ΡΗΤΟΡΙΚΗ: ΛΥΣΙΑΣ - Κατὰ Ἐρατοσθένους (41-47)

[41] Πολλάκις οὖν ἐθαύμασα τῆς τόλμης τῶν λεγόντων ὑπὲρ αὐτοῦ, πλὴν ὅταν ἐνθυμηθῶ ὅτι τῶν αὐτῶν ἐστιν αὐτούς τε πάντα τὰ κακὰ ἐργάζεσθαι καὶ τοὺς τοιούτους ἐπαινεῖν.

[42] οὐ γὰρ νῦν πρῶτον τῷ ὑμετέρῳ πλήθει τὰ ἐναντία ἔπραξεν, ἀλλὰ καὶ ἐπὶ τῶν τετρακοσίων ἐν τῷ στρατοπέδῳ ὀλιγαρχίαν καθιστὰς ἔφευγεν ἐξ Ἑλλησπόντου τριήραρχος καταλιπὼν τὴν ναῦν, μετὰ Ἰατροκλέους καὶ ἑτέρων, ὧν τὰ ὀνόματα οὐδὲν δέομαι λέγειν. ἀφικόμενος δὲ δεῦρο τἀναντία τοῖς βουλομένοις δημοκρατίαν εἶναι ἔπραττε. καὶ τούτων μάρτυρας ὑμῖν παρέξομαι.

[43] Τὸν μὲν τοίνυν μεταξὺ βίον αὐτοῦ παρήσω· ἐπειδὴ δὲ ἡ ναυμαχία καὶ ἡ συμφορὰ τῇ πόλει ἐγένετο, δημοκρατίας ἔτι οὔσης, ὅθεν τῆς στάσεως ἦρξαν, πέντε ἄνδρες ἔφοροι κατέστησαν ὑπὸ τῶν καλουμένων ἑταίρων, συναγωγεῖς μὲν τῶν πολιτῶν, ἄρχοντες δὲ τῶν συνωμοτῶν, ἐναντία δὲ τῷ ὑμετέρῳ πλήθει πράττοντες· ὧν Ἐρατοσθένης καὶ Κριτίας ἦσαν.

[44] οὗτοι δὲ φυλάρχους τε ἐπὶ τὰς φυλὰς κατέστησαν, καὶ ὅ τι δέοι χειροτονεῖσθαι καὶ οὕστινας χρείη ἄρχειν παρήγγελλον, καὶ εἴ τι ἄλλο πράττειν βούλοιντο, κύριοι ἦσαν· οὕτως οὐχ ὑπὸ τῶν πολεμίων μόνον ἀλλὰ καὶ ὑπὸ τούτων πολιτῶν ὄντων ἐπεβουλεύεσθε ὅπως μήτ᾽ ἀγαθὸν μηδὲν ψηφιεῖσθε πολλῶν τε ἐνδεεῖς ἔσεσθε.

[45] τοῦτο γὰρ καλῶς ἠπίσταντο, ὅτι ἄλλως μὲν οὐχ οἷοί τε ἔσονται περιγενέσθαι, κακῶς δὲ πραττόντων δυνήσονται· καὶ ὑμᾶς ἡγοῦντο τῶν παρόντων κακῶν ἐπιθυμοῦντας ἀπαλλαγῆναι περὶ τῶν μελλόντων οὐκ ἐνθυμήσεσθαι.

[46] ὡς τοίνυν τῶν ἐφόρων ἐγένετο, μάρτυρας ὑμῖν παρέξομαι, οὐ τοὺς τότε συμπράττοντας (οὐ γὰρ ἂν δυναίμην), ἀλλὰ τοὺς αὐτοῦ Ἐρατοσθένους ἀκούσαντας.

[47] καίτοι εἰ ἐσωφρόνουν κατεμαρτύρουν ἂν αὐτῶν, καὶ τοὺς διδασκάλους τῶν σφετέρων ἁμαρτημάτων σφόδρ᾽ ἂν ἐκόλαζον, καὶ τοὺς ὅρκους, εἰ ἐσωφρόνουν, οὐκ ἂν ἐπὶ μὲν τοῖς τῶν πολιτῶν κακοῖς πιστοὺς ἐνόμιζον, ἐπὶ δὲ τοῖς τῆς πόλεως ἀγαθοῖς ῥᾳδίως παρέβαινον. πρὸς μὲν οὖν τούτους τοσαῦτα λέγω, τοὺς δὲ μάρτυράς μοι κάλει. Καὶ ὑμεῖς ἀνάβητε.

***
Επιχειρηματολογία: γ. Η σταδιοδρομία του Ερατοσθένη
[41] Πολλές φορές, αλήθεια, απόρησα με το θράσος αυτών που υπερασπίζουν τον κατηγορούμενο, αλλά μετά σκέφτομαι ότι ουσιαστικά της ίδιας κατηγορίας άνθρωποι είναι εκείνοι που διαπράττουν όλα τα εγκλήματα και εκείνοι που επιδοκιμάζουν τους εγκληματίες.

[42] Γιατί δεν ήταν η πρώτη φορά που οι πράξεις του Ερατοσθένη στρέφονταν εναντίον του δημοκρατικού λαού σας· και στην περίοδο των τετρακοσίων, προσπαθώντας να επιβάλει ολιγαρχική διοίκηση στο στρατόπεδο, δοκίμασε να φύγει από τον Ελλήσποντο, εγκαταλείποντας το πλοίο του, ενώ ήταν τριήραρχος, μαζί με τον Ιατροκλή και μερικούς άλλους, που δε χρειάζεται να αναφέρω τα ονόματά τους. Και όταν έφτασε εδώ, όλες οι ενέργειες του ήταν αντίθετες μ᾽ εκείνους που ήθελαν τη διατήρηση της δημοκρατίας. Γι᾽ αυτά θα σας παρουσιάσω μάρτυρες.

[43] Θα παραλείψω τα καθέκαστα της ζωής του στο ενδιάμεσο χρονικό διάστημα. Όταν έγινε η ναυμαχία και βρήκε την πόλη η συμφορά, ενώ είχαμε ακόμα δημοκρατία, νά πώς άρχισε η εμφύλια διαμάχη: Οι λεγόμενοι εταίροι όρισαν πέντε άντρες ως εφόρους, υπεύθυνους δηλαδή για την οργάνωση των πολιτών, στην πραγματικότητα αρχηγούς των συνωμοτών, και φυσικά υπαιτίους για όλα όσα γίνονταν εκείνη την περίοδο εναντίον του λαού σας. Ανάμεσά τους ήταν ο Ερατοσθένης και ο Κριτίας.

[44] Αυτοί τοποθέτησαν επόπτες στις δέκα φυλές και μ᾽ αυτούς έδιναν γραμμή για το ποιά μέτρα έπρεπε να ψηφιστούν και ποιοί ήταν απαραίτητο να καταλάβουν διάφορες καίριες θέσεις· και γενικά είχαν απόλυτη εξουσία να κάνουν οτιδήποτε άλλο ήθελαν. Έτσι, όχι μόνο οι εχθροί σας αλλά ακόμα και οι συμπολίτες σας συνωμοτούσαν εναντίον σας, για να μην είστε πια σε θέση να πάρετε μια σωστή απόφαση κα να πιέζεστε από φοβερές ελλείψεις.

[45] Γιατί ήξεραν πολύ καλά ότι με διαφορετικό τρόπο δε θα μπορέσουν να υπερισχύσουν· ενώ, αν εσείς βρεθείτε σε αδιέξοδο, θα το κατορθώσουν. Και πίστευαν ότι εσείς, καθώς επιθυμούσατε να απαλλαγείτε από τις τεράστιες δυσκολίες που αντιμετωπίζατε, δε θα υπολογίσετε καθόλου τα όσα θα επακολουθούσαν αργότερα.

[46] Για το ότι ο Ερατοσθένης ορίστηκε έφορος, θα σας παρουσιάσω μάρτυρες, όχι φυσικά τους συνεργάτες του (αυτό δε θα μου ήταν δυνατό), αλλά, όσους το άκουσαν από τον ίδιο.

[47] Και όμως, αν εκείνοι σκέφτονταν σωστά, θα είχαν πρόθυμα καταθέσει εναντίον τους και θα είχαν τιμωρήσει αυστηρά αυτούς που τους δίδαξαν την παρανομία· και όσο για τους όρκους που έδωσαν, αν σκέφτονταν σωστά, δε θα θεωρούσαν έγκυρους όσους ήταν για το κακό των πολιτών, ενώ εύκολα παράβαιναν όσους ήταν για το καλό της πόλης. Αυτά μόνο έχω να πω σχετικά με τους συνεργάτες τους. Κάλεσέ μου τους μάρτυρες. Ανεβείτε στο βήμα.