέψει τη συμμαχία του Πέρση βασιλιά. Το μεγαλύτερο πλεονέκτημα απ' όλα είναι όμως, είπαν, πως και σ' ολ' αυτά αν αποτύχουν, εφόσο έχουν τόσο μεγάλο στόλο, θα υπάρξουν πολλοί τόποι, όπου θα μπορέσουν ν' αποσυρθούν, κι όπου θα βρουν και πολιτείες και γη.

[8.77.1] Αφού λοιπόν συσκέφτηκαν για ολ' αυτά στη σύναξη, κ' εγκαρδιώθηκαν έτσι ο ένας από τον άλλον, εξακολούθησαν να προετοιμάζονται για τον πόλεμο με τον ίδιο ζήλο όπως και πριν. Εκείνοι πάλι που είχανε στείλει οι τετρακόσιοι στη Σάμο, όταν τα έμαθαν ολ' αυτά στη Δήλο, όπου είχανε φτάσει, έμειναν εκεί χωρίς να κάνουν άλλη ενέργεια.