Ανθολόγιο Αττικής Πεζογραφίας

ΛΥΣΙΑΣ, ΕΠΙΤΑΦΙΟΣ ΤΟΙΣ ΚΟΡΙΝΘΙΩΝ ΒΟΗΘΟΙΣ

ΛΥΣ 2.1–16

Προοίμιον: το καθήκον της εξύμνησης επιφανών νεκρών – Τα πολεμικά κατορθώματα των προγόνων: το απώτερο παρελθόν

Ο λόγος γράφτηκε προς τιμήν των νεκρών του Κορινθιακού πολέμου (395–386 π.Χ.), αλλά δεν είναι πιθανό να εκφωνήθηκε από τον ίδιο τον Λυσία, επειδή ήταν μέτοικος.

[1] Εἰ μὲν ἡγούμην οἷόν τε εἶναι, ὦ παρόντες ἐπὶ τῷδε
τῷ τάφῳ, λόγῳ δηλῶσαι τὴν τῶν ἐνθάδε κειμένων ἀνδρῶν
ἀρετήν, ἐμεμψάμην ἂν τοῖς ἐπαγγείλασιν ἐπ’ αὐτοῖς ἐξ
ὀλίγων ἡμερῶν λέγειν· ἐπειδὴ δὲ πᾶσιν ἀνθρώποις ὁ
πᾶς χρόνος οὐχ ἱκανὸς λόγον ἴσον παρασκευάσαι τοῖς τού-
των ἔργοις, διὰ τοῦτο καὶ ἡ πόλις μοι δοκεῖ, προνοουμένη
τῶν ἐνθάδε λεγόντων, ἐξ ὀλίγου τὴν πρόσταξιν ποιεῖσθαι,
ἡγουμένη οὕτως ἂν μάλιστα συγγνώμης αὐτοὺς παρὰ τῶν
ἀκουσάντων τυγχάνειν. [2] ὅμως δὲ ὁ μὲν λόγος μοι περὶ τού-
των, ὁ δ’ ἀγὼν οὐ πρὸς τὰ τούτων ἔργα ἀλλὰ πρὸς τοὺς
πρότερον ἐπ’ αὐτοῖς εἰρηκότας. τοσαύτην γὰρ ἀφθονίαν πα-
ρεσκεύασεν ἡ τούτων ἀρετὴ καὶ τοῖς ποιεῖν δυναμένοις καὶ
τοῖς εἰπεῖν βουληθεῖσιν, ὥστε καλὰ μὲν πολλὰ τοῖς προ-
τέροις περὶ αὐτῶν εἰρῆσθαι, πολλὰ δὲ καὶ ἐκείνοις παρα-
λελεῖφθαι, ἱκανὰ δὲ καὶ τοῖς ἐπιγιγνομένοις ἐξεῖναι εἰπεῖν·
οὔτε γὰρ γῆς ἄπειροι οὔτε θαλάττης οὐδεμιᾶς, πανταχῇ
δὲ καὶ παρὰ πᾶσιν ἀνθρώποις οἱ τὰ αὑτῶν πενθοῦντες
κακὰ τὰς τούτων ἀρετὰς ὑμνοῦσι.

[3] Πρῶτον μὲν οὖν τοὺς παλαιοὺς κινδύνους τῶν προγό-
νων δίειμι, μνήμην παρὰ τῆς φήμης λαβών· ἄξιον γὰρ πᾶ-
σιν ἀνθρώποις κἀκείνων μεμνῆσθαι, ὑμνοῦντας μὲν ἐν ταῖς
ᾠδαῖς, λέγοντας δ’ ἐν τοῖς τῶν ἀγαθῶν γνώμαις, τιμῶν-
τας δ’ ἐν τοῖς καιροῖς τοῖς τοιούτοις, παιδεύοντας δ’ ἐν
τοῖς τῶν τεθνεώτων ἔργοις τοὺς ζῶντας.

[4] Ἀμαζόνες γὰρ Ἄρεως μὲν τὸ παλαιὸν ἦσαν θυγατέ-
ρες, οἰκοῦσαι [δὲ] παρὰ τὸν Θερμώδοντα ποταμόν, μόναι
μὲν ὡπλισμέναι σιδήρῳ τῶν περὶ αὐτάς, πρῶται δὲ τῶν
πάντων ἐφ’ ἵππους ἀναβᾶσαι, οἷς ἀνελπίστως δι’ ἀπειρίαν
τῶν ἐναντίων ᾕρουν μὲν τοὺς φεύγοντας, ἀπέλειπον δὲ τοὺς
διώκοντας· ἐνομίζοντο δὲ διὰ τὴν εὐψυχίαν μᾶλλον ἄν-
δρες ἢ διὰ τὴν φύσιν γυναῖκες· πλέον γὰρ ἐδόκουν τῶν
ἀνδρῶν ταῖς ψυχαῖς διαφέρειν ἢ ταῖς ἰδέαις ἐλλείπειν.
[5] ἄρχουσαι δὲ πολλῶν ἐθνῶν, καὶ ἔργῳ μὲν τοὺς περὶ αὐτὰς
καταδεδουλωμέναι, λόγῳ δὲ περὶ τῆσδε τῆς χώρας ἀκούου-
σαι κλέος μέγα, πολλῆς δόξης καὶ μεγάλης ἐλπίδος χά-
ριν παραλαβοῦσαι τὰ μαχιμώτατα τῶν ἐθνῶν ἐστράτευσαν
ἐπὶ τήνδε τὴν πόλιν. τυχοῦσαι δ’ ἀγαθῶν ἀνδρῶν ὁμοίας
ἐκτήσαντο τὰς ψυχὰς τῇ φύσει, καὶ ἐναντίαν τὴν δόξαν
τῆς προτέρας λαβοῦσαι μᾶλλον ἐκ τῶν κινδύνων ἢ ἐκ τῶν
σωμάτων ἔδοξαν εἶναι γυναῖκες. [6] μόναις δ’ αὐταῖς οὐκ ἐξε-
γένετο ἐκ τῶν ἡμαρτημένων μαθούσαις περὶ τῶν λοιπῶν
ἄμεινον βουλεύσασθαι, οὐδ’ οἴκαδε ἀπελθούσαις ἀπαγγεῖ-
λαι τήν τε σφετέραν αὐτῶν δυστυχίαν καὶ τὴν τῶν ἡμετέ-
ρων προγόνων ἀρετήν· αὐτοῦ γὰρ ἀποθανοῦσαι, καὶ δοῦσαι
δίκην τῆς ἀνοίας, τῆσδε μὲν τῆς πόλεως διὰ τὴν ἀρετὴν
ἀθάνατον <τὴν> μνήμην ἐποίησαν, τὴν δὲ ἑαυτῶν πατρίδα
διὰ τὴν ἐνθάδε συμφορὰν ἀνώνυμον κατέστησαν. ἐκεῖναι
μὲν οὖν τῆς ἀλλοτρίας ἀδίκως ἐπιθυμήσασαι τὴν ἑαυτῶν
δικαίως ἀπώλεσαν.

[7] Ἀδράστου δὲ καὶ Πολυνείκους ἐπὶ Θήβας στρατευσάν-
των καὶ ἡττηθέντων μάχῃ, οὐκ ἐώντων Καδμείων θάπτειν
τοὺς νεκρούς, Ἀθηναῖοι ἡγησάμενοι ἐκείνους μέν, εἴ τι
ἠδίκουν, ἀποθανόντας δίκην ἔχειν τὴν μεγίστην, τοὺς δὲ
κάτω τὰ αὑτῶν οὐ κομίζεσθαι, ἱερῶν δὲ μιαινομένων τοὺς
ἄνω θεοὺς ἀσεβεῖσθαι, τὸ μὲν πρῶτον πέμψαντες κήρυκας
ἐδέοντο αὐτῶν δοῦναι τῶν νεκρῶν ἀναίρεσιν, [8] νομίζοντες
ἀνδρῶν μὲν ἀγαθῶν εἶναι ζῶντας τοὺς ἐχθροὺς τιμωρήσα-
σθαι, ἀπιστούντων δὲ σφίσιν αὐτοῖς ἐν τοῖς τῶν τεθνεώ-
των σώμασι τὴν εὐψυχίαν ἐπιδείκνυσθαι· οὐ δυνάμενοι δὲ
τούτων τυχεῖν ἐστράτευσαν ἐπ’ αὐτούς, οὐδεμιᾶς διαφορᾶς
πρότερον πρὸς Καδμείους ὑπαρχούσης, οὐδὲ τοῖς ζῶσιν
Ἀργείων χαριζόμενοι, [9] ἀλλὰ τοὺς τεθνεῶτας ἐν τῷ πολέμῳ
ἀξιοῦντες τῶν νομιζομένων τυγχάνειν πρὸς τοὺς ἑτέρους
ὑπὲρ ἀμφοτέρων ἐκινδύνευσαν, ὑπὲρ μὲν τῶν, ἵνα μηκέτι
εἰς τοὺς τεθνεῶτας ἐξαμαρτάνοντες πλείω περὶ τοὺς θεοὺς
ἐξυβρίσωσιν, ὑπὲρ δὲ τῶν ἑτέρων, ἵνα μὴ πρότερον εἰς
τὴν αὑτῶν ἀπέλθωσι πατρίου τιμῆς ἀτυχήσαντες καὶ Ἑλ-
ληνικοῦ νόμου στερηθέντες καὶ κοινῆς ἐλπίδος ἡμαρτηκό-
τες. [10] ταῦτα διανοηθέντες, καὶ τὰς ἐν τῷ πολέμῳ τύχας
κοινὰς ἁπάντων ἀνθρώπων νομίζοντες, πολλοὺς μὲν πολε-
μίους κτώμενοι, τὸ δὲ δίκαιον ἔχοντες σύμμαχον ἐνίκων
μαχόμενοι. καὶ οὐχ ὑπὸ τῆς τύχης ἐπαρθέντες μείζονος
παρὰ Καδμείων τιμωρίας ἐπεθύμησαν, ἀλλ’ ἐκείνοις μὲν
ἀντὶ τῆς ἀσεβείας τὴν ἑαυτῶν ἀρετὴν ἐπεδείξαντο, αὐτοὶ
δὲ λαβόντες τὰ ἆθλα ὧνπερ ἕνεκα ἀφίκοντο, τοὺς Ἀργείων
νεκρούς, ἔθαψαν ἐν τῇ αὑτῶν Ἐλευσῖνι. περὶ μὲν οὖν τοὺς
ἀποθανόντας τῶν ἑπτὰ ἐπὶ Θήβας τοιοῦτοι γεγόνασιν.

[11] Ὑστέρῳ δὲ χρόνῳ, ἐπειδὴ Ἡρακλῆς μὲν ἐξ ἀνθρώπων
ἠφανίσθη, οἱ δὲ παῖδες αὐτοῦ ἔφευγον μὲν Εὐρυσθέα, ἐξη-
λαύνοντο δὲ ὑπὸ πάντων τῶν Ἑλλήνων, αἰσχυνομένων μὲν
τοῖς ἔργοις, φοβουμένων δὲ τὴν Εὐρυσθέως δύναμιν, ἀφι-
κόμενοι εἰς τήνδε τὴν πόλιν ἱκέται ἐπὶ τῶν βωμῶν ἐκαθ-
έζοντο· [12] ἐξαιτουμένου δὲ αὐτοὺς Εὐρυσθέως Ἀθηναῖοι οὐκ
ἠθέλησαν ἐκδοῦναι, ἀλλὰ τὴν Ἡρακλέους ἀρετὴν μᾶλλον
ᾐδοῦντο ἢ τὸν κίνδυνον τὸν ἑαυτῶν ἐφοβοῦντο, καὶ ἠξίουν
ὑπὲρ τῶν ἀσθενεστέρων μετὰ τοῦ δικαίου διαμάχεσθαι
μᾶλλον ἢ τοῖς δυναμένοις χαριζόμενοι τοὺς ὑπ’ ἐκείνων
ἀδικουμένους ἐκδοῦναι. [13] ἐπιστρατεύσαντος δ’ Εὐρυσθέως
μετὰ τῶν ἐν ἐκείνῳ τῷ χρόνῳ Πελοπόννησον ἐχόντων,
οὐκ ἐγγὺς τῶν δεινῶν γενόμενοι μετέγνωσαν, ἀλλὰ τὴν
αὐτὴν εἶχον γνώμην ἥνπερ πρότερον, ἀγαθὸν μὲν οὐδὲν
ἰδίᾳ ὑπὸ τοῦ πατρὸς αὐτῶν πεπονθότες, ἐκείνους τ’ οὐκ
εἰδότες ὁποῖοί τινες ἄνδρες ἔσονται γενόμενοι· [14] δίκαιον δὲ
νομίζοντες εἶναι, οὐ προτέρας ἔχθρας ὑπαρχούσης πρὸς
Εὐρυσθέα, οὐδὲ κέρδους προκειμένου πλὴν δόξης ἀγαθῆς,
τοσοῦτον κίνδυνον ὑπὲρ αὐτῶν ἤραντο, τοὺς μὲν ἀδικουμέ-
νους ἐλεοῦντες, τοὺς δ’ ὑβρίζοντας μισοῦντες, καὶ τοὺς μὲν
κωλύειν ἐπιχειροῦντες, τοῖς δ’ ἐπικουρεῖν ἀξιοῦντες, ἡγού-
μενοι ἐλευθερίας μὲν σημεῖον εἶναι μηδὲν ποιεῖν ἄκοντας,
δικαιοσύνης δὲ τοῖς ἀδικουμένοις βοηθεῖν, εὐψυχίας δ’ ὑπὲρ
τούτων ἀμφοτέρων, εἰ δέοι, μαχομένους ἀποθνῄσκειν. [15] το-
σοῦτον δ’ ἐφρόνουν ἀμφότεροι, ὥσθ’ οἱ μὲν μετ’ Εὐρυσθέως
οὐδὲν παρ’ ἑκόντων ἐζήτουν εὑρίσκεσθαι, Ἀθηναῖοι δὲ
οὐκ ἠξίουν Εὐρυσθέα αὐτὸν ἱκετεύοντα τοὺς ἱκέτας
αὐτῶν ἐξελεῖν. παραταξάμενοι δ’ ἰδίᾳ δυνάμει τὴν ἐξ ἁπά-
σης Πελοποννήσου στρατιὰν ἐλθοῦσαν ἐνίκων μαχόμενοι,
καὶ τῶν Ἡρακλέους παίδων τὰ μὲν σώματα εἰς ἄδειαν
κατέστησαν, ἀπαλλάξαντες δὲ τοῦ δέους καὶ τὰς ψυχὰς
ἠλευθέρωσαν, διὰ δὲ τὴν τοῦ πατρὸς ἀρετὴν ἐκείνους τοῖς
αὑτῶν κινδύνοις ἐστεφάνωσαν. [16] τοσοῦτον δὲ εὐτυχέστεροι
παῖδες ὄντες ἐγένοντο τοῦ πατρός· ὁ μὲν γάρ, καίπερ ὢν
ἀγαθῶν πολλῶν αἴτιος ἅπασιν ἀνθρώποις, ἐπίπονον καὶ
φιλόνικον καὶ φιλότιμον αὑτῷ καταστήσας τὸν βίον τοὺς
μὲν ἄλλους ἀδικοῦντας ἐκόλασεν, Εὐρυσθέα δὲ καὶ ἐχθρὸν
ὄντα καὶ εἰς αὐτὸν ἐξαμαρτάνοντα οὐχ οἷός τε ἦν τιμωρή-
σασθαι· οἱ δὲ παῖδες αὐτοῦ διὰ τήνδε τὴν πόλιν τῇ αὐτῇ
εἶδον ἡμέρᾳ τήν θ’ ἑαυτῶν σωτηρίαν καὶ τὴν τῶν ἐχθρῶν
τιμωρίαν.

***

Εάν, παρευρισκόμενος εις το νεκροταφείον τούτο εδώ, είχα την γνώμην πως είναι δυνατόν να φανερώση κανείς με λόγια την ανδρείαν των εδώ ταφέντων, θα κατηγόρουν εκείνους που προ ολίγων ημερών παρήγγειλαν να ομιλήσω και να εξυμνήσω αυτούς (τους ταφέντας)· επειδή όμως όλοι οι άνθρωποι αιωνίως εργαζόμενοι δεν είναι ικανοί να συντάξουν λόγον ισάξιον με τα έργα τούτων, διά τούτο μου φαίνεται, πως και η πόλις προνοούσα διά τους εδώ ομιλούντας δίδει την παραγγελίαν (εις τον ρήτορα) προ ολίγου χρόνου, διότι νομίζει ότι έτσι (αν δοθή η παραγγελία ολίγον χρόνον προς της απαγγελίας του λόγου) είναι δυνατόν να συγχωρηθούν οι εδώ ομιλούντες από τους ακροατάς των. Αλλ' όμως ο λόγος μου μεν αφορά τους εις τον πόλεμον φονευθέντας, ανταγωνίζομαι όμως προς εκείνους που ωμίλησαν προς τιμήν αυτών πρότερον και όχι προς τα έργα των θαπτομένων. Διότι τόσον μεγάλην αφθονίαν παρεσκεύασεν η αρετή τούτων και εις εκείνους που μπορούν να κάμνουν ποιήματα, και εις εκείνους που θέλουν να εκφωνούν πανηγυρικούς λόγους, ώστε πολλά καλά μεν υπό τον προγενεστέρων να έχουν λεχθή περί αυτών, πολλά δε καλά και τώρα να έχουν μείνει, ικανά δε να είναι δυνατόν και οι μεταγενέστεροι να είπουν· διότι (οι ταφέντες) ουδεμιάς ξηράς και ουδεμιάς θαλάσσης ήσαν άπειροι, εις όλα δε τα μέρη και εις όλους τους ανθρώπους υμνούν τας αρετάς τούτων οι πενθούντες διά τας ιδικάς των συμφοράς.

Πρώτον μεν λοιπόν θα εκθέσω τους παλαιούς αγώνας των προγόνων μας, όπως η φήμη μάς τους παρέδωσε· διότι αξίζει όλοι οι άνθρωποι να ενθυμούνται και εκείνους (τους παλαιούς προγόνους), εξυμνούντες μεν με ποιήματα, αναφέροντες αυτούς οσάκις κάμνουν μνείαν των αγαθών ανδρών, διδάσκοντες (περί αυτών) εις τα γνωμικά (ποιήματα) των ενδόξων ποιητών, τιμώντες δε εις τοιαύτας περιστάσεις, διδάσκοντες δε τους ζώντας με τα έργα των αποθανόντων.

Κατά την παλαιάν δηλαδή εποχήν, αι Αμαζόνες, αι θυγατέρες του Άρεως, κατοικούσαν πλησίον του Θερμώδοντος ποταμού, μόναι αυταί δε ήσαν ωπλισμέναι από όλας τας πλησίον της χώρας των κατοικούσας, πρώται δε από όλους τους ανθρώπους (εδάμασαν ίππους) και ίππευσαν, διά των οποίων διώκουσαι απροσδοκήτως ένεκα της απειρίας των εχθρών των συνελάμβανον τους φεύγοντας, άφηναν δε οπίσω το;yς διώκοντας, εθεωρούντο δε μάλλον άνδρες διά την τόλμην παρά γυναίκες διά την φυσικήν των κατασκευήν· (διότι εφαίνοντο ότι υπερείχον των ανδρών κατά τα ψυχικά προτερήματα περισσότερον ή ότι υπελείποντο κατά την εξωτερικήν μορφήν). Άρχουσαι δε πολλών χωρών, και έχουσαι πραγματικώς υποδουλώσει τους περί την χώραν των κατοικούντας λαούς, πληροφορούμεναι δε την μεγάλην δόξαν ταύτης εδώ της χώρας, αφού παρέλαβον, διά να δοξασθούν πολύ, και διότι ήλπιζαν μεγάλα έργα να διαπράξουν, τα μαχητικώτατα των εθνών εξεστράτευσαν εναντίον ταύτης εδώ της πόλεως. Επειδή όμως εύρον εδώ γενναίους άνδρας εταπεινώθη η αλαζονεία των εις το επίπεδον της φύσεως αυτών (κατέστη το φρόνημά των γυναικείον), και αφού έλαβον δόξαν αντίθετον από εκείνην, που είχον πρωτύτερα, εφάνησαν ότι ήσαν γυναίκες από τους κινδύνους μάλλον παρά από τα σώματα. Εις μόνας δε αυτάς δεν κατέστη δυνατόν να σκέπτωνται καλύτερον περί των λοιπών, αφού εδιδάχθησαν από τας αποτυχίας των, ουδέ επανελθούσαι εις την πατρίδα των να αναγγείλουν την ιδικήν τους συμφοράν και την ανδρείαν των προγόνων μας· διότι φονευθείσαι εκεί όλαι και τιμωρηθείσαι διά την ανοησίαν των έκαμαν την μνήμην ταύτης εδώ της πόλεως αθάνατον εξαιτίας της ανδρείας (των πολίτων), την πατρίδα των δε ένεκα της εδώ πανωλεθρίας των κατέστησαν ασήμαντον· εκείναι μεν λοιπόν αδίκως επιθυμήσασαι την ξένην χώραν δικαίως έχασαν την ιδικήν τους.

Όταν ο Άδραστος και ο Πολυνείκης εξεστράτευσαν εναντίον των Θηβών και ενικήθησαν, επειδή οι Καδμείοι δεν επέτρεπον να θάπτουν τους φονευθέντας, οι Αθηναίοι νομίσαντες πως εκείνοι (οι Αργείοι) μεν, εάν κατά τι ηδίκουν, φονευθέντες ετιμωρήθησαν με την μεγίστην τιμωρίαν, ότι δε οι θεοί του Άδου δεν έλαβαν, όσα τους ανήκον, (τους νεκρούς των Αργείων), ότι δε δείχνεται ασέβεια εις τους άνω (ολυμπίους) θεούς, διότι μιαίνονται τα ιερά, κατ' αρχάς μεν πέμψαντες κήρυκας παρεκάλουν αυτούς να επιτρέψουν την ταφήν των νεκρών, διότι ενόμιζον ότι ίδιον μεν των γενναίων ανδρών είναι να τιμωρούν τους εχθρούς, εφ' όσον ούτοι υπάρχουν εις την ζωήν, ίδιον δε των δειλών να δεικνύουν την γενναιότητά των εις τα σώματα των φονευμένων· επειδή δε δεν ηδύναντο να επιτύχουν τούτο (την ταφήν των νεκρών) εξεστράτευσαν εναντίον των Θηβαίων, αν και ουδεμία διένεξις πρότερον υπήρχε προς τους Καδμείους, όχι διότι έκαμνον χάριν εις τους ζώντας εκ των Αργείων, αλλά διότι έκρινον δίκαιον να λαμβάνουν οι εις τον πόλεμον πεσόντες τας καθιερωμένας τιμάς, επολέμησαν εναντίον των Θηβαίων χάριν και των δύο, χάριν μεν των Θηβαίων, ίνα μη πλέον εις το εξής ασεβούντες εις τους εν πολέμω πεσόντας καταστήσουν μεγαλύτερον το προς τους θεούς αμάρτημά των, χάριν δε των ετέρων (Αργείων) επολέμησαν, ίνα μη πρότερον απέλθουν εις την πατρίδα των άνευ της πατροπαραδότου τιμής (της ταφής των νεκρών) στερηθέντες του ελληνικού εθίμου, (του να τιμούν τους νεκρούς διά της ταφής) και εστερημένοι της κοινής δι' όλους τους ανθρώπους ελπίδος. Επειδή ταύτα εσκέφθησαν, και επειδή εθεώρουν την τύχην του πολέμου κοινήν δι' όλους τους ανθρώπους, αν και απέκτων πολλούς εχθρούς, ενίκων όμως εις την μάχην, διότι είχον το δίκαιον υπέρ αυτών. Και δεν επεθύμησαν να εκδικηθούν περισσότερον τους Καδμείους παρασυρθέντες υπό της επιτυχίας των, αλλ' εις τους Καδμείους μεν έδειξαν την αρετήν των αντί της ασεβείας εκείνων, αυτοί δε, αφού έλαβον τα βραβεία (του αγώνος των), χάριν των οποίων ήλθον εις τας Θήβας, δηλαδή τους νεκρούς των Αργείων, τους έθαψαν εις την χώραν των, εις την Ελευσίνα. Τοιαύτην λοιπόν συμπεριφοράν έδειξαν (οι πρόγονοί μας) αναφορικώς με τους φονευθέντας (κατά τον πόλεμον) των επτά (στρατηγών) εναντίον των Θηβών.

Μετά ταύτα δε, όταν ο Ηρακλής μεν εξηφανίσθη από τους ανθρώπους, οι παίδες του δεν έφευγον την καταδίωξιν του Ευρυσθέως, εξεδιώκοντο δε από τας πόλεις όλων των Ελλήνων, οι οποίοι εντρέποντο μεν διά τα έργα των, (την εκδίωξιν των τέκνων του Ηρακλέους), εφοβούντο δε την δύναμιν του Ευρυσθέως, φθάσαντες εις ταύτην την πόλιν εκάθηντο ως ικέται επί των βωμών. Αν και εζήτει αυτούς ο Ευρυσθεύς, οι Αθηναίοι δεν ήθελον να τους παραδώσουν, αλλ' εσέβοντο περισσότερον την αρετήν του Ηρακλέους από όσον εφοβούντο διά τον ιδικόν τους κίνδυνον, και έκριναν άξιον να αγωνίζωνται έχοντες υπέρ εαυτών το δίκαιον χάριν των ασθενεστέρων μάλλον, παρά χαριζόμενοι εις τους ισχυρούς να παραδώσουν τους υπ' εκείνων αδικουμένους. Όταν δε εξεστράτευσεν ο Ευρυσθεύς με όλους τους κατοικούντας κατ' εκείνους τους χρόνους την Πελοπόννησον, δεν μετενόησαν, αν και αι συμφοραί πλέον ήσαν πολύ πλησίον των, αλλά εφρόνουν τα ίδια, όσα και πρωτύτερα, αν και ουδεμίαν ιδιαιτέραν ευεργεσίαν είχον ευεργετηθή υπό του πατρός των (Ηρακλέους), και αν και δεν εγνώριζον οποίοι άνδρες εις το μέλλον θα γίνουν αυτοί (οι υιοί του Ηρακλέους), διότι δε εθεώρουν πως είναι δίκαιον (να μη παραδώσουν τα παιδιά του Ηρακλέους), καίτοι ουδεμίαν προηγουμένην έχθραν προς τον Ευρυσθέα είχον, και δεν επρόκειτο περί κέρδους αλλά περί αγαθής φήμης, ανέλαβον τόσον μέγαν κίνδυνον υπέρ αυτών, ευσπλαγχνιζόμενοι μεν τους αδικουμένους, μισούντες δε τους αλαζονικώς φερομένους, και προσπαθούντες τούτους μεν να εμποδίζουν (να φέρωνται αλαζονικώς), κρίνοντες δε άξιον να βοηθούν εκείνους, διότι ενόμιζον ότι απόδειξις μεν ελευθερίας είναι το να μη πράττουν τίποτε ακουσίως, απόδειξις δε δικαιοσύνης το να βοηθούν τους αδικουμένους, απόδειξις δε γενναιότητος το να αποθνήσκουν μαχόμενοι υπέρ αμφοτέρων οσάκις παρουσιασθή ανάγκη.

Τόσον πολύ δε εμεγαλοφρόνουν και οι μεν και οι δε (και οι μετά του Ευρυσθέως Πελοποννήσιοι και οι Αθηναίοι), ώστε, οι μεν σύμμαχοι του Ευρυσθέως ουδέν εζήτουν να λάβουν με την θέλησιν των Αθηναίων, οι δε Αθηναίοι δεν έκρινον άξιον, εάν ο ίδιος ο Ευρυσθεύς ήτο ικέτης αυτών, να τον αποσπάσουν παρά την θέλησίν των οι τώρα ικετεύοντες (παίδες του Ηρακλέους). Παραταχθέντες δε, και διά της ιδικής των μόνον δυνάμεως (άνευ ουδενός συμμάχου) αγωνισθέντες, ενίκων το εξ όλης της Πελοποννήσου ελθόν στράτευμα, και τα μεν σώματα των τέκνων του Ηρακλέους έσωσαν, τας δε ψυχάς αυτών απαλλάξαντες του φόβου ηλευθέρωσαν, με τους ιδικούς των δε κινδύνους αντήμειψαν εκείνους εξαιτίας της αρετής του πατρός των. Τόσον πολύ ευτυχέστεροι από τον πατέρα τους εγένοντο οι παίδες ούτοι· διότι ούτος μεν, αν και ήτο αίτιος μεγάλων ευεργεσιών εις όλους τους ανθρώπους, και κατέστησε την ζωήν του πλήρη ταλαιπωριών, επιθυμών να νικά και να τιμάται, τους αδικούντας μεν άλλους ετιμώρησε, τον Ευρυσθέα δε, που ήταν εχθρός του και τον έβλαψε, δεν ηδύνατο να τιμωρήση· οι παίδες όμως αυτού εξαιτίας της πόλεως ταύτης είδον την ιδίαν ημέραν την σωτηρίαν των και την τιμωρίαν των εχθρών των