Μακεδονία εν μύθοις φθεγγομένη: Μύθοι τοπικοί

Με τον όρο «τοπικοί» μύθοι εννοούμε αφηγήσεις που εμφανίζονται και αφορούν αποκλειστικά στον μακεδονικό χώρο λ.χ. για προσωποποιημένους ποταμούς, για την ίδρυση πόλεων, για πρόσωπα του μυθικού ή ιστορικού παρελθόντος, που όμως έχουν περάσει στη σφαίρα του μύθου και των οποίων η δράση και οι περιπέτειες σημαδεύουν την ιστορία μιας περιοχής, όπως λ.χ. του Ορφέα στο Δίον και στους γύρω ποταμούς.

I. Θέσεις

Διάφορες θέσεις ονομάζονται από τους ιδρυτές τους, ιστορικά πρόσωπα (Κασσάνδρεια* < Κάσσανδρος, Αντιγόνεια** < Αντίγονος Γονατάς) ή του μύθου. Οι μύθοι που αιτιολογούν ονομασίες περιοχών (Μακεδονία, Ποτίδαια, Αίνεια, Ηράκλεια, Λητή, Θέρμη, Κισσός κτλ.) και σχετίζονται με την ίδρυσή τους ονομάζονται αιτιολογικοί ή ιδρυτικοί.

Από τις ενδεικτικές αναφορές που θα επιχειρήσουμε σε διάφορες θέσεις προκύπτει το συμπέρασμα ότι: α) άλλα από τα ονόματα εντάσσονται στα στοιχεία που προηγούνται του β’ αποικισμού και φανερώνουν ρίζες εντοπιότητας (π.χ. Αξιός, Αίνεια, Φλέγρα)· β)  άλλα πάλι (π.χ. Λητή, Απολλωνία, Δίκαια ή Δικαία) προέκυψαν μετά τον αποικισμό και φανερώνουν ελληνική προέλευση, με την έννοια της μετά-ομηρικής πραγματικότητας. Οι γενιές μετά τη μακεδονική κυριαρχία αφενός εγκολπώθηκαν τα τοπωνύμια του παρελθόντος, ως στοιχεία της δικής τους παράδοσης, αφετέρου υιοθέτησαν τις θρησκευτικές παραδόσεις των αποίκων, οι οποίοι συνήθιζαν να ονομάζουν τις καινούριες εγκαταστάσεις από τον κυρίαρχο θεό της μητρόπολής τους. Ενδεικτικό παράδειγμα αποτελεί η Ποτίδαια, ο ναυτικός χαρακτήρας της οποίας έκανε δυνατή την ονομασία αυτή σε μια περιοχή, όπου ο ρόλος του θεού Ποσειδώνα ήταν από παλιά –πριν τον β’ αποικισμό– δεδομένος.
-----------------------------
*Κασσάνδρεια [Χάρτης]
Πρόκειται για την αρχαία Ποτίδαια, που ιδρύθηκε γύρω στο 600 π.X. από Kορινθίους αποίκους. Ερημώθηκε το 356 π.X. από τον Φίλιππο B' και επανιδρύθηκε από τον Kάσσανδρο το 316/5 π.X., οπότε και μετονομάστηκε σε Κασσάνδρεια. Στον ισθμό που συνδέει τη χερσόνησο της Κασσάνδρας με τη Χαλκιδική ανοίχθηκε, ίσως από τον Kάσσανδρο, διώρυγα (μήκους 1.250 μ. πλάτους 40 μ., βάθους 8 μ.) για να διευκολύνει τη ναυσιπλοΐα.


**Αντιγόνεια [Χάρτης]
Πόλη, την οποία ίδρυσε το 280 π.Χ. ο Μακεδόνας βασιλιάς Αντίγονος Γονατάς, στην περιοχή της σημερινής Ν. Καλλικράτειας, για να δοξάσει το όνομά του.