Richard Dawkins: Η Θεωρία της Εστιγμένης Ισορροπίας

Υπάρχουν άνθρωποι που επιθυμούν απεγνωσμένα να μην είναι υποχρεωμένοι να πιστεύουν στο δαρβινισμό. Οι άνθρωποι αυτοί μπορούν να χωριστούν σε τρεις βασικές κατηγορίες.

Στην πρώτη ανήκουν εκείνοι που για θρησκευτικούς λόγους θα ήθελαν η ίδια η εξέλιξη να μην είναι αληθής.

 

Στη δεύτερη ανήκουν εκείνοι που δεν έχουν κανένα λόγο να αρνηθούν ότι η εξέλιξη συνέβη πραγματικά, αλλά συχνά για πολιτικούς ή ιδεολογικούς λόγους βρίσκουν ενοχλητικό το μηχανισμό της εξέλιξης όπως περιγράφεται από τη θεωρία του Δαρβίνου. Από αυτούς, μερικοί βρίσκουν την ιδέα της φυσικής επιλογής απαράδεκτα σκληρή και ανελέητη· άλλοι τη συγχέουν με το τυχαίο, στο οποίο δίνουν την έννοια του «χωρίς νόημα», με αποτέλεσμα να πιστεύουν ότι η θεωρία προσβάλλει την αξιοπρέπειά τους· και άλλοι πάλι συγχέουν το δαρβινισμό με τον κοινωνικό δαρβινισμό, ο οποίος έχει ρατσιστικά και άλλα απαράδεκτα χαρακτηριστικά.

 

Στην τρίτη κατηγορία ανήκουν εκείνοι στους οποίους απλούστατα αρέσει να βλέπουν εδραιωμένες καταστάσεις να ανατρέπονται -σ’ αυτούς συμπεριλαμβάνονται πολλοί από τους εργαζόμενους στα μαζικά μέσα ενημέρωσης-, ίσως επειδή βρίσκουν κάποιο θέμα για να γράψουν στις εφημερίδες τους. Και ο δαρβινισμός είναι αρκετά εδραιωμένος και σεβαστός ώστε να τους βάζει σε πειρασμό.

 

Όποιο κι αν είναι το κίνητρο, το αποτέλεσμα είναι το ίδιο: αν κάποιος αξιοσέβαστος επιστήμονας ψιθυρίσει έστω και το παραμικρό αρνητικό υπονοούμενο για κάποια λεπτομέρεια της δαρβινικής θεωρίας, οι αντίπαλοί της σπεύδουν να μεγαλοποιήσουν το γεγονός σε βαθμό εντελώς δυσανάλογο προς την ουσιαστική του σημασία. Ο ζήλος που χαρακτηρίζει αυτή την προσπάθεια είναι τόσο μεγάλος, ώστε θα έλεγε κανείς ότι υπάρχει κάποιος ισχυρός ενισχυτής που είναι συνδεδεμένος με ένα καλορυθμισμένο μικρόφωνο το οποίο «αφουγκράζεται» επιλεκτικά οποιαδήποτε δήλωση μοιάζει έστω και στο ελάχιστο να εναντιώνεται στο δαρβινισμό.

 

Αυτή η κατάσταση είναι εξαιρετικά ενοχλητική, γιατί τα σοβαρά επιχειρήματα και η σοβαρή κριτική αποτελούν ένα ζωτικό και σημαντικό μέρος κάθε επιστήμης, και θα ήταν τραγικό αν οι επιστήμονες ένιωθαν την ανάγκη να φιμώνουν τον εαυτό τους εξαιτίας των μικροφώνων. Δεν χρειάζεται να πούμε βέβαια ότι ο ενισχυτής, αν και πανίσχυρος, δεν είναι υψηλής πιστότητας: υπάρχει μεγάλη παραμόρφωση!

 

Ένας επιστήμονας που ψιθυρίζει επιφυλακτικά μερικούς ελάχιστους ενδοιασμούς για κάποιο λεπτό σημείο του δαρβινισμού, κινδυνεύει να ακούσει τα ίδια του τα λόγια, παραμορφωμένα σε τέτοιο βαθμό ώστε πλέον να μην αναγνωρίζονται, να μεταδίδονται με εκκωφαντική ένταση από τα μεγάφωνα που περίμεναν αυτήν ακριβώς την ευκαιρία.

Ο Eldredge και ο Gould δεν ψιθυρίζουν φωνάζουν, και μάλιστα με ευφράδεια και δύναμη! Αυτά που φωνάζουν περιέχουν συχνά πολύ λεπτά νοήματα, αλλά το μήνυμα που μεταδίδεται τελικά είναι ότι υπάρχει κάποιο λάθος στη θεωρία του Δαρβίνου. Αλληλούια, «οι επιστήμονες» το είπαν μόνοι τους! Ο επιμελητής του Biblical Creation (Βιβλική δημιουργία) έχει γράψει:

Είναι αναμφίβολο ότι η αξιοπιστία της θρησκευτικής και επιστημονικής μας θέσης έχει ενισχυθεί σε μεγάλο βαθμό από την πρόσφατη πτώση του ηθικού των νεοδαρβινιστών. Είναι κάτι που θα πρέπει να το εκμεταλλευτούμε στο έπακρο.

Ο Eldredge και ο Gould έχουν πολεμήσει και οι δύο γενναία στη μάχη ενάντια στον άξεστο δημιουργισμό. Έχουν διαμαρτυρηθεί για τον εσφαλμένο τρόπο με τον οποίο χρησιμοποιήθηκαν τα λόγια τους, αλλά διαπίστωσαν ξαφνικά ότι γι’ αυτό το μέρος τού μηνύματος τους, τα μικρόφωνα έπαψαν ξαφνικά να λειτουργούν. Τους κατανοώ απόλυτα, γιατί είχα κι εγώ μια παρόμοια εμπειρία, με ένα διαφορετικό είδος μικροφώνων. Στη δική μου περίπτωση είχαν πολιτικό και όχι θρησκευτικό προσανατολισμό.

 

Εκείνο που πρέπει να κάνουμε τώρα είναι να πούμε δυνατά και καθαρά την αλήθεια: η θεωρία της εστιγμένης ισορροπίας βρίσκεται σαφώς μέσα στα πλαίσια της νεοδαρβινικής σύνθεσης, και πάντοτε βρισκόταν. Θα χρειαστεί καιρός για να διορθωθούν οι ζημιές που έγιναν από τις υπερβολικές ρητορείες, αλλά θα διορθωθούν.
 

Η θεωρία της εστιγμένης ισορροπίας θα πάρει τις σωστές αναλογίες της και θα θεωρηθεί ως μια ενδιαφέρουσα αλλά μικρή πτυχή πάνω στην επιφάνεια της νεοδαρβινικής θεωρίας. Σίγουρα δεν δικαιολογεί καμιά «πτώση του ηθικού» των νεοδαρβινιστών, ούτε και δικαιολογεί με κανέναν τρόπο τον ισχυρισμό του Gould ότι η συνθετική θεωρία (ένα άλλο όνομα του νεοδαρβινισμού) «είναι ουσιαστικά νεκρή». Μια αντίστοιχη αντίδραση θα ήταν αν η ανακάλυψη ότι η Γη δεν είναι τέλεια σφαίρα αλλά ένα ελαφρά πεπλατυσμένο σφαιροειδές διατυμπανιζόταν με τον τίτλο:

Ο ΚΟΠΕΡΝΙΚΟΣ ΕΣΦΑΛΕ. ΔΙΚΑΙΩΝΕΤΑΙ Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΕΠΙΠΕΔΗΣ ΓΗΣ.

Ωστόσο, για να είμαστε δίκαιοι, πρέπει να πούμε ότι η παρατήρηση του Gould δεν στρεφόταν τόσο ενάντια στον υποτιθέμενο «βαθμιαίο χαρακτήρα της εξέλιξης» στη δαρβινική σύνθεση, όσο σε ένα άλλο σημείο της θεωρίας. Οι Eldredge και Gould αμφισβητούν τη θέση σύμφωνα με την οποία όλη η εξέλιξη, ακόμη και στη μεγαλύτερη γεωλογική κλίμακα, είναι το τελικό αποτέλεσμα γεγονότων που συμβαίνουν μέσα στους πληθυσμούς ή στα είδη. Αυτοί πιστεύουν ότι υπάρχει μια ανώτερη μορφή επιλογής, την οποία ονομάζουν «επιλογή ειδών».

Ρίτσαρντ Ντόκινς, Ο τυφλός ωρολογοποιός