Ανθολόγιο Αττικής Πεζογραφίας

ΞΕΝΟΦΩΝ, ΚΥΡΟΥ ΠΑΙΔΕΙΑ

ΞΕΝ ΚΠαιδ 5.5.10–5.5.19

Ο Κύρος διασκεδάζει τις ανησυχίες του Κυαξάρη

Η προσθήκη ενισχύσεων και η δημιουργία ιππικού ενδυνάμωσαν το στράτευμα του Κύρου και προκάλεσαν ανησυχία και δυσθυμία στον Κυαξάρη. Στη μεταξύ τους συνάντηση ο Κύρος απαντά στις κατηγορίες του θείου του και αιτιολογεί τις επιλογές του.

ἐπισχὼν δὲ μικρὸν ἔλεξε τοιάδε ὁ Κῦρος.

Ἀλλὰ ταῦτα μέν, ὦ Κυαξάρη, οὔτε λέγεις ἀληθῆ οὔτε
ὀρθῶς γιγνώσκεις, εἰ οἴει τῇ ἐμῇ παρουσίᾳ Μήδους κατε-
σκευάσθαι ὥστε ἱκανοὺς εἶναι σὲ κακῶς ποιεῖν· [5.5.11] τὸ μέντοι σε
θυμοῦσθαι καὶ φοβεῖσθαι οὐ θαυμάζω. εἰ μέντοι γε δικαίως
ἢ ἀδίκως αὐτοῖς χαλεπαίνεις, παρήσω τοῦτο· οἶδα γὰρ ὅτι
βαρέως ἂν φέροις ἀκούων ἐμοῦ ἀπολογουμένου ὑπὲρ αὐτῶν·
τὸ μέντοι ἄνδρα ἄρχοντα πᾶσιν ἅμα χαλεπαίνειν τοῖς ἀρχο-
μένοις, τοῦτο ἐμοὶ δοκεῖ μέγα ἁμάρτημα εἶναι. ἀνάγκη γὰρ
διὰ τὸ πολλοὺς μὲν φοβεῖν πολλοὺς ἐχθροὺς ποιεῖσθαι, διὰ
δὲ τὸ πᾶσιν ἅμα χαλεπαίνειν πᾶσιν αὐτοῖς ὁμόνοιαν ἐμβάλ-
λειν. [5.5.12] ὧν ἕνεκα, εὖ ἴσθι, ἐγὼ οὐκ ἀπέπεμπον ἄνευ ἐμαυτοῦ
τούτους, φοβούμενος μή τι γένοιτο διὰ τὴν σὴν ὀργὴν ὅ τι
πάντας ἡμᾶς λυπήσοι. ταῦτα μὲν οὖν σὺν τοῖς θεοῖς ἐμοῦ
παρόντος ἀσφαλῶς ἔχει σοι· τὸ μέντοι σε νομίζειν ὑπ’ ἐμοῦ
ἀδικεῖσθαι, τοῦτο ἐγὼ πάνυ χαλεπῶς φέρω, εἰ ἀσκῶν ὅσον
δύναμαι τοὺς φίλους ὡς πλεῖστα ἀγαθὰ ποιεῖν ἔπειτα τἀναντία
τούτου δοκῶ ἐξεργάζεσθαι. [5.5.13] ἀλλὰ γάρ, ἔφη, μὴ οὕτως εἰκῇ
ἡμᾶς αὐτοὺς αἰτιώμεθα· ἀλλ’, εἰ δυνατόν, σαφέστατα κατί-
δωμεν ποῖόν ἐστι τὸ παρ’ ἐμοῦ ἀδίκημα. καὶ τὴν ἐν φίλοις
δικαιοτάτην ὑπόθεσιν ἔχω ὑποτιθέναι· ἐὰν γάρ τί σε φανῶ
κακὸν πεποιηκώς, ὁμολογῶ ἀδικεῖν· ἐὰν μέντοι μηδὲν φαίνω-
μαι κακὸν πεποιηκὼς μηδὲ βουληθείς, οὐ καὶ σὺ αὖ ὁμολο-
γήσεις μηδὲν ὑπ’ ἐμοῦ ἀδικεῖσθαι; Ἀλλ’ ἀνάγκη, ἔφη. [5.5.14] Ἐὰν
δὲ δὴ καὶ ἀγαθὰ πεπραχώς σοι δῆλος ὦ καὶ προθυμούμενος
πρᾶξαι ὡς ἐγὼ πλεῖστα ἐδυνάμην, οὐκ ἂν καὶ ἐπαίνου σοι
ἄξιος εἴην μᾶλλον ἢ μέμψεως; Δίκαιον γοῦν, ἔφη. [5.5.15] Ἄγε
τοίνυν, ἔφη ὁ Κῦρος, σκοπῶμεν τὰ ἐμοὶ πεπραγμένα πάντα
καθ’ ἓν ἕκαστον· οὕτω γὰρ μάλιστα δῆλον ἔσται ὅ τι τε αὐτῶν
ἀγαθόν ἐστι καὶ ὅ τι κακόν. [5.5.16] ἀρξώμεθα δ’, ἔφη, ἐκ τῆσδε
τῆς ἀρχῆς, εἰ καὶ σοὶ ἀρκούντως δοκεῖ ἔχειν. σὺ γὰρ
δήπου ἐπεὶ ᾔσθου πολλοὺς πολεμίους ἡθροισμένους, καὶ
τούτους ἐπὶ σὲ καὶ τὴν σὴν χώραν ὁρμωμένους, εὐθὺς
ἔπεμπες πρός τε τὸ Περσῶν κοινὸν συμμάχους αἰτούμενος
καὶ πρὸς ἐμὲ ἰδίᾳ δεόμενος πειρᾶσθαι αὐτὸν ἐμὲ ἐλθεῖν ἡγού-
μενον, εἴ τινες Περσῶν ἴοιεν. οὔκουν ἐγὼ ἐπείσθην τε
ταῦτα ὑπὸ σοῦ καὶ παρεγενόμην ἄνδρας ἄγων σοι ὡς ἦν δυνα-
τὸν πλείστους τε καὶ ἀρίστους; [5.5.17] Ἦλθες γὰρ οὖν, ἔφη. Ἐν
τούτῳ τοίνυν, ἔφη, πρῶτόν μοι εἰπὲ πότερον ἀδικίαν τινά
μου πρὸς σὲ κατέγνως ἢ μᾶλλον εὐεργεσίαν; Δῆλον, ἔφη
ὁ Κυαξάρης, ὅτι ἔκ γε τούτων εὐεργεσίαν. [5.5.18] Τί γάρ, ἔφη,
ἐπεὶ οἱ πολέμιοι ἦλθον καὶ διαγωνίζεσθαι ἔδει πρὸς αὐτούς,
ἐν τούτῳ κατενόησάς πού με ἢ πόνου ἀποστάντα ἤ τινος
κινδύνου φεισάμενον; Οὐ μὰ τὸν Δί’, ἔφη, οὐ μὲν δή. [5.5.19] Τί
γάρ, ἐπεὶ νίκης γενομένης σὺν τοῖς θεοῖς ἡμετέρας καὶ ἀνα-
χωρησάντων τῶν πολεμίων παρεκάλουν ἐγώ σε ὅπως κοινῇ
μὲν αὐτοὺς διώκοιμεν, κοινῇ δὲ τιμωροίμεθα, κοινῇ δὲ εἴ τι
καλὸν κἀγαθὸν συμβαίνοι, τοῦτο καρποίμεθα, ἐν τούτοις
ἔχεις τινά μου πλεονεξίαν κατηγορῆσαι;

***
Ο Κύρος σώπασε λίγο και ύστερα είπε τα εξής:

Αλλ' αυτά που λέγεις, Κυαξάρη, δεν είναι αληθινά, και δεν κρίνεις ορθά τα πράγματα, αν φρονής πως με την παρουσία μου οι Μήδοι έγιναν τέτοιοι, ώστε να μπορούν να σε βλάπτουν. Απορώ για το θυμό σου και για τις φοβέρες σου. Θα παραλείψω βέβαια αν δικαίως ή αδίκως οργίζεσαι εναντίον τους. Γιατί ξέρω ότι θα στενοχωρηθής ακούοντάς με να απολογούμαι γι' αυτούς. Μου φαίνεται όμως μεγάλο σφάλμα να οργίζεται ο άρχων εναντίον όλων των αρχομένων απ' αυτόν. Γιατί είναι ανάγκη, επειδή πολλούς φοβερίζει, πολλούς να κάνη εχθρούς του, και αφού οργίζεται συγχρόνως εναντίον όλων, να τους κάνη όλους να ομονοούν. Γι' αυτό, μάθε το καλά, δεν τους απέστειλα πίσω χωρίς να έλθω και εγώ μαζί τους, γιατί φοβόμουνα μήπως εξ αιτίας της οργής σου συμβή κάτι που θα μας λυπούσε όλους. Γι' αυτό βέβαια δεν υπάρχει κανένας φόβος για σένα, με τη βοήθεια των θεών, αφού εγώ βρίσκομαι εδώ. Με στενοχωρεί όμως πάρα πολύ που φαντάζεσαι πως αδικείσαι από μένα, εάν προσπαθώντας, όσο μπορώ, να ωφελήσω τούς φίλους όσο το δυνατόν περισσότερο, φαίνωμαι ότι κάνω το αντίθετο απ' αυτά. Αλλά, είπε, ας μη κατηγορούμε άσκοπα ο ένας τον άλλον, αλλά, αν είναι δυνατόν, ας ξετάσωμε καθαρά ποιο είναι το αδίκημά μου. Και βάζω ως βάση την μεταξύ φίλων δικαιότατη υπόθεση. Εάν δηλαδή αποδειχτή ότι εγώ σε αδικώ, να ομολογήσω ότι αδικώ. Εάν όμως αποδειχτή ότι κανένα κακό εναντίον σου δεν έχω κάμει, και ότι ούτε σκέφθηκα τέτοιο πράγμα, δεν θα ομολογής και συ ότι διόλου δεν αδικήθηκες από μένα; Κατ' ανάγκην, είπε. Και εάν, είπε ο Κύρος, φανώ ότι και σε έχω ευεργετήσει και ότι έδειξα προθυμία να κάμω σε σένα την πιο μεγάλη ευεργεσία, που μπορούσα να κάμω, δεν θα είμαι άξιος να επαινούμαι μάλλον από σένα παρά να κατηγορούμαι; Δίκαιο ασφαλώς είναι, είπε ο Κυαξάρης, να επαινήσαι μάλλον από μένα παρά να κατηγορήσαι. Εμπρός λοιπόν, είπε ο Κύρος, ας εξετάσωμε όλες τις πράξεις μου κάθε μια χωριστά. Γιατί έτσι προπάντων θα φανή ποια απ' αυτές είναι ωφέλιμη για σένα και ποια βλαβερή. Ας αρχίσωμε, είπε, απ' αυτή την αρχηγία αν και αυτό το θεωρής καλό. Συ, μου φαίνεται, όταν έμαθες ότι έχουν μαζευτεί πολλοί εχθροί σου και ότι σκοπεύανε να επιτεθούν εναντίον σου και της χώρας σου, αμέσως έστειλες αγγελιοφόρους στην Περσική κυβέρνηση ζητώντας συμμάχους, και σε μένα ιδιαιτέρως έστειλες αγγελιοφόρο παρακαλώντας με να προσπαθήσω να έλθω αρχηγός των Περσών, αν αυτοί έστελναν στρατό προς βοήθειάν σου. Δεν επείσθην λοιπόν στην παράκλησή σου, και δεν ήλθα φέρνοντας προς χάρη σου πάρα πολύ πιστούς και γενναίους άντρες; Βεβαίως ήλθες απάντησε ο Κυαξάρης. Σ' αυτό λοιπόν πρώτα πρώτα πες μου, ερώτησε ο Κύρος, παρατήρησες καμμιά αδικία εκ μέρους μου εναντίον σου ή ευεργεσία; Φανερό είναι, απάντησε ο Κυαξάρης, ότι σ' αυτές τις πράξες σου παρατήρησα ευεργεσία. ― Τι τάχα συμβαίνει, όταν ήλθαν οι εχθροί, και παρέστη ανάγκη να αγωνιστούμε εναντίον τους, με κατάλαβες τότε να αποφεύγω τους κόπους, ή να μη εκτίθεμαι σ' όλους τούς κινδύνους; Όχι μα τον Δία, απάντησε ο Κυαξάρης, διόλου δεν κατάλαβα να αποφεύγης τους κόπους και τους κινδύνους. ― Τι δε συμβαίνει; Όταν νικήσαμε με τη βοήθεια των θεών και αναχώρησαν οι εχθροί, σε παρακαλούσα να τους καταδιώξωμε μαζί, και μαζί να τους εκδικηθούμε, και μαζί να απολαύσωμε οτιδήποτε καλό ή κακό συμβή; Μπορείς σ' αυτά να με κατηγορήσης ως πλεονέκτη;