ΞΕΝ ΚΠαιδ 1.6.20–1.6.26
Η πειθαρχία και η διασφάλισή της
Πριν αναχωρήσει για τη Μηδία, για να ενταχθεί στις δυνάμεις με τις οποίες ο Κυαξάρης θα επιχειρούσε να αντιμετωπίσει τους Ασσυρίους και τους συμμάχους τους, ο Κύρος συζήτησε με τον πατέρα του Καμβύση (βλ. και ΞΕΝ ΚΠαιδ 1.5.7–1.5.14). Μαζί ανακάλεσαν τις συμβουλές που του έδινε τα προηγούμενα χρόνια ο πατέρας του, από τις οποίες ο Κύρος θα μπορούσε να αντλήσει πολύτιμα διδάγματα τώρα, που θα αναλάμβανε για πρώτη φορά δράση ως στρατηγός. Κάποια στιγμή θίγεται και το θέμα της πειθαρχίας του στρατεύματος.
[1.6.20] τό γε μὴν πειθομένους παρέχεσθαι τοὺς στρατιώτας,
οὐκ ἀπείρως μοι δοκῶ αὐτοῦ ἔχειν, ὦ πάτερ· σύ τε γάρ με
εὐθὺς τοῦτο ἐκ παιδίου ἐπαίδευες, σαυτῷ πείθεσθαι ἀναγ-
κάζων· ἔπειτα τοῖς διδασκάλοις παρέδωκας, καὶ ἐκεῖνοι αὖ
τὸ αὐτὸ τοῦτο ἔπραττον· ἐπεὶ δ’ ἐν τοῖς ἐφήβοις ἦμεν, ὁ
ἄρχων τοῦ αὐτοῦ τούτου ἰσχυρῶς ἐπεμελεῖτο· καὶ οἱ νόμοι δέ
μοι δοκοῦσιν οἱ πολλοὶ ταῦτα δύο μάλιστα διδάσκειν, ἄρχειν
τε καὶ ἄρχεσθαι. καὶ τοίνυν κατανοῶν περὶ τούτων ἐν πᾶσιν
ὁρᾶν μοι δοκῶ τὸ προτρέπον πείθεσθαι μάλιστα ὂν τὸ τὸν
πειθόμενον ἐπαινεῖν τε καὶ τιμᾶν, τὸν δὲ ἀπειθοῦντα ἀτιμάζειν
τε καὶ κολάζειν. [1.6.21] Καὶ ἐπὶ μέν γε τὸ ἀνάγκῃ ἕπεσθαι αὕτη,
ὦ παῖ, ἡ ὁδός ἐστιν· ἐπὶ δὲ τὸ κρεῖττον τούτου πολύ, τὸ
ἑκόντας πείθεσθαι, ἄλλη ἐστὶ συντομωτέρα. ὃν γὰρ ἂν
ἡγήσωνται περὶ τοῦ συμφέροντος ἑαυτοῖς φρονιμώτερον ἑαυ-
τῶν εἶναι, τούτῳ οἱ ἄνθρωποι ὑπερηδέως πείθονται. γνοίης
δ’ ἂν ὅτι τοῦθ’ οὕτως ἔχει ἐν ἄλλοις τε πολλοῖς καὶ δὴ
καὶ ἐν τοῖς κάμνουσιν, ὡς προθύμως τοὺς ἐπιτάξοντας ὅ τι
χρὴ ποιεῖν καλοῦσι· καὶ ἐν θαλάττῃ δὲ ὡς προθύμως τοῖς
κυβερνήταις οἱ συμπλέοντες πείθονται· καὶ οὕς γ’ ἂν νομί-
σωσί τινες βέλτιον αὑτῶν ὁδοὺς εἰδέναι, ὡς ἰσχυρῶς τούτων
οὐδ’ ἀπολείπεσθαι θέλουσιν. ὅταν δὲ οἴωνται πειθόμενοι
κακόν τι λήψεσθαι, οὔτε ζημίαις πάνυ τι θέλουσιν εἴκειν οὔτε
δώροις ἐπαίρεσθαι. οὐδὲ γὰρ δῶρα ἐπὶ τῷ αὑτοῦ κακῷ ἑκὼν
οὐδεὶς λαμβάνει. [1.6.22] Λέγεις σύ, ὦ πάτερ, εἰς τὸ πειθομένους
ἔχειν οὐδὲν εἶναι ἀνυσιμώτερον τοῦ φρονιμώτερον δοκεῖν
εἶναι τῶν ἀρχομένων. Λέγω γὰρ οὖν, ἔφη. Καὶ πῶς δή
τις ἄν, ὦ πάτερ, τοιαύτην δόξαν τάχιστα περὶ αὑτοῦ παρα-
σχέσθαι δύναιτο; Οὐκ ἔστιν ἔφη, ὦ παῖ, συντομωτέρα ὁδὸς
<ἐπὶ τό>, περὶ ὧν βούλει, δοκεῖν φρόνιμος εἶναι ἢ τὸ γενέσθαι
περὶ τούτων φρόνιμον. καθ’ ἓν δ’ ἕκαστον σκοπῶν γνώσῃ
ὅτι ἐγὼ ἀληθῆ λέγω. ἢν γὰρ βούλῃ μὴ ὢν ἀγαθὸς γεωργὸς
δοκεῖν εἶναι ἀγαθός, ἢ ἱππεὺς ἢ ἰατρὸς ἢ αὐλητὴς ἢ ἄλλ’
ὁτιοῦν, ἐννόει πόσα σε δέοι ἂν μηχανᾶσθαι τοῦ δοκεῖν ἕνεκα.
καὶ εἰ δὴ πείσαις ἐπαινεῖν τέ σε πολλούς, ὅπως δόξαν λάβοις,
καὶ κατασκευὰς καλὰς ἐφ’ ἑκάστῳ αὐτῶν κτήσαιο, ἄρτι τε
ἐξηπατηκὼς εἴης ἂν καὶ ὀλίγῳ ὕστερον, ὅπου πεῖραν δοίης,
ἐξεληλεγμένος ἂν προσέτι καὶ ἀλαζὼν φαίνοιο. [1.6.23] Φρόνιμος
δὲ περὶ τοῦ συνοίσειν μέλλοντος πῶς ἄν τις τῷ ὄντι γένοιτο;
Δῆλον, ἔφη, ὦ παῖ, ὅτι ὅσα μὲν ἔστι μαθόντα εἰδέναι, μαθὼν
ἄν, ὥσπερ τὰ τακτικὰ ἔμαθες· ὅσα δὲ ἀνθρώποις οὔτε μαθητὰ
οὔτε προορατὰ ἀνθρωπίνῃ προνοίᾳ, διὰ μαντικῆς ἂν παρὰ
θεῶν πυνθανόμενος φρονιμώτερος ἄλλων εἴης· ὅ τι δὲ γνοίης
βέλτιον ὂν πραχθῆναι, ἐπιμελόμενος ἂν τούτου ὡς ἂν
πραχθείη. καὶ γὰρ τὸ ἐπιμελεῖσθαι οὗ ἂν δέῃ φρονιμωτέρου
ἀνδρὸς ἢ τὸ ἀμελεῖν. [1.6.24] Ἀλλὰ μέντοι ἐπὶ τὸ φιλεῖσθαι ὑπὸ
τῶν ἀρχομένων, ὅπερ ἔμοιγε ἐν τοῖς μεγίστοις δοκεῖ εἶναι,
δῆλον ὅτι ἡ αὐτὴ ὁδὸς ἥπερ εἴ τις ὑπὸ τῶν φίλων στέργεσθαι
ἐπιθυμοίη· εὖ γὰρ οἶμαι δεῖν ποιοῦντα φανερὸν εἶναι. Ἀλλὰ
τοῦτο μέν, ἔφη, ὦ παῖ, χαλεπὸν τὸ ἀεὶ δύνασθαι εὖ ποιεῖν
οὓς ἄν τις ἐθέλῃ· τὸ δὲ συνηδόμενόν τε φαίνεσθαι, ἤν τι
ἀγαθὸν αὐτοῖς συμβαίνῃ, καὶ συναχθόμενον, ἤν τι κακόν,
καὶ συνεπικουρεῖν προθυμούμενον ταῖς ἀπορίαις αὐτῶν, καὶ
φοβούμενον μή τι σφαλῶσι, καὶ προνοεῖν πειρώμενον ὡς μὴ
σφάλλωνται, ταῦτά πως δεῖ μᾶλλον συμπαρομαρτεῖν. [1.6.25] καὶ
ἐπὶ τῶν πράξεων δέ, ἢν μὲν ἐν θέρει ὦσι, τὸν ἄρχοντα δεῖ
τοῦ ἡλίου πλεονεκτοῦντα φανερὸν εἶναι· ἢν δὲ ἐν χειμῶνι,
τοῦ ψύχους· ἢν δὲ διὰ μόχθων, τῶν πόνων· πάντα γὰρ
ταῦτα εἰς τὸ φιλεῖσθαι ὑπὸ τῶν ἀρχομένων συλλαμβάνει.
Λέγεις σύ, ἔφη, ὦ πάτερ, ὡς καὶ καρτερώτερον δεῖ πρὸς
πάντα τὸν ἄρχοντα τῶν ἀρχομένων εἶναι. Λέγω γὰρ οὖν,
ἔφη. θάρρει μέντοι τοῦτο, ὦ παῖ· εὖ γὰρ ἴσθι ὅτι τῶν
ὁμοίων σωμάτων οἱ αὐτοὶ πόνοι οὐχ ὁμοίως ἅπτονται ἄρχοντός
τε ἀνδρὸς καὶ ἰδιώτου, ἀλλ’ ἐπικουφίζει τι ἡ τιμὴ τοὺς
πόνους τῷ ἄρχοντι καὶ αὐτὸ τὸ εἰδέναι ὅτι οὐ λανθάνει ὅ τι
ἂν ποιῇ.
[1.6.26] Ὁπότε δέ, ὦ πάτερ, σοι ἤδη ἔχοιεν μὲν τὰ ἐπιτήδεια οἱ
στρατιῶται, ὑγιαίνοιεν δέ, πονεῖν δὲ δύναιντο, τὰς δὲ πολε-
μικὰς τέχνας ἠσκηκότες εἶεν, φιλοτίμως δ’ ἔχοιεν πρὸς τὸ
ἀγαθοὶ φαίνεσθαι, τὸ δὲ πείθεσθαι αὐτοῖς ἥδιον εἴη τοῦ
ἀπειθεῖν, οὐκ ἂν τηνικαῦτα σωφρονεῖν ἄν τίς σοι δοκοίη
διαγωνίζεσθαι βουλόμενος πρὸς τοὺς πολεμίους ὡς τάχιστα;
Ναὶ μὰ Δί’, ἔφη, εἰ μέλλοι γε πλέον ἕξειν· εἰ δὲ μή, ἔγωγ’
ἂν ὅσῳ οἰοίμην καὶ αὐτὸς βελτίων εἶναι καὶ τοὺς ἑπομένους
βελτίονας ἔχειν, τόσῳ ἂν μᾶλλον φυλαττοίμην, ὥσπερ καὶ
τἆλλα ἃ ἂν οἰώμεθα πλείστου ἡμῖν ἄξια εἶναι, ταῦτα πειρώ-
μεθα ὡς ἐν ἐχυρωτάτῳ ποιεῖσθαι.
***
Όσον αφορά βέβαια την τέχνη να κάνω τους στρατιώτες να με υπακούν, νομίζω, πατέρα μου, πως είμαι αρκετά ικανός· γιατί και συ από μικρό παιδί με δίδαξες αναγκάζοντάς με να υπακούω· έπειτα με παρέδωσες στους δασκάλους, που κι αυτοί το ίδιο έκαναν∙ όταν εξάλλου πέρασα στην τάξη των εφήβων, ο αρχηγός μας φρόντιζε πολύ για το ίδιο πράγμα· αλλά νομίζω πως και οι περισσότεροι νόμοι αυτά τα δυό κυρίως διδάσκουν, δηλαδή το άρχειν και το άρχεσθαι. Τώρα λοιπόν, αυτά σκεπτόμενος, νομίζω ότι διαπιστώνω πώς σε κάθε περίπτωση εκείνο που παρακινεί τους άλλους στην πειθαρχία είναι προπάντων το να επαινεί και να τιμά κανείς τον υπάκουο, αλλά και να τιμωρεί και να στερεί κάθε τιμής αυτόν που απειθαρχεί. Αυτός παιδί μου, είπε ο Καμβύσης, είναι ο δρόμος που οδηγεί στην αναγκαστική πειθαρχία· υπάρχει ωστόσο και άλλος δρόμος συντομότερος για να πειθαρχούν οι άνθρωποι με τη θέλησή τους. Όποιον δηλαδή καταλάβουν πως σκέφτεται για το συμφέρον τους φρονιμότερα απ' αυτούς, σ' αυτόν με μεγάλη ευχαρίστηση πειθαρχούν. Και το πως αυτό είναι έτσι, θα μπορούσες να το διαπιστώσεις σε πολλές άλλες περιπτώσεις, ιδιαίτερα όμως στους αρρώστους, με πόση δηλαδή προθυμία καλούν εκείνους που θα τους υποδείξουν τι πρέπει να κάνουν· αλλά και στη θάλασσα πόσο πρόθυμα υπακούν οι ταξιδιώτες στον κυβερνήτη· και όσους καταλάβουν μερικοί πως γνωρίζουν τους δρόμους καλύτερα απ' αυτούς, με πόση προθυμία τους ακολουθούν, δίχως να θέλουν να τους εγκαταλείπουν. Όταν απεναντίας νομίσουν ότι θα πάθουν κάποιο κακό σε περίπτωση που θα υποταχθούν, ούτε με τιμωρίες υποχωρούν, ούτε με δώρα παρασύρονται. Γιατί ούτε δώρα, όταν πρόκειται να αποβούν σε βάρος του, δέχεται κανείς με τη θέλησή του. Υποστηρίζεις, πατέρα μου, είπε, πως για να έχει κανείς τους άλλους πειθαρχημένους, τίποτε δεν υπάρχει πιο αποτελεσματικό από το να φαίνεται πως είναι από τους αρχομένους φρονιμότερος. Και βέβαια το υποστηρίζω, απάντησε ο Καμβύσης. Όμως, ποιος είναι ο γρηγορότερος τρόπος για να καλλιεργήσει κανείς στους άλλους μια τέτοια ιδέα για τον εαυτό του; Δεν υπάρχει, παιδί μου, παρατήρησε ο Καμβύσης, συντομότερος δρόμος στο να φαίνεται κανείς φρόνιμος για ζητήματα που θα ήθελε να φαίνεται φρόνιμος, από του να γίνει τέτοιος πραγματικά. Αν εξετάσεις το καθένα απ' αυτά ξεχωριστά, θα διαπιστώσεις πως λέω την αλήθεια. Γιατί αν θέλεις, για παράδειγμα, χωρίς να είσαι καλός γεωργός να φαίνεσαι ότι είσαι καλός, ή καλός ιππέας, ή καλός γιατρός, ή καλός αυλητής, ή οτιδήποτε άλλο, σκέψου σε τι σοφίσματα θα έπρεπε να καταφεύγεις για να φαίνεσαι τέτοιος. Και αν πράγματι θα έπειθες πολλούς να σ' επαινούν, για ν' αποκτήσεις υπόληψη, και αν θα αποκτούσες και εγκαταστάσεις ωραίες για κάθε τέχνη, για λίγο μόνο θα εξαπατούσες τους ανθρώπους· έπειτα όμως από λίγο, όπου σε δοκίμαζαν, θα είχες γελοιοποιηθεί και κοντά σε άλλα θά είχες αποδειχτεί απατεώνας. Αλλά, πώς πραγματικά θα μπορούσε να μάθει κανείς εκείνο που θα τον ωφελήσει; Σίγουρα, παιδί μου, είπε ο Καμβύσης, μαθαίνοντας όσα μπορεί να γνωρίζει, όπως εσύ έμαθες την τακτική του πολέμου· αν ωστόσο εσύ μαθαίνεις απ' τους θεούς με την μαντική όσα οι άνθρωποι δεν μπορούν να μάθουν, ούτε και να προβλέψουν με ανθρώπινη πρόβλεψη, θα είσαι από τους άλλους φρονιμότερος· όπως και στην περίπτωση που φροντίζεις να εκτελεστεί εκείνο που θεωρείς ωφελιμότερο να πραγματοποιηθεί. Γιατί είναι γνώρισμα φρονιμότερου ανθρώπου το να φροντίζει αυτό που πρέπει, παρά να το αμελεί. Αλλά βέβαια για ν' αγαπιέται κανείς από τους υπηκόους του, πράγμα για μένα τουλάχιστον σπουδαιότατο, είναι φανερό πως υπάρχει ο ίδιος δρόμος με κείνον που ακολουθεί όποιος επιθυμεί να τον αγαπούν οι φίλοι του· πρέπει δηλαδή να παρέχει φανερές αποδείξεις πως τους ευεργετεί. Τούτο όμως, παιδί μου, παρατήρησε ο Καμβύσης, είναι δύσκολο, το να είναι δηλαδή πάντοτε κανείς σε θέση να κάνει το καλό σ' αυτούς που θέλει· στο να φαίνεται όμως κανείς πως συμμερίζεται τη χαρά τους, όταν ευτυχούν, και πως λυπάται, όταν παθαίνουν κανένα κακό, και πως προθυμοποιείται να τους βοηθήσει στις ανάγκες τους καί πως φοβάται μήπως σε κάτι αποτύχουν και πως προσπαθεί να προλαβαίνει τις αποτυχίες τους, σε όλα αυτά πρέπει με κάποιο τρόπο να γίνεται σύντροφός τους. Αλλά κι όταν εργάζονται το καλοκαίρι, πρέπει ο αρχηγός οπωσδήποτε περισσότερο από τους άλλους να δοκιμάζει το κάψιμο του ήλιου· το χειμώνα πάλι, το κρύο· και τους κόπους, όταν είναι απαραίτητο να κοπιάζει· γιατί όλ' αυτά συντελούν στο να τον αγαπούν οι υπήκοοί του. Υποστηρίζεις λοιπόν, πατέρα, είπε ο Κύρος, πως πρέπει ο αρχηγός να είναι σε κάθε περίπτωση μεγαλύτερης αντοχής από τους υφισταμένους του; Φυσικά και το υποστηρίζω, απάντησε ο Καμβύσης. Όμως μην αποθαρρύνεσαι, παιδί μου· γιατί να είσαι βέβαιος πως οι ίδιοι κόποι δε βαρύνουν εξίσου τον αρχηγό και τον υπήκοο, αλλ' η τιμή απαλύνει κάπως τους κόπους του αρχηγού, καθώς και το ότι γνωρίζει πως οτιδήποτε κάνει δε διαφεύγει την προσοχή των άλλων.
Σε περίπτωση όμως, πατέρα μου, που διαθέτουν πια τα απαραίτητα οι στρατιώτες και είναι υγιείς και μπορούν να υποφέρουν τους κόπους κι έχουν ασκηθεί στην πολεμική τέχνη και είναι πρόθυμοι να φαίνονται γενναίοι και προτιμούν να είναι πειθαρχικοί μάλλον παρά απείθαρχοι, δε σου φαίνεται τότε πως είναι φρόνιμος εκείνος που επιθυμεί να συμπλακεί, όσο το δυνατόν ταχύτερα, με τους εχθρούς; Ναι, μα το Δία, αν βέβαια πρόκειται να έχει κάποιο κέρδος· αν όχι, εγώ τουλάχιστον, όσο ισχυρότερος θα νόμιζα πως είμαι και πως έχω καλύτερους στρατιώτες, τόσο περισσότερο θα πρόσεχα· όπως ακριβώς και τ' άλλα πράγματα, που εμείς θεωρούμε πολύ αξιόλογα, προσπαθούμε να τα εξασφαλίζουμε, όσο το δυνατόν καλύτερα.
Όσον αφορά βέβαια την τέχνη να κάνω τους στρατιώτες να με υπακούν, νομίζω, πατέρα μου, πως είμαι αρκετά ικανός· γιατί και συ από μικρό παιδί με δίδαξες αναγκάζοντάς με να υπακούω· έπειτα με παρέδωσες στους δασκάλους, που κι αυτοί το ίδιο έκαναν∙ όταν εξάλλου πέρασα στην τάξη των εφήβων, ο αρχηγός μας φρόντιζε πολύ για το ίδιο πράγμα· αλλά νομίζω πως και οι περισσότεροι νόμοι αυτά τα δυό κυρίως διδάσκουν, δηλαδή το άρχειν και το άρχεσθαι. Τώρα λοιπόν, αυτά σκεπτόμενος, νομίζω ότι διαπιστώνω πώς σε κάθε περίπτωση εκείνο που παρακινεί τους άλλους στην πειθαρχία είναι προπάντων το να επαινεί και να τιμά κανείς τον υπάκουο, αλλά και να τιμωρεί και να στερεί κάθε τιμής αυτόν που απειθαρχεί. Αυτός παιδί μου, είπε ο Καμβύσης, είναι ο δρόμος που οδηγεί στην αναγκαστική πειθαρχία· υπάρχει ωστόσο και άλλος δρόμος συντομότερος για να πειθαρχούν οι άνθρωποι με τη θέλησή τους. Όποιον δηλαδή καταλάβουν πως σκέφτεται για το συμφέρον τους φρονιμότερα απ' αυτούς, σ' αυτόν με μεγάλη ευχαρίστηση πειθαρχούν. Και το πως αυτό είναι έτσι, θα μπορούσες να το διαπιστώσεις σε πολλές άλλες περιπτώσεις, ιδιαίτερα όμως στους αρρώστους, με πόση δηλαδή προθυμία καλούν εκείνους που θα τους υποδείξουν τι πρέπει να κάνουν· αλλά και στη θάλασσα πόσο πρόθυμα υπακούν οι ταξιδιώτες στον κυβερνήτη· και όσους καταλάβουν μερικοί πως γνωρίζουν τους δρόμους καλύτερα απ' αυτούς, με πόση προθυμία τους ακολουθούν, δίχως να θέλουν να τους εγκαταλείπουν. Όταν απεναντίας νομίσουν ότι θα πάθουν κάποιο κακό σε περίπτωση που θα υποταχθούν, ούτε με τιμωρίες υποχωρούν, ούτε με δώρα παρασύρονται. Γιατί ούτε δώρα, όταν πρόκειται να αποβούν σε βάρος του, δέχεται κανείς με τη θέλησή του. Υποστηρίζεις, πατέρα μου, είπε, πως για να έχει κανείς τους άλλους πειθαρχημένους, τίποτε δεν υπάρχει πιο αποτελεσματικό από το να φαίνεται πως είναι από τους αρχομένους φρονιμότερος. Και βέβαια το υποστηρίζω, απάντησε ο Καμβύσης. Όμως, ποιος είναι ο γρηγορότερος τρόπος για να καλλιεργήσει κανείς στους άλλους μια τέτοια ιδέα για τον εαυτό του; Δεν υπάρχει, παιδί μου, παρατήρησε ο Καμβύσης, συντομότερος δρόμος στο να φαίνεται κανείς φρόνιμος για ζητήματα που θα ήθελε να φαίνεται φρόνιμος, από του να γίνει τέτοιος πραγματικά. Αν εξετάσεις το καθένα απ' αυτά ξεχωριστά, θα διαπιστώσεις πως λέω την αλήθεια. Γιατί αν θέλεις, για παράδειγμα, χωρίς να είσαι καλός γεωργός να φαίνεσαι ότι είσαι καλός, ή καλός ιππέας, ή καλός γιατρός, ή καλός αυλητής, ή οτιδήποτε άλλο, σκέψου σε τι σοφίσματα θα έπρεπε να καταφεύγεις για να φαίνεσαι τέτοιος. Και αν πράγματι θα έπειθες πολλούς να σ' επαινούν, για ν' αποκτήσεις υπόληψη, και αν θα αποκτούσες και εγκαταστάσεις ωραίες για κάθε τέχνη, για λίγο μόνο θα εξαπατούσες τους ανθρώπους· έπειτα όμως από λίγο, όπου σε δοκίμαζαν, θα είχες γελοιοποιηθεί και κοντά σε άλλα θά είχες αποδειχτεί απατεώνας. Αλλά, πώς πραγματικά θα μπορούσε να μάθει κανείς εκείνο που θα τον ωφελήσει; Σίγουρα, παιδί μου, είπε ο Καμβύσης, μαθαίνοντας όσα μπορεί να γνωρίζει, όπως εσύ έμαθες την τακτική του πολέμου· αν ωστόσο εσύ μαθαίνεις απ' τους θεούς με την μαντική όσα οι άνθρωποι δεν μπορούν να μάθουν, ούτε και να προβλέψουν με ανθρώπινη πρόβλεψη, θα είσαι από τους άλλους φρονιμότερος· όπως και στην περίπτωση που φροντίζεις να εκτελεστεί εκείνο που θεωρείς ωφελιμότερο να πραγματοποιηθεί. Γιατί είναι γνώρισμα φρονιμότερου ανθρώπου το να φροντίζει αυτό που πρέπει, παρά να το αμελεί. Αλλά βέβαια για ν' αγαπιέται κανείς από τους υπηκόους του, πράγμα για μένα τουλάχιστον σπουδαιότατο, είναι φανερό πως υπάρχει ο ίδιος δρόμος με κείνον που ακολουθεί όποιος επιθυμεί να τον αγαπούν οι φίλοι του· πρέπει δηλαδή να παρέχει φανερές αποδείξεις πως τους ευεργετεί. Τούτο όμως, παιδί μου, παρατήρησε ο Καμβύσης, είναι δύσκολο, το να είναι δηλαδή πάντοτε κανείς σε θέση να κάνει το καλό σ' αυτούς που θέλει· στο να φαίνεται όμως κανείς πως συμμερίζεται τη χαρά τους, όταν ευτυχούν, και πως λυπάται, όταν παθαίνουν κανένα κακό, και πως προθυμοποιείται να τους βοηθήσει στις ανάγκες τους καί πως φοβάται μήπως σε κάτι αποτύχουν και πως προσπαθεί να προλαβαίνει τις αποτυχίες τους, σε όλα αυτά πρέπει με κάποιο τρόπο να γίνεται σύντροφός τους. Αλλά κι όταν εργάζονται το καλοκαίρι, πρέπει ο αρχηγός οπωσδήποτε περισσότερο από τους άλλους να δοκιμάζει το κάψιμο του ήλιου· το χειμώνα πάλι, το κρύο· και τους κόπους, όταν είναι απαραίτητο να κοπιάζει· γιατί όλ' αυτά συντελούν στο να τον αγαπούν οι υπήκοοί του. Υποστηρίζεις λοιπόν, πατέρα, είπε ο Κύρος, πως πρέπει ο αρχηγός να είναι σε κάθε περίπτωση μεγαλύτερης αντοχής από τους υφισταμένους του; Φυσικά και το υποστηρίζω, απάντησε ο Καμβύσης. Όμως μην αποθαρρύνεσαι, παιδί μου· γιατί να είσαι βέβαιος πως οι ίδιοι κόποι δε βαρύνουν εξίσου τον αρχηγό και τον υπήκοο, αλλ' η τιμή απαλύνει κάπως τους κόπους του αρχηγού, καθώς και το ότι γνωρίζει πως οτιδήποτε κάνει δε διαφεύγει την προσοχή των άλλων.
Σε περίπτωση όμως, πατέρα μου, που διαθέτουν πια τα απαραίτητα οι στρατιώτες και είναι υγιείς και μπορούν να υποφέρουν τους κόπους κι έχουν ασκηθεί στην πολεμική τέχνη και είναι πρόθυμοι να φαίνονται γενναίοι και προτιμούν να είναι πειθαρχικοί μάλλον παρά απείθαρχοι, δε σου φαίνεται τότε πως είναι φρόνιμος εκείνος που επιθυμεί να συμπλακεί, όσο το δυνατόν ταχύτερα, με τους εχθρούς; Ναι, μα το Δία, αν βέβαια πρόκειται να έχει κάποιο κέρδος· αν όχι, εγώ τουλάχιστον, όσο ισχυρότερος θα νόμιζα πως είμαι και πως έχω καλύτερους στρατιώτες, τόσο περισσότερο θα πρόσεχα· όπως ακριβώς και τ' άλλα πράγματα, που εμείς θεωρούμε πολύ αξιόλογα, προσπαθούμε να τα εξασφαλίζουμε, όσο το δυνατόν καλύτερα.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου