Kρίσεις πανικού, κατάθλιψη

«Ταράσσει τους ανθρώπους ου τα πράγματα, αλλά τα περί των πραγμάτων δόγματα». Επίκτητος

 

Περίπου 2.500 χρόνια μετά τους Στωικούς Φιλοσόφους και τον Επίκτητο αναδύθηκε η γνωσιακή θεωρία, κεντρική θέση της οποίας είναι ότι «δεν ευθύνονται τα γεγονότα για ό,τι μας συμβαίνει αλλά οι απόψεις μας για αυτά». Η γνωσιακή προσέγγιση, που θεμελιώθηκε κατά τη δεκαετία του 1960 από τον Αμερικανό ψυχίατρο Aaron Beck, αποδέχεται τόσο την επιρροή του περιβάλλοντος όσο και την αυτονομία του ανθρώπου.

Με λίγα λόγια η γνωσιακή θεωρία πρεσβεύει πως όταν ο άνθρωπος αντιλαμβάνεται ένα ερέθισμα το αξιολογεί, δηλαδή κάποιες σκέψεις του περνούν από το μυαλό, και ανάλογα αντιδρά: βιώνει ένα συναίσθημα, νιώθει ένα σωματικό σύμπτωμα ή εκδηλώνει κάποια συμπεριφορά.

Για παράδειγμα: ένας φοβικός άνθρωπος βλέπει ένα σκύλο. Αυτόματα σκέφτεται πως ο σκύλος είναι επικίνδυνος και θα τον δαγκώσει. Κατά συνέπεια αγχώνεται, νιώθει ταχυκαρδία και μπαίνει στο κοντινότερο κτίριο για να προφυλαχθεί. Με το παράδειγμα αυτό γίνεται αντιληπτό πως δεν ευθύνεται ο σκύλος για τις συνέπειες (συναισθήματα-σωματικά συμπτώματα-συμπεριφορές) αλλά ο τρόπος που ο συγκεκριμένος άνθρωπος αξιολόγησε το σκύλο: σκέφτηκε πως είναι επικίνδυνος! Ως εκ τούτου εάν ο άνθρωπος επιθυμεί να απαλλαχθεί από το άγχος που νιώθει σε κάθε επαφή με σκύλο χρειάζεται να αλλάξει τον τρόπο που σκέφτεται για τους σκύλους. Αφού ο τρόπος σκέψης μας «ευθύνεται» για τη συμπεριφορά μας αν αλλάξουμε τον τρόπο σκέψης θα αλλάξουμε και τη συμπεριφορά. Αν αλλάξουμε το δυσλειτουργικό τρόπο σκέψης θα αλλάξουμε και την ανεπιθύμητη συμπεριφορά.

Στον παρακάτω πίνακα βλέπουμε τις σκέψεις και τις αντιδράσεις μιας γυναίκας με κατάθλιψη:

Γεγονός/ Κατάσταση	Σκέψεις	Συναισθήματα / Σωματικά	Συμπτώματα	Συμπεριφορές
Βρήκα μια φωτογραφία του γάμου μου	Δεν έπρεπε να χωρίσουμε. Συνέχεια κάνω λάθη. Είμαι αβοήθητη.	Θλίψη Θυμός Ανημπόρια	Πονοκέφαλος Πόνος στο στομάχι	Κλάμα Έμεινα στο κρεβάτι για το υπόλοιπο απόγευμα

Στο παραπάνω παράδειγμα φαίνεται πως δεν ήταν η φωτογραφία αυτή που προκάλεσε την αλυσιδωτή αντίδραση αλλά οι σκέψεις που γεννήθηκαν όταν η γυναίκα βρήκε τη φωτογραφία. Η σκέψη πχ ότι είναι αβοήθητη δημιούργησε συναισθήματα ανημπόριας, προκλήθηκε πόνος στο στομάχι και η καταθλιπτική γυναίκα κατέληξε να περάσει το απόγευμά της κλινήρης. Η παραμονή στο κρεβάτι με τη σειρά της οδήγησε σε νέες σκέψεις κ.ο.κ.

ΚΛΙΝΙΚΗ ΠΡΑΚΤΙΚΗ

Εφόσον η γνωσιακή θεωρία θέτει στο επίκεντρο τη σκέψη, η γνωσιακή θεραπεία θα μπορούσε να θεωρηθεί «η θεραπεία των σκέψεων». Η γνωσιακή θεραπεία επικεντρώνεται στο παρόν, είναι δομημένη, τόσο στα πλαίσια της συνεδρίας όσο και σε βάθος χρόνου, και στοχεύει στην επίλυση συγκεκριμένων προβλημάτων. Κατά τη διάρκεια της ψυχοθεραπείας εκμαιεύονται οι σκέψεις του θεραπευόμενου, καταγράφονται, αξιολογούνται και τροποποιούνται κατάλληλα. Η κλινική μας εμπειρία δείχνει πως απαιτούνται περίπου 20 συνεδρίες γνωσιακής ψυχοθεραπείας προκειμένου να απαλλαχθεί ένας άνθρωπος από προβλήματα άγχους ή κατάθλιψης.

Μέσω της γνωσιακής θεραπείας οι ασθενείς μαθαίνουν να εντοπίζουν τις δυσλειτουργικές τους σκέψεις, να ελέγχουν κατά πόσο ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα και να τις τροποποιούν προς μια περισσότερο ρεαλιστική κατεύθυνση. Ο Beck διαπίστωσε ότι τα συμπτώματα της κατάθλιψης μειώνονται όταν οι καταθλιπτικοί ασθενείς μαθαίνουν να εντοπίζουν τις διαστρεβλωμένες αυτόματες σκέψεις και να τις αντικαθιστούν με νέες, πιο ρεαλιστικές σκέψεις. Όταν οι ασθενείς αυτοί αποκτούν εμπειρία στην αντικατάσταση των διαστρεβλωμένων σκέψεων μειώνεται και η πιθανότητα να εμφανίσουν καταθλιπτικά επεισόδια στο μέλλον.

Το σημαντικότερο χαρακτηριστικό της θεραπευτικής σχέσης στη Γνωσιακή Ψυχοθεραπεία είναι ο συνεργατικός εμπειρισμός. Θεραπευτής και θεραπευόμενος συνεργάζονται ισότιμα προκειμένου να φτάσουν στο επιθυμητό αποτέλεσμα. Η συνεργασία κρίνεται αναγκαία καθότι ο μεν θεραπευτής προσφέρει στην κοινή προσπάθεια τις τεχνικές, ο δε θεραπευόμενος τις εμπειρίες του. Η γνωσιακή θεραπεία συνιστά, θα μπορούσαμε να πούμε, μια εκπαιδευτική διαδικασία κατά τη διάρκεια της οποίας ο θεραπευτής-δάσκαλος μαθαίνει το θεραπευόμενο-μαθητή να χρησιμοποιεί συγκεκριμένα «θεραπευτικά εργαλεία», τις τεχνικές. Έτσι, ο θεραπευτής τείνει όχι απλώς να εφαρμόσει αλλά να μεταδώσει τη γνώση στο θεραπευόμενο ώστε να τη χρησιμοποιήσει ο ίδιος και να γίνει θεραπευτής του εαυτού του. Τον εκπαιδευτικό χαρακτήρα της γνωσιακής ψυχοθεραπείας επιβεβαιώνει και υπογραμμίζει η δουλειά που αναλαμβάνει ο θεραπευόμενος για το σπίτι, η οποία αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα της θεραπείας.

Το στοιχείο αυτό επηρεάζει σημαντικά τη θεραπευτική σχέση και προάγει την ισοτιμία και τη συνεργασία μεταξύ των δύο μερών. Ο θεραπευτής χάνει σταδιακά το «θρόνο» του ειδήμονα (στον οποίο τον τοποθετεί σχεδόν αναπόφευκτα κάθε πελάτης εκ των προτέρων) αφού καθιστά το θεραπευόμενο κοινωνό των επιστημονικών του γνώσεων. Θα μπορούσαμε, κατά συνέπεια, να ισχυριστούμε ότι η θεραπευτική σχέση γίνεται στη γνωσιακή θεραπεία πιο ισότιμη από ποτέ στην ιστορία της ψυχοθεραπείας. Ωστόσο, ας μην ξεχνάμε ότι οι συνεδρίες διαδραματίζονται πάντα εντός ενός ισχυρού και οριοθετημένου θεραπευτικού πλαισίου το οποίο και οι δύο πλευρές οφείλουν να σέβονται.

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ

Σύμφωνα με το Εθνικό Ινστιτούτο για την Υγεία και την Κλινική Υπεροχή της Μεγάλης Βρετανίας η γνωσιακή θεραπεία αποτελεί θεραπεία πρώτης επιλογής για τις εξής διαταραχές: διαταραχή πανικού με ή χωρίς αγοραφοβία, δυσθυμία, κατάθλιψη, γενικευμένη αγχώδη διαταραχή, διαταραχή μετατραυματικού στρες, ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, σωματοδυσμορφική διαταραχή, ψυχογενή βουλιμία. Παράλληλα προτείνεται ως συμπληρωματική θεραπεία για ένα πλήθος διαταραχών συμπεριλαμβανομένης της σχιζοφρένειας. Σήμερα διεξάγονται έρευνες για την αποτελεσματικότητα της γνωσιακής παρέμβασης σε διαταραχές πέραν των αγχωδών και της κατάθλιψης.

Ένας εξαιρετικά μεγάλος αριθμός μελετών έχει αξιολογήσει την αποτελεσματικότητα της γνωσιακής θεραπείας, η οποία έχει κατ’ επανάληψη βρεθεί να είναι εξίσου ή και περισσότερο αποτελεσματική από τη φαρμακοθεραπεία. Τα φάρμακα πλεονεκτούν ως προς την ταχύτητα με την οποία βελτιώνονται οι ασθενείς όμως η γνωσιακή θεραπεία υπερτερεί στην πρόληψη υποτροπών, καθώς εκπαιδεύει τους ασθενείς σε τεχνικές αυτοβοήθειας τις οποίες μπορούν να χρησιμοποιήσουν ανά πάσα στιγμή στη ζωή τους. Η γνωσιακή θεραπεία αποτελεί σήμερα την πιο καλά τεκμηριωμένη και ευρέως χρησιμοποιούμενη θεραπεία ψυχολογικού τύπου.