ΙΣΟΚΡ 8.95–115
(ΙΣΟΚΡ 8. Πίστις: §17–144) Οδυνηρές οι επιπτώσεις και για τους Σπαρτιάτες της επιδίωξης για ανάληψη ηγεμονικού ρόλου – Η φθοροποιός δύναμη της ηγεμονίας – Σύγκρισή της με την τυραννίδα.
[95] Μέγιστον δὲ τεκμήριον· οὐ γὰρ μόνον ἡμᾶς ἀλλὰ καὶ
τὴν Λακεδαιμονίων πόλιν διέφθειρεν, ὥστε τοῖς εἰθισμένοις
ἐπαινεῖν τὰς ἐκείνων ἀρετὰς οὐχ οἷόν τ’ ἐστὶν εἰπεῖν
τοῦτον τὸν λόγον, ὡς ἡμεῖς μὲν διὰ τὸ δημοκρατεῖσθαι
κακῶς ἐχρησάμεθα τοῖς πράγμασιν, εἰ δὲ Λακεδαιμόνιοι
ταύτην τὴν δύναμιν παρέλαβον, εὐδαίμονας ἂν καὶ τοὺς
ἄλλους καὶ σφᾶς αὐτοὺς ἐποίησαν. πολὺ γὰρ θᾶττον ἐν
ἐκείνοις ἐπεδείξατο τὴν φύσιν τὴν αὑτῆς· τὴν γὰρ
πολιτείαν, ἣν ἐν ἑπτακοσίοις ἔτεσιν οὐδεὶς οἶδεν οὔθ’
ὑπὸ κινδύνων οὔθ’ ὑπὸ συμφορῶν κινηθεῖσαν, ταύτην ἐν
ὀλίγῳ χρόνῳ σαλεῦσαι καὶ λυθῆναι παρὰ μικρὸν ἐποίησεν.
[96] ἀντὶ γὰρ τῶν καθεστώτων παρ’ αὐτοῖς ἐπιτηδευμά-
των τοὺς μὲν ἰδιώτας ἐνέπλησεν ἀδικίας, ῥᾳθυμίας,
ἀνομίας, φιλαργυρίας, τὸ δὲ κοινὸν τῆς πόλεως ὑπεροψίας
μὲν τῶν συμμάχων, ἐπιθυμίας δὲ τῶν ἀλλοτρίων, ὀλιγωρίας
δὲ τῶν ὅρκων καὶ τῶν συνθηκῶν. τοσοῦτον γὰρ ὑπερεβά-
λοντο τοὺς ἡμετέρους τοῖς εἰς τοὺς Ἕλληνας ἁμαρ-
τήμασιν, ὅσον πρὸς τοῖς πρότερον ὑπάρχουσιν σφαγὰς
καὶ στάσεις ἐν ταῖς πόλεσιν ἐποίησαν, ἐξ ὧν ἀειμνήστους
τὰς ἔχθρας πρὸς ἀλλήλους ἕξουσιν. [97] οὕτω δὲ φιλο-
πολέμως καὶ φιλοκινδύνως διετέθησαν, τὸν ἄλλον χρόνον
πρὸς τὰ τοιαῦτα πεφυλαγμένως μᾶλλον τῶν ἄλλων
ἔχοντες, ὥστε οὐδὲ τῶν συμμάχων οὐδὲ τῶν εὐεργετῶν
ἀπέσχοντο τῶν σφετέρων αὐτῶν, ἀλλὰ βασιλέως μὲν
αὐτοῖς εἰς τὸν πρὸς ἡμᾶς πόλεμον πλέον ἢ πεντακισχίλια
τάλαντα παρασχόντος, Χίων δὲ προθυμότατα πάντων τῶν
συμμάχων τῷ ναυτικῷ συγκινδυνευσάντων, [98] Θηβαίων
δὲ μεγίστην δύναμιν εἰς τὸ πεζὸν συμβαλομένων, οὐκ
ἔφθασαν τὴν ἀρχὴν κατασχόντες, καὶ Θηβαίοις μὲν εὐθὺς
ἐπεβούλευσαν, ἐπὶ δὲ τὸν βασιλέα Κλέαρχον καὶ στρατιὰν
ἀνέπεμψαν, Χίων δὲ τοὺς μὲν πρώτους τῶν πολιτῶν
ἐφυγάδευσαν, τὰς δὲ τριήρεις ἐκ τῶν νεωρίων ἐξελκύσαντες
ἁπάσας ᾤχοντο λαβόντες.
[99] Οὐκ ἐξήρκεσε δ’ αὐτοῖς ταῦτ’ ἐξαμαρτεῖν,
ἀλλὰ περὶ τοὺς αὐτοὺς χρόνους ἐπόρθουν μὲν τὴν
ἤπειρον, ὕβριζον δὲ τὰς νήσους, ἀνῄρουν δὲ τὰς
ἐν Ἰταλίᾳ καὶ Σικελίᾳ πολιτείας καὶ τυράννους καθίστα-
σαν, ἐλυμαίνοντο δὲ τὴν Πελοπόννησον καὶ μεστὴν
στάσεων καὶ πολέμων ἐποίησαν. ἐπὶ ποίαν γὰρ τῶν
πόλεων οὐκ ἐστράτευσαν; ἢ περὶ τίνας αὐτῶν οὐκ
ἐξήμαρτον; [100] οὐκ Ἠλείων μὲν μέρος τι τῆς χώρας
ἀφείλοντο, τὴν δὲ γῆν τὴν Κορινθίων ἔτεμον, Μαντινέας
δὲ διῴκισαν, Φλειασίους δ’ ἐξεπολιόρκησαν, εἰς δὲ τὴν
Ἀργείαν εἰσέβαλον, οὐδὲν δ’ ἐπαύσαντο τοὺς μὲν ἄλλους
κακῶς ποιοῦντες, αὑτοῖς δὲ τὴν ἧτταν τὴν ἐν Λεύκτροις
παρασκευάζοντες;
Ἥν φασί τινες αἰτίαν γεγενῆσθαι τῇ Σπάρτῃ
τῶν κακῶν, οὐκ ἀληθῆ λέγοντες· οὐ γὰρ διὰ ταύτην
ὑπὸ τῶν συμμάχων ἐμισήθησαν, ἀλλὰ διὰ τὰς ὕβρεις
τὰς ἐν τοῖς ἔμπροσθεν χρόνοις καὶ ταύτην ἡττήθη-
σαν καὶ περὶ τῆς αὑτῶν ἐκινδύνευσαν. [101] χρὴ δὲ τὰς
αἰτίας ἐπιφέρειν οὐ τοῖς κακοῖς τοῖς ἐπιγιγνομένοις,
ἀλλὰ τοῖς πρώτοις τῶν ἁμαρτημάτων ἐξ ὧν ἐπὶ τὴν
τελευτὴν ταύτην κατηνέχθησαν. ὥστε πολὺ ἄν τις
ἀληθέστερα τυγχάνοι λέγων, εἰ φαίη τότε τὴν ἀρχὴν
αὐτοῖς γεγενῆσθαι τῶν συμφορῶν, ὅτε τὴν ἀρχὴν τῆς
θαλάττης παρελάμβανον· ἐκτῶντο γὰρ δύναμιν οὐδὲν ὁμοίαν
τῇ πρότερον ὑπαρχούσῃ. [102] διὰ μὲν γὰρ τὴν κατὰ γῆν
ἡγεμονίαν καὶ τὴν εὐταξίαν καὶ τὴν καρτερίαν τὴν ἐν
αὐτῇ μελετωμένην ῥᾳδίως τῆς κατὰ θάλατταν δυνάμεως
ἐπεκράτησαν, διὰ δὲ τὴν ἀκολασίαν τὴν ὑπὸ ταύτης
τῆς ἀρχῆς αὐτοῖς ἐγγενομένην ταχέως κἀκείνης τῆς
ἡγεμονίας ἀπεστερήθησαν. οὐ γὰρ ἔτι τοὺς νόμους ἐφύ-
λαττον οὓς παρὰ τῶν προγόνων παρέλαβον, οὐδ’ ἐν τοῖς
ἤθεσιν ἔμενον οἷς πρότερον εἶχον, [103] ἀλλ’ ὑπολαβόντες
ἐξεῖναι ποιεῖν αὑτοῖς ὅ τι ἂν βουληθῶσιν, εἰς πολλὴν
ταραχὴν κατέστησαν.
Οὐ γὰρ ᾔδεσαν τὴν ἐξουσίαν ἧς πάντες εὔχο-
νται τυχεῖν, ὡς δύσχρηστός ἐστιν, οὐδ’ ὡς παρα-
φρονεῖν ποιεῖ τοὺς ἀγαπῶντας αὐτήν, οὐδ’ ὅτι τὴν
φύσιν ὁμοίαν ἔχει ταῖς ἑταίραις ταῖς ἐρᾶν μὲν αὑτῶν
ποιούσαις, τοὺς δὲ χρωμένους ἀπολλυούσαις. [104] καί-
τοι φανερῶς ἐπιδέδεικται ταύτην ἔχουσα τὴν δύναμιν·
τοὺς γὰρ ἐν πλείσταις ἐξουσίαις γεγενημένους ἴδοι τις
ἂν ταῖς μεγίσταις συμφοραῖς περιπεπτωκότας, ἀρξαμέ-
νους ἀφ’ ἡμῶν καὶ Λακεδαιμονίων. αὗται γὰρ αἱ πόλεις
καὶ πολιτευόμεναι πρότερον σωφρονέστατα καὶ δόξαν
ἔχουσαι καλλίστην, ἐπειδὴ ταύτης ἔτυχον καὶ τὴν ἀρχὴν
ἔλαβον, οὐδὲν ἀλλήλων διήνεγκαν, ἀλλ’ ὥσπερ προσήκει
τοὺς ὑπὸ τῶν αὐτῶν ἐπιθυμιῶν καὶ τῆς αὐτῆς νόσου
διεφθαρμένους, καὶ ταῖς πράξεσιν ταῖς αὐταῖς ἐπεχείρη-
σαν καὶ τοῖς ἁμαρτήμασιν παραπλησίοις ἐχρήσαντο καὶ
τὸ τελευταῖον ὁμοίαις ταῖς συμφοραῖς περιέπεσον.
[105] ἡμεῖς τε γὰρ μισηθέντες ὑπὸ τῶν συμμάχων καὶ περὶ
ἀνδραποδισμοῦ κινδυνεύσαντες ὑπὸ Λακεδαιμονίων ἐσώ-
θημεν, ἐκεῖνοί τε πάντων αὐτοὺς ἀπολέσαι βουληθέντων
ἐφ’ ἡμᾶς καταφυγόντες δι’ ἡμῶν τῆς σωτηρίας ἔτυχον.
καίτοι πῶς χρὴ τὴν ἀρχὴν ταύτην ἐπαινεῖν τὴν τὰς
τελευτὰς οὕτω πονηρὰς ἔχουσαν; ἢ πῶς οὐ μισεῖν καὶ
φεύγειν τὴν πολλὰ καὶ δεινὰ ποιεῖν ἀμφοτέρας τὰς πόλεις
ἐπάρασαν καὶ παθεῖν ἀναγκάσασαν;
[106] Οὐκ ἄξιον δὲ θαυμάζειν, εἰ τὸν ἄλλον χρόνον
ἐλάνθανεν ἅπαντας τοσούτων οὖσα κακῶν αἰτία τοῖς
ἔχουσιν αὐτήν, οὐδ’ εἰ περιμάχητος ἦν ὑφ’ ἡμῶν καὶ
Λακεδαιμονίων· εὑρήσετε γὰρ τοὺς πλείστους τῶν ἀνθρώ-
πων περὶ τὰς αἱρέσεις τῶν πραγμάτων ἁμαρτάνοντας,
καὶ πλείους μὲν ἐπιθυμίας ἔχοντας τῶν κακῶν ἢ τῶν
ἀγαθῶν, ἄμεινον δὲ βουλευομένους ὑπὲρ τῶν ἐχθρῶν ἢ
σφῶν αὐτῶν. [107] καὶ ταῦτ’ ἴδοι τις ἂν ἐπὶ τῶν μεγίσ-
των. τί γὰρ οὐχ οὕτω γέγονεν; οὐχ ἡμεῖς μὲν τοιαῦτα
προῃρούμεθα πράττειν, ἐξ ὧν Λακεδαιμόνιοι δεσπόται τῶν
Ἑλλήνων κατέστησαν, ἐκεῖνοι δ’ οὕτω κακῶς προὔστησαν
τῶν πραγμάτων, ὥσθ’ ἡμᾶς οὐ πολλοῖς ἔτεσιν ὕστερον
πάλιν ἐπιπολάσαι καὶ κυρίους γενέσθαι τῆς ἐκείνων σωτη-
ρίας; [108] οὐχ ἡ μὲν τῶν ἀττικιζόντων πολυπραγμοσύνη
λακωνίζειν τὰς πόλεις ἐποίησεν, ἡ δὲ τῶν λακωνιζόντων
ὕβρις ἀττικίζειν τὰς αὐτὰς ταύτας ἠνάγκασεν; οὐ διὰ
μὲν τὴν τῶν δημηγορούντων πονηρίαν αὐτὸς ὁ δῆμος
ἐπεθύμησεν τῆς ὀλιγαρχίας τῆς ἐπὶ τῶν τετρακοσίων
καταστάσης, διὰ δὲ τὴν τῶν τριάκοντα μανίαν ἅπαντες
δημοτικώτεροι γεγόναμεν τῶν Φυλὴν καταλαβόντων;
[109] ἀλλὰ γὰρ ἐπὶ τῶν ἐλαττόνων καὶ τοῦ βίου τοῦ καθ’
ἡμέραν ἐπιδείξειεν ἄν τις τοὺς πολλοὺς χαίροντας μὲν
καὶ τῶν ἐδεσμάτων καὶ τῶν ἐπιτηδευμάτων τοῖς καὶ τὸ
σῶμα καὶ τὴν ψυχὴν βλάπτουσιν, ἐπίπονα δὲ καὶ χαλεπὰ
νομίζοντας ἀφ’ ὧν ἀμφότερα ταῦτ’ ἂν ὠφελοῖτο,
καὶ καρτερικοὺς εἶναι δοκοῦντας τοὺς ἐν τούτοις ἐμμέ-
νοντας. [110] οἵτινες οὖν, ἐν οἷς ἀεὶ ζῶσιν καὶ περὶ
ὧν αὐτοῖς μᾶλλον μέλει, τὰ χείρω φαίνονται προαιρού-
μενοι, τί θαυμαστὸν εἰ περὶ τῆς ἀρχῆς τῆς κατὰ θάλατταν
ἀγνοοῦσι καὶ μάχονται πρὸς ἀλλήλους, περὶ ἧς μηδεὶς
πώποτ’ αὐτοῖς λογισμὸς εἰσῆλθεν;
[111] Ὁρᾶτε δὲ καὶ τὰς μοναρχίας τὰς ἐν ταῖς πόλεσι
καθισταμένας, ὅσους ἔχουσιν τοὺς ἐπιθυμητὰς καὶ τοὺς
ἑτοίμους ὄντας ὁτιοῦν πάσχειν ὥστε κατασχεῖν αὐτάς·
αἷς τί τῶν δεινῶν ἢ τῶν χαλεπῶν οὐ πρόσεστιν; οὐκ
εὐθὺς ἐπειδὰν λάβωσι τὰς δυναστείας, ἐν τοσούτοις
ἐμπεπλεγμένοι κακοῖς εἰσιν, [112] ὥστ’ ἀναγκάζεσθαι
πολεμεῖν μὲν ἅπασι τοῖς πολίταις, μισεῖν δ’ ὑφ’ ὧν οὐδὲν
κακὸν πεπόνθασιν, ἀπιστεῖν δὲ τοῖς φίλοις καὶ τοῖς
ἑταίροις τοῖς αὑτῶν, παρακατατίθεσθαι δὲ τὴν τῶν
σωμάτων σωτηρίαν μισθοφόροις ἀνθρώποις, οὓς οὐδὲ πώποτ’
εἶδον, μηδὲν δ’ ἧττον φοβεῖσθαι τοὺς φυλάττοντας ἢ
τοὺς ἐπιβουλεύοντας, οὕτω δ’ ὑπόπτως πρὸς ἅπαντας
ἔχειν ὥστε μηδὲ τοῖς οἰκειοτάτοις θαρρεῖν πλησιάζοντας;
[113] εἰκότως· συνίσασι γὰρ τοὺς πρὸ αὑτῶν τετυραννευ-
κότας τοὺς μὲν ὑπὸ τῶν γονέων ἀνῃρημένους, τοὺς δ’
ὑπὸ τῶν παίδων, τοὺς δ’ ὑπ’ ἀδελφῶν, τοὺς δ’ ὑπὸ
γυναικῶν, ἔτι δὲ τὸ γένος αὐτῶν ἐξ ἀνθρώπων ἠφανισ-
μένον. ἀλλ’ ὅμως ὑπὸ τοσαύτας τὸ πλῆθος συμφορὰς
ἑκόντες σφᾶς αὐτοὺς ὑποβάλλουσιν. ὅπου δ’ οἱ πρω-
τεύοντες καὶ δόξας μεγίστας ἔχοντες τοσούτων κακῶν
ἐρῶσι, τί δεῖ θαυμάζειν τοὺς ἄλλους, εἰ τοιούτων ἑτέρων
ἐπιθυμοῦσιν;
[114] Οὐκ ἀγνοῶ δ’ ὅτι τὸν μὲν περὶ τῶν τυράννων
λόγον ἀποδέχεσθε, τὸν δὲ περὶ τῆς ἀρχῆς δυσκόλως
ἀκούετε· πεπόνθατε γὰρ πάντων αἴσχιστον καὶ
ῥᾳθυμότατον· ἃ γὰρ ἐπὶ τῶν ἄλλων ὁρᾶτε, ταῦτ’ ἐφ’
ὑμῶν αὐτῶν ἀγνοεῖτε. καίτοι τῶν φρονίμως διακειμένων
οὐκ ἐλάχιστον τοῦτο σημεῖόν ἐστιν, ἢν τὰς αὐτὰς πράξεις
ἐπὶ πάντων τῶν ὁμοίων φαίνωνται γνωρίζοντες. [115] ὧν
ὑμῖν οὐδὲν πώποτ’ ἐμέλησεν, ἀλλὰ τὰς μὲν τυραννίδας
ἡγεῖσθε χαλεπὰς εἶναι καὶ βλαβερὰς οὐ μόνον τοῖς ἄλλοις
ἀλλὰ καὶ τοῖς ἔχουσιν αὐτάς, τὴν δ’ ἀρχὴν τὴν κατὰ
θάλατταν μέγιστον τῶν ἀγαθῶν, τὴν οὐδὲν οὔτε τοῖς
πάθεσιν οὔτε ταῖς πράξεσιν τῶν μοναρχιῶν διαφέρουσαν.
καὶ τὰ μὲν Θηβαίων πράγματα πονηρῶς ἔχειν νομίζετε,
ὅτι τοὺς περιοίκους ἀδικοῦσιν, αὐτοὶ δ’ οὐδὲν βέλτιον
τοὺς συμμάχους διοικοῦντες ἢ ’κεῖνοι τὴν Βοιωτίαν, ἡγεῖσθε
πάντα τὰ δέοντα πράττειν.
[95] Μέγιστον δὲ τεκμήριον· οὐ γὰρ μόνον ἡμᾶς ἀλλὰ καὶ
τὴν Λακεδαιμονίων πόλιν διέφθειρεν, ὥστε τοῖς εἰθισμένοις
ἐπαινεῖν τὰς ἐκείνων ἀρετὰς οὐχ οἷόν τ’ ἐστὶν εἰπεῖν
τοῦτον τὸν λόγον, ὡς ἡμεῖς μὲν διὰ τὸ δημοκρατεῖσθαι
κακῶς ἐχρησάμεθα τοῖς πράγμασιν, εἰ δὲ Λακεδαιμόνιοι
ταύτην τὴν δύναμιν παρέλαβον, εὐδαίμονας ἂν καὶ τοὺς
ἄλλους καὶ σφᾶς αὐτοὺς ἐποίησαν. πολὺ γὰρ θᾶττον ἐν
ἐκείνοις ἐπεδείξατο τὴν φύσιν τὴν αὑτῆς· τὴν γὰρ
πολιτείαν, ἣν ἐν ἑπτακοσίοις ἔτεσιν οὐδεὶς οἶδεν οὔθ’
ὑπὸ κινδύνων οὔθ’ ὑπὸ συμφορῶν κινηθεῖσαν, ταύτην ἐν
ὀλίγῳ χρόνῳ σαλεῦσαι καὶ λυθῆναι παρὰ μικρὸν ἐποίησεν.
[96] ἀντὶ γὰρ τῶν καθεστώτων παρ’ αὐτοῖς ἐπιτηδευμά-
των τοὺς μὲν ἰδιώτας ἐνέπλησεν ἀδικίας, ῥᾳθυμίας,
ἀνομίας, φιλαργυρίας, τὸ δὲ κοινὸν τῆς πόλεως ὑπεροψίας
μὲν τῶν συμμάχων, ἐπιθυμίας δὲ τῶν ἀλλοτρίων, ὀλιγωρίας
δὲ τῶν ὅρκων καὶ τῶν συνθηκῶν. τοσοῦτον γὰρ ὑπερεβά-
λοντο τοὺς ἡμετέρους τοῖς εἰς τοὺς Ἕλληνας ἁμαρ-
τήμασιν, ὅσον πρὸς τοῖς πρότερον ὑπάρχουσιν σφαγὰς
καὶ στάσεις ἐν ταῖς πόλεσιν ἐποίησαν, ἐξ ὧν ἀειμνήστους
τὰς ἔχθρας πρὸς ἀλλήλους ἕξουσιν. [97] οὕτω δὲ φιλο-
πολέμως καὶ φιλοκινδύνως διετέθησαν, τὸν ἄλλον χρόνον
πρὸς τὰ τοιαῦτα πεφυλαγμένως μᾶλλον τῶν ἄλλων
ἔχοντες, ὥστε οὐδὲ τῶν συμμάχων οὐδὲ τῶν εὐεργετῶν
ἀπέσχοντο τῶν σφετέρων αὐτῶν, ἀλλὰ βασιλέως μὲν
αὐτοῖς εἰς τὸν πρὸς ἡμᾶς πόλεμον πλέον ἢ πεντακισχίλια
τάλαντα παρασχόντος, Χίων δὲ προθυμότατα πάντων τῶν
συμμάχων τῷ ναυτικῷ συγκινδυνευσάντων, [98] Θηβαίων
δὲ μεγίστην δύναμιν εἰς τὸ πεζὸν συμβαλομένων, οὐκ
ἔφθασαν τὴν ἀρχὴν κατασχόντες, καὶ Θηβαίοις μὲν εὐθὺς
ἐπεβούλευσαν, ἐπὶ δὲ τὸν βασιλέα Κλέαρχον καὶ στρατιὰν
ἀνέπεμψαν, Χίων δὲ τοὺς μὲν πρώτους τῶν πολιτῶν
ἐφυγάδευσαν, τὰς δὲ τριήρεις ἐκ τῶν νεωρίων ἐξελκύσαντες
ἁπάσας ᾤχοντο λαβόντες.
[99] Οὐκ ἐξήρκεσε δ’ αὐτοῖς ταῦτ’ ἐξαμαρτεῖν,
ἀλλὰ περὶ τοὺς αὐτοὺς χρόνους ἐπόρθουν μὲν τὴν
ἤπειρον, ὕβριζον δὲ τὰς νήσους, ἀνῄρουν δὲ τὰς
ἐν Ἰταλίᾳ καὶ Σικελίᾳ πολιτείας καὶ τυράννους καθίστα-
σαν, ἐλυμαίνοντο δὲ τὴν Πελοπόννησον καὶ μεστὴν
στάσεων καὶ πολέμων ἐποίησαν. ἐπὶ ποίαν γὰρ τῶν
πόλεων οὐκ ἐστράτευσαν; ἢ περὶ τίνας αὐτῶν οὐκ
ἐξήμαρτον; [100] οὐκ Ἠλείων μὲν μέρος τι τῆς χώρας
ἀφείλοντο, τὴν δὲ γῆν τὴν Κορινθίων ἔτεμον, Μαντινέας
δὲ διῴκισαν, Φλειασίους δ’ ἐξεπολιόρκησαν, εἰς δὲ τὴν
Ἀργείαν εἰσέβαλον, οὐδὲν δ’ ἐπαύσαντο τοὺς μὲν ἄλλους
κακῶς ποιοῦντες, αὑτοῖς δὲ τὴν ἧτταν τὴν ἐν Λεύκτροις
παρασκευάζοντες;
Ἥν φασί τινες αἰτίαν γεγενῆσθαι τῇ Σπάρτῃ
τῶν κακῶν, οὐκ ἀληθῆ λέγοντες· οὐ γὰρ διὰ ταύτην
ὑπὸ τῶν συμμάχων ἐμισήθησαν, ἀλλὰ διὰ τὰς ὕβρεις
τὰς ἐν τοῖς ἔμπροσθεν χρόνοις καὶ ταύτην ἡττήθη-
σαν καὶ περὶ τῆς αὑτῶν ἐκινδύνευσαν. [101] χρὴ δὲ τὰς
αἰτίας ἐπιφέρειν οὐ τοῖς κακοῖς τοῖς ἐπιγιγνομένοις,
ἀλλὰ τοῖς πρώτοις τῶν ἁμαρτημάτων ἐξ ὧν ἐπὶ τὴν
τελευτὴν ταύτην κατηνέχθησαν. ὥστε πολὺ ἄν τις
ἀληθέστερα τυγχάνοι λέγων, εἰ φαίη τότε τὴν ἀρχὴν
αὐτοῖς γεγενῆσθαι τῶν συμφορῶν, ὅτε τὴν ἀρχὴν τῆς
θαλάττης παρελάμβανον· ἐκτῶντο γὰρ δύναμιν οὐδὲν ὁμοίαν
τῇ πρότερον ὑπαρχούσῃ. [102] διὰ μὲν γὰρ τὴν κατὰ γῆν
ἡγεμονίαν καὶ τὴν εὐταξίαν καὶ τὴν καρτερίαν τὴν ἐν
αὐτῇ μελετωμένην ῥᾳδίως τῆς κατὰ θάλατταν δυνάμεως
ἐπεκράτησαν, διὰ δὲ τὴν ἀκολασίαν τὴν ὑπὸ ταύτης
τῆς ἀρχῆς αὐτοῖς ἐγγενομένην ταχέως κἀκείνης τῆς
ἡγεμονίας ἀπεστερήθησαν. οὐ γὰρ ἔτι τοὺς νόμους ἐφύ-
λαττον οὓς παρὰ τῶν προγόνων παρέλαβον, οὐδ’ ἐν τοῖς
ἤθεσιν ἔμενον οἷς πρότερον εἶχον, [103] ἀλλ’ ὑπολαβόντες
ἐξεῖναι ποιεῖν αὑτοῖς ὅ τι ἂν βουληθῶσιν, εἰς πολλὴν
ταραχὴν κατέστησαν.
Οὐ γὰρ ᾔδεσαν τὴν ἐξουσίαν ἧς πάντες εὔχο-
νται τυχεῖν, ὡς δύσχρηστός ἐστιν, οὐδ’ ὡς παρα-
φρονεῖν ποιεῖ τοὺς ἀγαπῶντας αὐτήν, οὐδ’ ὅτι τὴν
φύσιν ὁμοίαν ἔχει ταῖς ἑταίραις ταῖς ἐρᾶν μὲν αὑτῶν
ποιούσαις, τοὺς δὲ χρωμένους ἀπολλυούσαις. [104] καί-
τοι φανερῶς ἐπιδέδεικται ταύτην ἔχουσα τὴν δύναμιν·
τοὺς γὰρ ἐν πλείσταις ἐξουσίαις γεγενημένους ἴδοι τις
ἂν ταῖς μεγίσταις συμφοραῖς περιπεπτωκότας, ἀρξαμέ-
νους ἀφ’ ἡμῶν καὶ Λακεδαιμονίων. αὗται γὰρ αἱ πόλεις
καὶ πολιτευόμεναι πρότερον σωφρονέστατα καὶ δόξαν
ἔχουσαι καλλίστην, ἐπειδὴ ταύτης ἔτυχον καὶ τὴν ἀρχὴν
ἔλαβον, οὐδὲν ἀλλήλων διήνεγκαν, ἀλλ’ ὥσπερ προσήκει
τοὺς ὑπὸ τῶν αὐτῶν ἐπιθυμιῶν καὶ τῆς αὐτῆς νόσου
διεφθαρμένους, καὶ ταῖς πράξεσιν ταῖς αὐταῖς ἐπεχείρη-
σαν καὶ τοῖς ἁμαρτήμασιν παραπλησίοις ἐχρήσαντο καὶ
τὸ τελευταῖον ὁμοίαις ταῖς συμφοραῖς περιέπεσον.
[105] ἡμεῖς τε γὰρ μισηθέντες ὑπὸ τῶν συμμάχων καὶ περὶ
ἀνδραποδισμοῦ κινδυνεύσαντες ὑπὸ Λακεδαιμονίων ἐσώ-
θημεν, ἐκεῖνοί τε πάντων αὐτοὺς ἀπολέσαι βουληθέντων
ἐφ’ ἡμᾶς καταφυγόντες δι’ ἡμῶν τῆς σωτηρίας ἔτυχον.
καίτοι πῶς χρὴ τὴν ἀρχὴν ταύτην ἐπαινεῖν τὴν τὰς
τελευτὰς οὕτω πονηρὰς ἔχουσαν; ἢ πῶς οὐ μισεῖν καὶ
φεύγειν τὴν πολλὰ καὶ δεινὰ ποιεῖν ἀμφοτέρας τὰς πόλεις
ἐπάρασαν καὶ παθεῖν ἀναγκάσασαν;
[106] Οὐκ ἄξιον δὲ θαυμάζειν, εἰ τὸν ἄλλον χρόνον
ἐλάνθανεν ἅπαντας τοσούτων οὖσα κακῶν αἰτία τοῖς
ἔχουσιν αὐτήν, οὐδ’ εἰ περιμάχητος ἦν ὑφ’ ἡμῶν καὶ
Λακεδαιμονίων· εὑρήσετε γὰρ τοὺς πλείστους τῶν ἀνθρώ-
πων περὶ τὰς αἱρέσεις τῶν πραγμάτων ἁμαρτάνοντας,
καὶ πλείους μὲν ἐπιθυμίας ἔχοντας τῶν κακῶν ἢ τῶν
ἀγαθῶν, ἄμεινον δὲ βουλευομένους ὑπὲρ τῶν ἐχθρῶν ἢ
σφῶν αὐτῶν. [107] καὶ ταῦτ’ ἴδοι τις ἂν ἐπὶ τῶν μεγίσ-
των. τί γὰρ οὐχ οὕτω γέγονεν; οὐχ ἡμεῖς μὲν τοιαῦτα
προῃρούμεθα πράττειν, ἐξ ὧν Λακεδαιμόνιοι δεσπόται τῶν
Ἑλλήνων κατέστησαν, ἐκεῖνοι δ’ οὕτω κακῶς προὔστησαν
τῶν πραγμάτων, ὥσθ’ ἡμᾶς οὐ πολλοῖς ἔτεσιν ὕστερον
πάλιν ἐπιπολάσαι καὶ κυρίους γενέσθαι τῆς ἐκείνων σωτη-
ρίας; [108] οὐχ ἡ μὲν τῶν ἀττικιζόντων πολυπραγμοσύνη
λακωνίζειν τὰς πόλεις ἐποίησεν, ἡ δὲ τῶν λακωνιζόντων
ὕβρις ἀττικίζειν τὰς αὐτὰς ταύτας ἠνάγκασεν; οὐ διὰ
μὲν τὴν τῶν δημηγορούντων πονηρίαν αὐτὸς ὁ δῆμος
ἐπεθύμησεν τῆς ὀλιγαρχίας τῆς ἐπὶ τῶν τετρακοσίων
καταστάσης, διὰ δὲ τὴν τῶν τριάκοντα μανίαν ἅπαντες
δημοτικώτεροι γεγόναμεν τῶν Φυλὴν καταλαβόντων;
[109] ἀλλὰ γὰρ ἐπὶ τῶν ἐλαττόνων καὶ τοῦ βίου τοῦ καθ’
ἡμέραν ἐπιδείξειεν ἄν τις τοὺς πολλοὺς χαίροντας μὲν
καὶ τῶν ἐδεσμάτων καὶ τῶν ἐπιτηδευμάτων τοῖς καὶ τὸ
σῶμα καὶ τὴν ψυχὴν βλάπτουσιν, ἐπίπονα δὲ καὶ χαλεπὰ
νομίζοντας ἀφ’ ὧν ἀμφότερα ταῦτ’ ἂν ὠφελοῖτο,
καὶ καρτερικοὺς εἶναι δοκοῦντας τοὺς ἐν τούτοις ἐμμέ-
νοντας. [110] οἵτινες οὖν, ἐν οἷς ἀεὶ ζῶσιν καὶ περὶ
ὧν αὐτοῖς μᾶλλον μέλει, τὰ χείρω φαίνονται προαιρού-
μενοι, τί θαυμαστὸν εἰ περὶ τῆς ἀρχῆς τῆς κατὰ θάλατταν
ἀγνοοῦσι καὶ μάχονται πρὸς ἀλλήλους, περὶ ἧς μηδεὶς
πώποτ’ αὐτοῖς λογισμὸς εἰσῆλθεν;
[111] Ὁρᾶτε δὲ καὶ τὰς μοναρχίας τὰς ἐν ταῖς πόλεσι
καθισταμένας, ὅσους ἔχουσιν τοὺς ἐπιθυμητὰς καὶ τοὺς
ἑτοίμους ὄντας ὁτιοῦν πάσχειν ὥστε κατασχεῖν αὐτάς·
αἷς τί τῶν δεινῶν ἢ τῶν χαλεπῶν οὐ πρόσεστιν; οὐκ
εὐθὺς ἐπειδὰν λάβωσι τὰς δυναστείας, ἐν τοσούτοις
ἐμπεπλεγμένοι κακοῖς εἰσιν, [112] ὥστ’ ἀναγκάζεσθαι
πολεμεῖν μὲν ἅπασι τοῖς πολίταις, μισεῖν δ’ ὑφ’ ὧν οὐδὲν
κακὸν πεπόνθασιν, ἀπιστεῖν δὲ τοῖς φίλοις καὶ τοῖς
ἑταίροις τοῖς αὑτῶν, παρακατατίθεσθαι δὲ τὴν τῶν
σωμάτων σωτηρίαν μισθοφόροις ἀνθρώποις, οὓς οὐδὲ πώποτ’
εἶδον, μηδὲν δ’ ἧττον φοβεῖσθαι τοὺς φυλάττοντας ἢ
τοὺς ἐπιβουλεύοντας, οὕτω δ’ ὑπόπτως πρὸς ἅπαντας
ἔχειν ὥστε μηδὲ τοῖς οἰκειοτάτοις θαρρεῖν πλησιάζοντας;
[113] εἰκότως· συνίσασι γὰρ τοὺς πρὸ αὑτῶν τετυραννευ-
κότας τοὺς μὲν ὑπὸ τῶν γονέων ἀνῃρημένους, τοὺς δ’
ὑπὸ τῶν παίδων, τοὺς δ’ ὑπ’ ἀδελφῶν, τοὺς δ’ ὑπὸ
γυναικῶν, ἔτι δὲ τὸ γένος αὐτῶν ἐξ ἀνθρώπων ἠφανισ-
μένον. ἀλλ’ ὅμως ὑπὸ τοσαύτας τὸ πλῆθος συμφορὰς
ἑκόντες σφᾶς αὐτοὺς ὑποβάλλουσιν. ὅπου δ’ οἱ πρω-
τεύοντες καὶ δόξας μεγίστας ἔχοντες τοσούτων κακῶν
ἐρῶσι, τί δεῖ θαυμάζειν τοὺς ἄλλους, εἰ τοιούτων ἑτέρων
ἐπιθυμοῦσιν;
[114] Οὐκ ἀγνοῶ δ’ ὅτι τὸν μὲν περὶ τῶν τυράννων
λόγον ἀποδέχεσθε, τὸν δὲ περὶ τῆς ἀρχῆς δυσκόλως
ἀκούετε· πεπόνθατε γὰρ πάντων αἴσχιστον καὶ
ῥᾳθυμότατον· ἃ γὰρ ἐπὶ τῶν ἄλλων ὁρᾶτε, ταῦτ’ ἐφ’
ὑμῶν αὐτῶν ἀγνοεῖτε. καίτοι τῶν φρονίμως διακειμένων
οὐκ ἐλάχιστον τοῦτο σημεῖόν ἐστιν, ἢν τὰς αὐτὰς πράξεις
ἐπὶ πάντων τῶν ὁμοίων φαίνωνται γνωρίζοντες. [115] ὧν
ὑμῖν οὐδὲν πώποτ’ ἐμέλησεν, ἀλλὰ τὰς μὲν τυραννίδας
ἡγεῖσθε χαλεπὰς εἶναι καὶ βλαβερὰς οὐ μόνον τοῖς ἄλλοις
ἀλλὰ καὶ τοῖς ἔχουσιν αὐτάς, τὴν δ’ ἀρχὴν τὴν κατὰ
θάλατταν μέγιστον τῶν ἀγαθῶν, τὴν οὐδὲν οὔτε τοῖς
πάθεσιν οὔτε ταῖς πράξεσιν τῶν μοναρχιῶν διαφέρουσαν.
καὶ τὰ μὲν Θηβαίων πράγματα πονηρῶς ἔχειν νομίζετε,
ὅτι τοὺς περιοίκους ἀδικοῦσιν, αὐτοὶ δ’ οὐδὲν βέλτιον
τοὺς συμμάχους διοικοῦντες ἢ ’κεῖνοι τὴν Βοιωτίαν, ἡγεῖσθε
πάντα τὰ δέοντα πράττειν.
***
Πολύ μεγάλη απόδειξη (αυτού που λέω) είναι το εξής: η ηγεμονία δηλ. κατέστρεψε όχι μόνο εμάς αλλά και την πόλη των Λακεδαιμονίων, ώστε όσοι συνηθίζουν να επαινούν τις αρετές εκείνων δεν μπορούν να προβάλουν αυτό το επιχείρημα, ότι τάχα εμείς επειδή είχαμε δημοκρατικό πολίτευμα διαχειριστήκαμε άσχημα τις υποθέσεις, κι ότι αν οι Λακεδαιμόνιοι έπαιρναν αυτοί την εξουσία θα έκαναν ευτυχισμένους και τους εαυτούς τους και τους άλλους. Γιατί αυτή η εξουσία έδειξε πολύ πιο γρήγορα με εκείνους τη φυσική της ιδιότητα· γιατί το πολίτευμα των Λακεδαιμονίων που σε διάστημα εφτακοσίων χρόνων δεν το είδε κανείς να ταράσσεται ούτε από κινδύνους ούτε από συμφορές, αυτό μέσα σε λίγο χρόνο (αυτή η εξουσία) λίγο έλειψε να το κάνει να κλονιστεί και να καταλυθεί. Γιατί αντί των καθιερωμένων βασικών αρχών και ασχολιών, τους πολίτες σαν άτομα τους γέμισε με αδικία, τεμπελιά, ανομία και φιλαργυρία, ενώ την πολιτική εξουσία με υπεροψία για τους συμμάχους, με επιθυμία για τις ξένες κτήσεις και με αδιαφορία για τους όρκους και τις συνθήκες. Πραγματικά, τόσο πολύ ξεπέρασαν τους δικούς μας στις αδικίες σε βάρος των Ελλήνων, όσο, πέρα από τα κακά που υπήρχαν προηγουμένως, έγιναν αίτιοι σφαγών και επαναστάσεων στις πόλεις, εξαιτίας των οποίων θα έχουν αιώνιες τις εχθρότητες μεταξύ τους. Και έγιναν τόσο φιλοπόλεμοι και φιλοκίνδυνοι, ενώ προηγουμένως προφυλάσσονταν από αυτά περισσότερο από τους άλλους, ώστε δεν λυπήθηκαν ούτε τους συμμάχους τους ούτε τους ευεργέτες τους, αλλά, ενώ ο Πέρσης βασιλιάς τούς έδωσε στον πόλεμο εναντίον μας περισσότερο από πέντε χιλιάδες τάλαντα, ενώ οι Χίοι πιο πρόθυμα από όλους τους συμμάχους κινδύνευσαν μαζί τους με το στόλο τους κι ενώ οι Θηβαίοι πρόσθεταν πολύ μεγάλη δύναμη στις πεζικές δυνάμεις, οι Λακεδαιμόνιοι δεν πρόφτασαν καλά ― καλά να πάρουν την ηγεμονία κι αμέσως στράφηκαν εναντίον των Θηβαίων, έστειλαν εναντίον του Πέρση βασιλιά τον Κλέαρχο με στρατό κι από τους Χίους τους μεν πρώτους πολίτες εξόρισαν και τα πολεμικά τους πλοία, αφού τα έσυραν από τους ναύσταθμους στη θάλασσα, τα πήραν όλα και έφυγαν.
Εντούτοις, δεν αρκέστηκαν σ' αυτά τα εγκλήματα, αλλά την ίδια εκείνη εποχή λεηλατούσαν την Ασιατική γη, ταπείνωναν τα νησιά, ανέτρεπαν τα πολιτεύματα στην Ιταλία και Σικελία κι εγκαθιστούσαν τυράννους, λυμαίνονταν την Πελοπόννησο και την γέμισαν με επαναστάσεις και πολέμους. Εναντίον ποιας, αλήθεια, πόλης δεν εξεστράτευσαν ή ποιαν απ' αυτές δεν έβλαψαν; Δεν αφαίρεσαν από τους Ηλείους μεγάλο μέρος της χώρας τους, δεν λεηλάτησαν τη χώρα των Κορινθίων, δεν διασκόρπισαν τους Μαντινείς, δεν κυρίευσαν ύστερα από πολιορκία τους Φλειασίους, δεν εισέβαλαν στη χώρα των Αργείων και δεν σταμάτησαν καθόλου να βλάπτουν τους άλλους και να παρασκευάζουν την ήττα τους στα Λεύκτρα ;
Αυτή η ήττα ισχυρίζονται μερικοί πως υπήρξε γιά τη Σπάρτη η αιτία των συμφορών της, αλλά δεν λένε την αλήθεια· γιατί οι Λακεδαιμόνιοι δεν μισήθηκαν από τους συμμάχους τους γι' αυτή τους την ήττα, αλλά εξαιτίας της προηγουμένης τους προσβλητικής συμπεριφοράς και την ήττα εκείνη υπέστησαν και την ίδια τους τη χώρα εξέθεσαν σε κίνδυνο. Πρέπει τις αιτίες να αποδίδουμε όχι στις συμφορές που επακολούθησαν αλλά στα αρχικά σφάλματα, από τα οποία έφτασαν σ' αυτή την κατάληξη. Συνεπώς θα έλεγε κανείς πολύ μεγαλύτερη αλήθεια, αν έλεγε πως οι συμφορές γι' αυτούς άρχισαν τότε, όταν έπαιρναν στα χέρια την ηγεμονία στη θάλασσα· γιατί τότε αποχτούσαν δύναμη που δεν έμοιαζε καθόλου μ' αυτήν που είχαν πριν. Γιατί χάρη στην ηγεμονία που είχαν στην ξηρά και στην πειθαρχία και την εγκράτεια που ασκείτο μ' αυτήν εύκολα απόχτησαν την ηγεμονία στη θάλασσα· εξαιτίας όμως της υπερηφάνειας που τους δημιουργήθηκε από αυτή την εξουσία γρήγορα στερήθηκαν και κείνη την ηγεμονία. Γιατί δεν τηρούσαν πια τους νόμους που παρέλαβαν από τους προγόνους τους, ούτε τηρούσαν τα ήθη που είχαν πριν, αλλά νομίζοντας πως μπορούν να κάνουν ό,τι θέλουν περιήλθαν σε μεγάλη σύγχυση.
Γιατί δεν ήξεραν πως η εξουσία που όλοι εύχονται να αποχτήσουν είναι δυσκολομεταχείριστη και κάνει αυτούς που την αγαπούν να μην σκέφτονται σωστά και πως αυτή η εξουσία μοιάζει στη φύση της με τις εταίρες, που κάνουν τους ανθρώπους εραστές τους αλλά και καταστρέφουν όσους υποχωρούν στα πάθη τους. Και πραγματικά έχει σαφώς αποδειχθεί ότι αυτή (η ηγεμονία της θάλασσας) έχει αυτή τη δύναμη· γιατί μπορεί να δει κανείς πως όσοι απόχτησαν πολύ μεγάλη εξουσία έπεσαν σε πολύ μεγάλες συμφορές, αρχίζοντας από μας και τους Λακεδαιμονίους. Γιατί ενώ αυτές οι δυο πόλεις προηγουμένως κυβερνιόντουσαν με πολλή σύνεση και είχαν πολύ καλή φήμη (υπόληψη), αφότου απόχτησαν αυτή την ηγεμονία και πήραν στα χέρια τους την εξουσία, δεν διέφεραν καθόλου η μία από την άλλη, αλλά καθώς αρμόζει να κάνουν όσοι έχουν διαφθαρεί από τις ίδιες επιθυμίες και την ίδια αρρώστια και τις ίδιες πράξεις επιχείρησαν και στα ίδια σφάλματα υπέπεσαν και τελικά υπέστησαν τις ίδιες συμφορές. Από τη μια εμείς, όπως είναι γνωστό, αφού μισηθήκαμε από τους συμμάχους μας και κινδυνέψαμε να εξανδραποδιστούμε σωθήκαμε από τους Λακεδαιμονίους· εκείνοι πάλι ενώ όλοι θέλησαν να τους καταστρέψουν, αφού κατέφυγαν σε μας σώθηκαν με τη μεσολάβησή μας. Και λοιπόν γιατί πρέπει κανείς να επαινεί αυτή την εξουσία που καταλήγει σε τόσο κακό τέλος; Ή γιατί δεν πρέπει να την μισεί και να την αποφεύγει αυτήν που παρέσυρε και τις δύο πόλεις να διαπράξουν πολλά και φοβερά και τις ανάγκασε να τα υποστούν;
Αλλά δεν πρέπει να απορούμε που τον προηγούμενο χρόνο όλοι είχαν την εσφαλμένη γνώμη πως αυτή ήταν η αιτία των κακών για όσους την ασκούσαν ούτε που ήταν περιζήτητη από μας και τους Λακεδαιμονίους· γιατί θα βρείτε πως οι περισσότεροι άνθρωποι κάνουν σφάλματα στην εκλογή των πραγμάτων και πως επιθυμούν πιο πολύ τα κακά παρά τα καλά και σκέφτονται καλύτερα για τους εχθρούς τους παρά για τον εαυτό τους. Κι αυτά μπορεί κανείς να τα παρατηρήσει για τα σπουδαία ζητήματα· γιατί ποιο σπουδαίο θέμα δεν έγινε έτσι; Εμείς δεν προτιμούσαμε να κάνουμε τέτοια πράγματα, απ' τα οποία οι Λακεδαιμόνιοι έγιναν δεσπότες των Ελλήνων και εκείνοι πάλι δεν έγιναν τόσο κακοί ηγεμόνες, ώστε ύστερα από λίγα χρόνια να επικρατήσουμε πάλι εμείς και να τους σώσουμε; Η πολυπραγμοσύνη των οπαδών των Αθηναίων δεν έκανε διάφορες πόλεις να στραφούν προς τη Σπάρτη και η έπαρση των οπαδών της Σπάρτης δεν ανάγκασε τις ίδιες να στραφούν προς την Αθήνα; Ο ίδιος ο λαός, εξαιτίας της φαυλότητας των δημαγωγών, δεν επεθύμησε την ολιγαρχία που ιδρύθηκε από τους τετρακοσίους, και εξαιτίας της παραφροσύνης των τριάκοντα τυράννων δεν γίναμε όλοι μας πιο δημοκρατικοί απ' αυτούς που κατέλαβαν τη Φυλή; Αλλά και στα μικρότερα ζητήματα και στην καθημερινή ζωή μπορεί κανείς να αποδείξει πως οι πιο πολλοί ευχαριστούνται με τα φαγητά και τις απασχολήσεις που βλάπτουν και το σώμα και την ψυχή, θεωρούν όμως κοπιαστικά και δύσκολα εκείνα που μπορούν και τα δύο αυτά να ωφελήσουν και νομίζουν πως είναι καρτερικοί όσοι εμμένουν σ' αυτά. Άνθρωποι λοιπόν, οι οποίοι προτιμούν καταφανώς τα χειρότερα από κείνα που διαρκώς ζουν και για τα οποία πολύ ενδιαφέρονται, τι το παράξενο είναι που αγνοούν την ουσία της ηγεμονίας στη θάλασσα και μάχονται μεταξύ τους γι' αυτή, για την οποία ποτέ ως τώρα δεν σκέφτηκαν;
Βλέπετε και τα τυραννικά καθεστώτα που εγκαθίστανται στις πόλεις πόσοι τα επιθυμούν και είναι πρόθυμοι να πάθουν οτιδήποτε, προκειμένου να τα καταλάβουν σ' αυτά όμως τι φοβερό και τι δύσκολο δεν υπάρχει; Μόλις πάρουν την εξουσία οι τύραννοι, δεν μπλέκονται σε τόσες συμφορές, ώστε αναγκάζονται να βλέπουν ως εχθρούς όλους ανεξαίρετα τους πολίτες και να μισούν εκείνους από τους οποίους δεν έπαθαν κανένα κακό και να μην έχουν εμπιστοσύνη στους φίλους και τους συντρόφους τους, αλλά να εμπιστεύονται τη ζωή τους σε μισθοφόρους, τους οποίους δεν είδαν ποτέ, να φοβούνται πιο πολύ αυτούς που τους φρουρούν παρά αυτούς που τους επιβουλεύονται και τόσο να υποπτεύονται όλους, ώστε να μην αισθάνονται ασφαλείς ακόμα και όταν πλησιάζουν τους πιο στενούς τους συγγενείς; Και φυσικά· γιατί γνωρίζουν καλά πως όσοι κυβέρνησαν απολυταρχικά πριν απ' αυτούς άλλοι σκοτώθηκαν από τους γονείς τους, άλλοι από τα παιδιά τους, άλλοι από τους αδελφούς τους, άλλοι από τις γυναίκες τους, και πως το γένος τους έχει εξαφανιστεί από προσώπου γης. Παρόλα αυτά όμως θεληματικά υποτάσσονται σε τόσες πολλές συμφορές. Εκεί λοιπόν που όσοι κατέχουν τα πρωτεία και έχουν πολύ μεγάλη υπόληψη επιθυμούν τόσο μεγάλες συμφορές, γιατί πρέπει να παραξενεύεται κανείς με τους άλλους που επιθυμούν κι αυτοί άλλα παρόμοια;
Δεν αγνοώ όμως ότι θεωρείτε σωστά τα λόγια μου για τους τυράννους, αλλά αγανακτείτε για τα λόγια μου περί της ηγεμονίας· γιατί έχετε πάθει κάτι το πιο άσχημο και οκνηρό από όλα· όσα δηλ. βλέπετε στους άλλους, αυτά για τον εαυτό σας τα αγνοείτε. Και όμως των συνετών ανθρώπων η μεγαλύτερη απόδειξη είναι αυτό, αν δηλ. αναγνωρίζουν τα ίδια αποτελέσματα σε όλες τις όμοιες περιπτώσεις. Γι' αυτά όμως σεις ποτέ ως σήμερα δεν δείξατε ενδιαφέρον, αλλά την εξουσία των τυράννων την θεωρείτε σκληρή και βλαβερή όχι μόνο για τους άλλους αλλά και γι' αυτούς που την ασκούν, ενώ την ηγεμονία στη θάλασσα την θεωρείτε το μεγαλύτερο αγαθό, η οποία όμως δεν διαφέρει καθόλου από την τυραννία ούτε στα παθήματα ούτε στις πράξεις. Και νομίζετε πως οι υποθέσεις των Θηβαίων βρίσκονται σε κακή κατάσταση, γιατί αδικούν τους γείτονές τους, αντίθετα εσείς, ενώ δεν διοικείτε τους συμμάχους σας καλύτερα από ό,τι εκείνοι τη Βοιωτία, έχετε τη γνώμη ότι κάνετε όσα πρέπει.
Πολύ μεγάλη απόδειξη (αυτού που λέω) είναι το εξής: η ηγεμονία δηλ. κατέστρεψε όχι μόνο εμάς αλλά και την πόλη των Λακεδαιμονίων, ώστε όσοι συνηθίζουν να επαινούν τις αρετές εκείνων δεν μπορούν να προβάλουν αυτό το επιχείρημα, ότι τάχα εμείς επειδή είχαμε δημοκρατικό πολίτευμα διαχειριστήκαμε άσχημα τις υποθέσεις, κι ότι αν οι Λακεδαιμόνιοι έπαιρναν αυτοί την εξουσία θα έκαναν ευτυχισμένους και τους εαυτούς τους και τους άλλους. Γιατί αυτή η εξουσία έδειξε πολύ πιο γρήγορα με εκείνους τη φυσική της ιδιότητα· γιατί το πολίτευμα των Λακεδαιμονίων που σε διάστημα εφτακοσίων χρόνων δεν το είδε κανείς να ταράσσεται ούτε από κινδύνους ούτε από συμφορές, αυτό μέσα σε λίγο χρόνο (αυτή η εξουσία) λίγο έλειψε να το κάνει να κλονιστεί και να καταλυθεί. Γιατί αντί των καθιερωμένων βασικών αρχών και ασχολιών, τους πολίτες σαν άτομα τους γέμισε με αδικία, τεμπελιά, ανομία και φιλαργυρία, ενώ την πολιτική εξουσία με υπεροψία για τους συμμάχους, με επιθυμία για τις ξένες κτήσεις και με αδιαφορία για τους όρκους και τις συνθήκες. Πραγματικά, τόσο πολύ ξεπέρασαν τους δικούς μας στις αδικίες σε βάρος των Ελλήνων, όσο, πέρα από τα κακά που υπήρχαν προηγουμένως, έγιναν αίτιοι σφαγών και επαναστάσεων στις πόλεις, εξαιτίας των οποίων θα έχουν αιώνιες τις εχθρότητες μεταξύ τους. Και έγιναν τόσο φιλοπόλεμοι και φιλοκίνδυνοι, ενώ προηγουμένως προφυλάσσονταν από αυτά περισσότερο από τους άλλους, ώστε δεν λυπήθηκαν ούτε τους συμμάχους τους ούτε τους ευεργέτες τους, αλλά, ενώ ο Πέρσης βασιλιάς τούς έδωσε στον πόλεμο εναντίον μας περισσότερο από πέντε χιλιάδες τάλαντα, ενώ οι Χίοι πιο πρόθυμα από όλους τους συμμάχους κινδύνευσαν μαζί τους με το στόλο τους κι ενώ οι Θηβαίοι πρόσθεταν πολύ μεγάλη δύναμη στις πεζικές δυνάμεις, οι Λακεδαιμόνιοι δεν πρόφτασαν καλά ― καλά να πάρουν την ηγεμονία κι αμέσως στράφηκαν εναντίον των Θηβαίων, έστειλαν εναντίον του Πέρση βασιλιά τον Κλέαρχο με στρατό κι από τους Χίους τους μεν πρώτους πολίτες εξόρισαν και τα πολεμικά τους πλοία, αφού τα έσυραν από τους ναύσταθμους στη θάλασσα, τα πήραν όλα και έφυγαν.
Εντούτοις, δεν αρκέστηκαν σ' αυτά τα εγκλήματα, αλλά την ίδια εκείνη εποχή λεηλατούσαν την Ασιατική γη, ταπείνωναν τα νησιά, ανέτρεπαν τα πολιτεύματα στην Ιταλία και Σικελία κι εγκαθιστούσαν τυράννους, λυμαίνονταν την Πελοπόννησο και την γέμισαν με επαναστάσεις και πολέμους. Εναντίον ποιας, αλήθεια, πόλης δεν εξεστράτευσαν ή ποιαν απ' αυτές δεν έβλαψαν; Δεν αφαίρεσαν από τους Ηλείους μεγάλο μέρος της χώρας τους, δεν λεηλάτησαν τη χώρα των Κορινθίων, δεν διασκόρπισαν τους Μαντινείς, δεν κυρίευσαν ύστερα από πολιορκία τους Φλειασίους, δεν εισέβαλαν στη χώρα των Αργείων και δεν σταμάτησαν καθόλου να βλάπτουν τους άλλους και να παρασκευάζουν την ήττα τους στα Λεύκτρα ;
Αυτή η ήττα ισχυρίζονται μερικοί πως υπήρξε γιά τη Σπάρτη η αιτία των συμφορών της, αλλά δεν λένε την αλήθεια· γιατί οι Λακεδαιμόνιοι δεν μισήθηκαν από τους συμμάχους τους γι' αυτή τους την ήττα, αλλά εξαιτίας της προηγουμένης τους προσβλητικής συμπεριφοράς και την ήττα εκείνη υπέστησαν και την ίδια τους τη χώρα εξέθεσαν σε κίνδυνο. Πρέπει τις αιτίες να αποδίδουμε όχι στις συμφορές που επακολούθησαν αλλά στα αρχικά σφάλματα, από τα οποία έφτασαν σ' αυτή την κατάληξη. Συνεπώς θα έλεγε κανείς πολύ μεγαλύτερη αλήθεια, αν έλεγε πως οι συμφορές γι' αυτούς άρχισαν τότε, όταν έπαιρναν στα χέρια την ηγεμονία στη θάλασσα· γιατί τότε αποχτούσαν δύναμη που δεν έμοιαζε καθόλου μ' αυτήν που είχαν πριν. Γιατί χάρη στην ηγεμονία που είχαν στην ξηρά και στην πειθαρχία και την εγκράτεια που ασκείτο μ' αυτήν εύκολα απόχτησαν την ηγεμονία στη θάλασσα· εξαιτίας όμως της υπερηφάνειας που τους δημιουργήθηκε από αυτή την εξουσία γρήγορα στερήθηκαν και κείνη την ηγεμονία. Γιατί δεν τηρούσαν πια τους νόμους που παρέλαβαν από τους προγόνους τους, ούτε τηρούσαν τα ήθη που είχαν πριν, αλλά νομίζοντας πως μπορούν να κάνουν ό,τι θέλουν περιήλθαν σε μεγάλη σύγχυση.
Γιατί δεν ήξεραν πως η εξουσία που όλοι εύχονται να αποχτήσουν είναι δυσκολομεταχείριστη και κάνει αυτούς που την αγαπούν να μην σκέφτονται σωστά και πως αυτή η εξουσία μοιάζει στη φύση της με τις εταίρες, που κάνουν τους ανθρώπους εραστές τους αλλά και καταστρέφουν όσους υποχωρούν στα πάθη τους. Και πραγματικά έχει σαφώς αποδειχθεί ότι αυτή (η ηγεμονία της θάλασσας) έχει αυτή τη δύναμη· γιατί μπορεί να δει κανείς πως όσοι απόχτησαν πολύ μεγάλη εξουσία έπεσαν σε πολύ μεγάλες συμφορές, αρχίζοντας από μας και τους Λακεδαιμονίους. Γιατί ενώ αυτές οι δυο πόλεις προηγουμένως κυβερνιόντουσαν με πολλή σύνεση και είχαν πολύ καλή φήμη (υπόληψη), αφότου απόχτησαν αυτή την ηγεμονία και πήραν στα χέρια τους την εξουσία, δεν διέφεραν καθόλου η μία από την άλλη, αλλά καθώς αρμόζει να κάνουν όσοι έχουν διαφθαρεί από τις ίδιες επιθυμίες και την ίδια αρρώστια και τις ίδιες πράξεις επιχείρησαν και στα ίδια σφάλματα υπέπεσαν και τελικά υπέστησαν τις ίδιες συμφορές. Από τη μια εμείς, όπως είναι γνωστό, αφού μισηθήκαμε από τους συμμάχους μας και κινδυνέψαμε να εξανδραποδιστούμε σωθήκαμε από τους Λακεδαιμονίους· εκείνοι πάλι ενώ όλοι θέλησαν να τους καταστρέψουν, αφού κατέφυγαν σε μας σώθηκαν με τη μεσολάβησή μας. Και λοιπόν γιατί πρέπει κανείς να επαινεί αυτή την εξουσία που καταλήγει σε τόσο κακό τέλος; Ή γιατί δεν πρέπει να την μισεί και να την αποφεύγει αυτήν που παρέσυρε και τις δύο πόλεις να διαπράξουν πολλά και φοβερά και τις ανάγκασε να τα υποστούν;
Αλλά δεν πρέπει να απορούμε που τον προηγούμενο χρόνο όλοι είχαν την εσφαλμένη γνώμη πως αυτή ήταν η αιτία των κακών για όσους την ασκούσαν ούτε που ήταν περιζήτητη από μας και τους Λακεδαιμονίους· γιατί θα βρείτε πως οι περισσότεροι άνθρωποι κάνουν σφάλματα στην εκλογή των πραγμάτων και πως επιθυμούν πιο πολύ τα κακά παρά τα καλά και σκέφτονται καλύτερα για τους εχθρούς τους παρά για τον εαυτό τους. Κι αυτά μπορεί κανείς να τα παρατηρήσει για τα σπουδαία ζητήματα· γιατί ποιο σπουδαίο θέμα δεν έγινε έτσι; Εμείς δεν προτιμούσαμε να κάνουμε τέτοια πράγματα, απ' τα οποία οι Λακεδαιμόνιοι έγιναν δεσπότες των Ελλήνων και εκείνοι πάλι δεν έγιναν τόσο κακοί ηγεμόνες, ώστε ύστερα από λίγα χρόνια να επικρατήσουμε πάλι εμείς και να τους σώσουμε; Η πολυπραγμοσύνη των οπαδών των Αθηναίων δεν έκανε διάφορες πόλεις να στραφούν προς τη Σπάρτη και η έπαρση των οπαδών της Σπάρτης δεν ανάγκασε τις ίδιες να στραφούν προς την Αθήνα; Ο ίδιος ο λαός, εξαιτίας της φαυλότητας των δημαγωγών, δεν επεθύμησε την ολιγαρχία που ιδρύθηκε από τους τετρακοσίους, και εξαιτίας της παραφροσύνης των τριάκοντα τυράννων δεν γίναμε όλοι μας πιο δημοκρατικοί απ' αυτούς που κατέλαβαν τη Φυλή; Αλλά και στα μικρότερα ζητήματα και στην καθημερινή ζωή μπορεί κανείς να αποδείξει πως οι πιο πολλοί ευχαριστούνται με τα φαγητά και τις απασχολήσεις που βλάπτουν και το σώμα και την ψυχή, θεωρούν όμως κοπιαστικά και δύσκολα εκείνα που μπορούν και τα δύο αυτά να ωφελήσουν και νομίζουν πως είναι καρτερικοί όσοι εμμένουν σ' αυτά. Άνθρωποι λοιπόν, οι οποίοι προτιμούν καταφανώς τα χειρότερα από κείνα που διαρκώς ζουν και για τα οποία πολύ ενδιαφέρονται, τι το παράξενο είναι που αγνοούν την ουσία της ηγεμονίας στη θάλασσα και μάχονται μεταξύ τους γι' αυτή, για την οποία ποτέ ως τώρα δεν σκέφτηκαν;
Βλέπετε και τα τυραννικά καθεστώτα που εγκαθίστανται στις πόλεις πόσοι τα επιθυμούν και είναι πρόθυμοι να πάθουν οτιδήποτε, προκειμένου να τα καταλάβουν σ' αυτά όμως τι φοβερό και τι δύσκολο δεν υπάρχει; Μόλις πάρουν την εξουσία οι τύραννοι, δεν μπλέκονται σε τόσες συμφορές, ώστε αναγκάζονται να βλέπουν ως εχθρούς όλους ανεξαίρετα τους πολίτες και να μισούν εκείνους από τους οποίους δεν έπαθαν κανένα κακό και να μην έχουν εμπιστοσύνη στους φίλους και τους συντρόφους τους, αλλά να εμπιστεύονται τη ζωή τους σε μισθοφόρους, τους οποίους δεν είδαν ποτέ, να φοβούνται πιο πολύ αυτούς που τους φρουρούν παρά αυτούς που τους επιβουλεύονται και τόσο να υποπτεύονται όλους, ώστε να μην αισθάνονται ασφαλείς ακόμα και όταν πλησιάζουν τους πιο στενούς τους συγγενείς; Και φυσικά· γιατί γνωρίζουν καλά πως όσοι κυβέρνησαν απολυταρχικά πριν απ' αυτούς άλλοι σκοτώθηκαν από τους γονείς τους, άλλοι από τα παιδιά τους, άλλοι από τους αδελφούς τους, άλλοι από τις γυναίκες τους, και πως το γένος τους έχει εξαφανιστεί από προσώπου γης. Παρόλα αυτά όμως θεληματικά υποτάσσονται σε τόσες πολλές συμφορές. Εκεί λοιπόν που όσοι κατέχουν τα πρωτεία και έχουν πολύ μεγάλη υπόληψη επιθυμούν τόσο μεγάλες συμφορές, γιατί πρέπει να παραξενεύεται κανείς με τους άλλους που επιθυμούν κι αυτοί άλλα παρόμοια;
Δεν αγνοώ όμως ότι θεωρείτε σωστά τα λόγια μου για τους τυράννους, αλλά αγανακτείτε για τα λόγια μου περί της ηγεμονίας· γιατί έχετε πάθει κάτι το πιο άσχημο και οκνηρό από όλα· όσα δηλ. βλέπετε στους άλλους, αυτά για τον εαυτό σας τα αγνοείτε. Και όμως των συνετών ανθρώπων η μεγαλύτερη απόδειξη είναι αυτό, αν δηλ. αναγνωρίζουν τα ίδια αποτελέσματα σε όλες τις όμοιες περιπτώσεις. Γι' αυτά όμως σεις ποτέ ως σήμερα δεν δείξατε ενδιαφέρον, αλλά την εξουσία των τυράννων την θεωρείτε σκληρή και βλαβερή όχι μόνο για τους άλλους αλλά και γι' αυτούς που την ασκούν, ενώ την ηγεμονία στη θάλασσα την θεωρείτε το μεγαλύτερο αγαθό, η οποία όμως δεν διαφέρει καθόλου από την τυραννία ούτε στα παθήματα ούτε στις πράξεις. Και νομίζετε πως οι υποθέσεις των Θηβαίων βρίσκονται σε κακή κατάσταση, γιατί αδικούν τους γείτονές τους, αντίθετα εσείς, ενώ δεν διοικείτε τους συμμάχους σας καλύτερα από ό,τι εκείνοι τη Βοιωτία, έχετε τη γνώμη ότι κάνετε όσα πρέπει.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου