Ανθολόγιο Αττικής Πεζογραφίας

ΠΛΑΤΩΝ, ΓΟΡΓΙΑΣ

ΠΛ Γοργ 518c–519b

Η τάση των ανθρώπων να επιρρίπτουν εσφαλμένα ευθύνες – Οι πραγματικοί υπαίτιοι για την παρούσα κατάσταση της Αθήνας

Η συζήτηση ανάμεσα στον Σωκράτη και τον Καλλικλή –θιασώτες του φιλοσοφικού και του ρητορικού–σοφιστικού ιδανικού αντίστοιχα– συνεχίστηκε με την προσπάθεια να καθοριστεί αν είναι δυνατό να είναι οι ακόλαστοι ευτυχισμένοι και να διερευνηθεί ποιες τέχνες προσφέρουν μόνο ευχαρίστηση και όχι ωφέλεια. Όταν οι συνομιλητές άρχισαν να συζητούν για την πολιτική ζωή της Αθήνας, ο Σωκράτης ισχυρίστηκε ότι πολιτικοί όπως ο Θεμιστοκλής, ο Κίμωνας ή ο Περικλής, τους οποίους τόσο ο αθηναϊκός λαός όσο και ο ίδιος ο Καλλικλής θεωρούσαν εξέχοντες, δεν προσέφεραν στην πόλη τίποτε ουσιαστικό πέρα από πολεμικούς εξοπλισμούς και οχυρώσεις, καθώς δεν συνέβαλαν στην ηθική βελτίωση των πολιτών. Μάλιστα, ο φιλόσοφος παραλλήλισε την θέση αυτή του Καλλικλή με το ενδεχόμενο να κατονόμαζε ο δεύτερος ως ικανούς γυμναστές τους πιο ονομαστούς μάγειρες ή αρτοποιούς της εποχής του.

[518c] ἴσως ἂν οὖν ἠγα-
νάκτεις, εἴ σοι ἔλεγον ἐγὼ ὅτι Ἄνθρωπε, ἐπαΐεις οὐδὲν
περὶ γυμναστικῆς· διακόνους μοι λέγεις καὶ ἐπιθυμιῶν
παρασκευαστὰς ἀνθρώπους, οὐκ ἐπαΐοντας καλὸν κἀγαθὸν
οὐδὲν περὶ αὐτῶν, οἵ, ἂν οὕτω τύχωσιν, ἐμπλήσαντες καὶ
παχύναντες τὰ σώματα τῶν ἀνθρώπων, ἐπαινούμενοι ὑπ’
αὐτῶν, προσαπολοῦσιν αὐτῶν καὶ τὰς ἀρχαίας σάρκας· οἱ
[518d] δ’ αὖ δι’ ἀπειρίαν οὐ τοὺς ἑστιῶντας αἰτιάσονται τῶν νόσων
αἰτίους εἶναι καὶ τῆς ἀποβολῆς τῶν ἀρχαίων σαρκῶν, ἀλλ’
οἳ ἂν αὐτοῖς τύχωσι τότε παρόντες καὶ συμβουλεύοντές τι,
ὅταν δὴ αὐτοῖς ἥκῃ ἡ τότε πλησμονὴ νόσον φέρουσα συχνῷ
ὕστερον χρόνῳ, ἅτε ἄνευ τοῦ ὑγιεινοῦ γεγονυῖα, τούτους
αἰτιάσονται καὶ ψέξουσιν καὶ κακόν τι ποιήσουσιν, ἂν οἷοί
τ’ ὦσι, τοὺς δὲ προτέρους ἐκείνους καὶ αἰτίους τῶν κακῶν
[518e] ἐγκωμιάσουσιν. καὶ σὺ νῦν, ὦ Καλλίκλεις, ὁμοιότατον
τούτῳ ἐργάζῃ· ἐγκωμιάζεις ἀνθρώπους, οἳ τούτους εἱστιά-
κασιν εὐωχοῦντες ὧν ἐπεθύμουν. καί φασι μεγάλην τὴν
πόλιν πεποιηκέναι αὐτούς· ὅτι δὲ οἰδεῖ καὶ ὕπουλός ἐστιν
[519a] δι’ ἐκείνους τοὺς παλαιούς, οὐκ αἰσθάνονται. ἄνευ γὰρ
σωφροσύνης καὶ δικαιοσύνης λιμένων καὶ νεωρίων καὶ
τειχῶν καὶ φόρων καὶ τοιούτων φλυαριῶν ἐμπεπλήκασι τὴν
πόλιν· ὅταν οὖν ἔλθῃ ἡ καταβολὴ αὕτη τῆς ἀσθενείας, τοὺς
τότε παρόντας αἰτιάσονται συμβούλους, Θεμιστοκλέα δὲ
καὶ Κίμωνα καὶ Περικλέα ἐγκωμιάσουσιν, τοὺς αἰτίους
τῶν κακῶν· σοῦ δὲ ἴσως ἐπιλήψονται, ἐὰν μὴ εὐλαβῇ, καὶ
τοῦ ἐμοῦ ἑταίρου Ἀλκιβιάδου, ὅταν καὶ τὰ ἀρχαῖα προσ-
[519b] απολλύωσι πρὸς οἷς ἐκτήσαντο, οὐκ αἰτίων ὄντων τῶν κακῶν
ἀλλ’ ἴσως συναιτίων.

***
Ίσως λοιπόν θα μου εθύμωνες, εάν εγώ σου έλεγα: «Φίλε μου, φαίνεται ότι δεν εννοείς τίποτε από γυμναστικήν· διότι μου ονομάζεις ανθρώπους, οι οποίοι είναι κατάλληλοι να υπηρετούν και να παρέχουν ικανοποίησιν εις τας επιθυμίας, χωρίς να γνωρίζουν τι είναι καλόν και τι ωφέλιμον εις τας επιθυμίας ταύτας, και οι οποίοι, αφού υπερπληρώσουν και παχύνουν τα σώματα των ανθρώπων, αν και επαινούνται υπ' αυτών, εις το τέλος τούς κάμνουν να χάσουν και τας σάρκας, που είχαν αρχικώς. Ούτοι δε πάλιν, τα θύματα, εν τη αγνοία των δεν θα αποδώσουν την αιτίαν της ασθενείας των και της απωλείας των σαρκών των εις τους παρασκευαστάς των γευμάτων και των εστιάσεων, αλλ' εις εκείνους οι οποίοι τυχαίως τότε παρευρίσκοντο και παρείχον εις αυτούς μερικάς συμβουλάς, όταν η πολυφαγία των, αντίθετος προς τους κανόνας της υγιεινής, προκαλέση νόσον τινά μετά τινα χρόνον, τούτους θα κατηγορήσουν και θα υβρίσουν και θα κακοποιήσουν, αν ημπορούν, ενώ εκείνους τους άλλους, οι οποίοι είναι υπεύθυνοι των ασθενειών των, θα εγκωμιάσουν. Και συ τώρα, Καλλικλή, κάμνεις κάτι παρόμοιον, όπως εκείνοι. Εγκωμιάζεις ανθρώπους, οι οποίοι έχουν εστιάσει ευωχούντες τους Αθηναίους με όσα επεθύμουν, λέγουν δε ότι ούτοι έκαμαν μεγάλην την πόλιν. Ότι δε η πόλις πάσχει από οίδημα και ότι είναι πλήρης πύου, ένεκα των παλαιών εκείνων πολιτικών, δεν εννοούν. Διότι άνευ σωφροσύνης και δικαιοσύνης έχουν υπερπληρώσει την πόλιν με λιμένας και νεώρια και με τείχη και φόρους και τας τοιαύτας φλυαρίας. Όταν λοιπόν έλθη η εκδήλωσις αύτη της νόσου, θα κατηγορήσουν τους τότε παρόντας συμβούλους, τον δε Θεμιστοκλέα και τον Κίμωνα και τον Περικλέα, τους αληθείς αιτίους των κακών, αντιθέτως θα εγκωμιάσουν, ίσως δε επιτεθούν και κατά σού, καθώς και κατά του φίλου μου Αλκιβιάδου, όταν χάσουν μαζί με τας νέας κτήσεις και τας παλαιάς, ενώ δεν θα είσθε σεις οι αίτιοι, αλλ' ίσως μόνον συνεργοί.