Π. Κονδύλης: Περί Ουτοπίας

Η Ουτοπία στη ζωή μας

Εισαγωγικές παρατηρήσεις

· Αποτελεί η Ουτοπία οργανικό στοιχείο της ανθρώπινης κοινωνίας ή είναι μια εξωκοινωνική ή και αντικοινωνική κατάσταση που αμφισβητεί την εύρυθμη λειτουργία της ανθρώπινης συμβίωσης και κλονίζει τα ορθολογικά της θεμέλια;

· Σε κάθε περίπτωση η Ουτοπία είναι γέννημα της ιστορικότητας του ανθρώπου και προβάλλει πάντοτε ως το αντίπαλο δέος μιας σιδερόφρακτης, ψυχρής και τυπολατρικής ορθολογικότητας που συνήθως χαρακτηρίζει τη λειτουργία των κοινωνικών, πολιτικών, επιστημονικών, θρησκευτικών και πολιτιστικών πραγμάτων.

· Η ουτοπική σύσταση του νοήμονος ανθρώπου τον διανοίγει μπροστά σε έναν άπειρο κόσμο δυνατοτήτων και του επιτρέπει να διαρρηγνύει τα στενά όρια της θνητότητάς του ή το περίβλημα των εκάστοτε δεινών του παρόντος προς μια άλλη μεταστοιχείωση του οράματος και της προσδοκίας.

· Αναδυόμενη ως ουτοπία της ανθρώπινης κατάστασης η Ουτοπία βρίσκεται συνήθως σε διαρκή ένταση με το υφιστάμενο, με την εξορθολογισμένη του κατασκευή, με την εργαλειακή του διαχείριση και με την αβάσταχτη στειρότητά του ή μονοσήμαντότητά του.

· Απ’ αυτή την άποψη εμφανίζεται σχεδόν πάντοτε στη ζωή μας ως μια ευδαιμονική μετα-παροντική πραγμάτωση, που μας ανατροφοδοτεί συνεχώς με μια γοητευτική μυθικότητα της γλώσσας και με τον ενδόμυχο πόθο ενός ελευσόμενου ευ ζην.

Κείμενα

I. «Η Ουτοπία θα ήταν ιστορικά άχρηστη ή και επιζήμια, αν η ιστορική πράξη μπορούσε να συρρικνωθεί στο στενό σχήμα που υποτυπώνουν οι ορθολογιστικές προκαταλήψεις. Επί πλέον, δεν θα ήταν σε θέση να έρθει σε επαφή με τις πραγματικότητες, μέσα στις οποίες κινείται κάθε πράξη ανεξάρτητα από την “ορθολογικότητα” των εκάστοτε φορέων της, αν ήταν φτιαγμένη αποκλειστικά από την ύλη των ονείρων. Δεν μπορεί φυσικά να αμφισβητηθεί ότι η διάσταση του ασυμβίβαστου ονείρου ενοικεί σε κάθε ουτοπικό σχέδιο· αυτή του δίνει φτερά και αυτή το ωθεί στην πράξη. Η ίδια δεν συλλαμβάνεται με λόγια, ωστόσο κρύβεται μέσα σε όλα εκείνα τα στοιχεία της Ουτοπίας, τα οποία εκφράζονται με λόγια. Συνυφαίνεται με λαχτάρες που πάνε πέρα από την επιθυμία της τελειωτικής αρμονικής ρύθμισης της ανθρώπινης συμβίωσης και αφορούν στην πραγμάτωση πολύ προσωπικών και πολύ ενδόμυχων πόθων, γυρεύουν δηλαδή την εσωτερική γαλήνη κι ευδαιμονία και συχνά θέλουν να υπερνικήσουν τη βιολογική φθαρτότητα του ανθρώπου, την αρρώστια και τον θάνατο» (Παναγιώτης Κονδύλης: Η Ηδονή, Η Ισχύς, Η Ουτοπία. Εκδ. στιγμή, Αθήνα 1992, σσ. 120-121).

ΙΙ. «Η Ουτοπία στρέφεται ιδιαίτερα εναντίον εκείνων των στοιχείων της συγκαιρινής της πραγματικότητας, τα οποία θεωρεί ως ρίζες των υφιστάμενων δεινών. Η περιγραφή της ιδεώδους κοινωνικής κατάστασης γίνεται σε συνεχή αντιπαράθεση με το παρόν, και έτσι το υπαρκτό μετατρέπεται σε αρνητικό προσδιορισμό του ουτοπικού. Ασκώντας την πολεμική της ενάντια στην υφιστάμενη κατάσταση, η Ουτοπία δεν αντιπαραθέτει σε τούτη εδώ μονάχα ανθρωπολογικές σταθερές ή έσχατους σκοπούς, ήτοι η αντιπαράθεση ουτοπικής κατάστασης και παρόντος δεν είναι μόνο ηθική και λογική, αλλά επίσης άμεση και απτή· οι ουτοπικοί θεσμοί αποτελούν μέσα για την πραγμάτωση του μέλλοντος, συνάμα όμως και μέσα για την καταπολέμηση του παρόντος, δηλαδή των εμποδίων που στέκουν στο δρόμο της Ουτοπίας» (ό.π., σ.125).