ΠΛΑΤΩΝ: Μενέξενος (238b-240a)

Γεννηθέντες δὲ καὶ παιδευθέντες οὕτως οἱ τῶνδε πρόγονοι ᾤκουν πολιτείαν κατασκευασάμενοι, ἧς ὀρθῶς ἔχει διὰ [238c] βραχέων ἐπιμνησθῆναι. πολιτεία γὰρ τροφὴ ἀνθρώπων ἐστίν, καλὴ μὲν ἀγαθῶν, ἡ δὲ ἐναντία κακῶν. ὡς οὖν ἐν καλῇ πολιτείᾳ ἐτράφησαν οἱ πρόσθεν ἡμῶν, ἀναγκαῖον δηλῶσαι, δι᾽ ἣν δὴ κἀκεῖνοι ἀγαθοὶ καὶ οἱ νῦν εἰσιν, ὧν οἵδε τυγχάνουσιν ὄντες οἱ τετελευτηκότες. ἡ γὰρ αὐτὴ πολιτεία καὶ τότε ἦν καὶ νῦν, ἀριστοκρατία, ἐν ᾗ νῦν τε πολιτευόμεθα καὶ τὸν ἀεὶ χρόνον ἐξ ἐκείνου ὡς τὰ πολλά. καλεῖ δὲ ὁ μὲν αὐτὴν [238d] δημοκρατίαν, ὁ δὲ ἄλλο, ᾧ ἂν χαίρῃ, ἔστι δὲ τῇ ἀληθείᾳ μετ᾽ εὐδοξίας πλήθους ἀριστοκρατία. βασιλῆς μὲν γὰρ ἀεὶ ἡμῖν εἰσιν· οὗτοι δὲ τοτὲ μὲν ἐκ γένους, τοτὲ δὲ αἱρετοί· ἐγκρατὲς δὲ τῆς πόλεως τὰ πολλὰ τὸ πλῆθος, τὰς δὲ ἀρχὰς δίδωσι καὶ κράτος τοῖς ἀεὶ δόξασιν ἀρίστοις εἶναι, καὶ οὔτε ἀσθενείᾳ οὔτε πενίᾳ οὔτ᾽ ἀγνωσίᾳ πατέρων ἀπελήλαται οὐδεὶς οὐδὲ τοῖς ἐναντίοις τετίμηται, ὥσπερ ἐν ἄλλαις πόλεσιν, ἀλλὰ εἷς ὅρος, ὁ δόξας σοφὸς ἢ ἀγαθὸς εἶναι κρατεῖ καὶ ἄρχει. [238e] αἰτία δὲ ἡμῖν τῆς πολιτείας ταύτης ἡ ἐξ ἴσου γένεσις. αἱ μὲν γὰρ ἄλλαι πόλεις ἐκ παντοδαπῶν κατεσκευασμέναι ἀνθρώπων εἰσὶ καὶ ἀνωμάλων, ὥστε αὐτῶν ἀνώμαλοι καὶ αἱ πολιτεῖαι, τυραννίδες τε καὶ ὀλιγαρχίαι· οἰκοῦσιν οὖν ἔνιοι μὲν δούλους, οἱ δὲ δεσπότας ἀλλήλους νομίζοντες· ἡμεῖς δὲ καὶ οἱ ἡμέτεροι, [239a] μιᾶς μητρὸς πάντες ἀδελφοὶ φύντες, οὐκ ἀξιοῦμεν δοῦλοι οὐδὲ δεσπόται ἀλλήλων εἶναι, ἀλλ᾽ ἡ ἰσογονία ἡμᾶς ἡ κατὰ φύσιν ἰσονομίαν ἀναγκάζει ζητεῖν κατὰ νόμον, καὶ μηδενὶ ἄλλῳ ὑπείκειν ἀλλήλοις ἢ ἀρετῆς δόξῃ καὶ φρονήσεως.
Ὅθεν δὴ ἐν πάσῃ ἐλευθερίᾳ τεθραμμένοι οἱ τῶνδέ γε πατέρες καὶ οἱ ἡμέτεροι καὶ αὐτοὶ οὗτοι, καὶ καλῶς φύντες, πολλὰ δὴ καὶ καλὰ ἔργα ἀπεφήναντο εἰς πάντας ἀνθρώπους [239b] καὶ ἰδίᾳ καὶ δημοσίᾳ, οἰόμενοι δεῖν ὑπὲρ τῆς ἐλευθερίας καὶ Ἕλλησιν ὑπὲρ Ἑλλήνων μάχεσθαι καὶ βαρβάροις ὑπὲρ ἁπάντων τῶν Ἑλλήνων. Εὐμόλπου μὲν οὖν καὶ Ἀμαζόνων ἐπιστρατευσάντων ἐπὶ τὴν χώραν καὶ τῶν ἔτι προτέρων ὡς ἠμύναντο, καὶ ὡς ἤμυναν Ἀργείοις πρὸς Καδμείους καὶ Ἡρακλείδαις πρὸς Ἀργείους, ὅ τε χρόνος βραχὺς ἀξίως διηγήσασθαι, ποιηταί τε αὐτῶν ἤδη καλῶς τὴν ἀρετὴν ἐν μουσικῇ ὑμνήσαντες εἰς πάντας μεμηνύκασιν· ἐὰν οὖν ἡμεῖς [239c] ἐπιχειρῶμεν τὰ αὐτὰ λόγῳ ψιλῷ κοσμεῖν, τάχ᾽ ἂν δεύτεροι φαινοίμεθα. ταῦτα μὲν οὖν διὰ ταῦτα δοκεῖ μοι ἐᾶν, ἐπειδὴ καὶ ἔχει τὴν ἀξίαν· ὧν δὲ οὔτε ποιητής πω δόξαν ἀξίαν ἐπ᾽ ἀξίοις λαβὼν ἔχει ἔτι τέ ἐστιν ἐν ἀμνηστίᾳ, τούτων πέρι μοι δοκεῖ χρῆναι ἐπιμνησθῆναι ἐπαινοῦντά τε καὶ προμνώμενον ἄλλοις ἐς ᾠδάς τε καὶ τὴν ἄλλην ποίησιν αὐτὰ θεῖναι πρεπόντως τῶν πραξάντων. ἔστιν δὲ τούτων ὧν λέγω [239d] πρῶτα· Πέρσας ἡγουμένους τῆς Ἀσίας καὶ δουλουμένους τὴν Εὐρώπην ἔσχον οἱ τῆσδε τῆς χώρας ἔκγονοι, γονῆς δὲ ἡμέτεροι, ὧν καὶ δίκαιον καὶ χρὴ πρῶτον μεμνημένους ἐπαινέσαι αὐτῶν τὴν ἀρετήν. δεῖ δὴ αὐτὴν ἰδεῖν, εἰ μέλλει τις καλῶς ἐπαινεῖν, ἐν ἐκείνῳ τῷ χρόνῳ γενόμενον λόγῳ, ὅτε πᾶσα μὲν ἡ Ἀσία ἐδούλευε τρίτῳ ἤδη βασιλεῖ, ὧν ὁ μὲν πρῶτος Κῦρος ἐλευθερώσας Πέρσας τοὺς αὑτοῦ πολίτας τῷ αὑτοῦ φρονήματι [239e] ἅμα καὶ τοὺς δεσπότας Μήδους ἐδουλώσατο καὶ τῆς ἄλλης Ἀσίας μέχρι Αἰγύπτου ἦρξεν, ὁ δὲ ὑὸς Αἰγύπτου τε καὶ Λιβύης ὅσον οἷόν τ᾽ ἦν ἐπιβαίνειν, τρίτος δὲ Δαρεῖος πεζῇ μὲν μέχρι Σκυθῶν τὴν ἀρχὴν ὡρίσατο, ναυσὶ δὲ τῆς τε [240a] θαλάττης ἐκράτει καὶ τῶν νήσων, ὥστε μηδὲ ἀξιοῦν ἀντίπαλον αὐτῷ μηδένα εἶναι· αἱ δὲ γνῶμαι δεδουλωμέναι ἁπάντων ἀνθρώπων ἦσαν· οὕτω πολλὰ καὶ μεγάλα καὶ μάχιμα γένη καταδεδουλωμένη ἦν ἡ Περσῶν ἀρχή.

***
Έτσι γεννημένοι και παιδευμένοι οι πρόγονοι των νεκρών ετούτων ηρώων κατοίκησαν κι έζησαν στη χώρα αυτή κι εθεμέλιωσαν και οργάνωσαν την πολιτεία ετούτη, που για το πολίτευμά της σωστό είναι τώρα και πρέπει [238c] να μιλήσω με λίγα λόγια. Γιατί στ᾽ αληθινά η πολιτεία είναι τροφός και παιδαγωγός των ανθρώπων και η ωραία πολιτεία πλάθει τους ωραίους και ηρωικούς ανθρώπους και η κακή τους κακούς. Είναι ανάγκη λοιπόν να δείξω πως οι προγονοί μας έζησαν κι αναθράφτηκαν μέσα σε ωραία πολιτεία και χάρη σ᾽ αυτή και στους θεσμούς της κι εκείνοι έγιναν ήρωες και οι απόγονοί τους της δίκης μας εποχής, που απ᾽ αυτούς κατάγονται και οι νεκροί τούτοι εδώ. Γιατί το πολίτευμά μας ήτανε τωόντι και σ᾽ εκείνους τους καιρούς και είναι και τώρα ακόμα στα χρόνια μας το ίδιο, η αριστοκρατία. Με το πολίτευμα αυτό κυβερνιέται η πολιτεία μας στις ήμερες μας κι εκυβερνήθηκε σχεδόν πάντα και στα περισσότερα χρόνια της ιστορίας της από τους παμπάλαιους εκείνους καιρούς. Την πολιτεία μας άλλοι χαρακτηρίζουν [238d] ως δημοκρατία, άλλοι όμως μ᾽ άλλο όνομα, όποιο αρέσει στον καθένα, στην πραγματικότητα όμως είναι η πολιτεία που σ᾽ αυτήν κυβερνούνε οι άριστοι με τη φωτισμένη θέληση κι έγκριση του λαού. Άρχοντες έχει βέβαια η πολιτεία μας πάντα. Και οι άρχοντές μας παίρνουν την εξουσία στα χέρια τους, είτε κληρονομικά, είτε μ᾽ εκλογή απ᾽ το λαό. Κυρίαρχος στην πολιτεία μας είναι μοναχά ο λαός και ο λαός είναι αυτός που δίνει και τ᾽ αξιώματα και την εξουσία σ᾽ εκείνους που αναδείχνονται ολοένα στη ζωή ως άριστοι στα μάτια του λαού. Με το ίδιο πνεύμα στην πολιτεία μας κανένας δεν κωλύεται ούτε απ᾽ την κακή κι ασθενική φυσική διάπλασή του ούτε απ᾽ τη φτώχεια ούτε απ᾽ την κοινωνική αφάνεια της γενιάς του να καταλάβει και τα πιο ψηλά πολιτικά αξιώματα και να κυβερνήσει το λαό κι ούτε σ᾽ εμάς όποιος έχει τ᾽ αντίθετα πλεονεκτήματα είναι δυνατό ν᾽ αναδειχτεί μονάχα χάρη σ᾽ αυτά, όπως συμβαίνει στις άλλες πόλεις. Στη χώρα ετούτη εδώ ένας μόνο όρος ισχύει ως πανυπέρτατος νόμος, την εξουσία παίρνει στα χέρια του και κυβερνάει την πολιτεία μονάχα εκείνος που αναδείχνεται στη ζωή, κατά την κρίση του λαού, ως σοφός ή ενάρετος και δημιουργικός άνθρωπος. [238e] Και το βαθύτερο αίτιο του πολιτεύματός μας αυτού είναι τ᾽ ότι στην πραγματικότητα γεννιόμαστε απ᾽ τη φύση όλοι ίσοι μεταξύ μας. Όλες οι άλλες πολιτείες είναι συγκροτημένες από κάθε λογής διαφορετικά κι ανόμοια από φυλετική άποψη στοιχεία και γι᾽ αυτό και τα πολιτεύματά τους είναι ανώμαλα και δε βασίζονται στην αρχή της πολιτικής ισότητας όλων των πολιτών, αλλ᾽ είναι και τυραννικά και ολιγαρχικά πολιτεύματα. Για το λόγο αυτό σ᾽ όλες τις άλλες πολιτείες ένα μέρος από τους πολίτες τους, οι λίγοι, θεωρούν όλους τους άλλους ως δούλους τους και οι άλλοι, οι πολλοί, θεωρούν τους λίγους ως δεσπότες και τυράννους τους. Εμείς όμως κι όλοι οι δικοί μας, [239a] επειδή είμαστε γεννημένοι όλοι από μια μάνα κι είμαστε στ᾽ αληθινά αδερφοί, δεν έχουμε την αξίωση να είμαστε ούτε δούλοι κανενός, ούτε και δεσπότες των άλλων, αλλ᾽ η φυσική ισογονία μας μας αναγκάζει να ζητάμε και την πολιτική ισότητά μας κατά το νόμο και δεν αναγνωρίζουμε ως άρχοντές μας άξιους να μας κυβερνήσουν παρά μονάχα τους αρίστους, εκείνους που αναδείχνονται στην κοινή συνείδηση όλου του λαού με τις πνευματικές και ηθικές αρετές τους, τη γνώση και τη δημιουργικότητα και τη χρηστότητα.
Γι᾽ αυτούς λοιπόν τους λόγους οι πατέρες των αντρών τούτων και δικοί μας πατέρες και οι ίδιοι οι νεκροί ετούτοι, μεγαλωμένοι και αναθρεμμένοι μέσα σε απόλυτη ελευθερία και γεννημένοι από ήρωες ωραίοι και ηρωικοί, έλαμψαν σ᾽ όλο τον κόσμο με τ᾽ αντραγαθήματά τους και κατόρθωσαν πολλά ηρωικά και θαυμαστά έργα, [239b] τόσο στον ιδιωτικό τους, όσο και στο δημόσιο βίο, γιατί επίστευαν πως είχαν ως υπέρτατο χρέος τους να μάχονται και εναντίον Ελλήνων για τη λευτεριά Ελλήνων και εναντίον των βαρβάρων για τη λευτεριά όλου του ελληνικού έθνους. Τώρα τους πολέμους των προγόνων μας εναντίον του Ευμόλπου και των Αμαζόνων και των άλλων παλαιότερων εχθρών μας, επιδρομέων όλων εναντίον της χώρας μας, ως και τους πολέμους τους εναντίον των Θηβαίων με συμμάχους τους Αργείους και εναντίον των Αργείων με συμμάχους τους Ηρακλείδες, για να διηγηθώ όπως πρέπει και αξίζει, και ο καιρός δε με παίρνει και οι ποιητές έχουν ήδη τραγουδήσει μεγαλόπρεπα κι έχουν εξυμνήσει σ᾽ όλο τον κόσμο τις πολεμικές αρετές τους. Εάν λοιπόν επιχειρήσουμε εμείς [239c] να υμνήσουμε τα ίδια ηρωικά πολεμικά κατορθώματά τους με το φτωχό πεζό λόγο μας, ίσως να φανούμε κατώτεροί τους. Γι᾽ αυτό το λόγο πιστεύω πως πρέπει τώρα ν᾽ αφήσω και να μην εξυμνήσω τα κατορθώματα αυτά, αφού άλλωστε τα ᾽χουν ήδη τραγουδήσει οι ποιητές μας όπως άξιζαν. Αλλ᾽ εκτός από τα έργα αυτά υπάρχουν κι άλλα μεγάλα και θαυμαστά ηρωικά έργα, που θα ᾽πρεπε να ᾽χουν ήδη υμνηθεί, αλλ᾽ όμως κανείς δεν ύμνησε ως τώρα ποιητής όπως έπρεπε και δεν εδοξάστηκε απ᾽ αυτά με τη δόξα που θα μπορούσε ν᾽ αποχτήσει εγκωμιάζοντάς τα αντάξιά τους· τα έργα αυτά, που είναι ακόμα παρθένα γης για τον άξιο εγκωμιαστή, έχω χρέος κι εγώ ο ίδιος να τα εξυμνήσω με το λόγο μου κι άλλους να παρακινήσω να τα εξυμνήσουν σ᾽ ωδές κι άλλα λογής λογής ποιήματα μ᾽ εγκώμια αντάξια στους ήρωές τους που τα επραγματοποίησαν. Και τα σπουδαιότατα από τα έργα αυτά που ᾽χω στο νου μου είναι αυτά που θ᾽ αρχίσω να μνημονεύω [239d] αμέσως τώρα δα: Τους Πέρσες, που είχαν καταχτήσει και υποτάξει κάτω απ᾽ το ζυγό τους όλη την Ασία κι άρχιζαν να υποδουλώνουν και την Ευρώπη, εσταμάτησαν στο καταχτητικό έργο τους όλου του κόσμου της γης αυτής τα βλαστάρια, οι δικοί μας πατέρες. Γι᾽ αυτό δίκαιο είναι κι έχουμε χρέος πρώτους να τους μνημονεύσουμε και να εγκωμιάσουμε τον ηρωισμό τους. Κι αν μάλιστα μέλλουμε να εγκωμιάσουμε τους πατέρες μας όπως πρέπει και αξίζει στ᾽ αντραγαθήματά τους, πρέπει να ιδούμε την αρετή τους σ᾽ όλο της το ύψος και μεγαλείο ανατρέχοντας με τη σκέψη μας στον καιρό εκείνο, που όλη η Ασία ήταν ήδη σκλάβα κάτου απ᾽ τον τρίτο Πέρση βασιλιά. Ο πρώτος βασιλιάς της Περσίας, ο Κύρος, αφού ελευτέρωσε τους συμπατριώτες του, τους Πέρσες, απ᾽ το ζυγό των Μήδων, με το πολεμικό μένος του και τους πολεμικούς άθλους του [239e] υποδούλωσε και τους δεσπότες της πατρίδας του, τους Μήδους, κι όλη την άλλη Ασία ως την Αίγυπτο. Ο γιος έπειτα του Κύρου κατάχτησε όλη τη χώρα της Αιγύπτου και της Λιβύης, που μπόρεσε να πατήσει και να καταλάβει ο στρατός του. Ο τρίτος πάλι βασιλιάς των Περσών, ο Δαρείος, κατόρθωσε απ᾽ το ένα μέρος με το στρατό του να καταχτήσει όλες τις χώρες που φτάνουν ως τη χώρα των Σκυθών, απ᾽ το άλλο μέρος με το στόλο του [240a] να κυριαρχήσει σ᾽ όλες τις θάλασσες και να υποδουλώσει κι όλα τα νησιά, ώστε να μην τολμάει κανένας πια να σηκώσει κεφάλι ενάντιά του. Ο νους και η καρδιά όλου του κόσμου είχαν δουλωθεί. Τόσα πολλά και μεγάλα και πολεμικά έθνη είχε κατορθώσει η αυτοκρατορία των Περσών να σκλαβώσει κάτω απ᾽ το ζυγό της και τον τυραννικό δεσποτισμό της.