Σεβόμαστε τα ζώα;

Αγαπάμε τα ζώα, σεβόμαστε όμως τις ανάγκες τους;
«Η μεγαλύτερη αγάπη είναι της μητέρας, η δεύτερη του σκύλου», λέει μία πολωνική παροιμία και όσοι έχουν αποκτήσει έναν τετράποδο σύντροφο μπορούν να το επιβεβαιώσουν. Με αφορμή τον εορτασμό της Παγκόσμιας Ημέρας Ζώων στις 4 Οκτωβρίου, υπολογίστηκε ότι περισσότερες από 70 εκατομμύρια ευρωπαϊκές οικογένειες διαθέτουν τουλάχιστον ένα κατοικίδιο ζώο, ενώ τουλάχιστον δύο ζώα συντροφεύουν κατά μέσο όρο κάθε αμερικανική οικογένεια!
Έχει αποδειχτεί λοιπόν ότι τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότεροι υιοθετούν ένα κατοικίδιο, το οποίο τείνουν να ανθρωποποιούν. Γιατί συμβαίνει αυτό; Ανικανότητα σύναψης προσωπικών σχέσεων; Αποτέλεσμα μοναξιάς;

Θηράματα, φίλοι, πηγή εισοδήματος, ακόμα και θεότητες… Αυτές είναι μόνο μερικές από τις ιδιότητες που έχουμε προσδώσει κατά καιρούς στα ζώα και κυρίως στο σκύλο, ο οποίος χάρη στον υψηλό δείκτη ευφυΐας του και τον έμφυτο χαρακτήρα του «συντρόφου», έχει καταφέρει να κερδίσει την αμέριστη προσοχή και την ακράδαντη αγάπη μας. Η σχέση μας μαζί του μοιάζει με ένα συναισθηματικό συμβόλαιο, το οποίο προβλέπει αμοιβαία ανταλλαγή τρυφερότητας.
Ένα είδος συμβίωσης που στα αγγλικά ορίζεται ως «reciprocal mind reading”, δηλαδή αμοιβαία ικανότητα που έχουν αναπτύξει άνθρωποι και σκύλοι για να κατανοούν και να τροποποιούν ο ένας την ψυχική κατάσταση του άλλου, παρά την έλλειψη μιας κοινής γλώσσας. Η σχέση αυτή μάλιστα έχει φτάσει να πάρει ακόμα και τη μορφή του “pet therapy”, αυτού του είδους θεραπευτικής υποστήριξης που βασίζεται στα ζώα συντροφιάς και τα χρησιμοποιεί ως «φάρμακα» για την αντιμετώπιση διαφόρων ανθρώπινων διαταραχών σωματικής και ψυχικής φύσεως.

Τα έχουμε ανθρωποποιήσει. Στη σύγχρονη κοινωνία όμως, που χαρακτηρίζεται από έντονα ατομικιστικές συμπεριφορές, αυτό το άρρηκτο δέσιμο ανάμεσα στους ανθρώπους και τα ζώα μεταλλάχθηκε, μετατρέποντας τους πιο πιστούς συντρόφους σε αντικείμενα υπερβολικής αγάπης και απεριόριστης φροντίδας.
Ένα αρρωστημένο δέσιμο, στο οποίο έχει δοθεί ο όρος «ζωομανία» και σύμφωνα με τους κοινωνιολόγους χαρακτηρίζει την τάση των ανθρώπων, όντας ανίκανοι να αναπτύξουν φυσιολογικές κοινωνικές σχέσεις, να στρέφονται στα ζώα συντροφιάς για να ικανοποιήσουν τις ανάγκες τους και τα κενά τους. Χωρίς φυσικά να συνειδητοποιούν ότι με τον τρόπο αυτό προκαλούν στα ζώα βαθιές ανισορροπίες και τόσο αφύσικες συμπεριφορές που τα ωθούν ορισμένες φορές σε αντιδράσεις αναπάντεχης επιθετικότητας.

Το διαδίκτυο έχει κατακλυστεί από εικόνες σκυλιών να φοράνε γραβάτα, να τρώνε με μαχαιροπίρουνο ή να απολαμβάνουν τη βόλτα τους με ακριβά ρούχα και αξεσουάρ επώνυμων οίκων μόδας, τόσο κομψά που δεν μοιάζουν πια με ζώα. Τόσο αγαπητά, αλλά τόσο δυστυχισμένα κατά βάθος, αφού έχουν χάσει την αληθινή υπόστασή τους.

«Το μεγαλείο και η ηθική πρόοδος ενός έθνους μπορούν να κριθούν από τον τρόπο που φέρεται στα ζώα», είχε πει ο Μαχάτμα Γκάντι, ενώ ο γνωστός Τσέχος συγγραφέας και υποψήφιος για Νόμπελ Λογοτεχνίας, Κάρελ Τσάπεκ, είχε σχολιάσει ότι «αν οι σκύλοι μιλούσαν, θα δυσκολευόμασταν όσο και με τους ανθρώπους να τα πάμε καλά».

Πρέπει να μάθουμε να τα σεβόμαστε. Οι ζωοανθρωπολόγοι επισημαίνουν ότι ο σκύλος υπήρξε από παλιά αντικείμενο λατρείας. Ο πιο πιστός φίλος του ανθρώπου αποχωρίστηκε από τον άγριο πρόγονό του πριν από σαράντα χιλιάδες χρόνια. Αυτή η σχέση με τον άνθρωπο, που καλλιεργήθηκε επί χιλιάδες γενιές (και οι γενιές των σκύλων είναι πολύ περισσότερες συγκριτικά με αυτές των ανθρώπων) δημιούργησε τη σημερινή εξάρτηση του σκύλου από το ανθρώπινο είδος. Όμως, αν η σχέση αυτή βασίζεται στην εξάρτηση, τότε ο άνθρωπος είναι ο μόνος υπεύθυνος – ως λογικό ον – για να προσπαθεί από την πρώτη στιγμή να κατανοήσει το διαφορετικό είδος, ακριβώς επειδή δεν ανήκει στο δικό του είδος.
Την ίδια στιγμή, αρκετοί ζωοανθρωπολόγοι υποστηρίζουν τη θεωρία ότι η ισχυρή τάση ανθρωποποίησης των κατοικίδιων προέρχεται από την κουλτούρα των κινουμένων σχεδίων, αναφέροντας χαρακτηριστικά τον Σκρούτζ, τον Ντόλαντ, τον Μίκι Μάους και τους τόσους άλλους χαρακτήρες της Ντίσνεϊ. «Μάσκες» που επινοήθηκαν πολύ απλά για να αντιπροσωπεύσουν ανθρώπινους χαρακτήρες.
Για μια ισορροπημένη σχέση με τα ζώα λοιπόν, είναι βασικό να μάθουμε τα ηθολογικά χαρακτηριστικά (δηλαδή τη συμπεριφορά και τον χαρακτήρα) του κάθε είδους. Για να μπορέσουμε να σεβαστούμε τη φύση και τις αληθινές ανάγκες ενός ζώου, είναι επίσης σημαντικό να αναλύσουμε σε βάθος τα κίνητρα που μας οδήγησαν να το υιοθετήσουμε. Θα πρέπει να φροντίζουμε την υγεία του, χορηγώντας του την κατάλληλη τροφή και φροντίζοντας για τις συνθήκες υγιεινής στις οποίες ζει. Και σε περίπτωση ανάγκης, συστήνεται να συμβουλευόμαστε κτηνιάτρους, εκπαιδευτές και ψυχολόγους που λειτουργούν βάσει της ζωο-ανθρωπολογικής προσέγγισης.
Είναι μεγάλο λάθος να παρά-αγαπάμε τα ζώα, γιατί η υπερβολική αυτή αγάπη μετατρέπεται σε μία ασεβή κακομεταχείριση και μεταφράζεται σε ψυχικό πόνο για εκείνα. Πολλά «αφεντικά» αισθάνονται ότι έχουν το απόλυτο δικαίωμα να εκφράζουν χωρίς όρια την τρυφερότητά τους, ακριβώς επειδή στα μάτια τους τα κατοικίδια ζώα δεν αντιπροσωπεύουν οντότητες που αξίζουν εκτίμησης και κατανόησης, αλλά είναι αντικείμενα που μπορούν να το διακοσμούν για να ικανοποιούν τα αισθητικά γούστα τους, τις διάφορες μανίες τους, αλλά και τον εγωισμό τους σε βαθμό διαστροφής.

Πότε ένα ζώο μετατρέπεται σε «αντικείμενο»
* Όταν αποτελεί μία δεδομένη σχέση αποκλειστικότητας. Το κατοικίδιο συνεπάγεται για σας με μία εξασφαλισμένη αισθηματική σχέση, η οποία σας επιτρέπει να αισθάνεστε ότι είστε για κάποιον ο ένας και μοναδικός. Τείνετε μάλιστα να αποφεύγετε την επαφή ή την κοινωνικοποίησή του με άλλους ανθρώπους ή άλλα ζώα ακριβώς για να μην διακυβευτεί η αισθηματική αποκλειστικότητά του προς το μέρος σας. Αναμφίβολα η συμπεριφορά σας κρύβει μία ισχυρή συναισθηματική ανασφάλεια, ακριβώς επειδή αυτή η σχέση βασίζεται ολοκληρωτικά σε αισθήματα ζήλιας και κτητικότητας.
* Όταν το αντιμετωπίζετε ως παιδί. Όταν δηλαδή το ζώο λαμβάνει υπερβολική δόση από χάδια και φροντίδα λες και είναι μωρό. Αν όμως δεν ενδιαφέρεστε για τις αληθινές ανάγκες του, τότε υπάρχει κίνδυνος να μην το αφήσετε να ωριμάσει, αφού διαρκώς καταπιέζετε το ελεύθερο πνεύμα του.
Όταν το αντιμετωπίζετε ως καταφύγιο
Για να δραπετεύσετε από μία όλο και πιο ανταγωνιστική κοινωνική πραγματικότητα, μέσα στην οποία αισθάνεστε αναποτελεσματικοί και όχι καλά αποδεκτοί, το ζώο λειτουργεί ως καταφύγιο αφού δεν σας ασκεί καμία κριτική και σας αποδέχεται όπως ακριβώς είστε.
* Όταν το κάνετε «συλλογή». Η δίψα της κατοχής (κυρίως για συλλεκτικά αντικείμενα) σε αυτήν την περίπτωση στρέφεται προς το ζώο, το οποίο από ένα γίνεται ολόκληρη ομάδα, και σταδιακά φτάνετε στο σημείο να μαζεύετε όποιο ζώο βρεθεί στο διάβα σας παραβλέποντας ωστόσο ότι με τον τρόπο αυτό δεν μπορείτε να τους παρέχετε τις απαραίτητες φροντίδες και ότι φυσικά και σε αυτήν την περίπτωση μοναδικός κερδισμένος είστε εσείς.
Όταν το τυποποιείτε
Είναι σημαντικό να θυμάστε ότι κάθε ζώο είναι μοναδικό, έχει μία προσωπική αξιοπρέπεια και δεν αποτελεί σε καμία περίπτωση κτήμα. Το ζώο δεν θα πρέπει ποτέ να θεωρείται κατώτερο ον, αλλά αντιθέτως να γίνεται σεβαστό μέσα σε ένα πλαίσιο αξιοπρέπειας και υποκειμενικότητας. Είναι δική σας ευθύνη να αποδίδετε στον τετράποδο φίλο σας τη συναίσθηση της αληθινής φύσης του, των αναγκών του, των καθημερινών συνηθειών του, του ατομικού χαρακτήρα του, συμπονώντας τον και αναπτύσσοντας μαζί του ένα δίκαιο και προς τους δύο δέσιμο. Καλό είναι να έχετε πάντα στο μυαλό σας τις κουβέντες μιας μεγάλης επιστημονικής προσωπικότητας του εικοστού αιώνα, του ιδρυτή της ηθολογίας Κόρναντ Λόρεντζ: «Δεν υπάρχει συμφωνία που να μην έχει σπάσει, δεν υπάρχει εμπιστοσύνη που να μην έχει προδοθεί, εκτός από αυτήν ενός πραγματικά πιστού σκύλου».