ΡΗΤΟΡΙΚΗ: ΑΙΣΧΙΝΗΣ - Κατὰ Κτησιφῶντος (113-124)

[113] Ταύτης τῆς ἀρᾶς καὶ τῶν ὅρκων καὶ τῆς μαντείας ἀναγεγραμμένων ἔτι καὶ νῦν, οἱ Λοκροὶ οἱ Ἀμφισσεῖς, μᾶλλον δὲ οἱ προεστηκότες αὐτῶν, ἄνδρες παρανομώτατοι, ἐπηργάζοντο τὸ πεδίον, καὶ τὸν λιμένα τὸν ἐξάγιστον καὶ ἐπάρατον πάλιν ἐτείχισαν καὶ συνῴκισαν, καὶ τέλη τοὺς καταπλέοντας ἐξέλεγον, καὶ τῶν ἀφικνουμένων εἰς Δελφοὺς πυλαγόρων ἐνίους χρήμασι διέφθειρον, ὧν εἷς ἦν Δημοσθένης.

[114] Χειροτονηθεὶς γὰρ ὑφ᾽ ὑμῶν πυλάγορος, λαμβάνει δισχιλίας δραχμὰς παρὰ τῶν Ἀμφισσέων, τοῦ μηδεμίαν μνείαν περὶ αὐτῶν ἐν τοῖς Ἀμφικτύοσι ποιήσασθαι. Διωμολογήθη δ᾽ αὐτῷ καὶ εἰς τὸν λοιπὸν χρόνον ἀποστέλλεσθαι Ἀθήναζε τοῦ ἐνιαυτοῦ ἑκάστου μνᾶς εἴκοσι τῶν ἐξαγίστων καὶ ἐπαράτων χρημάτων, ἐφ᾽ ᾧτε βοηθήσειν τοῖς Ἀμφισσεῦσιν Ἀθήνησι κατὰ πάντα τρόπον· ὅθεν ἔτι μᾶλλον ἢ πρότερον συμβέβηκεν αὐτῷ, ὅτου ἂν προσάψηται, ἢ ἀνδρὸς ἰδιώτου ἢ δυνάστου ἢ πόλεως δημοκρατουμένης, τούτων ἑκάστους ἀνιάτοις συμφοραῖς περιβάλλειν.

[115] Σκέψασθε δὴ τὸν δαίμονα καὶ τὴν τύχην, ὅσῳ περιεγένετο τῆς τῶν Ἀμφισσέων ἀσεβείας. Ἐπὶ γὰρ Θεοφράστου ἄρχοντος, ἱερομνήμονος ὄντος Διογνήτου Ἀναφλυστίου, πυλαγόρους ὑμεῖς εἵλεσθε Μειδίαν τε ἐκεῖνον τὸν Ἀναγυράσιον, ὃν ἐβουλόμην ἂν πολλῶν ἕνεκα ζῆν, καὶ Θρασυκλέα τὸν ἐξ Οἴου, καὶ τρίτον δὴ μετὰ τούτων ἐμέ. Συνέβη δ᾽ ἡμῖν ἀρτίως μὲν εἰς Δελφοὺς ἀφῖχθαι, παραχρῆμα δὲ τὸν ἱερομνήμονα Διόγνητον πυρέττειν· τὸ δ᾽ αὐτὸ τοῦτο συνεπεπτώκει καὶ τῷ Μειδίᾳ.

[116] Οἱ δ᾽ ἄλλοι συνεκάθηντο Ἀμφικτύονες. Ἐξηγγέλλετο δ᾽ ἡμῖν παρὰ τῶν βουλομένων εὔνοιαν ἐνδείκνυσθαι τῇ πόλει ὅτι οἱ Ἀμφισσεῖς ὑποπεπτωκότες τότε καὶ δεινῶς θεραπεύοντες τοὺς Θηβαίους εἰσέφερον δόγμα κατὰ τῆς ἡμετέρας πόλεως, πεντήκοντα ταλάντοις ζημιῶσαι τὸν δῆμον τὸν Ἀθηναίων ὅτι χρυσᾶς ἀσπίδας ἀνέθεμεν πρὸς τὸν καινὸν νεὼν πρὶν ἐξαρέσασθαι, καὶ ἐπεγράψαμεν τὸ προσῆκον ἐπίγραμμα· «Ἀθηναῖοι ἀπὸ Μήδων καὶ Θηβαίων, ὅτε τἀναντία τοῖς Ἕλλησιν ἐμάχοντο». Μεταπεμψάμενος δ᾽ ἐμὲ ὁ ἱερομνήμων ἠξίου εἰσελθεῖν εἰς τὸ συνέδριον καὶ εἰπεῖν τι πρὸς τοὺς Ἀμφικτύονας ὑπὲρ τῆς πόλεως, καὶ αὐτὸν οὕτω προῃρημένον.

[117] Ἀρχομένου δέ μου λέγειν καὶ προθυμότερόν πως εἰσεληλυθότος εἰς τὸ συνέδριον, τῶν ἄλλων πυλαγόρων μεθεστηκότων, ἀναβοήσας τις τῶν Ἀμφισσέων, ἄνθρωπος ἀσελγέστατος καὶ ὡς ἐμοὶ ἐφαίνετο οὐδεμιᾶς παιδείας μετεσχηκώς, ἴσως δὲ καὶ δαιμονίου τινὸς ἐξαμαρτάνειν προαγομένου, «ἀρχὴν δέ γε» ἔφη, «ὦ ἄνδρες Ἕλληνες, εἰ ἐσωφρονεῖτε, οὐδ᾽ ἂν ὠνομάζετο τοὔνομα τοῦ δήμου τοῦ Ἀθηναίων ἐν ταῖσδε ταῖς ἡμέραις, ἀλλ᾽ ὡς ἐναγεῖς ἐξείργετ᾽ ἂν ἐκ τοῦ ἱεροῦ».

[118] Ἅμα δὲ ἐμέμνητο τῆς τῶν Φωκέων συμμαχίας ἣν ὁ Κρωβύλος ἐκεῖνος ἔγραψε, καὶ ἄλλα πολλὰ καὶ δυσχερῆ κατὰ τῆς πόλεως διεξῄει, ἃ ἐγὼ οὔτε τότ᾽ ἐκαρτέρουν ἀκούων, οὔτε νῦν ἡδέως μέμνημαι αὐτῶν. Ἀκούσας δὲ οὕτω παρωξύνθην ὡς οὐδεπώποτ᾽ ἐν τῷ ἐμαυτοῦ βίῳ. Καὶ τοὺς μὲν ἄλλους λόγους ὑπερβήσομαι· ἐπῆλθε δ᾽ οὖν μοι ἐπὶ τὴν γνώμην μνησθῆναι τῆς τῶν Ἀμφισσέων περὶ τὴν γῆν τὴν ἱερὰν ἀσεβείας, καὶ αὐτόθεν ἑστηκὼς ἐδείκνυον τοῖς Ἀμφικτύοσιν· ὑπόκειται γὰρ τὸ Κιρραῖον πεδίον τῷ ἱερῷ καὶ ἔστιν εὐσύνοπτον.

[119] «Ὁρᾶτ᾽», ἔφην ἐγώ, «ὦ ἄνδρες Ἀμφικτύονες, ἐξειργασμένον τουτὶ τὸ πεδίον ὑπὸ τῶν Ἀμφισσέων, καὶ κεραμεῖα ἐνῳκοδομημένα καὶ αὔλια· ὁρᾶτε τοῖς ὀφθαλμοῖς τὸν ἐξάγιστον καὶ ἐπάρατον λιμένα τετειχισμένον· ἴστε τούτους αὐτοί, καὶ οὐδὲν ἑτέρων δεῖσθε μαρτύρων, τέλη πεπρακότας καὶ χρήματα λαμβάνοντας ἐκ τοῦ ἱεροῦ λιμένος.» Ἅμα δὲ ἀναγιγνώσκειν ἐκέλευον αὐτοῖς τὴν μαντείαν τοῦ θεοῦ, τὸν ὅρκον τῶν προγόνων, τὴν ἀρὰν τὴν γενομένην, καὶ διωριζόμην

[120] ὅτι «ἐγὼ μὲν ὑπὲρ τοῦ δήμου τοῦ Ἀθηναίων καὶ τοῦ σώματος καὶ τέκνων καὶ οἰκίας τῆς ἐμαυτοῦ βοηθῶ κατὰ τὸν ὅρκον καὶ τῷ θεῷ καὶ τῇ γῇ τῇ ἱερᾷ καὶ χειρὶ καὶ ποδὶ καὶ φωνῇ καὶ πᾶσιν οἷς δύναμαι, καὶ τὴν πόλιν τὴν ἡμετέραν τὰ πρὸς τοὺς θεοὺς ἀφοσιῶ· ὑμεῖς δ᾽ ὑπὲρ ὑμῶν αὐτῶν ἤδη βουλεύεσθε. Ἐνῆρκται μὲν τὰ κανᾶ, παρέστηκε δὲ τοῖς βωμοῖς τὰ θύματα, μέλλετε δ᾽ αἰτεῖν τοὺς θεοὺς τἀγαθὰ καὶ κοινῇ καὶ ἰδίᾳ.

[121] Σκοπεῖτε δὴ ποίᾳ φωνῇ, ποίᾳ ψυχῇ, ποίοις ὄμμασι, τίνα τόλμαν κτησάμενοι τὰς ἱκετείας ποιήσεσθε, τούτους παρέντες ἀτιμωρήτους τοὺς ἐναγεῖς καὶ ταῖς ἀραῖς ἐνόχους. Οὐ γὰρ δι᾽ αἰνιγμῶν, ἀλλ᾽ ἐναργῶς γέγραπται ἐν τῇ ἀρᾷ κατά τε τῶν ἀσεβησάντων ἃ χρὴ παθεῖν αὐτούς, καὶ κατὰ τῶν ἐπιτρεψάντων, καὶ τελευταῖον, μηδ᾽ ὁσίως, φησί, θύσειαν οἱ μὴ τιμωροῦντες τῷ Ἀπόλλωνι μηδὲ τῇ Ἀρτέμιδι μηδὲ τῇ Λητοῖ μηδ᾽ Ἀθηνᾷ Προνοίᾳ, μηδὲ δέξαιντο αὐτῶν τὰ ἱερά.»

[122] Τοιαῦτα καὶ πρὸς τούτοις ἕτερα πολλὰ διεξελθόντος ἐμοῦ, ἐπειδή ποτε ἀπηλλάγην καὶ μετέστην ἐκ τοῦ συνεδρίου, κραυγὴ πολλὴ καὶ θόρυβος ἦν τῶν Ἀμφικτυόνων, καὶ ὁ λόγος ἦν οὐκέτι περὶ τῶν ἀσπίδων ἃς ἡμεῖς ἀνέθεμεν ἀλλ᾽ ἤδη περὶ τῆς τῶν Ἀμφισσέων τιμωρίας. Ἤδη δὲ πόρρω τῆς ἡμέρας ὄντος, προελθὼν ὁ κῆρυξ ἀνεῖπε, Δελφῶν ὅσοι ἐπὶ δίετες ἡβῶσι, καὶ δούλους καὶ ἐλευθέρους, ἥκειν ἅμα τῇ ἡμέρᾳ ἔχοντας ἄμας καὶ δικέλλας πρὸς τὸ Θυτεῖον ἐκεῖ καλούμενον· καὶ πάλιν ὁ αὐτὸς κῆρυξ ἀναγορεύει τοὺς ἱερομνήμονας καὶ τοὺς πυλαγόρους ἥκειν εἰς τὸν αὐτὸν τόπον βοηθήσοντας τῷ θεῷ καὶ τῇ γῇ τῇ ἱερᾷ· «ἥτις δ᾽ ἂν μὴ παρῇ πόλις, εἴρξεται τοῦ ἱεροῦ καὶ ἐναγὴς ἔσται καὶ τῇ ἀρᾷ ἔνοχος.»

[123] Τῇ δὲ ὑστεραίᾳ ἥκομεν ἕωθεν εἰς τὸν προειρημένον τόπον, καὶ κατέβημεν εἰς τὸ Κιρραῖον πεδίον, καὶ τὸν λιμένα κατασκάψαντες καὶ τὰς οἰκίας ἐμπρήσαντες ἀνεχωροῦμεν. Ταῦτα δὲ ἡμῶν πραττόντων οἱ Λοκροὶ οἱ Ἀμφισσεῖς, ἑξήκοντα στάδια ἄπωθεν οἰκοῦντες Δελφῶν, ἦλθον ἐφ᾽ ἡμᾶς μεθ᾽ ὅπλων πανδημεί· καὶ εἰ μὴ δρόμῳ μόλις ἐξεφύγομεν εἰς Δελφούς, ἐκινδυνεύσαμεν ἂν ἀπολέσθαι.

[124] Τῇ δὲ ἐπιούσῃ ἡμέρᾳ Κόττυφος ὁ τὰς γνώμας ἐπιψηφίζων ἐκκλησίαν ἐποίει τῶν Ἀμφικτυόνων· ἐκκλησίαν γὰρ ὀνομάζουσιν, ὅταν τις μὴ μόνον τοὺς πυλαγόρους καὶ τοὺς ἱερομνήμονας συγκαλέσῃ, ἀλλὰ καὶ τοὺς θύοντας καὶ τοὺς χρωμένους τῷ θεῷ. Ἐνταῦθ᾽ ἤδη πολλαὶ μὲν τῶν Ἀμφισσέων ἐγίγνοντο κατηγορίαι, πολὺς δ᾽ ἔπαινος ἦν κατὰ τῆς ἡμετέρας πόλεως· τέλος δὲ παντὸς τοῦ λόγου ψηφίζονται ἥκειν τοὺς ἱερομνήμονας πρὸ τῆς ἐπιούσης πυλαίας ἐν ῥητῷ χρόνῳ εἰς Πύλας, ἔχοντας δόγμα, καθ᾽ ὅ τι δίκας δώσουσιν οἱ Ἀμφισσεῖς ὑπὲρ ὧν εἰς τὸν θεὸν καὶ τὴν γῆν τὴν ἱερᾶν καὶ τοὺς Ἀμφικτύονας ἐξήμαρτον. Ὅτι δὲ ἀληθῆ λέγω, ἀνάγνωθι τὸ ψήφισμα.

***
[113] Παρόλο που αυτή η κατάρα, οι όρκοι και ο χρησμός σώζονται ακόμη και σήμερα σε στήλες, οι Λοκροί της Άμφισσας, συγκεκριμένα οι κυβερνώντες, άνθρωποι εντελώς παράνομοι, άρχισαν να καλλιεργούν την πεδιάδα, οχύρωσαν πάλι με τείχη το λιμάνι, το αφιερωμένο στον θεό και άβατο, και εγκαταστάθηκαν εκεί. Εισέπρατταν μάλιστα και τέλη από όσους κατέπλεαν εκεί, και ορισμένους από τους Πυλαγόρες που πήγαιναν στους Δελφούς για το Αμφικτιονικό συνέδριο τους εξαγόραζαν με χρήματα. Ένας από αυτούς ήταν και ο Δημοσθένης.

[114] Μετά την εκλογή του από σας ως Πυλαγόρα, πήρε από τους Αμφισσείς δυο χιλιάδες δραχμές, προκειμένου να μην αναφέρει τίποτε γι᾽ αυτούς στο συνέδριο των Αμφικτιόνων. Είχε κλειστεί μάλιστα συμφωνία να του αποστέλλονται στο εξής στην Αθήνα κάθε χρόνο είκοσι μνες από τα αφιερωμένα και καθαγιασμένα χρήματα, υπό τον όρο ότι θα βοηθάει με κάθε τρόπο τους Αμφισσείς από την Αθήνα. Έτσι, ακόμη περισσότερο από όσο στο παρελθόν έχει παρατηρηθεί με τον Δημοσθένη, ότι, όποιον αγγίξει, είτε απλό ιδιώτη είτε δυνάστη είτε πόλη δημοκρατική, τον καθένα απ᾽ αυτούς τον ρίχνει σε αγιάτρευτες συμφορές.

[115] Προσέξτε τώρα πόσο ο θεός και η τύχη υπερίσχυσαν της ασέβειας των Αμφισσείων. Όταν λοιπόν άρχοντας ήταν ο Θεόφραστος και ιερομνήμονας ο Διόγνητος ο Αναφλύστιος, εκλέξατε εσείς Πυλαγόρες τον γνωστό Μειδία τον Αναγυράσιο, που για πολλούς λόγους θα ήθελα να ζει, τον Θρασυκλή από την Οίο και τρίτο μαζί με αυτούς εμένα. Συνέβη όμως σε μας, μετά την άφιξή μας στους Δελφούς, να αρρωστήσει αμέσως ο ιερομνήμονας Διόγνητος· το ίδιο ακριβώς είχε πάθει κατά σύμπτωση και ο Μειδίας.

[116] Οι άλλοι όμως Αμφικτίονες είχαν πάρει τις θέσεις τους στο συνέδριο. Στο μεταξύ έφταναν σε μας πληροφορίες, από αυτούς που επιθυμούσαν να δείξουν κάποιαν εύνοια προς την πόλη μας, ότι οι Αμφισσείς, που τότε είχαν υποδουλωθεί στους Θηβαίους και φέρονταν δουλικώς προς αυτούς, ετοίμαζαν ψήφισμα εναντίον της πόλης μας να τιμωρήσουν οι Αμφικτίονες τον λαό των Αθηναίων με καταβολή προστίμου πενήντα ταλάντων, επειδή αφιερώσαμε χρυσές ασπίδες στον καινούργιο ναό πριν από τα εγκαίνια, με το εξής ταιριαστό επίγραμμα: «Οι Αθηναίοι από τους Μήδους και τους Θηβαίους, όταν αυτοί μάχονταν εναντίον των Ελλήνων». Τότε με κάλεσε ο ιερομνήμονας και μου ζήτησε να πάω στο συνέδριο και να μιλήσω στους Αμφικτίονες για λογαριασμό της πόλης μας, πράγμα, άλλωστε, που ήταν και προεπιλογή μου

[117] Όταν λοιπόν είχα μπει στο συνέδριο κάπως ερεθισμένος και άρχισα να μιλώ, ενώ οι άλλοι Πυλαγόρες είχαν αλλάξει διαθέσεις και έκλιναν προς το μέρος μας, κάποιος από τους Αμφισσείς, άνθρωπος αναιδέστατος και τελείως αμόρφωτος κατά τη γνώμη μου, σπρωγμένος ίσως και από κάποιο δαιμόνιο να προβεί σ᾽ αυτό το ολίσθημα, φώναξε: «Έλληνες, αν ήσασταν σώφρονες, ούτε καν θα είχε αναφερθεί αυτές τις ημέρες το όνομα του λαού των Αθηναίων, αλλά ως καταραμένους θα τους είχατε εμποδίσει να μπουν στον ιερό χώρο.»

[118] Συγχρόνως τους υπενθύμισε τη συμμαχία μας με τους Φωκείς που είχε προτείνει εκείνος ο Κρωβύλος, και άρχισε να απαριθμεί και πολλά άλλα επιβαρυντικά για την πόλη μας, τα οποία εγώ ούτε τότε είχα την υπομονή να ακούω ούτε τώρα τα θυμάμαι με ευχαρίστηση. Όταν άκουσα αυτά, θύμωσα τόσο πολύ όσο ποτέ στη ζωή μου. Θα παραλείψω όλα τα άλλα που τους είπα. Μου ήρθε όμως στον νου να κάνω λόγο τουλάχιστον για την ασέβεια των Αμφισσέων, αναφορικά με την ιερή γη. Και από εκεί όπου είχα σταθεί την έδειχνα στους Αμφικτίονες· γιατί το Κιρραίον πεδίον βρίσκεται ακριβώς κάτω από το ιερό του Απόλλωνα και φαίνεται καθαρά.

[119] «Βλέπετε», είπα εγώ, «Αμφικτίονες, αυτή την πεδιάδα να είναι καλλιεργημένη από τους Αμφισσείς, να είναι χτισμένα κεραμικά εργαστήρια και αγρόσπιτα. Βλέπετε με τα μάτια σας να έχει οχυρωθεί το αφιερωμένο και άβατο λιμάνι. Το ξέρετε καλά και οι ίδιοι και δεν έχετε καμιάν ανάγκη από άλλους μάρτυρες ότι οι άνθρωποι αυτοί έχουν εκμισθώσει τα λιμενικά τείχη και κερδίζουν χρήματα από το ιερό λιμάνι.» Συγχρόνως συνιστούσα να διαβαστεί σ᾽ αυτούς ο χρησμός του θεού, ο όρκος των προγόνων και η κατάρα που είχαν κάνει, και δήλωνα απερίφραστα

[120] ότι «εγώ, εκ μέρους του λαού των Αθηναίων, εμού προσωπικώς, των παιδιών και του σπιτιού μου έρχομαι προς βοήθεια, σύμφωνα με τον όρκο, του θεού και της ιερής γης με χέρια, με πόδια, με τη φωνή και με όλες τις δυνάμεις μου, και θα προσπαθήσω να εξαγνίσω την πόλη μου σε ό,τι αφορά στα προς τους θεούς. Εσείς τώρα πάρτε τη δική σας απόφαση. Τα κάνιστρα είναι έτοιμα· τα θύματα για τη θυσία βρίσκονται δίπλα στους βωμούς και εσείς πρόκειται να ζητήσετε από τους θεούς να δώσουν τα αγαθά τόσο σε όλους μας όσο και στον καθένα μας χωριστά.

[121] Σκεφτείτε λοιπόν με ποια φωνή, με ποια ψυχή, με ποια μάτια, με ποια τόλμη θα ικετεύσετε τους θεούς, εάν αφήσετε ατιμώρητους αυτούς τους αφορισμένους και καταραμένους. Γιατί, εναντίον των ασεβών και όσων επέτρεψαν την ιεροσυλία, είναι γραμμένη στην κατάρα με σαφήνεια και όχι με γρίφους η ποινή που πρέπει να επιβληθεί σ᾽ αυτούς. Και η κατάρα τελειώνει ως εξής: «όσοι δεν τιμωρούν τους παραβάτες να μην μπορούν να προσφέρουν ευοίωνες θυσίες στον Απόλλωνα, την Άρτεμη, τη Λητώ και στην Προναία Αθηνά, και είθε οι θεοί να αρνηθούν να δεχτούν τις προσφορές τους.»

[122] Αφού είπα αυτά και άλλα πολλά ακόμη, όταν κάποια στιγμή τελείωσα τον λόγο μου και βγήκα από το συνέδριο, οι Αμφικτίονες άρχισαν να φωνάζουν και να θορυβούν, και δεν συζητούσαν πια για τις ασπίδες που εμείς αφιερώσαμε αλλά για την τιμωρία που έπρεπε να επιβάλουν τώρα στους Αμφισσείς. Ήταν ήδη προχωρημένη η ώρα της ημέρας, όταν ο κήρυκας βγήκε μπροστά και ανάγγειλε οι ενήλικοι κάτοικοι των Δελφών, δούλοι και ελεύθεροι, να έρθουν τα ξημερώματα με φτυάρια και δικέλλια σε ένα μέρος εκεί, που λεγόταν Θυτείο. Ξανά ο ίδιος κήρυκας κάλεσε να έρθουν στο ίδιο μέρος οι Ιερομνήμονες και οι Πυλαγόρες, για να προσφέρουν τη βοήθειά τους στον θεό και στην ιερή γη. «Όποια πόλη δεν παρουσιαστεί, θα αποκλειστεί από τον ιερό χώρο, θα θεωρείται μιασμένη και καταραμένη.»

[123] Την επομένη είχαμε έρθει από το πρωί στο καθορισμένο σημείο, κατεβήκαμε στο Κιρραίον πεδίον και, αφού κατασκάψαμε το λιμάνι και κάψαμε τα σπίτια, ξεκινήσαμε να φύγουμε. Και, ενώ εμείς κάναμε αυτά, μας επιτέθηκαν οι Λοκροί οι Αμφισσείς, που κατοικούσαν εξήντα στάδια από τους Δελφούς· αυτοί είχαν έρθει ένοπλοι με όλο τον πληθυσμό της πόλης τους και, αν δεν καταφέρναμε τρέχοντας να καταφύγουμε με πολύ δυσκολία στους Δελφούς, θα κινδυνεύαμε να σκοτωθούμε.

[124] Την άλλην ημέρα ο Κόττυφος, ο επιφορτισμένος να θέτει προς ψήφιση τις προτάσεις μας, καλούσε Συνέλευση των Αμφικτιόνων. Συνέλευση ονομάζουν όταν συγκαλεί κανείς όχι μόνο τους Πυλαγόρες και τους Ιερομνήμονες αλλά και όσους θυσιάζουν και συμβουλεύονται τον θεό. Τότε ήταν πια που οι κατηγορίες εναντίον των Αμφισσέων διαδέχονταν η μία την άλλη, ενώ περίσσευαν οι έπαινοι για τη δική μας πόλη. Στο τέλος όλης της συζήτησης ψήφισαν να συγκεντρωθούν οι ιερομνήμονες στις Θερμοπύλες σε ορισμένο χρόνο πριν από το επόμενο συνέδριο, με ειλημμένη απόφαση των πόλεών τους για την τιμωρία που έπρεπε να επιβληθεί στους Αμφισσείς για τα όσα είχαν διαπράξει σε βάρος του θεού, της ιερής γης και των Αμφικτιόνων. Για την αλήθεια των όσων λέω, διάβασε, γραμματέα, το ψήφισμα.

Φιλοσοφία και Τέχνη

Ό, τι ονομάζομε τέχνη και το θαυμάζομε ως ποικιλία μορφών μέσα στην ιστορία έχει ως πηγή του τη φαντασία του ανθρώπου. Τέχνη είναι κατά βάθος η δημιουργία μορφών, όπου μέσα ο άνθρωπος βάζει το νόημα της ζωής του. Τα έργα της τέχνης, αν και πηγή τους είναι η φαντασία, όμως είναι τόσο πραγματικά, όσον και τα άνθη, όπως λέγει ο Nietzsche.

 

Αρχικά η τέχνη μέσα στην ιστορία φαίνεται ότι υπηρετεί τη θρησκεία, δηλαδή εκφράζει το περιεχόμενο της θρησκείας. Έτσι η αρχαία ελληνική τέχνη παριστάνει κατ’ αρχήν τους θεούς των Ελλήνων, τα λατρευτά πρόσωπα των θεών. Στην περίοδο αυτήν η τέχνη διαπνέεται από τη γενική θρησκευτική συνείδηση και ο καλλιτέχνης ερμηνεύει με τη μορφή που πλάθει το γενικό θρησκευτικό συναίσθημα και συνήθως παραμένει άγνωστος, δεν γράφει το όνομά του.

 

Όμως σ’ αυτήν την περίοδο ο καλλιτέχνης είναι απόλυτα ελεύθερος, δηλαδή δίνει στο περιεχόμενο τού θρησκευτικού συναισθήματος που τον συνέχει τη μορφή που γεννάει αδέσμευτα η φαντασία του, αδέσμευτα από άλλα κριτήρια και μέτρα, εκτός από τα μέτρα και κριτήρια του κάλλους, της ομορφιάς. Έτσι ο Όμηρος πλάθει τις μορφές των θεών με τον λόγο, με την τέχνη του λόγου, έτσι οι αρχαϊκοί καλλιτέχνες πλάθουν τα πρόσωπα των Θεών με τη σμίλη επάνω στο μάρμαρο και αντικειμενοποιούν το θρησκευτικό συναίσθημα τόσο, ώστε ο Θεός να είναι παρών μπροστά στα μάτια των ανθρώπων. Ο θεός γίνεται απτός με την τέχνη και με την απτή του παρουσία γαληνεύει την ψυχή του ανθρώπου.

 

Ό, τι ο απλός άνθρωπος μόνος του δεν μπορούσε να επιτύχει, τούτο το κατορθώνει ο καλλιτέχνης: να παρουσιάσει στα μάτια των ανθρώπων τον ίδιο τον θεό ενσώματο ως το επίκεντρο των μυστικών τάσεων της ψυχής του και ως τέρμα των μεταφυσικών του πόθων. Έτσι ο θεός που είναι αόρατος γίνεται τώρα ορατός. Έτσι το μυστήριο της ψυχής του ανθρώπου, όπου μέσα γεννιέται και ο θεός, εκφράζεται με το έργο της τέχνης και το έργο τής τέχνης συμβολίζει όλη την εσωτερικότητα αυτού του μυστηρίου.

 

Όμως, όχι μόνον η αρχαϊκή τέχνη αλλά και όλη η μεγάλη τέχνη είναι η ορατή και αισθητή όψη του μεταφυσικού πόνου του ανθρώπου. Δεν υπάρχει μεγάλη τέχνη δίχως μεγάλη μεταφυσική του ανθρώπου. Ο άνθρωπος δεν μένει εις αυτό που είναι, ούτε ικανοποιείται μ’ αυτό που υπάρχει γύρω του ως φύσις. Είναι το μόνον πλάσμα του θεού που δημιουργεί, δημιουργεί τον κόσμο του πνεύματος και μ’ αυτόν δημιουργεί τον εαυτό του, αλλάζει τον εαυτό του.

 

Ο κόσμος του πνεύματος είναι μία δεύτερη παρουσία, μεταφυσική, ενώ ο κόσμος της φύσεως είναι η πρώτη παρουσία, η φυσική. Όλα τάλλα πλάσματα σταματούν σ’ αυτήν, τη φυσική παρουσία του κόσμου, η ζωή τους διαρρέει μέσα σ’ αυτήν και είναι πάντοτε τα ίδια. Μόνον ό άνθρωπος προχωρεί στη δεύτερη παρουσία, την παρουσία του πνεύματος, τη μεταφυσική παρουσία, όπου τίποτε δεν είναι το ίδιο, και γι’ αυτό εκεί δεν υπάρχει ανία, αλλά ζωή και. ενέργεια.

 

Αλλά και όταν η τέχνη αποδεσμεύεται απ’ τη θρησκεία και γίνεται και ως προς το περιεχόμενό της απόλυτα αυτόνομη, και τότε, και ίσως τότε περισσότερο από πριν, έχει η τέχνη μεταφυσική ρίζα, γιατί τότε ενσυνείδητα διεκδικεί, άλλο αν το κατορθώνει, και το έδαφος της θρησκείας. Ο Σαίκσπηρ είναι το παράδειγμα της απόλυτα αδέσμευτης τέχνης. Ο άνθρωπος και η φύσις μέσα στον Σαίκσπηρ φωτίζονται από μια απίθανη μεταφυσική πολυχρωμία, όπου το ένα χρώμα και το ένα φως διαπερνάει τ’ άλλο, χωρίς κανένα να χάνει τη χωριστή του υπόσταση, όπου όλα γίνονται ένα και το καθένα είναι χωριστό, όπου η ψυχή μεθάει, χωρίς καθόλου να χάνει τα λογικά της.

 

Και όλα αυτά τα χρώματα τα φέρνει εις φως ο μεγάλος αυτός τεχνίτης με την τέχνη τού λόγου, με τη γλώσσα. Τίποτε δεν μένει ανέκφραστο μέσα σ’ αυτόν. Γιατί; Διότι έχει τη δύναμη να πλάθει όλα εξ αρχής και να τους δίνει δεύτερη παρουσία, να τα ανεβάζει στον κόσμο του πνεύματος· με άλλα λόγια γιατί βλέπει τον άνθρωπο και τον κόσμο από ένα μεταφυσικό βάθος, που μόνον αυτός μπορεί να εκφράσει, δηλαδή βάθος ανεπανάληπτο στο είδος του.

 

Μέσα στην ιστορία του πνεύματος η τέχνη εμφανίζεται πριν από τη φιλοσοφία. Ο άνθρωπος στον αγώνα που κάνει να πάει πάρα πέρα απ’ εκεί που ευρέθηκε - και αυτό το ευρέθηκε σημαίνει εδημιουργήθηκε, γιατί ο άνθρωπος είναι δημιούργημα - πρώτα δουλεύει με την παραστατική, εποπτική του δύναμη, πρώτα κάνει τέχνη, και έπειτα φιλοσοφία. Μεγάλη λοιπόν τέχνη υπάρχει ιστορικώς και πριν από τη φιλοσοφία.

 

Όμως η Τέχνη απελευθερώνεται απόλυτα και φθάνει σε πλήρη άνεση των εκφράσεων της, όταν αρχίσει ο άνθρωπος να φιλοσοφεί, δηλαδή όταν συλλάβει τη μεταφυσική του καταγωγή, όχι μόνον με την εποπτεία του, αλλά και με τον νου του. Τότε το πνεύμα της φιλοσοφίας αντανακλά και στην τέχνη και της δίνει κίνηση και βάθος που δεν το εγνώριζε πριν.

 

Ο Πλάτων είναι ο μεγάλος, ίσως ο μοναδικός άνθρωπος, που συνδυάζει φιλοσοφία και τέχνη, ώστε μόνον να μην περιορίζει κανένα απ’ αυτά τα δύο, αλλά να γονιμοποιεί τόσο το να ένα από το άλλο, ώστε μέσα του να φθάνουν και. τα δύο στην ακμή τους. Τόσον ελεύθερη τέχνη, όση έχομε στον Πλάτωνα, δύσκολα ευρίσκομε αλλού. Ο διάλογος και ως τέχνη και ως φιλοσοφία είναι το ύψιστο σημείο, ο ύψιστος αναβαθμός του πνεύματος. Από τάλλο μέρος παρατηρούμε ότι, όταν η θρησκεία και η φιλοσοφία παρακμάζουν, τότε αρχίζει και η τέχνη να αδειάζει, να γίνεται απλή τεχνική και απλό τέχνασμα.

 

Θρησκεία, τέχνη και φιλοσοφία αποτελούν κατά τον Έγελο το απόλυτο πνεύμα· και τούτο σημαίνει ότι με τους τρεις αυτούς τρόπους ο άνθρωπος ανακαλύπτει τον μεταφυσικό πυρήνα του είναι του, τη μεταφυσική του καταγωγή και καταβολή. Όμως τούτο δεν σημαίνει ότι το να ένα δεν διαφέρει από το άλλο. Η διαφορά του ενός από το άλλο όχι μόνον υπάρχει αλλά και αποτελεί το δικαίωμα ζωής του καθενός και κανένα από τα τρία αυτά είδη του πνεύματος δεν μπορεί να αντικαταστήσει το άλλο.

 

Η θρησκεία δουλεύει με το συναίσθημα και σπανίως ομιλεί, και όταν ομιλεί, ομιλεί ως αποκάλυψη, η οποία χωρίς το συναίσθημα είναι απρόσιτη στον άνθρωπο. Η σιωπή, η οποία είναι σιωπή που σκεπάζει ένα αμέτρητο βάθος, χαρακτηρίζει τον θρησκευτικό άνθρωπο. Η τέχνη δουλεύει με εικόνες, είναι πάντοτε παραστατική, καλεί τον άνθρωπο να ιδεί ή ν’ ακούσει, να συλλάβει οπτικώς ή ακουστικώς εικόνες, όπου μέσα περιέχεται το νόημα της ζωής του.

 

Είτε κτίσματα αρχιτεκτονικά, είτε πλαστικά σώματα και σύνολα, είτε ζωγραφικά πλάσματα, είτε λογοτεχνήματα, είτε μουσικά έργα προσφέρει η τέχνη στον άνθρωπο, θέλει με αυτά να δείξει το είναι της ζωής εποπτικά, να παραστήσει το μυστικό της ζωής με εικόνες. Γι’ αυτό δεν υπάρχει τέχνη χωρίς εικόνες και χωρίς μορφές. Γι’ αυτό και το περιεχόμενο της θρησκείας για να παρασταθεί από την τέχνη πρέπει να γίνει μορφή, εικόνα.

 

Αντίθετα η φιλοσοφία δεν παριστάνει τα νοήματά της με εικόνες, αλλά απευθύνεται στη λογική, στον νου του ανθρώπου, και καλεί τον άνθρωπο να σκεφθεί και να κρίνει. Το περιεχόμενό της είναι καθαρώς νοητό και ποτέ παραστατό. Η τέχνη δουλεύει λοιπόν πάντα έμμεσα, ενώ η φιλοσοφία άμεσα. Το μέσο της τέχνης είναι η εικόνα η παράσταση, και η εικόνα ποτέ δεν μπορεί να μεταφρασθή σε νοήματα, γιατί τότε θα έχανε εξ ολοκλήρου το είναι της, θα έπαυε να είναι τέχνη και θα γίνονταν κακή φιλοσοφία, όπως συμβαίνει τούτο συνήθως με πολλές αναλύσεις καλλιτεχνημάτων από τους κριτικούς.

 

             Αν έχει κανείς την υπομονή να παρακολουθήσει π.χ. έναν κριτικό του θεάτρου ή της ζωγραφικής ή της μουσικής, θα είναι σπάνιο να μη τον συλλάβει επαναλαμβανόμενο, δηλαδή να μεταχειρίζεται τις ίδιες έννοιες για έργα όλως διόλου διάφορα. Γι’ αυτό η πραγματική κριτική τής τέχνης είναι το σπανιότερον είδος λόγου. Κατ’ ουσίαν η τέχνη ως εικόνα ερμηνεύεται μόνον με μια άλλη εικόνα, όχι με διανοήματα. Γι’ αυτό ο κριτικός της τέχνης πρέπει να είναι περισσότερο καλλιτέχνης παρά διανοητικός.

 

Η τέχνη φαίνεται ότι είναι πιο προσιτή στον άνθρωπο από την θρησκεία και τη φιλοσοφία επειδή ακριβώς η τέχνη φαίνεται. Δεν υπάρχει τέχνη που να μη φαίνεται, αλλά και ό,τι φαίνεται ως τέχνη δεν είναι οπωσδήποτε τέχνη. Όταν λέμε ότι η τέχνη φαίνεται, εννοούμε ότι το έργο της τέχνης υποπίπτει στην όραση ή στην ακοή ή τέλος στην εσωτερική εποπτεία του ανθρώπου και έχει πάντοτε σαφή όρια. Εννοούμε ακόμα ότι το έργο της τέχνης πάντοτε παριστάνει, δίχως να γίνεται ποτέ αλληγορία, γιατί η αλληγορία δεν είναι τέχνη, αλλά τεχνική και τέχνασμα. Η αλληγορία είναι ο εχθρός με τον οποίον παλεύει η σύγχρονη λεγομένη αφηρημένη τέχνη.

 

Γι’ αυτό η λεγομένη αφηρημένη τέχνη μόνον όταν παύει να είναι αλληγορία ή αλληθώρισμα είναι τέχνη. Το γεγονός ότι η τέχνη φαίνεται δεν σημαίνει ότι γι’ αυτό είναι και περισσότερο προσιτή στον άνθρωπο, ότι είναι ευκολότερο να την αντιληφθεί η μάλλον να την ζήσει ο άνθρωπος. Το γεγονός ότι η τέχνη φαίνεται σημαίνει ότι δεν υπάρχει τέχνη που να μη φαίνεται. Δεν υπάρχει αμφιβολία, ότι, επειδή η τέχνη φαίνεται, ο κίνδυνος να πλανεύσει απλώς τον άνθρωπο είναι μεγαλύτερος. Αυτό οδήγησε τον Πλάτωνα νά εξορίσει από την πολιτεία του την απλώς μιμητική τέχνη, την τέχνη η οποία μιμείται τα πάθη των ανθρώπων και κατά βάθος τα κολακεύει.

 

Τέχνη και φιλοσοφία θέτουν στον άνθρωπο τη μεγάλη απαίτηση να συλλάβει το είναι του ή να εκφράσει τον μεταφυσικό πυρήνα της ζωής του· η τέχνη έμμεσα, δηλαδή με εικόνες, η φιλοσοφία άμεσα, δηλαδή με τον καθαρό λόγο.

 

Να φιλοσοφήσει ο άνθρωπος δεν σημαίνει τίποτε άλλο παρά νά συλλάβει με τον νου του, με την καθαρή λογική την αλήθεια το τι είναι ο ίδιος στην ουσία του. Θέλει να φύγει με τη φιλοσοφία από την αναλήθεια και να φθάσει στην αλήθεια, να γυρίσει από το σκόρπισμά του μέσα στα πράγματα, να γυρίσει στην ενότητα του εαυτού του, από το φαίνεσθε να προχωρήσει στο είναι του. Η στροφή αυτή γίνεται στη φιλοσοφία με τη σκέψη, με τον συστηματικό λογισμό, και χωρίς αυτόν δεν υπάρχει φιλοσοφία.

 

Θεολογία, επιστήμη, τέχνη, Φιλοσοφία: Όμως η φιλοσοφία, ενώ ανοίγει τον δρόμο της αλήθειας, δεν φθάνει ποτέ στο τέρμα της, γιατί ο λογισμός δεν έχει τέρμα. Η αλήθεια της φιλοσοφίας είναι περισσότερο κατεύθυνση παρά απόκτημα, περισσότερο κίνηση από την άγνοια προς τη γνώση, περισσότερο έρως της αλήθειας παρά τελική απόκτηση της. Η τέχνη κλείνει το κάλλος μέσα οστά σαφή όρια το έργου της, η τέχνη τελειώνει το έργο της, ενώ η φιλοσοφία ανοίγει ένα δρόμο που δεν τελειώνει ποτέ.

 

Δένει και η φιλοσοφία την αλήθεια μέσα στις κρίσεις, στους λογισμούς της, αλλά ο ένας λογισμός φέρνει τον άλλον, ο λογισμός είναι δρόμος ατερμάτιστος, ενώ το έργο της τέχνης είναι πάντοτε δεμένο με μια ύλη, η οποία πρέπει να έχει και έχει πάντοτε σαφή όρια. Και αυτό σημαίνει ότι η τέχνη φαίνεται, αλλά η φιλοσοφία δεν φαίνεται, αλλά νοείται. Μόνον η πηγή της τέχνης δεν φαίνεται, είναι υπερβατική, μεταφυσική, εφ’ όσον βέβαια η τέχνη δεν γίνεται τέχνασμα· τα έργα όμως τής τέχνης φαίνονται.

 

Τον δρόμο τον οποίον έχει ανοίξει η φιλοσοφία από την αρχαιότητα ως σήμερα, όποιος αρχίζει να φιλοσοφεί είναι υποχρεωμένος να τον ξανακάμει. Τούτο όμως δεν σημαίνει ότι αυτός θα παραλάβει τίποτε έτοιμο, μια έτοιμη γνώση, αλλά σημαίνει ότι θα βάλει σε ενέργεια τον νου του, ώστε πράγματι να κατανοήσει ό,τι έγινε ως τώρα. Ό,τι έπραξε ως τώρα ο νους του ανθρώπου μέσα στην φιλοσοφία, πρέπει να το ξαναπράξει Κι ο δικός του νους, αλλιώς δεν μπορεί να φιλοσοφήσει. Δεν υπάρχει φιλοσοφία δίχως την ιστορία της, δίχως την αφομοίωση της ιστορικής της πορείας.

 

Ούτε όμως υπάρχει πραγματική φιλοσοφία δίχως να πάει κανείς πέρα από τα παραδομένα. Δρόμος είναι η φιλοσοφία ποτέ δεν τελειώνει ποτέ. Αντίθετα ή τέχνη με το έργο της, το οποίον, όπως είδαμε, είναι πάντοτε εικόνα ευσύνοπτη, μας αναγκάζει να σταθούμε. Μας σταματάει η τέχνη για να το ιδούμε ή να το ακούσομε, να το θεασθούμε και να το χαρούμε. Η τέχνη μάς αιφνιδιάζει με το έργο της, με την εικόνα της, μας εντοπίζει, θραύει την συνήθη ροή της ζωής, μας αποσπά από τη λεγομένη πραγματικότητα, η οποία μας φαίνεται από τη σκοπιά του έργου της τέχνης γεμάτη ατέλεια, αποσπασματική, μάλλον ένα μη είναι παρά ένα είναι, γιατί τώρα που έχομε μπροστά μας το έργο της τέχνης μας αποκαλύπτεται μια άλλη πραγματικότης, όπου μέσα ανακαλύπτομε τον εαυτό μας, το είναι μας.

 

Το ξάφνιασμα που μας προκαλεί το έργο της τέχνης και το σκίρτημα που μας γεννάει, και που κακώς ονομάζεται λύτρωση, γιατί λύτρωση υπάρχει μόνον στη θρησκεία, μας αποδεσμεύει από τις έγνοιες και τους σκοπούς, από τις ηδονές και τα βάσανα, και μας χαρίζει προς στιγμήν μια ευδαιμονία, που δεν μετριέται με κανένα κοινό μέτρο και που έρχεται από μέσα, όπως και το έργο της τέχνης, έρχεται από μέσα. Ευδαιμονεί προς στιγμήν ο άνθρωπος καθώς θεάζεται το έργο της τέχνης, όπως ακριβώς ευδαιμονούσε και ο δημιουργός του κατά τη στιγμή της δημιουργίας.

 

Ευδαιμονούμε σημαίνει ότι τάχομε καλά με κάποιον δαίμονα, ότι ισορροπούμε μέσα μας κάποιον δαίμονα, Κάποια ανησυχία, κάποια λαχτάρα που έρχεται από τα έγκατα της ψυχής μας, γιατί μόνον στα έγκατα της ψυχής υπάρχει αυτός ο δαίμων. Έτσι εξηγείται το ξάφνιασμα και το σκίρτημά μας από το έργο της τέχνης.

 

Και ο φιλόσοφος και ο καλλιτέχνης ζητούν να δώσουν ένα σύνολο, ένα όλον. Ο φιλόσοφος θέλει να ζώσει τον κόσμο με τη σκέψη του, ο καλλιτέχνης θέλει να δώσει μορφή σε ορισμένα κίνητρα της ψυχής του. Ο φιλόσοφος όμως δεν φθάνει ποτέ στον τελικό σκοπό· είναι ένας οδοιπόρος, που βλέπει καθαρά τον σκοπό του, αλλά όσο προχωρεί προς αυτόν τόσον αυτός απομακρύνεται. Ο φιλόσοφος αγωνίζεται να δώσει ένα σύστημα σκέψεων και στοχασμών, όπου να ερμηνεύονται όλα όσα υπάρχουν.

 

Το σύστημα τούτο, όσο τέλειο κι’ αν είναι, Παραμένει πάντοτε ένα μεγαλόπνοο απόσπασμα ή καλύτερα ένα σχέδιο που στηρίζεται στη λογική αλλά και στη φαντασία. Ο καλλιτέχνης ολοκληρώνει το έργο του ή μάλλον τα έργα του. Κάθε έργο που τελειώνει το αφήνει πίσω του για ν’ αρχίσει ένα άλλο. Το καθένα όμως είναι χωριστή ύπαρξη, έχει αυτοτέλεια, είναι μια εντελέχεια. Όσο τέλειο όμως κι’ αν είναι το συγκεκριμένο καλλιτέχνημα, γίνεται αφορμή στον δημιουργό του για να δημιουργήσει άλλο καινούργιο. Θα έλεγε κανείς ότι το τελειωμένο έργο προκαλεί τον δημιουργό του να το ξεπεράσει.

 

           Εκτός από τη ριζική διαφορά που χωρίζει την τέχνη από τη φιλοσοφία, και η οποία προέρχεται από το ότι η μεν τέχνη έχει ως κυρία πηγή της τη φαντασία, η δε φιλοσοφία την νόηση, υπάρχουν ορισμένα κοινά γνωρίσματα μεταξύ της τέχνης και της φιλοσοφίας. Το πρώτο κοινό γνώρισμα αναφέρεται στον τρόπο της δημιουργίας και του καλλιτεχνήματος και του φιλοσοφήματος. Η φιλοσοφία εφ’ όσον γίνεται έργο, δηλαδή φιλοσόφημα, σύστημα λόγου, αποχωρίζεται από την πηγή της, για να σταθεί ως αντικειμενικό σύνολο, ως σύστημα νοημάτων.

 

           Όπως το καλλιτέχνημα το έχομε ως κάτι συγκεκριμένο ενώπιον μας, έτσι και το φιλοσόφημα είναι ένα αντικειμενικό σύνολο νοημάτων. Και όπως το καλλιτέχνημα ήλθε εις φως από μια πρώτη ενόραση το δημιουργό του, έτσι και το φιλοσόφημα είναι η αντικειμενική μορφή μις εσωτερικής θέας, η οποία ποτέ δεν εξαντλείται με τη λογική.

 

            Η προβολή του έργου, του δημιουργήματος, και στην τέχνη και στη φιλοσοφία γίνεται κατά τον ίδιο τρόπο, δηλαδή εξαίφνης, έξαφνα και ο καλλιτέχνης και ο φιλόσοφος συλλαμβάνει τον πυρήνα του έργου του. Στον καλλιτέχνη η πρώτη σύλληψη είναι ένα σχέδιο, στον φιλόσοφο είναι ένα σχήμα, μια αφαίρεση λογική. Από τον πυρήνα προχωρούν τώρα και οι δυο στο όλον. Η επεξεργασία του όλου απαιτεί συστηματικό μόχθο. Ως προς την σύλληψη του πυρίνος μόνον ισχύει η έμπνευση, η φώτιση, το εξαίφνης, και για το καλλιτέχνημα και για το φιλοσόφημα.

 

Από εκεί και πέρα αρχίζει η συστηματική επεξεργασία. Το ίδιο ισχύει και για το διάστημα πριν από τη στιγμή του εξαίφνης. Το εξαίφνης είναι μια θεία στιγμή, μια καλή ώρα, είναι ό καιρός. Τότε γίνεται έξαφνα η σύλληψη του καλλιτεχνήματος και του φιλοσοφήματος. Πριν από την σύλληψη και μετά την σύλληψη υπάρχει και για τον καλλιτέχνη και για τον φιλόσοφο ο μόχθος. Δίχως μόχθο δεν υπάρχει ούτε τέχνη ούτε φιλοσοφία. Αλλά ούτε και δίχως αυτήν την μεγάλη ώρα υπάρχει τέχνη και η φιλοσοφία.

 

Η γνώμη συνεπώς ότι η τέχνη είναι μόνον έμπνευση δεν ευσταθεί και διαψεύδεται από τα πράγματα. «Όσο μεγαλύτερο τάλαντο έχει κανείς, τόσο περισσότερο είναι υποχρεωμένος να δουλεύει» λέγει ο Γκαίτε, για να φθάσει στο σκοπό του. Ούτε η φιλοσοφία είναι μόνον λογικός μόχθος, αλλά είναι και ενόραση ή φιλοσοφική φαντασία.

 

Ο παραλληλισμός όμως αυτός του καλλιτεχνήματος και του φιλοσοφήματος δεν είναι απόλυτος, αλλά σχετικός, δηλαδή ισχύει μόνον ως ένα σημείο. Το φιλοσόφημα διαφέρει κατά τούτο από το έργο της τέχνης, ότι δεν αποπερατώνεται ποτέ, ενώ το έργο της τέχνης αποπερατώνεται. Η φιλοσοφική σκέψη κατά βάθος ανοίγει ερωτήματα, προβλήματα, θέλει να αφυπνίσει τον &άνθρωπο από τον λήθαργο της άγνοιας. Όταν μελετούμε ένα φιλοσοφικό έργο, ο νους μας δεν αναπαύεται, αλλά παρακινείται να συλλάβει το είναι του, την ενέργειά του μέσω των νοημάτων που περιέχονται στο φιλοσοφικό έργο.

 

Αντίθετα, όταν ο νους μας θεάζεται ένα έργο τέχνης, αναπαύεται μέσα σ’ αυτό, δεν αισθάνεται την ανάγκη να προχωρήσει πέρα απ’ αυτό. Η θέα αυτή μας χαρίζει μια γαλήνη επιφανείας και βάθους συνάμα, ενώ η φιλοσοφική σκέψη στην ουσία της είναι πάντα ανήσυχη, προχωρεί ακατάπαυστα από το ένα σημεία στο άλλο, μεταβάλλει πάντοτε το απόκτημα σε ερώτημα και έτσι κινείται συνεχώς.

 

Το δεύτερο κοινό γνώρισμα της τέχνης και της φιλοσοφίας ή μάλλον του καλλιτεχνήματος και του φιλοσοφήματος είναι ότι και το καλλιτέχνημα και το φιλοσόφημα είναι μοναδικά και ανεπανάληπτα. Ένα έργο τέχνης, π.χ. μια τραγωδία του Σοφοκλέους, όπως και ένα φιλοσόφημα, π.χ. το φιλοσόφημα του Ηρακλείτου, είναι κάτι το ανεπανάληπτο και μοναδικό. Τη θέση τους μέσα στον κόσμο του πνεύματος δεν μπορεί να την πάρει κανένα άλλο έργο, δεν μπορούν ν’ αντικατασταθούν από κανένα άλλο έργο, δηλαδή η αξία τους είναι απόλυτη.

 

Και ο ίδιος ο καλλιτέχνης δεν μπορεί να άρει την αξία ενός έργου του με την δημιουργία ενός άλλου έργου. Ούτε ο ίδιος ο φιλόσοφος μπορεί να άρει την αξία ενός έργου του με την δημιουργία ενός άλλου έργου. Η αξία που έχει το Τρίτο Κοντσέρτο του Beethoven δεν αίρεται με την αξία που έχει το Τέταρτο Κοντσέρτο όσο κι’ αν το Τέταρτο θεωρείται πληρέστερο από το Τρίτο, δηλαδή το Τρίτο έχει αξία καθ’ εαυτό, αποτελεί πλήρωμα, είναι απόλυτο.

 

            Το αυτό ισχύει και για τα έργα της φιλοσοφίας. Ο Φαίδρος π.χ. του Πλάτωνος δεν άρει τη φιλοσοφική αξία του Συμποσίου, όσο κι’ αν θεωρείται ότι ό Φαίδρος είναι έργο συνθετότερο και βαθύτερο, δηλαδή το Συμπόσιον κρατάει οπωσδήποτε την Θέση του.

 

Το γεγονός τούτο, ότι το καλλιτέχνημα και το φιλοσόφημα είναι μοναδικά και αναντικατάστατα μας οδηγεί σ’ ένα τρίτο κοινό γνώρισμα της φιλοσοφίας και της τέχνης. Το τρίτο τούτο κοινό γνώρισμα είναι ότι ούτε στην τέχνη ούτε στην φιλοσοφία εφαρμόζεται η έννοια τής προόδου. Η έννοια της προόδου σημαίνει ότι μέσα σε μια σειρά έργων του ανθρωπίνου πνεύματος τα μεταγενέστερα έργα είναι κατ’ ανάγκην ανώτερα, αξιότερα από τα προγενέστερα, πράγμα που σημαίνει ότι οι μεταγενέστεροι αιώνες της ιστορίας του πνεύματος κατέχουν ανώτερη θέση από τους προγενεστέρους. Σύμφωνα με αυτήν την έννοια η ρωμαϊκή τέχνη και η ρωμαϊκή φιλοσοφία θα πρέπει να είναι ανώτερες από την ελληνική τέχνη και την ελληνική φιλοσοφία. Μόνον όμως από παχυλή άγνοια των πραγμάτων θα ήταν δυνατόν να ειπωθεί παρόμοιος λόγος. Και όμως υπάρχει πρόοδος, αλλά όχι στην τέχνη και στην φιλοσοφία, υπάρχει πρόοδος στην φυσική επιστήμη και στο παράγωγό της, δηλαδή στην τεχνική.

 

Και εδώ όμως ισχύει η έννοια της προόδου μόνον μέσα σ’ ένα ορισμένο κύκλο πολιτισμού. Παραδείγματος χάριν μέσα στον κύκλο του νεοτέρου ευρωπαϊκού πολιτισμού κάθε μεταγενέστερο στάδιο της φυσικής επιστήμης, καθώς και της τεχνικής η οποία στηρίζεται σ’ αυτήν είναι ανώτερο απ’ το προγενέστερο. Η σημερινή φυσική επιστήμη και η τεχνική είναι ανώτερες από τη φυσική επιστήμη και τεχνική των προηγουμένων γενεών.

 

Δεν είναι δυνατόν όμως να ισχυρισθεί κανείς το ίδιο ούτε για την τέχνη ούτε για την φιλοσοφία. Τα έργα της τέχνης και τα φιλοσοφικά συστήματα αποτελούν αυτοτελή σύνολα και έχουν καθ’ αυτά αξία. Το μεταγενέστερο στάδιο της τέχνης και της φιλοσοφίας δεν είναι κατ’ άνάγκην ανώτερο από το προγενέστερο, αλλά είναι απλώς διαφορετικό από το προγενέστερο. Ο Αριστοτέλης δεν είναι ανώτερος από τον Πλάτωνα επειδή έρχεται έπειτα από αυτόν, ούτε ο Μοzart είναι ανώτερος από τον Bach. Το κάθε έργο τέχνης και το κάθε φιλοσόφημα αποτελεί αξία καθ’ εαυτό. Εδώ τα μεταγενέστερα δεν απαξιώνουν τα προγενέστερα, ακόμη και όταν η αξία των είναι αναμφισβήτητη.

 

Ο λόγος του Nietzeche ότι «έχομε τη γνώση για να μη χαντακωθούμε από τη γνώση», έχει βαθύ νόημα και σημαίνει ότι η ζωή δίχως τέχνη χάνει την ομορφιά της. Αλλά και ο λόγος του Σωκράτους, ότι «το γνώθι αυτόν» είναι εντολή του Θεού και συνεπώς η φιλοσοφία είναι λατρεία Θεού, έχει ακόμη βαθύτερο νόημα. Δεν μπορούμε να χαρούμε την ομορφιά της ζωής δίχως τη γνώση. Ο σύνθετος όμως λόγος του Εγέλου περιέχει και τα δυο.

 

Ο Έγελος λέγει ότι: «Και τα δύο, τέχνη και φιλοσοφία, είναι στην ουσία τους λατρεία θεού, είναι υπηρεσία προς τον Θεό». Ό,τι δεν μπορεί να κάμει ή μια το κάνει η άλλη. Η τέχνη παριστάνει πάντοτε την ιδέα της ζωής με τη μορφή, με την αισθητή εικόνα. Η τέχνη χρειάζεται πάντοτε ένα δεδομένο υλικό για να εκφράσει το πνεύμα της. Έτσι για να εκφράσει την ιδέα του ανθρώπου χρειάζεται το σώμα του ανθρώπου.

 

Εξ άλλου με τη φιλοσοφία το πνεύμα του ανθρώπου χωρίζεται ολωσδιόλου από τα αισθητά και τις εικόνες και ζητεί να επιστρέψει στον εαυτό του, γιατί δίχως αύτόν τον χωρισμό το πνεύμα δεν φθάνει ποτέ στην αυτοσυνειδησία του. Είναι πράγματι δραματικός ο αγών τον οποίον διεξάγει το πνεύμα στην κάθε εποχή για να φθάσει σ’ αυτήν την αυτοσυνειδησία. Και επειδή καμιά εποχή δεν παραδίδει στην άλλη τον βαθμό της αυτοσυνειδησίας της, και επειδή ποτέ μια εποχή δεν αντλεί από την άλλη, την προηγούμενη, την αυτοσυνειδησία της, γι’ αυτό η φιλοσοφία αρχίζει σε κάθε εποχή από την αρχή, χωρίς όμως να αγνοεί την ιστορία της.

 

Και κατά βάθος η φιλοσοφία μιας εποχής είναι υποχρεωμένη από τα πράγματα ό,τι ύφανε προηγούμενη ιστορία της να το ξυφάνει και να υφάνει εξ αρχής τον δικό της ιστό. Κατά τούτο το έργο της φιλοσοφίας μοιάζει με το έργο της Πηνελόπης. Μνηστήρες της φιλοσοφίας είναι τα μικρά πνεύματα, οι μικροδαίμονες κάθε εποχής, που για να σταθούν και να προβάλουν την ασημαντότητά τους, χρειάζονται τον μανδύα της φιλοσοφίας, ενώ ο Οδυσσεύς είναι το ένα και πολύμοχθο πνεύμα του ανθρώπου που έπειτα από την περιπλάνησή του μέσα στα άπειρα πράγματα ζητεί να γυρίσει στην πατρίδα του, όπου καίει το ακοίμητο πυρ του λόγου.

Απόλλων και Διόνυσος

1. Ιχνηλατώντας την πορεία του ανθρώπου από τις απαρχές της ύπαρξής του, επισημαίνουμε δυο βασικά στοιχεία – γνωρίσματα που καθόρισαν την επιβίωσή του και την εξέλιξή του. Τα στοιχεία αυτά είναι ο ΝΟΥΣ (Λογική, Σκέψη) αλλά και το πάθος – ορμή για ζωή. Και τα δυο βοήθησαν στην έξοδο του ανθρώπου από τον πρωτογονισμό και στη δημιουργία πολιτισμού. Η αρμονική σύμπλευση αυτών επιτάχυνε την πορεία του ανθρώπου από το «σκότος» στο «φως» από τη «δουλεία» στην «ελευθερία». Άνθρωποι, ωστόσο, αλλά και λαοί που δεν μπόρεσαν να ισορροπήσουν τα δυο παραπάνω γνωρίσματα γνώρισαν την επιβράδυνση της πορείας τους αλλά και την καταστροφή. Η προτεραιότητα του ενός έναντι του άλλου είναι δύσκολο να αποτυπωθεί χωρίς να κινδυνεύουμε να αυθαιρετήσουμε στην αξιολόγησή μας. Κι αυτό γιατί η Λογική – Σκέψη και το Πάθος – Ορμή για τη ζωή συνθέτουν το βασικό υπόβαθρο της ανθρώπινης οντότητας και η ατροφία ή υπερτροφία του ενός δρα περιοριστικά – καταστρεπτικά και για το άλλο.

            2. Τα παραπάνω δυο βασικά, αλλά και αντίθετα μεταξύ τους, γνωρίσματα οι αρχαίοι Έλληνες τα ενσωμάτωσαν σε δυο θεούς. Τον Απόλλωνα και το Διόνυσο. Ο πρώτος λατρεύεται ως Θεός της λογικής, του φωτός και της ήρεμης δύναμης. Ο δεύτερος είναι ο εκφραστής του γήινου, του πάθους, της μανίας και των έντονων συναισθημάτων. Οι δυο θεοί συμπυκνώνουν δυο διαφορετικές βιοθεωρίες, δυο αντίθετα ρεύματα ζωής. Τα δυο αυτά ρεύματα – δυνάμεις βαδίζουν παράλληλα, συγκρούονται μεταξύ τους για να ισορροπήσουν τελικά σε ένα ανώτερο επίπεδο ζωής και να συμπορευτούν. Οι αντίθετες αυτές δυνάμεις συντίθενται σύμφωνα με το Εγελιανό διαλεκτικό σχήμα (θέση – αντίθεση = Σύνθεση) οδηγώντας έτσι τον άνθρωπο σε νέες δημιουργίες και σε υψηλές μορφές ζωής και δημιουργίας (επιστήμη, τέχνη, θεσμοί, ηθική).

            3. Ειδικότερα, ο άνθρωπος και ο πολιτισμός του είναι δημιούργημα τόσο του Απολλώνειου πνεύματος όσο και του Διονυσιακού. Το Απολλώνειο το συνθέτουν το φως, η καθαρή μορφή, η λογική, ο στοχασμός, η περίσκεψη, η αυτοσυγκράτηση, ο προβληματισμός, η νηφαλιότητα, η αυτοκυριαρχία, η ψυχραιμία, η σκέψη, η φρόνηση, η ηρεμία και η πνευματική γαλήνη. Αντίθετα, το Διονυσιακό πνεύμα το χαρακτηρίζει η μανία, το πάθος, το συναίσθημα, οι ψυχικές εκρήξεις, οι παρορμήσεις, τα ένστικτα, ο ηρωισμός, ο ρομαντισμός, ο οργή, η ορμή, το γήινο στοιχείο του ανθρώπου, η εύθυμη πλευρά της ζωής. Το Απολλώνειο πνεύμα ορίζεται από το «μέτρο», τη μεσότητα και την αποφυγή των υπερβολών. Αντίθετα, το Διονυσιακό πνεύμα δεν τα γνωρίζει όλα αυτά και ωθεί τον άνθρωπο σε πράξεις και συμπεριφορές οριακές που όχι σπάνια τείνουν να θέσουν σε δοκιμασία και την ίδια τη ζωή. Την συνύπαρξη του Απολλώνειου και Διονυσιακού πνεύματος απέδωσε με φοβερή πιστότητα ο Φειδίας στο περίφημο αέτωμα του Ναού της Ολυμπίας. Όπως περιγράφει ο Παπανούτσος «Άνθρωποι και θηρία μάχονται από κάτω το δεινό αγώνα της ζωής και του θανάτου…. εδώ έχουν εξαπολυθεί οι φυσικές δυνάμεις του πάθους (Διονυσιακό πνεύμα)…. Από πάνω τους, όμως, αγρυπνάει μέσα στο σιωπηρό μεγαλείο του, ήρεμος, γαλήνιος, ο Απόλλων (Απολλώνειο πνεύμα)… και τώρα πια δεν αμφιβάλλουμε ότι η μάχη θα σταματήσει, η σύμπνοια πάλι θα βασιλέψει» (Η φρόνηση και το πάθος). 

            4. Βέβαια, αξιολογώντας τη συμβολή και την αναγκαιότητα των δυο αυτών αντίθετων «πνευμάτων» - ρευμάτων (Απολλώνειο πνεύμα vs Διονυσιακό πνεύμα) εύκολα θα μπορούσε κάποιος να διολισθήσει σε μια παραδοχή περί υπεροχής του Απολλώνειου πνεύματος έναντι του Διονυσιακού. Κι αυτό, γιατί η θετική συνεισφορά του πρώτου είναι πιο εμφανής. Ωστόσο, θα ήταν μεθοδολογικό ολίσθημα αν θεωρήσουμε τον άνθρωπο μόνο «πνεύμα» και τον αποκόβαμε από το υλικό και γήινο στοιχείο. Είναι, επίσης, λάθος αν δεχτούμε πως το Διονυσιακό στοιχείο καθηλώνει το ανθρώπινο γένος στο επίπεδο του «ζώου» και στον πρωτογονισμό, ενώ το Απολλώνειο στοιχείο το εξυψώνει και το βοηθά στη μέθεξη με τα ανώτερα και «ευγενέστερα» δημιουργήματα (πνευματικός – ηθικός πολιτισμός). «Το πολύ ζώο παραμορφώνει τον πολιτισμένο άνθρωπο, ο πολύς πολιτισμός κάνει άρρωστα ζώα» (Καρλ Γιουγκ). Η απάντηση βρίσκεται στο συνταίριασμα – συνύπαρξη των δυο «δίδυμων δυνάμεων», γιατί η πραγματική ζωή προϋποθέτει την ενότητα – σύζευξη της Διονυσιακής ζωτικότητας με το Απολλώνειο μέτρο – λογική.

            5. Όσο, όμως, κι αν όλα επιχειρηματολογούν πως το βαθύτερο νόημα της ανθρώπινης ζωής και το υπόβαθρο του πολιτισμού εμπεριέχουν και προϋποθέτουν την παράλληλη πορεία και γόνιμη αλληλεπίδραση του Απολλώνειου και Διονυσιακού πνεύματος, δεν παύουν οι υπέρμαχοι του πρώτου να διατυπώνουν με ευκολία και πειστικότητα επιχειρήματα υπέρ του ρόλου αυτού στο σύγχρονο πολιτισμό. Κι αυτό γιατί η ήρεμη σκέψη και η αψεγάδιαστη φρόνηση – νηφαλιότητα (Απολλώνειο πνεύμα) διαμορφώνει το πλαίσιο μέσα στο οποίο επωάζεται η συνείδηση του ανθρώπου που συνιστά και την ειδοποιό διαφορά αυτού από τα άλλα έμβια όντα. Ο άνθρωπος, δηλαδή, είναι το ον «που έχει συνείδηση της συνείδησής του» και εξ αυτού του γεγονότος μπορεί να κυριαρχεί στο «ά–λογο» κομμάτι της ύπαρξής του. Όσο κι αν διαφωνεί ο Φιλόσοφος Κίρκεγκωρ για τον περιορισμό του πάθους «ο άνθρωπος που χάνεται μέσα στο πάθος του χάνει λιγότερα από εκείνον που χάνει το πάθος του», ο ρόλος της νηφάλιας κρίσης και της συνείδησης είναι εμφανής σε όλα τα επίπεδα της ζωής και του πολιτισμού.

            6. Αναλυτικότερα, η συνείδηση –πνευματική γαλήνη (Απόλλωνας) συνέβαλε στον απεγκλωβισμό του ανθρώπου από το χάος κι από τα δεσμά – όρια του εαυτού του. Με τη συνείδηση – λογική ο άνθρωπος προσδιορίζει τη θέση του στον κόσμο – σύμπαν και αυτοπροσδιορίζεται. Οργανώνει τη συμπεριφορά του, ελέγχει τις ψυχικές του λειτουργίες, ενεργοποιεί τις πνευματικές του ιδιότητες και κυριαρχεί στις αντιδράσεις του. Έχει άμεση γνώση της δύναμής του συναισθήματος, όσο κι αν αυτό πολλές φορές λειτουργεί αυτόνομα, γιατί σύμφωνα και με τον Πασκάλ «Η καρδιά έχει τους λόγους της που ο «λόγος» δεν τους γνωρίζει καθόλου». Επιπρόσθετα, το Απολλώνειο στοιχείο – πνεύμα συνέβαλε καταλυτικά στον εξανθρωπισμό του ανθρώπου μέσα από τη θέσπιση ενός ηθικού κώδικα με βάση τον οποίο καθορίζει το «είναι» του, προδιαγράφει τα καθήκοντά του και αξιολογεί τις πράξεις του. Οδηγείται στην αυτογνωσία και αναγνωρίζει την κοινωνική του φύση. Μπορεί, δηλαδή, να εξηγήσει πως η κοινωνικότητα δεν προϋποθέτει και κατάργηση της ατομικότητας αλλά την υπέρβασή της.

            7. Ωστόσο, ο σύγχρονος άνθρωπος τείνει να συνθλιβεί από το τεχνοκρατικό πνεύμα που συνέβαλε στη γιγάντωση της Τεχνολογίας και των επιτευγμάτων της και στη συναισθηματική αφυδάτωσή του. Βιώνει, δηλαδή, τα αποτελέσματα της ανατροπής της αρμονίας ανάμεσα στο Απολλώνειο και Διονυσιακό πνεύμα (Λογική vs Πάθος), διαπράττει ύβρη, νιώθει μια αδικαιολόγητη οίηση και πληρώνει το τίμημα της υπέρβασης του μέτρου «Ήλιος ουχ υπερβήσεται μέτρα˙ ει δε μη, Ερινύες μιν δίκης επίκουροι εξευρήσουσι». (Ηράκλειτος).

            8. Απέναντι, λοιπόν, στην πραγματικότητα που δημιούργησε η δεσποτεία της τεχνολογίας οφείλουμε να αντιτάξουμε τη νηφαλιότητα που μας εμπνέει ο Απόλλωνας και το πάθος για τη ζωή που μας παρακινεί ο Διόνυσος. Χρειαζόμαστε, δηλαδή, να ισορροπούμε συνεχώς πάνω στη δύναμη της Λογικής (Απολλώνειο πνεύμα) και στην ένταση του συναισθήματος (Διονυσιακό πνεύμα). Κι αυτό, γιατί ο τεχνοκρατικός πολιτισμός – δημιούργημα του τεχνολογικού γιγαντισμού – διογκώνει επικίνδυνα τα όρια – εξουσία της λογικής – γνώσης, ενώ αντίθετα αφυδατώνει τον άνθρωπο από την ευαισθησία και τα συναισθήματα. Ο νιτσεϊκός υπεράνθρωπος – γέννημα του τεχνοκρατικού πνεύματος – απειλεί την ανθρωπιά μας, την ενότητά μας και υφαίνει την αλόγιστη «οίηση» και την ψευδαίσθηση της παντοδυναμίας του ανθρώπου – δημιουργού. Αντίθετα, η συναισθηματική αποξήρανση – προϊόν της άκρατης εξειδίκευσης – τείνει να μετατρέψει την καθημερινότητα του ανθρώπου και τις σχέσεις του με τους συνανθρώπους σε εφιάλτη.

            9. Μπορούμε, επομένως, να αντισταθούμε στις σειρήνες της τεχνολογίας με σύμμαχο τη λογική και το συναίσθημα για να διασώσουμε τον «άνθρωπο» ως το πιο απλό και συνάμα το πιο σύνθετο δημιούργημα του σύμπαντος. Αυτή η ισορροπία λογικής και συναισθήματος (σκέψη και παρορμήσεις) θα αποδυναμώσει όλες εκείνες τις δυνάμεις της τεχνολογίας που στοχεύουν στον πνευματικό υπερτροφισμό και στη συναισθηματική ατροφία. Ο άνθρωπος, δηλαδή, θα πρέπει να παραμείνει «άνθρωπος» με τη ριζική έννοια του όρου (άνω + θρώσκω) αλλά διακονώντας και τον «έσω» κόσμο του. Δεν μπορούμε να «υψωθούμε» (λογική υπερτροφία) αδιαφορώντας για το συνάνθρωπο. Ο πολιτισμός (τεχνολογικός) τείνει να γεννά τέρατα που θαμπώνουν αλλά και τρομάζουν. Με στοχαστικά, λοιπόν, βήματα και γαλήνιο πνεύμα (Απόλλων) και πλούσιοι σε συναισθήματα και πάθος για ζωή (Διόνυσος) να βαδίσουμε ενάντια σε δυνάμεις που μας αλλοτριώνουν και μας μεταλλάσσουν. 

            10. «Πολλά τα δεινά και ουδέν ανθρώπου δεινότερον πέλει» διακηρύττει ο χορός στην «Αντιγόνη» του Σοφοκλή. Μας υπενθυμίζει έμμεσα πως ο άνθρωπος είναι ικανός για την κορύφωσή του αλλά και για την αυτοκαταστροφή του. Η αποφυγή των αυτοκαταστροφικών συνεπειών μπορεί να επιτευχθεί μόνο με τον αυτοπεριορισμό. Οι υπερβολές της σκέψης («εργαλειακός ορθολογισμός») και της Ορμής – επιθυμίας για ζωή («τυφλές παρορμήσεις») θέτουν σε κίνδυνο την επιβίωση του ανθρώπου. Μόνον, όταν ο άνθρωπος αποδεχθεί την αναγκαιότητα και των δυο Θεών (Απόλλων – Διόνυσος), θα προχωρήσει μπροστά, μένοντας αυτό που είναι εδώ και χιλιάδες – εκατομμύρια χρόνια… ΑΝΘΡΩΠΟΣ.

Μη δανείζεσαι ποτέ ξένα φτερά για να πετάξεις

Μη δανείζεσαι ποτέ ξένα φτερά για να πετάξεις. Χρησιμοποίησε τα δικά σου και άνοιξε τα στο δικό σου ουρανό. Μην περιμένεις να πάρεις ώθηση από άλλους. Να στηρίζεσαι στη δική σου θέληση. Και ποτέ μην αναμένεις να πάρεις δύναμη από κανένα. Να ανακαλύπτεις πάντα τα δικά σου όρια αντοχής.

Μόνο εσύ μπορείς να εκτοξεύσεις την ύπαρξή σου στο απόγειο της ζωής σου. Γιατί κανείς δε θα σου προσθέσει ποτέ αξιοπρέπεια και δε θα σου αφαιρέσει από την προσωπικότητά σου. Καμία ανθρώπινη φιγούρα δε θα σου αποδώσει ποτέ αξίες και ηθική αν δεν έχεις. Γιατί αυτά είναι αυτούσια και δεν επιδέχονται καμία επέμβαση. Καμία παρουσία στη ζωή σου δε θα σου προσδώσει το σεβασμό που αξίζεις. Αυτό τον κερδίζεις με την συμπεριφορά και την στάση σου.

Με την ευγένεια και την σεμνότητά σου. Με το ήθος που προβάλλεις αποχωρώντας αξιοπρεπώς από τις ανθρώπινες σχέσεις σου. Με την άρνησή σου να υποβιβάζεις το επίπεδό σου σε μικρότητες και μικροψυχίες.

Με την περηφάνια με την οποία κρύβεις τους μεγαλύτερούς σου πόνους πίσω από το πιο λαμπερό σου χαμόγελο.

Τη διακριτικότητα που σκεπάζει τις βαθύτερες πληγές σου κάτω από το πιο χαρούμενο βλέμμα σου.

Την αισιοδοξία και την θετικότητα σου. Τον τρόπο που δε σε αντιπροσωπεύει η μιζέρια και η γκρίνια. Και δε σε εκφράζει η απάθεια και η παθητικότητα.

Αν δεν πάρεις φόρα από τα έγκατα της ψυχής σου δε θα φτάσεις ποτέ στο ουράνιο τόξο της. Γι’ αυτό να μην στηρίζεσαι σε αλλότριες βοήθειες. Μην υπολογίζεις και μην περιμένεις από άλλους να σου δώσουν αξία και τίτλους. Αυτούς μόνο εσύ μπορείς να τους αποδώσεις στον εαυτό σου με όλα όσα σε χαρακτηρίζουν. Με τη συμπεριφορά και τον  τρόπο τον οποίο αντιμετωπίζεις τους γύρω σου. Με την ικανότητά σου να ξεχωρίζεις τις ιδιαιτερότητες των ανθρώπων. Την ιδιότητά σου να τους συμπεριφέρεσαι ανάλογα.

 Γι’ αυτό μην κρύβεις τα φτερά σου και μην πετάς σε άγνωστους και μακρινούς αιθέρες. Μην αφήνεις κανένα να σκιάζει την προσωπικότητά σου και μη γίνεσαι υποχείριο κανενός. Πάψε να ζεις τις ζωές άλλων και στόχευσε στη δική σου.  Ανάμεσα στους καιροσκόπους και την αυτοεκτίμησή σου, να επιλέγεις την απουσία τους. Ανάμεσα στις λυκοφιλίες και τη μοναξιά σου να διαλέγεις πάντα το δεύτερο. Να μην ξεπουλάς ποτέ την ακεραιότητα σου. Και να είσαι περήφανος για την επιλογή της μοναξιάς σου.

Να φροντίζεις να απαγκιστρώνεσαι από ποταπούς ανθρώπους και ψυχοφθόρες  καταστάσεις. Να προτιμάς την απομόνωση από τις εφήμερες και πρόσκαιρες απολαύσεις. Μη δέχεσαι εκπτώσεις στην ιδιοσυγκρασία σου. Και μην ανέχεσαι μειώσεις από κανέναν στην αυτοεκτίμηση και αυτοπεποίθησή σου.
  
Γιατί κανείς δε θα σου προσδώσει τιμές και αξιώματα ούτε μπορεί να σου παρέχει ασφάλεια αν δεν τα παρέχεις εσύ στον εαυτό σου. Κανένας δε θα σε ανεβάσει στο βάθρο της ζωής σου. Εκεί μόνο εσύ μπορείς να τοποθετήσεις τον εαυτό σου. Και να μην επιτρέψεις ποτέ και σε κανένα να σε εκθρονίσει απο αυτό.

 Γι’ αυτό να μη δανείζεσαι ποτέ ξένα φτερά για να πετάξεις. Με τα δικά σου αν πετάς ψηλότερα θα φτάσεις.

Η κβαντική θεωρία δείχνει ότι το μέλλον θα μπορούσε να επηρεάζει το παρελθόν!

Ο Φυσικός και βραβευμένος με Nobel Richard Feynman κάποτε είπε: «Επιλέγουμε να εξετάσουμε ένα φαινόμενο, το οποίο είναι αδύνατο, απολύτως αδύνατο, να εξηγηθεί με οποιονδήποτε παραδοσιακό τρόπο και το οποίο βρίσκεται στην καρδιά της κβαντικής μηχανικής. Στην πραγματικότητα, περιέχει μόνο μυστήριο». Και είναι αλήθεια. Πολλές θεωρίες, όπως και η κβαντική διεμπλοκή, έχουν ξεφύγει από την συμβατική θεωρία και όμως έχουν επιβεβαιωθεί εδώ και δεκαετίες. Αυτό που είναι επίσης ενδιαφέρον είναι ότι στα αρχεία αυτά στα οποία επιβεβαιώνεται η κβαντική διεμπλοκή, συζητείται και η τηλεπάθεια, ένα φαινόμενο που συνδέεται άμεσα με την κβαντική φυσική. Η «παραψυχολογία» και η κβαντική φυσική βαδίζουν σε δρόμους παράλληλους.

Πρόσφατα, ένα άρθρο που δημοσιεύτηκε στο Proceedings of The Royal Society A υποστηρίζει ότι η κβαντική θεωρία πρέπει να είναι «αντίστροφα αιτιακή» ή αλλιώς ότι ένα αποτέλεσμα συμβαίνει πριν την αιτία του.

Δύσκολο να το κατανοήσετε, σωστά; Αλλά το ότι κάτι δεν μπορεί να γίνει κατανοητό, δε σημαίνει ότι δεν είναι και πραγματικό. Αρχικά, ας δούμε τι ακριβώς είναι και τι δεν είναι αυτό: δεν σημαίνει ότι σήματα μπορούν να μεταδοθούν από το μέλλον στο παρελθόν- αυτό θα ήταν αδύνατο μόνο και μόνο εξαιτίας θερμοδυναμικών λόγων. Αντιθέτως, σημαίνει ότι όταν ένας πειραματιστής επιλέγει το περιβάλλον μέτρησης με το οποίο θα μετρήσει ένα σωματίδιο, αυτή η απόφαση μπορεί να επηρεάσει τις ιδιότητες εκείνου του σωματιδίου (ή ενός άλλου) στο παρελθόν, ακόμα και πριν εκείνος κάνει την επιλογή. Με άλλα λόγια, μια απόφαση που λαμβάνεται στο παρόν μπορεί να επηρεάσει κάτι στο παρελθόν.

Είναι ξεκάθαρο βέβαια ότι αν αυτή η θεωρία είναι σωστή, η έννοια του χρόνου, έτσι όπως την έχουμε αναλύσει, είναι λανθασμένη- αφού φυσικές διεργασίες μπορούν να συμβαίνουν προς τα εμπρός και προς τα πίσω, ενώ περιγράφονται από τους ίδιους φυσικούς νόμους.

Πολλοί επιστήμονες υποστηρίζουν ότι αυτή η ιδέα της «αντίστροφης αιτιότητας» είναι δύσκολο να γίνει αποδεκτή, επειδή δεν την έχουμε συναντήσει ποτέ οπουδήποτε αλλού. Το ίδιο ισχύει και για την δράση από απόσταση. Η δράση εξ αποστάσεως είναι η ιδέα ότι τα φυσικά συστήματα μπορούν να κινηθούν, να αλλάξουν ή να επηρεαστούν, χωρίς να αγγιχτούν από οτιδήποτε άλλο. Αναφέρεται στην αλληλεπίδραση των αντικειμένων που χωρίζονται στο διάστημα. Και πάλι αυτό έχει αποδειχτεί ότι είναι πραγματικό φαινόμενο. Επομένως, το γεγονός ότι δεν το συναντάμε πουθενά αλλού δεν αποτελεί βάσιμο επιχείρημα κατά της θεωρίας.

Ένα άλλο σπουδαίο παράδειγμα, που χρησιμοποιεί τα κβαντικά συστήματα, προέρχεται από ένα άρθρο που δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό Physics Essays. Εξηγεί πώς αυτό το πείραμα έχει επανειλημμένως χρησιμοποιηθεί για να εξερευνήσει το ρόλο του συνειδητού στη διαμόρφωση της φύσης της πραγματικότητας. Σε αυτά τα πειράματα παρήχθησαν εκπληκτικά αποτελέσματα: Η ανθρώπινη πρόθεση, μέσω μεσολαβητών, ήταν ικανή να επηρεάσει την κβαντική κυματοσυνάρτηση. Οι μεσολαβητές ήταν «ο παρατηρητής» σε αυτή την περίπτωση.

Για την ακρίβεια, όπως ο Dr. Dean Radin τονίζει, ο υπεύθυνος ερευνητής, ένα αποτέλεσμα «5 sigma» τελικά έδωσε στο CERN το βραβείο Nobel το 2013 για την ανακάλυψη του σωματιδίου Higgs (που τελικά αποδείχτηκε ότι δεν ήταν ακριβώς αυτό). Σε αυτή την έρευνα, επίσης υπήρξε το ίδιο αποτέλεσμα, όταν εξέτασαν τη «μεσολάβηση» εναντίον της «μη-μεσολάβησης», δηλαδή τον ανθρώπινο παράγοντα. Αυτό σημαίνει ότι η πνευματική δραστηριότητα, ο ανθρώπινος νους, η προσοχή και η πρόθεση, επιδρούν στην ύλη με έναν ορισμένο τρόπο.

«Οι παρατηρήσεις όχι μόνο επηρεάζουν αυτό που μετράται, αλλά το παράγουν… Αλλάζουμε τις συνθήκες για να πάρουμε μια συγκεκριμένη θέση… Εμείς από μόνοι μας παράγουμε τα αποτελέσματα μιας μέτρησης».

Πολλά από τα στατιστικά αποτελέσματα τέτοιων ερευνών ήταν διαφορετικά από αυτά που αναμένονταν. Υπήρχαν και υπάρχουν ισχυρισμοί ότι τα αποτελέσματα αυτά οφείλονται σε μεθοδολογικά λάθη κατά τη διάρκεια των πειραμάτων. Όμως, πολλά από αυτά έχουν χρηματοδοτηθεί από την ίδια την αμερικάνικη κυρίως κυβέρνηση και έχουν επαναληφθεί σε άλλα εργαστήρια σε όλο τον κόσμο. Επομένως, οι ισχυρισμοί αυτοί είναι μάλλον αβάσιμοι.

Μια άλλη έρευνα, δημοσιευμένη από τους Matthew S. Leifer στο Πανεπιστήμιο Chapman της California και Mathew F. Pusey από το Perimeter Institute for Theoretical Physics στο Ontario του Canada ήθελαν να ερευνήσουν αν ο χρόνος, όπως και η ύλη, συμπεριφέρεται διαφορετικά στην κβαντική κλίμακα. Οι ερευνητές ανέπτυξαν ένα μοντέλο, βασισμένοι στο φαινόμενο της δράσης από απόσταση, όπου αντικατέστησαν τον χώρο με τον χρόνο. Επομένως, όπως η διεμπλοκή δείχνει, τα αντικείμενα συνδέονταν παρά το στοιχείο του χρόνου, ή οι πληροφορίες στην ουσία ταξίδεψαν ταχύτερα από την ταχύτητα του φωτός.

Αλλά, αν η αιτιότητα πηγαίνει αντίστροφα, αυτό θα σήμαινε ότι το μόριο στο παρόν θα μπορούσε να επηρεάσει το μόριο του παρελθόντος. Αυτό επίσης σημαίνει ότι όχι μόνο τα δύο μόρια συνδέονται, αλλά επίσης ότι αλληλεπιδρούν, ανεξαρτήτως του χρόνου. Γι’ αυτό και οι κβαντικές θεωρίες δείχνουν πως ο,τι συμβαίνει στο παρόν μπορεί να αλλάξει αυτό που συνέβη στο παρελθόν. Ο χρόνος λοιπόν δεν υπάρχει με τον τρόπο που τελικά εμείς τον έχουμε αναλύσει και κατανοήσει. Τέλος, αυτό πιθανώς να σημαίνει ότι οι επιλογές μας στο παρόν επηρεάζουν το τι έχει ήδη συμβεί στο παρελθόν.

Η κβαντική διεμπλοκή υφίσταται, ανεξαρτήτως του χρόνου, κάτι που δείχνει ότι δύο κομμάτια ύλης (φυσικά συστήματα) μπορούν να εμπλακούν μεταξύ τους στον χρόνο.

Η μουσική είναι η “ενανθρώπιση” του συναισθήματος

Όσο μεγαλώνουμε και αντιλαμβανόμαστε τη ζωή σαν θαύμα της δημιουργίας, τόσο κατάπληκτοι μένουμε όταν ανακαλύπτουμε “λεπτομέρειες” που άλλοτε δεν δίναμε σημασία. Και όταν αναπολούμε παλιές στιγμές, νιώθουμε πολλές φορές ότι ήρθε η στιγμή να αποδώσουμε σεβασμό και θαυμασμό στη ζωή, ως δώρο θεϊκό.

Μεγάλος στην ηλικία άρχισα να ασχολούμαι με την μελέτη τις μουσικής, όμως κάθε φορά που αγγίζω τα πλήκτρα του πιάνου νιώθω δέος προς τον ήχο που βγάζει, προς τη μελωδία που προσπαθώ να παίξω και προς τον συνθέτη. Δεν ξέρω πώς ακριβώς μαθαίνεις καλύτερα μουσική, ίσως τα μαθήματα σε ένα ωδείο να είναι το σωστό, άλλα νιώθω πως όσο περισσότερο ανακαλύπτεις τον εαυτό σου, τόσο περισσότερο μαθαίνεις για τη μουσική. Δεν υπάρχει διαφορά μεταξύ πνευματικής ζωής και μουσικής! Και μάλιστα, ταυτίζονται με ένα θαυμάσιο τρόπο…

Η πρώτη αίσθηση που αποκτά το έμβρυο είναι η ακοή!… Ο πρώτος ήχος που ακούει είναι ο χτύπος της καρδιάς! Και η καρδιά είναι το μοναδικό όργανο που… παράγει ήχο!… Τυχαία; Δε νομίζω… Υπάρχει ο ήχος της καρδιάς μας, υπάρχει μια μουσική στα ενδόμυχα της ψυχής μας που δεν μάθαμε ακόμα να την ακούμε. Όλοι μας ακολουθούμε και ζούμε με ένα ρυθμό που καθορίζει την ύπαρξη μας!

Για μένα ο ήχος είναι η “ενανθρώπιση” του συναισθήματος. Ο τρόπος που αντιλαμβανόμαστε ως σάρκα και οστά, το άυλο της ύπαρξής μας. Όσο περισσότερο μας αρέσει μια μελωδία, τόσο καλύτερα νιώθουμε. Και όσο πιο πολύ νιώθεις, τόσο πιο πολύ χαίρεσαι για τη ζωή. Δυο πράγματα σου αποκαλύψανε την ομορφιά της ύπαρξης σου: όταν ερωτεύτηκες πρώτη φορά και ο “ήχος” της καρδιάς σου όταν ενώθηκε με την εναρμόνια μουσική του σύμπαντος! Το κελάηδισμα των πουλιών, το κύμα της θάλασσας, ο αέρας που χαϊδεύει τα φύλα κτλ.

Βασικός κανόνας για τη μουσική είναι να μάθεις πρώτα να ακούς. Το ίδιο και στην πνευματική ζωή, πρώτα ακούς, μετά προσπαθείς να εφαρμόσεις και μετά καλυτερεύεις. Όσο περισσότερο ακούς, τόσο περισσότερο μπαίνεις στο νόημα της μουσικής. Ακριβώς το ίδιο και στην πνευματική εξέλιξη, όσο περισσότερο ακούς τον εαυτό σου, τόσο περισσότερο θα τον μάθεις και θα μάθεις και τους άλλους.

Η μελέτη της μουσικής μοιάζει πολύ με την προσευχή… Χρειάζεσαι αφοσίωση, συγκέντρωση, υπομονή και επιμονή, άσκηση και επανάληψη. Ακριβώς τα ίδια δεν χρειάζεσαι και στην εξέλιξη της πνευματικής κατάστασης; Αρχίζοντας δειλά – δειλά να μελετάς, θα ανακαλύψεις μέσω του ήχου την αλήθειά σου. Αυτά που δεν μπορούσες να τα πεις, τώρα γίνανε τραγούδι, αυτά που δεν μπορούσες να τα δεις, τώρα τ’ακούς και συγκινείσαι… Όλα απλοποιούνται, όλα ομορφαίνουν, όλα συγκινούν και ταυτόχρονα θεραπεύουν!

Το πεντάγραμμο δεν μοιάζει με καρδιογράφημα; Δεν μπορείς να γράφεις μελωδία χρησιμοποιώντας μόνο μία νότα, θα ήταν μια ίσια γραμμή. Το ίδιο και το καρδιογράφημα, εάν είναι μια ίσια γραμμή σημαίνει θάνατος. Ο συνδυασμός των φθόγγων σε μια κλίμακα και η αρμονία μεταξύ τους δημιουργεί τη μελωδία. Στη ζωή πως είναι; Κοίτα πίσω λίγο και θα διαπιστώσεις πως τα γεγονότα και τα πρόσωπα που συνάντησες, έκαναν την καρδούλα σου να χτυπήσει με ψηλό καρδιακό παλμό ή με χαμηλό καρδιακό παλμό, σαν ένα τραγούδι που τις περισσότερες φορές αντηχούσε σε κάθε κύτταρο του σώματός σου.

Και κάτι τελευταίο… Η Σονάτα για πιάνο Νο.27 σε Μι ελάσσονα του Μπετόβεν γράφτηκε το καλοκαίρι του 1814 αφιερωμένη στον πρίγκιπα Μόριτς φον Λιχνόβσκι. Μια εξαιρετική όμορφη σύνθεση, μια από τις πιο ξεχωριστές του Μπετόβεν που αποτελείται από δύο μέρη: “Mit Lebhaftigkeit und durchaus mit Empfindung und Ausdruck» – 3/4 σε Μι ελάσσονα και “Nicht zu geschwind und sehr singbar vorgetragen” – 2/4 σε Μι μείζονα (μία τυπική εκτέλεση της σονάτας διαρκεί περίπου 14 λεπτά). Σε αυτά τα 14 λεπτά, ο συνθέτης με τον ιδιοφυέστατο τρόπο του “εξηγεί” στον πρίγκιπα (τότε ερωτευμένος σφόδρα με μια απλή θνητή κινδυνεύοντας να χάσει την διαδοχή του στο θρόνο!) τι λέει η καρδιά του στο πρώτο μέρος και τι λέει η λογική του στο δεύτερο μέρος. Προσέξτε μόνο μια “τεχνική” λεπτομέρεια: το μέτρο στο πρώτο μέρος είναι 3/4, ενώ στο δεύτερο 2/4…

Επομένως, τίθεται η ερώτηση: να ακούς το νου σου ή τη καρδιά σου; Η καρδιά χρησιμοποιεί τις νότες αρμονικά, ενώ ο εγκέφαλος επεξεργάζεται τις νότες ως σκέτη πληροφορία. Στο μυαλό μας το φάλτσο μπορεί να φαίνεται λογικό, στην καρδιά μας όμως, το φάλτσο είναι δυσαρμονία που χαλάει τη στιγμή.

Ο Μπετόβεν εκμυστηρεύεται: “για μένα δεν υπάρχει ευτυχία που να έρχεται από τον έξω κόσμο… οφείλω να την δημιουργήσω εγώ ο ίδιος στην ψυχή μου”! Ας κάνουμε και εμείς το ίδιο ακολουθώντας την καρδιά μας και ζώντας αρμονικά. Ο νους ακολουθεί το συναίσθημα και όχι το συναίσθημα το νου. Υπάρχει ήδη μια μελωδία της καρδιά μας, απλώς χρειαζόμαστε και μια καλή εκτέλεση. Δεν νομίζετε;

Άνθρωποι που κατανόησαν ότι όλα είναι στιγμές

Άνθρωποι… που κατανόησαν ότι για να γνωρίσουν το αληθινό νόημα μιας κατάστασης έπρεπε πρώτα να βιώσουν τον παραλογισμό της, για να μπορέσουν να ξαναρχίσουν από την αρχή. Που τελικά κατάλαβαν πως όταν περπατήσεις στη θύελλα και βγεις από αυτήν, δε θα είσαι ο ίδιος άνθρωπος. Κατανόησαν ότι αυτή ήταν η ουσία, έχοντας πάντα μέσα τους ότι όλα είναι στιγμές, ότι στις μεγάλες σχέσεις λείπει ο έρωτας, στους μεγάλους έρωτες λείπει η σχέση και αυτό που κατέχεις είναι εκείνο που επιλέγεις να μη στο πάρει κανείς.

Άνθρωποι… που περιμένουν το τρένο της μεγάλης στιγμής, που θα αλλάξει για πάντα τη ζωή τους, φτάνει επιτελούς στον προορισμό, που χρόνια περίμεναν χαρίζοντας στον εαυτό τους αυτό που είχαν στο μυαλό τους. Κι αναρωτιούνται εάν τελικά ανέβηκαν στο σωστό συρμό ή έκαναν λάθος και απλά κουμπώνοντας το παλτό τους συνεχίζουν το οδοιπορικό στις ράγες των χαμένων ευκαιριών.

Άνθρωποι… που κάποτε γνώρισαν τις ακρότητες της ανθρώπινης ψυχής, κατάφεραν στο τέλος να ανακτήσουν το θάρρος τους κατανοώντας ότι… η ζωή είναι ένας προορισμός χωρίς επιστροφή, και να σταθμίσουν όσα συνέβησαν στη ζωή τους διαπιστώνοντας ότι τελικά υπάρχει φόβος μπροστά στην ελευθερία, ξέροντας ότι ποτέ δε θα είναι απόλυτα ο εαυτός τους. Όμως κατάφεραν να κάνουν τη μεγάλη ανατροπή φεύγοντας ή μένοντας καταλαβαίνοντας πια την σπουδαιότητα της συγχώρεσης και της εμπιστοσύνης μέσα από το δρόμο της αυτογνωσίας, προσπαθώντας να σταθούν ξανά στα πόδια τους και να δημιουργήσουν έχοντας πάντα μέσα τους ότι όλα είναι μόνο στιγμές και ότι όλα εδώ μένουν.

Όταν δε, ανακαλύψουμε την πραγματική αλήθεια των πραγμάτων νιώθουμε να χάνεται ο κόσμος. Έχουμε να παλέψουμε με το θεριό. Και τότε πια καταλαβαίνουμε ότι είμαστε πραγματικά δυνατοί, δε φοβόμαστε. Δεν αισθανόμαστε ενοχές πια… τότε είναι που καταλαβαίνουμε ότι η ψυχή ησύχασε… και μεις ξαναπετάξαμε.

Άλλωστε ο καθένας γνωρίζει την αλήθεια του.

Η αξία της μίμησης καλών προτύπων

Στην αρχαιότητα, όπως και σήμερα, η μίμηση ενός καλού προτύπου θεωρούνταν αποτελεσματικός τρόπος εκπαίδευσης. Μάλιστα, την εποχή του Κικέρωνα ήταν σύνηθες για έναν νεαρό να εισέρχεται σε μια περίοδο μαθητείας που αποκαλούνταν tirocinium fori, κατά την οποία ακολουθούσε έναν διαπρεπή πολίτη ή πολιτικό, προκειμένου να παρατηρήσει τον τρόπο που ενεργεί στο φόρουμ και στα δικαστήρια.

Ήταν επίσης σημαντικό να επιλέξει καλά υποδείγματα δημηγοριών και να αποστηθίσει τα δυνατά τους σημεία, ενώ ταυτόχρονα να απορρίπτει τα μειονεκτήματά τους.

Ο Αντώνιος, ο άλλος βασικός χαρακτήρας στο Περί ρήτορος, αναφέρεται διεξοδικά στη χρήση των καλών προτύπων αποτελεσματικής πειθούς, ενώ δίνει συμβουλές για αυτό το θέμα στους νέους προστατευόμενούς του, τον Κάταλο και τον Σουλπίκιο:

Λοιπόν, Κάταλε, ας ξεκινήσουμε με τον φίλο μας τον Σουλπίκιο από δω: τον άκουσα πρώτη φορά σε μια μικρή υπόθεση, όταν ήταν αρκετά νέος. Η φωνή, το παρουσιαστικό, οι κινήσεις του σώματός του και όλα τα άλλα χαρακτηριστικά του ήταν πρέποντα για τον σκοπό που εξετάζουμε. Η εκφώνησή του, ωστόσο, ήταν γρήγορη και παρορμητική, δείγμα του χαρίσματός του. Τα λόγια του ξεχείλιζαν με ζωντάνια και ήταν υπερβολικά ενθουσιώδη, αποκύημα της νιότης του.

Αυτό δεν το βρίσκω αξιοκαταφρόνητο: μου αρέσει να διαγιγνώσκω γόνιμο έδαφος σε έναν νεαρό. Διότι, όπως με τα κλήματα, είναι ευκολότερο να κλαδέψεις τα κλαδιά που έχουν βλαστήσει ανεξέλεγκτα από ό,τι να δημιουργήσεις νέους βλαστούς καλλιεργώντας, αν ο μίσχος είναι αδύναμος. Παρομοίως, σε έναν νεαρό, επιθυμώ να βρίσκω κάτι να κλαδέψω. Καθότι, όταν κάτι αναπτυσσόμενο φτάνει υπερβολικά γρήγορα στην ωριμότητα, η ζωτικότητα δεν μπορεί να διατηρηθεί επί πολύ.

Αναγνώρισα ευθύς το προτέρημά του και, δίχως να χάσω χρόνο, τον ενθάρρυνα να είναι το φόρουμ η σχολή όπου θα μπορούσε να μαθητεύσει και να επιλέξει τον διδάσκαλο που προτιμούσε. Αλλά, αν επιθυμούσε τη συμβουλή μου, θα έπρεπε να είναι ο Λεύκιος Κράσσος. Ο νεαρός αποδέχθηκε την προτροπή μου και με διαβεβαίωσε ότι θα την ακολουθούσε, προσθέτοντας επίσης, αναμφίβολα από ευγένεια, ότι θα ήμουν κι εγώ διδάσκαλός του.

Είχε περάσει λιγότερο από ένα έτος από όταν διημείφθη αυτή η συζήτηση, στην οποία τον ενθάρρυνα, όταν άσκησε δίωξη στον Γάιο Νουρβανό, τον οποίο υπερασπίστηκα.

Η διαφορά που παρατήρησα μεταξύ του Σουλπίκιου εκείνης της ημέρας και αυτού που είχα δει έναν χρόνο νωρίτερα ήταν αδιανόητη. Χωρίς αμφιβολία οι φυσικές του ικανότητες τον οδηγούσαν προς αυτό το μεγαλοπρεπές και ένδοξο ύφος του Κράσσου, αλλά δεν θα μπορούσαν να τον κάνουν αρκετά επιδέξιο, αν δεν είχε επιδιώξει τον ίδιο στόχο μιμούμενος προσεκτικά τον Κράσσο και δεν ανέπτυσσε τη συνήθεια να μιλά με όλες τις σκέψεις και την προσοχή του εστιασμένες πάνω του.

Ας είναι λοιπόν αυτή η πρώτη συμβουλή που δίνω στον επίδοξο ρήτορα: θα του υποδείξω ποιον πρέπει να μιμηθεί. Το επόμενο πράγμα, που πρέπει να συνδέεται με αυτό, είναι η εξάσκηση, μέσω της οποίας πρέπει να μιμείται και, άρα, να αναπαράγει προσεκτικά αυτό το επιλεγμένο πρότυπο, αλλά όχι με τον τρόπο που έχω δει να το κάνουν πολλοί εκπαιδευόμενοι. Διότι συχνά οι άνθρωποι στρέφουν τη μίμησή τους σε χαρακτηριστικά που είναι εμφανή και αντιγράφονται εύκολα, ακόμη κι αν πρόκειται για ελαττώματα.

Τίποτα δεν είναι ευκολότερο από να μιμηθείς τον τρόπο που ντύνεται, στέκεται ή κινείται κάποιος. Και, βέβαια, αν έχει κάποιο μειονέκτημα, δεν είναι δύσκολο να το ξεσηκώσεις και να παρουσιάζεις κι εσύ το ίδιο, όπως εκείνος ο Φούφιος, ο οποίος συνεχίζει να παραληρεί στην πολιτεία ακόμη και τώρα, αφού έχασε τη φωνή του.

Η ρητορεία του δεν μπορεί να φτάσει την ευρωστία που αναντίρρητα κατείχε ο Γάιος Φιβρίας, ενώ μιμείται το στρεβλωμένο του στόμα και τη μακρόσυρτη προφοά του. Αλλά ο Φούφιος δεν γνωρίζει πώς να ανασύρει το καταλληλότερο υπόδειγμα για αυτόν και εκείνο που διάλεξε θέλησε να το μιμηθεί ακόμη και στα κουσούρια του.

Όποιος πρόκειται να κάνει τα πράγματα σωστά, πρέπει, πρώτα, να είναι πολύ προσεκτικός με την επιλογή του και έπειτα πρέπει να αφιερώσει όλη την προσοχή του στην απόκτηση των πιο εξαίρετων γνωρισμάτων του υποδείγματος που εντόπισε… Οποιοσδήποτε, λοιπόν, θέλει να πετύχει τέτοια ομοιότητα μέσω της μίμησης, πρέπει να επιδιώξει τον στόχο του με επανειλημμένη και εκτεταμένη άσκηση, ιδιαίτερα στη γραφή.

Η γλώσσα του φίλου μας του Σουλπίκιου θα ήταν πολύ πιο μεστή, αν το έπραττε αυτό. Ως έχει τώρα, παρουσιάζει περιστασιακά ένα είδος θράσεμα (όπως λένε οι γεωργοί για τα χορτάρια όταν οργιάζουν), που πρέπει να δρεπανιστεί μέσω της γραφίδας. (Περί ρήτορος 2.88-92, 96)

Μάρκος Τύλλιος Κικέρων, Η τέχνη της πειθούς

Ω, κακόμοιρα ανθρώπινα μυαλά και τυφλωμένες καρδιές

Σου δίνει τέρψη το να κάθεσαι να παρακολουθείς από τη στεριά τις σκληρές δοκιμασίες του άλλου που παραδέρνει μες στην απέραντη θάλασσα, την ώρα που οι άνεμοι σηκώνουν τα κύματα και την κάνουν να λυσσομανά. Όχι βέβαια γιατί ευχαριστιέσαι με τα ξένα βάσανα, μα γιατί είναι γλυκό να βλέπεις από τι κακά έχεις γλυτώσει εσύ ο ίδιος. Όπως κι είναι ευχάριστο να βλέπεις τις σκληρές μάχες να μαίνονται πέρα στους κάμπους, χωρίς να σε αγγίζει ο κίνδυνος.

Τίποτε όμως δεν είναι πιο γλυκό από το να είσαι θρονιασμένος στα ύψη τα οχυρωμένα από τις γνώσεις και τη διδασκαλία των σοφών, κι από τις γαλήνιες αυτές κατοικίες σκύβοντας να ρίχνεις το βλέμμα στους άλλους και να τους βλέπεις να τρέχουν πέρα δώθε, ψάχνοντας στα τυφλά το δρόμο της ζωής, να συναγωνίζονται σε εξυπνάδα, να μαλώνουν για την ευγενή τους καταγωγή, να μοχθούν μέρα και νύχτα και να τσακίζονται να σκαρφαλώσουν στην κορυφή του πλούτου ή να κατακτήσουν την εξουσία.

Ω, κακόμοιρα ανθρώπινα μυαλά και τυφλωμένες καρδιές! Σε τι σκοτάδια, σε τι κινδύνους κυλάει ο λίγος χρόνος της ζωής σας! Δεν ακούτε λοιπόν την κραυγή της φύσης που διαλαλεί την επιθυμία της, από το κορμί να φύγει κάθε πόνος, και το πνεύμα να νιώσει ευδαιμονία ελεύθερη από έγνοιες και αγωνίες;

Λουκρήτιος, Για τη φύση των πραγμάτων

ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ… ΤΟΝ ΦΟΒΟ

Ο φόβος και το άγχος έχουν τραγικές συνέπειες στην υγεία και τις ζωές των ανθρώπων που τους επιτρέπουν να τους ελέγχουν.

Αν λες στον εαυτό σου κάθε μέρα ότι δεν μπορείς να διαχειριστείς μια συγκεκριμένη δουλειά, ότι ποτέ δεν θα τα καταφέρεις, ότι είναι γραφτό σου να είσαι «κανένας», τότε αυτό ακριβώς είναι αυτό που θα συμβεί.

Ο υποσυνείδητος νους πιστεύει αυτό που του λένε, έτσι θα σε αναγκάζει να ενεργείς με τρόπο ώστε να προκαλέσεις τα πράγματα αυτά που φοβάσαι! Αν προγραμματίζεις το νου σου αρνητικά, αυτό θα μεταφερθεί στο σώμα σου.

 Από την άλλη μερικά, αν προγραμματίζεις το νου σου θετικά, θα αυξήσεις την ικανότητα σου να ζήσεις. Οι νικητές δεν εκπλήσσονται ποτέ επειδή όταν κερδίζουν επειδή περιμένουν ότι θα κερδίσουν!

«Μην επιτρέψεις ποτέ στον φόβο για την αποτυχία να μπει εμπόδιο στην δρόμο σου". - Babe Ruth

«Το να κάνουν ένα καινούριο βήμα, να πουν μια καινούρια λέξη, είναι αυτό που οι άνθρωποι φοβούνται περισσότερο». - Fyodor Dostoyevsky

«Ο φόβος έχει μεγάλη σκιά, αλλά αυτός ο ίδιος είναι μικρός». - Ruth Gendler

«Χάνεις το 100% των ευκαιριών που δεν εκμεταλλεύεσαι». - Wayne Gretzky

«Φόβος είναι εκείνο το μικρό σκοτεινό δωμάτιο όπου αναπτύσσονται οι αρνητικοί». - Michael Pritchard

Θεότητα τεχνητής νοημοσύνης θέλει να δημιουργήσει πρώην μηχανικός της Google

Ο πρώην μηχανικός της Google προσπαθεί να δημιουργήσει μια θεότητα τεχνητής νοημοσύνης, με στόχο να αναλάβει αυτή τη βελτίωση της κοινωνίας…

Ήταν θέμα χρόνου κάποιος να το σκεφθεί. Αφού οι άνθρωποι και οι θεοί τους δεν τα έχουν καταφέρει έως τώρα να δημιουργήσουν έναν παράδεισο επί της Γης, μήπως θα ήταν πιο έξυπνο να «ποντάρουν» σε έναν από μηχανής θεό;
       
Αυτό ακριβώς σκέφθηκε ο πρώην μηχανικός της Google 'Αντονι Λεβαντόφσκι, ο οποίος ίδρυσε τη θρησκευτική ομάδα -αίρεση θα την έλεγαν παλαιότερα - «Η Οδός του Μέλλοντος» (Way of the Future), που θέλει να δημιουργήσει μια θεότητα τεχνητής νοημοσύνης, με στόχο να αναλάβει αυτή τη βελτίωση της κοινωνίας.
       
Έτσι, μπορεί κάποιοι, όπως ο εκατομμυριούχος επιχειρηματίας Έλον Μασκ της Tesla και της Space X, να φοβούνται την τεχνητή νοημοσύνη όπως ο διάολος το λιβάνι, κάποιοι άλλοι όμως όπως ο Λεβαντόφσκι τη θεοποιούν.
       
Η αποστολή της νέας τεχνο-αίρεσης όπως αναγράφεται στο ιδρυτικό καταστατικό της, σύμφωνα με τη βρετανική «Γκάρντιαν», είναι «να αναπτύξει και να προωθήσει μια θεότητα βασισμένη στην τεχνητή νοημοσύνη και, μέσω της κατανόησης και της λατρείας αυτής της θεότητας, να συμβάλει στη βελτίωση της κοινωνίας».        

Ο Λεβαντόφσκι βρίσκεται στο επίκεντρο μιας νομικής διαμάχης ανάμεσα στην Uber και στη θυγατρική Waymo της Google. Ο ίδιος υπήρξε συνιδρυτής της εταιρείας αυτόνομης οδήγησης Otto, που εξαγοράσθηκε από την Uber το 2016. Στη συνέχεια απολύθηκε από την τελευταία, εν μέσω κατηγοριών ότι είχε κλέψει εμπορικά μυστικά από τη Google για να αναπτύξει την τεχνολογία αυτόνομης οδήγησης της Otto.
       
Παρόλες αυτές τις περιπέτειές του - ή ίσως ακριβώς εξαιτίας αυτών- βρήκε χρόνο και τη δέουσα αφοσίωση για να ιδρύσει την ομάδα «Η Οδός του Μέλλοντος».
       
Πάντως, η μελέτη της ιστορίας δείχνει ότι η ανάδυση νέων τεχνολογιών και επιστημονικών ανακαλύψεων στην ιστορία της ανθρωπότητας όντως είχε «παρενέργειες» στις κατά τόπους θρησκείες, συχνά εξαφανίζοντας τους παλαιούς θεούς προς όφελος κάποιων πιο σύγχρονων. Γι' αυτό, άλλωστε, ο ισραηλινός ιστορικός Γιουβάλ Νώε Χαράρι -συγγραφέας του μεταφρασμένου και στα ελληνικά παγκόσμιου μπεστ-σέλερ "Homo sapiens"- θεωρεί πολύ πιθανό ότι στον 21ο αιώνα οι επαναστατικές τεχνολογίες θα «γεννήσουν» νέα θρησκευτικά κινήματα.
       
Ήδη, διάφορα «μυαλά» της Σίλικον Βάλεϊ στην Καλιφόρνια, της κοιτίδας των νέων καινοτομιών, θεωρούν θέμα χρόνου την εμφάνιση μιας οριακής στιγμής στην ιστορία, της λεγόμενης «μοναδικότητας» (singularity), όταν οι μηχανές με τεχνητή νοημοσύνη θα ξεπεράσουν πια τους ανθρώπους σε νοητικές ικανότητες.
       
Μπορεί ο Μασκ να προειδοποιεί ότι «με την τεχνητή νοημοσύνη ουσιαστικά επικαλούμαστε τον δαίμονα», όμως οι τεχνο-ουτοπιστές οραματίζονται ότι οι άνθρωποι θα κατακτήσουν επιτέλους την (ψηφιακή) αθανασία, «φορτώνοντας» ένα αντίγραφο του εγκεφάλου και του νου τους σε μια μηχανή.
       
Ορισμένοι -συνήθως προτεστάντες- χριστιανοί θεολόγοι προτιμούν να βλέπουν την τεχνητή νοημοσύνη με θετικό μάτι, απλώς ως μια ακόμη τεχνολογία που οι άνθρωποι εφηύραν υπό την αιώνια καθοδήγηση του ''Θεού''.
       
Μερικοί άλλοι όμως, όπως ο Λεβαντόφσκι, οι οποίοι δεν έχουν μείνει ικανοποιημένοι από τις «επιδόσεις» ούτε του Θεού ούτε της ανθρωπότητας (με τόσους κακούς και αμαρτωλούς τριγύρω μας), θεωρούν πιο ελκυστική ιδέα την πίστη σε μια νέα θεότητα πιο ορθολογική και ικανή να κάνει τον κόσμο καλύτερο. Κάπως έτσι, με ένα μικρό νοητικό και ψυχολογικό άλμα, μπορεί κανείς να προσδώσει θεϊκές ιδιότητες στην υπερανθρώπινη μηχανική νοημοσύνη - και να προσεύχεται στην πανταχού παρουσία της και στην άπειρη σοφία της.

Η NASA θα εξερευνήσει το φεγγάρι Ευρώπη μέχρι το 2022

Αν υπάρχουν μέρη στο Ηλιακό Σύστημα όπου αξίζει τον κόπο να αναζητήσει κανείς ζωή, η Ευρώπη, ένα από τα μεγάλα φεγγάρια του Δία, σίγουρα βρίσκεται στην κορυφή της λίστας. Και η NASA είναι υποχρεωμένη να την εξερευνήσει, χάρη σε έναν προνοητικό τεξανό γερουσιαστή.

 

Κάτω από το παγωμένο κάλυμμα της Ευρώπης περιμένει ένας υπόγειος, φιλόξενος ωκεανός

 

Δύο αποστολές που προγραμματίζεται να εξερευνήσουν την Ευρώπη την επόμενη δεκαετία «είναι οι μόνες αποστολές τις οποίες θα ήταν παράνομο να μην εκτοξεύσει η NASA» λέει ο Τζον Κάλμπερσον, ρεπουμπλικανός γερουσιαστής, ερασιτέχνης αστρονόμος και μέλος της επιτροπής του Κογκρέσου που εξετάζει τον προϋπολογισμό της NASA.

 

Πριν από 12 χρόνια, ο Κάλμπερσον κατάφερε να συμπεριλάβει μια αποστολή στην Ευρώπη στον ετήσιο προϋπολογισμό της NASA. Ήταν όμως άπειρος και δεν φρόντισε να κλείσει όλα τα νομικά παραθυράκια: η διαστημική υπηρεσία εξασφάλισε το αντίστοιχο κονδύλι, τελικά όμως προτίμησε να το ξοδέψει σε άλλες, πιο επείγουσες αποστολές.

 

Αυτή τη φορά, ο Κάλμπερσον απέφυγε να κάνει το ίδιο λάθος. Τμήμα των δαπανών του Κογκρέσου που εγκρίθηκε ως νόμος τον Δεκέμβριο του 2015 προβλέπει ότι ένα σκάφος που θα τεθεί σε τροχιά γύρω από την Ευρώπη «θα» εκτοξευτεί το αργότερο μέχρι το 2022, ενώ ένα σκάφος προσεδάφισης θα ακολουθήσει το αργότερο το 2024. Η λέξη-κλειδί σε αυτήν την περίπτωση είναι το κατηγορηματικό «θα».

 

Η πρώτη αποστολή θα παραμείνει σε τροχιά για δύο χρόνια αναζητώντας το κατάλληλο σημείο προσεδάφισης. Το σημείο αυτό θα βρίσκεται πιθανότατα κοντά στις γιγάντιες ρωγμές που διατρέχουν το παγωμένο, λευκό κάλυμμα της Ευρώπης.

 

Παρατηρήσεις προηγούμενων αποστολών έχουν δείξει με σχετική βεβαιότητα ότι, κάτω από το κάλυμμα πάγου, που έχει πάχος αρκετά χιλιόμετρα, βρίσκεται ένας ωκεανός υγρού νερού με βάθος δεκάδες χιλιόμετρα.

 

Χρωματιστές αποθέσεις που διακρίνονται κοντά στις ρωγμές μαρτυρούν ότι το νερό της Ευρώπης, το οποίο είναι πιθανότατα περισσότερο από το νερό της Γης, περιέχει μια ποικιλία ενώσεων που θα μπορούσαν δυνητικά να συντηρήσουν μικροβιακή ζωή.

 

Εφόσον υπάρχει αρκετή ενέργεια για να διατηρεί το νερό σε υγρή κατάσταση, και εφόσον υπάρχουν οι δομικοί λίθοι της ζωής, η παρουσία ζωής στον υπόγειο ωκεανό μόνο απίθανη δεν είναι.

 

Παρά τη νομική δέσμευση, πάντως, τα προβλήματα παραμένουν. H NASA δεν έχει καν οριστικοποιήσει το σχέδιο για το δορυφόρο της Ευρώπης, ούτε για το σκάφος προσεδάφισης που προγραμματίζεται να εκτοξευτεί το 2025. Το πιθανότερο είναι ότι το σκάφος θα χρησιμοποιεί κάποια πηγή θέρμανσης για να λιώσει τον πάγο και να επιχειρήσει να φτάσει πιο κοντά στο νερό.

 

Ο προϋπολογισμός του Κογκρέσου, εξάλλου, προβλέπει ότι και οι δύο αποστολές θα εκτοξευτούν με το SLS, έναν νέο πύραυλο βαρέων-βαρών που προγραμματίζεται να πετάξει το νωρίτερο το 2018. Χάρη στην αυξημένη ισχύ του, ο πύραυλος μπορεί να στείλει τις δύο αποστολές στον Δία σε δύο χρόνια αντί σε έξι.

 

Παραμένει ασαφές αν ο SLS θα είναι όντως έτοιμος εγκαίρως. Και μένει να φανεί αν η NASA θα πετύχει τους στόχους που έθεσε το Κογκρέσο -το γεγονός ότι έχει τη νομική υποχρέωση δεν σημαίνει ότι κάποιος θα πάει φυλακή σε περίπτωση αποτυχίας.

 

Σε κάθε περίπτωση, ο ωκεανός της Ευρώπης θα περιμένει.

Οι Αγνωστες Δυνάμεις του Ανθρώπου

Απειρες Δυνατότητες του Ανθρώπου.

Οι περισσότερες έχουν αποδειχθεί επιστημονικά και αποκρύπτονται ή υποβαθμίζονται από το Κατεστημένο.

Υπάρχει αυτή η πολύ διαδεδομένη φήμη που υποστηρίζει ότι ο άνθρωπος χρησιμοποιεί μόνο το 5 ή το 10 τοις εκατό του εγκεφάλου του. Δεν είναι ακριβές αυτό. Πρόκειται για «σπασμένο τηλέφωνο», μια πληροφορία που έχει διαδοθεί λανθασμένα. Είναι ωραία ευκαιρία για να το διορθώσουμε αυτό, εδώ στο περιοδικό YOGA world, που στο εξώφυλλο του πάντα σημειώνει ότι είναι ένα «Περιοδικό για τις Άπειρες Δυνατότητες του Ανθρώπου».

Λοιπόν… Η σχετική διαπίστωση που έχει γίνει και έχει προφερθεί, δεν είναι ότι χρησιμοποιούμε π.χ. μόνο το 10% του εγκεφάλου μας και για το υπόλοιπο ποσοστό μάς είναι άγνωστη η χρήση του ή ανεκμετάλλευτη από εμάς. Η σωστή πληροφορία-διαπίστωση, που στη φήμη έχει παραφραστεί, είναι η εξής: Χρησιμοποιούμε, συνειδητά ή ασυνείδητα, όλον τον εγκέφαλό μας. Αλλά, οι ειδικοί επιστήμονες γνωρίζουν ακόμη μόνο το 5 ή 10 τοις εκατό του εγκεφάλου, ως προς τις λειτουργίες του. Δηλαδή, μάς είναι ακόμη άγνωστο τι ακριβώς κάνει το υπόλοιπο 90 ή 95 τοις εκατό του εγκεφάλου και πώς το κάνει. Δηλαδή, αυτό το ποσοστό που έχει διαδοθεί, αφορά στην ακριβή επιστημονική μας γνώση του εγκεφάλου και όχι στη χρήση του.

Ο Εγκέφαλος είναι ο Μεγάλος Άγνωστος.
Η ειρωνεία της ιστορίας είναι ότι ανέκαθεν στο παρελθόν υπήρχε ο Μεγάλος Άγνωστος που ήταν η ΨΥΧΗ. Αυτή, στα πάντα, πλέον, υποτίθεται ότι αντικαταστάθηκε από τον Μεγάλο Γνωστό, τον Εγκέφαλο. Όλα τα πράγματα που στο παρελθόν αφορούσαν στην ψυχή, που ήταν κάτι ουσιαστικά άγνωστο, άρχισαν εδώ και πολύ καιρό, στις συζητήσεις μας και όχι μόνο, να αφορούν στον εγκέφαλο, που υποτίθεται ότι είναι ο γνωστός της υπόθεσης. Όμως, μέσα στα χρόνια, αποδείχθηκε ότι ο Εγκέφαλος είναι και αυτός ο Μεγάλος Άγνωστος, μέχρι σήμερα που γράφω αυτές τις γραμμές. Επομένως, τί αποδείχθηκε; Τί ξέρουμε στα σίγουρα;

Ας το καταδείξω: τελικά αποδείχθηκε και ξέρουμε στα σίγουρα ότι υπάρχει ένας «Μεγάλος Άγνωστος»… Που καθορίζει τον άνθρωπο και τις δυνατότητές του και τις ιδιότητές του και τις δράσεις του και τα πάντα που τον αφορούν, ο οποίος μάς είναι άγνωστος ακόμη, παρ’ όλη τη λεπτομερή επιστήμη μας και τις εξειδικεύσεις της, και μπορείτε να διαλέξετε ελεύθερα αν θα τον ονομάζετε ψυχή ή εγκέφαλο ή όπως αλλιώς θέλετε, κατά τις προτιμήσεις σας, διότι έτσι κι αλλιώς είναι απλά ο Μεγάλος Άγνωστος. Δεν ξέρουμε σχεδόν τίποτε γι’ αυτόν, ή μόνο πολύ λίγα…

Όταν, λοιπόν, μιλούμε για τις «άγνωστες δυνάμεις του ανθρώπου», ή για τις «άπειρες δυνατότητες του ανθρώπου», αυτό που εννοούμε, εκ των πραγμάτων, εντάσσεται ακριβώς στην περιοχή αυτού του Μεγάλου Αγνώστου, που λειτουργεί, δρα, καθορίζει την ανθρώπινη πραγματικότητα, τη συνείδηση, την αντίληψη, τις αισθήσεις, τις δυνατότητες, τα πάντα, αλλά δεν ξέρουμε ποιος είναι, τι ακριβώς είναι, τι ακριβώς κάνει και πώς το κάνει, ποια είναι τα όρια του, ποιος είναι ο χάρτης του, και τι άλλο μπορεί να κάνει…

Κοντολογίς, θα λέγαμε ότι υπάρχει ένας «μηχανισμός» πίσω από τα ανθρώπινα πράγματα, ας πούμε, ένα μηχάνημα, που δεν ξέρουμε πώς δουλεύει και τι κάνει και ποιες είναι όλες οι δυνατότητές του. Αν με παρακολουθείτε σ’ αυτό που λέω, καταλαβαίνετε ίσως ότι υπονοώ πως είναι σαν να έχουμε ένα διαστημόπλοιο το οποίο εμείς χρησιμοποιούμε ως τοστιέρα. Εμείς οι ίδιοι είμαστε αυτό το διαστημόπλοιο ή αυτή η τοστιέρα. Δηλαδή, δεν ξέρουμε τι είμαστε και ποιες είναι όλες οι δυνατότητές μας και το μόνο σίγουρο είναι ότι βρισκόμαστε σε άγνοια, της τάξης του 90 τοις εκατό.

Όποιος θέλει να έχει μια καλή εισαγωγική –όσο και εντυπωσιακή– εικόνα της τελευταίας λέξης της έρευνας για τον εγκέφαλό μας, και μερικών από τα πολλά μυστήρια του, τού συνιστώ να διαβάσει το τελευταίο βιβλίο του μεγαλύτερου φυσιολόγου επιστήμονα της εποχής μας και του μεγαλύτερου ερευνητή του εγκεφάλου, του καθηγητή V. S. Ramachandran, με τίτλο Φαντάσματα στον Εγκέφαλο, από τις Εκδόσεις Πανεπιστημίου Κρήτης.

Οι άγνωστες δυνάμεις του ανθρώπου, (ή τουλάχιστον μερικές από αυτές), δεν είναι και τόσο άγνωστες, όμως, ούτε είναι καν μυστικές, αφού όλοι λίγο-πολύ τις ξέρουμε, και δεν τις ξέρουμε μόνο από τη φήμη τους ή την ενημέρωσή μας και την παιδεία μας αλλά συχνά και από την προσωπική μας φυσική εμπειρία. Τις γνωρίζετε ήδη, πριν καν τις απαριθμήσω παρακάτω, κι αυτό υποδεικνύει προφανώς ότι δεν είναι άγνωστες!

Άρα, το ζήτημα που μας απασχολεί εδώ δεν είναι θέμα γνώσης ή άγνοιας, αλλά καθαρά ζήτημα αποδοχής. Και μόνο η λέξη «αποδοχή» μάς οδηγεί να δούμε την καρδιά του ζητήματος ως προς το υποτιθέμενο «άγνωστο» που συζητάμε: είναι οι δισταγμοί, οι επιφυλάξεις, οι έμμονες ιδέες του «επιστημονισμού», ο συντηρητισμός, ο σκεπτικισμός, ο μονομανής υλισμός, ο στείρος ορθολογισμός, και τα διαπλεκόμενα «συμφέροντα» και θέματα εποπτείας, ελέγχου και εξουσίας. Περί αυτού πρόκειται, αυτή είναι η καρδιά του ζητήματος, και όχι η γνώση των άγνωστων δυνατοτήτων του ανθρώπου, που πολλές από αυτές είναι κάτι παραπάνω από γνωστές, ακόμη και βιωμένες από πάρα πολλούς, με τον ένα ή με τον άλλον τρόπο, ακόμη και αποδεδειγμένες επιστημονικά.

Μιλάμε, φυσικά, (απαριθμώ εδώ μερικές, όπως είπα παραπάνω), για πράγματα όπως η Τηλεπάθεια, η Τηλεκίνηση, η Πρόγνωση, η Αυτο-ίαση, η ψυχική Θεραπεία, η λεγόμενη «Έκτη Αίσθηση», η Διαίσθηση, το Remote Viewing, η Αύρα, η ενεργειακή ανατομία του ανθρώπου και οι λειτουργίες της, οι Εξωσωματικές Εμπειρίες, τα Προφητικά Όνειρα, τα Near Death Experiences, οι δυνατότητες του Διαλογισμού και της αυτοσυγκέντρωσης, η δύναμη της πίστης, παράξενα φαινόμενα όπως η αιώρηση, η πολυστασία, η αυτανάφλεξη, κλπ, κλπ, κλπ.

Αυτές και πολλές άλλες είναι οι «άγνωστες δυνάμεις του ανθρώπου», που, δεν είναι και τόσο άγνωστες τελικά και, μάλιστα, από την παραπάνω λίστα, είναι βέβαιο ότι για κάποια από αυτά πολλοί έχουν προσωπικές εμπειρίες ή δικών τους ανθρώπων, που οι ίδιοι δεν αμφισβητούν. Ο Μεγάλος Άγνωστος, που λέγαμε παραπάνω, είναι αυτός που μπορεί να τα κάνει όντως όλα αυτά, και ποιος ξέρει πόσα άλλα, κι αυτός είναι μέσα μας. Ο Άνθρωπος είναι αυτός ο Μεγάλος Άγνωστος, που όλοι θέλουν να λένε ότι είναι γνωστός, για να φαίνεται ότι τον ελέγχουν, αυτόν και τις υποθέσεις του.

Ανέφερα παραπάνω για τη γνώση των άγνωστων δυνατοτήτων του ανθρώπου, που πολλές από αυτές είναι κάτι παραπάνω από γνωστές, ακόμη και βιωμένες από πάρα πολλούς, με τον ένα ή με τον άλλον τρόπο, είναι ακόμη και αποδεδειγμένες επιστημονικά… Τα εγκυρότατα και ενδεικτικότατα παραδείγματα που θα μπορούσα να καταθέσω εδώ, δεν θα χωρούσαν σε όλες τις αράδες αυτού του άρθρου. Και είμαι υποχρεωμένος να περιοριστώ εδώ απλά στο ενδεικτικό του ενδεικτικού. Για παράδειγμα, εγώ και άλλοι άνθρωποι που παρακολουθούμε στενά αυτούς τους χώρους ως προς τις επιστημονικές τους εξελίξεις και έρευνες (σε αντίθεση με τους περισσότερους ανθρώπους που είναι ανενημέρωτοι και έχουν επίπλαστες απόψεις περί αυτών).