ΡΗΤΟΡΙΚΗ: ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ - Κατὰ Φιλίππου α΄ (4) (13-22)

[13] Ὡς μὲν οὖν δεῖ τὰ προσήκοντα ποιεῖν ἐθέλοντας ὑπάρχειν ἅπαντας ἑτοίμως, ὡς ἐγνωκότων ὑμῶν καὶ πεπεισμένων, παύομαι λέγων· τὸν δὲ τρόπον τῆς παρασκευῆς ἣν ἀπαλλάξαι ἂν τῶν τοιούτων πραγμάτων ὑμᾶς οἴομαι, καὶ τὸ πλῆθος ὅσον, καὶ πόρους οὕστινας χρημάτων, καὶ τἄλλ᾽ ὡς ἄν μοι βέλτιστα καὶ τάχιστα δοκεῖ παρασκευασθῆναι, καὶ δὴ πειράσομαι λέγειν, δεηθεὶς ὑμῶν, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, τοσοῦτον.

[14] ἐπειδὰν ἅπαντ᾽ ἀκούσητε κρίνατε, μὴ πρότερον προλαμβάνετε· μηδ᾽ ἂν ἐξ ἀρχῆς δοκῶ τινι καινὴν παρασκευὴν λέγειν, ἀναβάλλειν με τὰ πράγμαθ᾽ ἡγείσθω. οὐ γὰρ οἱ «ταχὺ» καὶ «τήμερον» εἰπόντες μάλιστ᾽ εἰς δέον λέγουσιν (οὐ γὰρ ἂν τά γ᾽ ἤδη γεγενημένα τῇ νυνὶ βοηθείᾳ κωλῦσαι δυνηθεῖμεν),

[15] ἀλλ᾽ ὃς ἂν δείξῃ τίς πορισθεῖσα παρασκευὴ καὶ πόση καὶ πόθεν διαμεῖναι δυνήσεται, ἕως ἂν ἢ διαλυσώμεθα πεισθέντες τὸν πόλεμον ἢ περιγενώμεθα τῶν ἐχθρῶν· οὕτω γὰρ οὐκέτι τοῦ λοιποῦ πάσχοιμεν ἂν κακῶς. οἶμαι τοίνυν ἐγὼ ταῦτα λέγειν ἔχειν, μὴ κωλύων εἴ τις ἄλλος ἐπαγγέλλεταί τι. ἡ μὲν οὖν ὑπόσχεσις οὕτω μεγάλη, τὸ δὲ πρᾶγμ᾽ ἤδη τὸν ἔλεγχον δώσει· κριταὶ δ᾽ ὑμεῖς ἔσεσθε.

[16] Πρῶτον μὲν τοίνυν, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, τριήρεις πεντήκοντα παρασκευάσασθαι φημὶ δεῖν, εἶτ᾽ αὐτοὺς οὕτω τὰς γνώμας ἔχειν ὡς, ἐάν τι δέῃ, πλευστέον εἰς ταύτας αὐτοῖς ἐμβᾶσιν. πρὸς δὲ τούτοις τοῖς ἡμίσεσιν τῶν ἱππέων ἱππαγωγοὺς τριήρεις καὶ πλοῖ᾽ ἱκανὰ εὐτρεπίσαι κελεύω.

[17] ταῦτα μὲν οἶμαι δεῖν ὑπάρχειν ἐπὶ τὰς ἐξαίφνης ταύτας ἀπὸ τῆς οἰκείας χώρας αὐτοῦ στρατείας εἰς Πύλας καὶ Χερρόνησον καὶ Ὄλυνθον καὶ ὅποι βούλεται· δεῖ γὰρ ἐκείνῳ τοῦτ᾽ ἐν τῇ γνώμῃ παραστῆσαι, ὡς ὑμεῖς ἐκ τῆς ἀμελείας ταύτης τῆς ἄγαν, ὥσπερ εἰς Εὔβοιαν καὶ πρότερόν ποτέ φασιν εἰς Ἁλίαρτον καὶ τὰ τελευταῖα πρώην εἰς Πύλας, ἴσως ἂν ὁρμήσαιτε

[18] —οὔτοι παντελῶς, οὐδ᾽ εἰ μὴ ποιήσαιτ᾽ ἂν τοῦτο, ὡς ἔγωγέ φημι δεῖν, εὐκαταφρόνητόν ἐστιν— ἵν᾽ ἢ διὰ τὸν φόβον εἰδὼς εὐτρεπεῖς ὑμᾶς (εἴσεται γὰρ ἀκριβῶς· εἰσὶ γάρ, εἰσὶν οἱ πάντ᾽ ἐξαγγέλλοντες ἐκείνῳ παρ᾽ ἡμῶν αὐτῶν πλείους τοῦ δέοντος) ἡσυχίαν ἔχῃ, ἢ παριδὼν ταῦτ᾽ ἀφύλακτος ληφθῇ, μηδενὸς ὄντος ἐμποδὼν πλεῖν ἐπὶ τὴν ἐκείνου χώραν ὑμῖν, ἂν ἐνδῷ καιρόν.

[19] ταῦτα μέν ἐστιν ἃ πᾶσι δεδόχθαι φημὶ δεῖν καὶ παρεσκευάσθαι προσήκειν οἴομαι· πρὸ δὲ τούτων δύναμίν τιν᾽, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, φημὶ προχειρίσασθαι δεῖν ὑμᾶς, ἣ συνεχῶς πολεμήσει καὶ κακῶς ἐκεῖνον ποιήσει. μή μοι μυρίους μηδὲ δισμυρίους ξένους, μηδὲ τὰς ἐπιστολιμαίους ταύτας δυνάμεις, ἀλλ᾽ ἣ τῆς πόλεως ἔσται, κἂν ὑμεῖς ἕνα κἂν πλείους κἂν τὸν δεῖνα κἂν ὁντινοῦν χειροτονήσητε στρατηγόν, τούτῳ πείσεται καὶ ἀκολουθήσει. καὶ τροφὴν ταύτῃ πορίσαι κελεύω.

[20] ἔσται δ᾽ αὕτη τίς ἡ δύναμις καὶ πόση, καὶ πόθεν τὴν τροφὴν ἕξει, καὶ πῶς ταῦτ᾽ ἐθελήσει ποιεῖν; ἐγὼ φράσω, καθ᾽ ἕκαστον τούτων διεξιὼν χωρίς. ξένους μὲν λέγω—καὶ ὅπως μὴ ποιήσεθ᾽ ὃ πολλάκις ὑμᾶς ἔβλαψεν· πάντ᾽ ἐλάττω νομίζοντες εἶναι τοῦ δέοντος, καὶ τὰ μέγιστ᾽ ἐν τοῖς ψηφίσμασιν αἱρούμενοι, ἐπὶ τῷ πράττειν οὐδὲ τὰ μικρὰ ποιεῖτε· ἀλλὰ τὰ μικρὰ ποιήσαντες καὶ πορίσαντες τούτοις προστίθετε, ἂν ἐλάττω φαίνηται.

[21] λέγω δὴ τοὺς πάντας στρατιώτας δισχιλίους, τούτων δ᾽ Ἀθηναίους φημὶ δεῖν εἶναι πεντακοσίους, ἐξ ἧς ἄν τινος ὑμῖν ἡλικίας καλῶς ἔχειν δοκῇ, χρόνον τακτὸν στρατευομένους, μὴ μακρὸν τοῦτον, ἀλλ᾽ ὅσον ἂν δοκῇ καλῶς ἔχειν, ἐκ διαδοχῆς ἀλλήλοις· τοὺς δ᾽ ἄλλους ξένους εἶναι κελεύω. καὶ μετὰ τούτων ἱππέας διακοσίους, καὶ τούτων πεντήκοντ᾽ Ἀθηναίους τοὐλάχιστον, ὥσπερ τοὺς πεζούς, τὸν αὐτὸν τρόπον στρατευομένους· καὶ ἱππαγωγοὺς τούτοις.

[22] εἶεν· τί πρὸς τούτοις ἔτι; ταχείας τριήρεις δέκα· δεῖ γάρ, ἔχοντος ἐκείνου ναυτικόν, καὶ ταχειῶν τριήρων ἡμῖν, ὅπως ἀσφαλῶς ἡ δύναμις πλέῃ. πόθεν δὴ τούτοις ἡ τροφὴ γενήσεται; ἐγὼ καὶ τοῦτο φράσω καὶ δείξω, ἐπειδάν, διότι τηλικαύτην ἀποχρῆν οἶμαι τὴν δύναμιν καὶ πολίτας τοὺς στρατευομένους εἶναι κελεύω, διδάξω.

***
ΠΡΟΤΑΣΗ (§§ 13-30)
[13] Το ότι λοιπόν πρέπει όλοι να θέλετε να κάνετε το καθήκον σας με προθυμία, επειδή, υποθέτω, το έχετε καταλάβει και έχετε πεισθεί γι᾽ αυτό, παύω να το συζητώ. Όσον αφορά όμως τον τρόπο της προετοιμασίας, που φαντάζομαι ότι θα σας απάλλασσε από τα συγκεκριμένα προβλήματα, πόση έκταση πρέπει να λάβει αυτή, ποια πρέπει να είναι τα μέσα κάλυψης των εξόδων και γενικά πώς κατά τη γνώμη μου θα προετοιμασθείτε κατά τον καλύτερο και γρηγορότερο τρόπο, αυτά ακριβώς θα προσπαθήσω να σας πω ζητώντας από σας τούτο μόνο:

[14] Να κρίνετε, όταν τα ακούσετε όλα, μη βιαστείτε να αποφασίσετε· και αν ακόμη από την πρώτη στιγμή δώσω σε κάποιον την εντύπωση ότι προτείνω ένα νεωτεριστικό είδος προετοιμασίας, ας μην φανταστεί ότι προσπαθώ να καθυστερήσω τις ενέργειές σας. Γιατί δεν κάνουν τις ενδεδειγμένες προτάσεις όσοι λένε «γρήγορα», «σήμερα» (γιατί αυτά που ήδη έχουν γίνει δεν θα μπορέσουμε να τα αποτρέψουμε με την τωρινή βοήθεια).

[15] Αντίθετα, εύστοχες προτάσεις κάνει όποιος σας δείξει ποια προετοιμασία, πόσο μεγάλη και από πού αν αντλήσει τους πόρους, θα μπορέσει να μείνει εκεί, έως ότου ή συμφωνήσουμε και τερματίσουμε τον πόλεμο ή νικήσουμε τους εχθρούς μας· γιατί μόνο έτσι δεν θα έχουμε προβλήματα στο μέλλον. Αυτά λοιπόν εγώ νομίζω ότι έχω να σας προτείνω, χωρίς να εμποδίζω κάποιον άλλον, αν έχει να προτείνει κάτι καλύτερο. Ασφαλώς υπόσχομαι πολύ μεγάλα πράγματα, αλλ᾽ η πράξη θα το αποδείξει και κριτές θα είστε εσείς.

[16] Και πρώτα πρώτα, Αθηναίοι, φρονώ πως πρέπει να εξοπλίσουμε πενήντα τριήρεις, έπειτα να το πάρετε απόφαση πως, αν χρειαστεί, πρέπει να επιβιβασθείτε σ᾽ αυτές και να πλεύσετε εσείς οι ίδιοι. Προτείνω επιπλέον να έχετε για τους μισούς ιππείς έτοιμες τριήρεις για τη μεταφορά τους, καθώς και αρκετά πλοία φορτηγά.

[17] Αυτές οι προετοιμασίες νομίζω πως πρέπει να εξασφαλισθούν για να αντιμετωπίσουμε τις ξαφνικές επιδρομές από τη χώρα του εναντίον των Θερμοπυλών, της Χερσονήσου, της Ολύνθου και όπου αλλού επιθυμεί. Γιατί πρέπει να δώσετε σ᾽ εκείνον να καταλάβει αυτήν τη φορά ότι ενδέχεται, εγκαταλείποντας την υπερβολική σας απάθεια, να εξορμήσετε, όπως στην Εύβοια και πιο μπροστά κάποτε στην Αλίαρτο, όπως λένε, και τώρα τελευταία στις Θερμοπύλες.

[18] Αλλά, και αν δεν κάνετε αυτό, όπως εγώ τουλάχιστον φρονώ ότι πρέπει, ακόμη και τότε δεν θα είναι ασφαλώς χωρίς εντελώς κάποια σημασία· γιατί στόχος θα είναι ή να μην προβεί σε καμιά ενέργεια από φόβο, ξέροντας ότι εσείς είστε έτοιμοι καθ᾽ όλα (θα το μάθει σίγουρα· γιατί υπάρχουν, ναι υπάρχουν μεταξύ μας, και μάλιστα περισσότεροι από όσους πρέπει, αυτοί που τον πληροφορούν για όλα) ή, μην δίνοντας σ᾽ αυτά σημασία, να πιαστεί αφύλακτος, εφόσον βέβαια τίποτε δεν θα σας εμποδίσει, αν σας δώσει την ευκαιρία, να πλεύσετε εναντίον της χώρας εκείνου.

[19] Αυτά λοιπόν είναι τα μέτρα που φρονώ ότι πρέπει να υιοθετήσετε όλοι και αυτές οι προετοιμασίες στις οποίες πιστεύω ότι πρέπει να προβείτε. Πριν από αυτά όμως προτείνω, Αθηναίοι, ότι είναι απαραίτητο να συγκροτήσετε μια δύναμη που θα πολεμάει συνεχώς εκεί και θα παρενοχλεί τον Φίλιππο. Όχι δέκα ούτε και είκοσι χιλιάδες μισθοφόρους ούτε και αυτές τις δυνάμεις που υπάρχουν μόνο στα χαρτιά, αλλά θα είναι μια δύναμη από πολίτες Αθηναίους και η οποία, αν εσείς εκλέξετε έναν ή περισσότερους στρατηγούς, είτε τον τάδε είτε οποιονδήποτε, θα υπακούσει σ᾽ αυτόν και θα τον ακολουθήσει. Ακόμη σας συνιστώ να εξασφαλίσετε και τα απαραίτητα για τη συντήρηση αυτής της δύναμης.

[20] Ποια όμως θα είναι αυτή η δύναμη και πόσο μεγάλη, από πού θα εξασφαλίσει τους πόρους της συντήρησης και σε ποιο βαθμό θα θελήσει να εκπληρώσει την αποστολή της; Εγώ θα σας τα πω περιγράφοντάς τα το καθένα χωριστά. Όσο για τους μισθοφόρους, προτείνω — και μην κάνετε πάλι αυτό που σας έβλαψε πολλές φορές: ενώ δηλαδή νομίζετε ότι όλα είναι κατώτερα από ό,τι απαιτεί η περίσταση, και ενώ στις αποφάσεις επιλέγετε τα πιο μεγαλεπήβολα σχέδια, στην πράξη δεν πραγματοποιείτε ούτε και τα μικρά. Αλλά αφού πραγματοποιήσετε τα μικρά και βρείτε τους πόρους γι᾽ αυτά, τότε, αν αυτά φανούν ανεπαρκή, προσθέστε.

[21] Προτείνω λοιπόν δύο χιλιάδες στρατιώτες συνολικά, αλλά από αυτούς οι πεντακόσιοι φρονώ πως πρέπει να είναι Αθηναίοι από όποια ηλικία θα κρίνετε ότι είναι σωστό να ληφθούν, υπηρετώντας ορισμένο χρονικό διάστημα, όχι μεγάλο, αλλά όσο εσείς κρίνετε ότι θα είναι επαρκές, και να εναλλάσσονται στη θητεία τους. Οι υπόλοιποι συνιστώ να είναι μισθοφόροι· μαζί με αυτούς προτείνω διακόσιους ιππείς και από αυτούς οι πενήντα τουλάχιστον να είναι Αθηναίοι, που θα υπηρετούν κατά τον ίδιο τρόπο, όπως ακριβώς και οι πεζικάριοι· να τους εφοδιάσετε επίσης και με μεταφορικά μέσα.

[22] Ως εδώ εντάξει· τι ακόμη χρειάζεται εκτός από αυτά; Δέκα ταχύπλοες τριήρεις· γιατί, από τη στιγμή που εκείνος διαθέτει στόλο, χρειαζόμαστε και εμείς ταχύπλοες τριήρεις, για να πλέει η δύναμή μας με ασφάλεια. Από πού όμως θα εξασφαλιστεί η συντήρηση αυτών; Εγώ θα σας το πω και αυτό και θα σας δείξω τον τρόπο, αφού προηγουμένως σας εξηγήσω για ποιόν λόγο είναι αρκετή κατά τη γνώμη μου μια τόσο μικρή δύναμη και γιατί συνιστώ όσοι στρατευθούν να είναι πολίτες.