Ο μηχανισμός αφομοίωσης ενός νέου μοντέλου συμπεριφοράς

Ακολουθεί μία αποκρυφιστική ιστορία, πρωταγωνιστές της οποίας είναι πίθηκοι μπανάνες και ιδιαιτέρως μοχθηροί ερευνητές: Τη δεκαετία του ’60, φημολογείται ότι διεξήχθη ένα πείραμα: τοποθετήθηκε μια σκάλα μέσα σ’ ένα κλουβί που βρισκόταν σε κάποιο εργαστήριο, με μπανάνες να κρέμονται δελεαστικά από την οροφή. Μέσα στο κλουβί αφέθηκαν πολλοί πίθηκοι και, όπως ήταν αναμενόμενο, όρμησαν προς τη σκάλα, παλεύοντας για το έπαθλο. Όταν όμως ο γρηγορότερος πίθηκος άπλωνε το χέρι για να δρέψει την ανταμοιβή του, μια δυσάρεστη έκπληξη περίμενε αυτόν και όλους τους άλλους πιθήκους. Συγκεκριμένα, κάθε ο πίθηκος άπλωνε το χέρι για να πιάσει το φρούτο, έθετε σε λειτουργία έναν ψεκαστήρα που έριχνε παγωμένο νερό σε όλο το μήκος του κλουβιού, τιμώντας με αυτό τον τρόπο όλους τους πιθήκους και όχι μόνο εκείνον που είχε επιτύχει τον στόχο του. Οι πίθηκοι σύντομα έμαθαν ότι το να ανεβαίνουν στη σκάλα και να προσπαθούν να φτάσουν τις μπανάνες ήταν κακή ιδέα, οπότε παρέμειναν καθισμένοι νωθρά στο πάτωμα του κλουβιού. Τότε οι επιστήμονες έκαναν κάτι ενδιαφέρον. Έβγαλαν έναν από τους απαθείς πιθήκους από το κλουβί και έβαλαν μέσα ένα καινούργιο μέλος.

Φυσικά, ο νεόφερτος όρμησε με ενθουσιασμό προς τη σκάλα, κάπως έκπληκτος που οι υπόλοιποι πίθηκοι κάθονταν απλώς χωρίς να προσπαθούν να φάνε τις μπανάνες. Η αντίδραση των πιθήκων που είχαν απομείνει στο κλουβί ήταν και πάλι σχετικά προβλέψιμη: και ο νεόφερτος ανέβαινε στη σκάλα, πήδηξαν όλοι πάνω του και τον εμπόδισαν με επιθετικό τρόπο να φτάσει στο φρούτο, ενώ ταυτόχρονα απέφευγαν να το φτάσουν οι ίδιοι.

Ο νεόφερτος δεν καταλάβαινε την αιτία αυτής της επιθετικής συμπεριφοράς, αλλά πήρε το μάθημα ότι το να ανέβει στη σκάλα δεν ήταν έξυπνη κίνηση. Οι ερευνητές συνέχισαν να αλλάζουν τους πιθήκους που βρίσκονταν μέσα στο κλουβί βγάζοντας έξω αυτούς που ανήκαν στην πρώτη ομάδα και αντικαθιστώντας τους με άλλους. Κάθε φορά συνέβαινε το ίδιο, καθώς το ζώο που κυνηγούσε το έπαθλο δεχόταν επίθεση. Η πιο εκπληκτική διαπίστωση ήταν ότι συνέβη το ίδιο ακριβώς ακόμη και όταν κανένας από τους πρώτους πιθήκους δεν είχε μείνει μέσα στο κλουβί όπου υπήρχαν μόνο πίθηκοι που δεν είχαν ζήσει την εμπειρία του κρύου νερού.

Φαίνεται ότι το μάθημα που είχαν πάρει -να μην ανεβαίνουν στη σκάλα- είχε γίνει ένας επιτακτικός κανόνας που επηρέαζε τη συμπεριφορά των πιθήκων προς τους νεόφερτους. Επιτίθεντο σε κάθε νέο πίθηκο που προσπαθούσε να ανέβει στη σκάλα, παρά το γεγονός ότι δε γνώριζαν γιατί το έκαναν.

Υπάρχει μια διαφωνία σχετικά με το αν αυτό το πείραμα έλαβε πραγματικά χώρα και η πηγή που παρατίθεται συνήθως για να το υποστηρίξει αφορά στην πραγματικότητα κάτι εντελώς διαφορετικό. Ωστόσο, όπως τόσο όμορφα το έθεσε ο φιλόσοφος του δεκάτου έκτου αιώνα Τζορντάνο Μπρούνο, se non e vero, e molto ben trovato. Ακόμη κι αν το πείραμα με τους πιθήκους και τη σκάλα δεν έγινε ποτέ, ο πραγματικός μηχανισμός εκμάθησης της συμπεριφοράς συγκεκριμένων ομάδων έχει ευρεία εφαρμογή και επηρεάζει τον καθένα μας χωριστά.

Το φαινόμενο που βρίσκεται πίσω από αυτό τον μηχανισμό λέγεται πολιτιστική ενσωμάτωση -ή αφομοίωση ενός νέου μοντέλου συμπεριφοράς.