Ανθολόγιο Αττικής Πεζογραφίας

ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ, ΠΕΡΙ ΕΙΡΗΝΗΣ

ΙΣΟΚΡ 8.136–145

(ΙΣΟΚΡ 8. Πίστις: §17–144) 

Οφέλη από την υιοθέτηση δικαιότερης συμπεριφοράς απέναντι στους υπόλοιπους Έλληνες – Ἐπίλογος (§145): Έκκληση προς τους νεότερους πολιτικούς αγορητές

[136] Ἢν οὖν ἐμμείνητε τοῖς εἰρημένοις καὶ πρὸς τού-
τοις ὑμᾶς αὐτοὺς παράσχητε πολεμικοὺς μὲν ὄντας ταῖς
μελέταις καὶ ταῖς παρασκευαῖς, εἰρηνικοὺς δὲ τῷ μηδὲν
παρὰ τὸ δίκαιον πράττειν, οὐ μόνον εὐδαίμονα ποιήσετε
ταύτην τὴν πόλιν, ἀλλὰ καὶ τοὺς ἄλλους Ἕλληνας ἅπαν-
τας. [137] οὐδὲ γὰρ ἄλλη τῶν πόλεων οὐδεμία τολμήσει
περὶ αὐτοὺς ἐξαμαρτάνειν, ἀλλ’ ὀκνήσουσιν καὶ πολλὴν
ἡσυχίαν ἄξουσιν, ὅταν εἰδῶσιν ἐφεδρεύουσαν τὴν δύναμιν
τὴν ἡμετέραν καὶ παρεσκευασμένην τοῖς ἀδικουμένοις
βοηθεῖν. οὐ μὴν ἀλλ’ ὁπότερον ἂν ποιήσωσιν, τό γ’ ἡμέτε-
ρον καλῶς ἕξει καὶ συμφερόντως. [138] ἤν τε γὰρ δόξῃ
τῶν πόλεων ταῖς προεχούσαις ἀπέχεσθαι τῶν ἀδικημάτων,
ἡμεῖς τούτων τῶν ἀγαθῶν τὴν αἰτίαν ἕξομεν· ἤν τ’
ἐπιχειρῶσιν ἀδικεῖν, ἐφ’ ἡμᾶς ἅπαντες οἱ δεδιότες καὶ
κακῶς πάσχοντες καταφεύξονται, πολλὰς ἱκετείας καὶ
δεήσεις ποιούμενοι, καὶ διδόντες οὐ μόνον τὴν ἡγεμονίαν,
ἀλλὰ καὶ σφᾶς αὐτούς. [139] ὥστ’ οὐκ ἀπορήσομεν μεθ’
ὧν κωλύσομεν τοὺς ἐξαμαρτάνοντας, ἀλλὰ πολλοὺς ἕξομεν
τοὺς ἑτοίμως καὶ προθύμως συναγωνιζομένους ἡμῖν. ποία
γὰρ πόλις ἢ τίς ἀνθρώπων οὐκ ἐπιθυμήσει μετασχεῖν τῆς
φιλίας καὶ τῆς συμμαχίας τῆς ἡμετέρας, ὅταν ὁρῶσι τοὺς
αὐτοὺς ἀμφότερα, καὶ δικαιοτάτους ὄντας καὶ μεγίστην δύνα-
μιν κεκτημένους, καὶ τοὺς μὲν ἄλλους σῴζειν καὶ βουλομέ-
νους καὶ δυναμένους, αὐτοὺς δὲ μηδεμιᾶς βοηθείας δεομέ-
νους; [140] πόσην δὲ χρὴ προσδοκᾶν ἐπίδοσιν τὰ τῆς
πόλεως λήψεσθαι, τοιαύτης εὐνοίας ἡμῖν παρὰ τῶν ἄλλων
ὑπαρξάσης; πόσον δὲ πλοῦτον εἰς τὴν πόλιν εἰσρυήσεσθαι,
δι’ ἡμῶν ἁπάσης τῆς Ἑλλάδος σῳζομένης; τίνας δ’ οὐκ
ἐπαινέσεσθαι τοὺς τοσούτων καὶ τηλικούτων ἀγαθῶν
αἰτίους γεγενημένους;

[141] Ἀλλὰ γὰρ οὐ δύναμαι διὰ τὴν ἡλικίαν
ἅπαντα τῷ λόγῳ περιλαβεῖν, ἃ τυγχάνω τῇ διανοίᾳ
καθορῶν, πλὴν ὅτι καλόν ἐστιν ἐν ταῖς τῶν ἄλλων ἀδικίαις
καὶ μανίαις πρώτους εὖ φρονήσαντας προστῆναι τῆς τῶν
Ἑλλήνων ἐλευθερίας, καὶ σωτῆρας ἀλλὰ μὴ λυμεῶνας
αὐτῶν κληθῆναι, καὶ περιβλέπτους ἐπ’ ἀρετῇ γενομένους
τὴν δόξαν τὴν τῶν προγόνων ἀναλαβεῖν.

[142] Κεφάλαιον δὲ τούτων ἐκεῖν’ ἔχω λέγειν, εἰς ὃ
πάντα τὰ προειρημένα συντείνει καὶ πρὸς ὃ χρὴ βλέποντας
τὰς πράξεις τὰς τῆς πόλεως δοκιμάζειν. δεῖ γὰρ ἡμᾶς,
εἴπερ βουλόμεθα διαλύσασθαι μὲν τὰς διαβολὰς ἃς ἔχομεν
ἐν τῷ παρόντι, παύσασθαι δὲ τῶν πολέμων τῶν μάτην
γιγνομένων, κτήσασθαι δὲ τῇ πόλει τὴν ἡγεμονίαν εἰς τὸν
ἅπαντα χρόνον, μισῆσαι μὲν ἁπάσας τὰς τυραννικὰς ἀρχὰς
καὶ τὰς δυναστείας, ἀναλογισαμένους τὰς συμφορὰς τὰς
ἐξ αὐτῶν γεγενημένας, ζηλῶσαι δὲ καὶ μιμήσασθαι τὰς ἐν
Λακεδαίμονι βασιλείας. [143] ἐκείνοις γὰρ ἀδικεῖν μὲν
ἧττον ἔξεστιν ἢ τοῖς ἰδιώταις, τοσούτῳ δὲ μακαριστότεροι
τυγχάνουσιν ὄντες τῶν βίᾳ τὰς τυραννίδας κατεχόντων,
ὅσον οἱ μὲν τοὺς τοιούτους ἀποκτείναντες τὰς μεγίστας
δωρεὰς παρὰ τῶν συμπολιτευομένων λαμβάνουσιν, ὑπὲρ
ἐκείνων δ’ οἱ μὴ τολμῶντες ἐν ταῖς μάχαις ἀποθνήσκειν
ἀτιμότεροι γίγνονται τῶν τὰς τάξεις λειπόντων καὶ τὰς
ἀσπίδας ἀποβαλλόντων. [144] ἄξιον οὖν ὀρέγεσθαι τῆς
τοιαύτης ἡγεμονίας. ἔνεστι δὲ τοῖς πράγμασιν ἡμῶν
τυχεῖν παρὰ τῶν Ἑλλήνων τῆς τιμῆς ταύτης, ἥνπερ ἐκεῖ-
νοι παρὰ τῶν πολιτῶν ἔχουσιν, ἢν ὑπολάβωσιν τὴν δύνα-
μιν τὴν ἡμετέραν μὴ δουλείας ἀλλὰ σωτηρίας αἰτίαν
αὑτοῖς ἔσεσθαι.

[145] Πολλῶν δὲ καὶ καλῶν λόγων ἐνόντων περὶ τὴν
ὑπόθεσιν ταύτην, ἐμοὶ μὲν ἀμφότερα συμβουλεύει παύσα-
σθαι λέγοντι, καὶ τὸ μῆκος τοῦ λόγου καὶ τὸ πλῆθος τῶν
ἐτῶν τῶν ἐμῶν· τοῖς δὲ νεωτέροις καὶ μᾶλλον ἀκμάζουσιν
ἢ ἐγὼ παραινῶ καὶ παρακελεύομαι τοιαῦτα καὶ λέγειν καὶ
γράφειν, ἐξ ὧν τὰς μεγίστας τῶν πόλεων καὶ τὰς εἰθισ-
μένας ταῖς ἄλλαις κακὰ παρέχειν προτρέψουσιν ἐπ’
ἀρετὴν καὶ δικαιοσύνην, ὡς ἐν ταῖς τῆς Ἑλλάδος
εὐπραγίαις συμβαίνει καὶ τὰ τῶν φιλοσόφων πράγματα
πολλῷ βελτίω γίγνεσθαι.

***
Αν λοιπόν μείνετε πιστοί σε όσα είπα και επιπλέον παρουσιάζετε πολεμική ικανότητα με την άσκηση και την προπαρασκευή, αλλά και ειρηνοφιλία με το να μην κάνετε τίποτε παρά το δίκαιο, όχι μόνο αυτή την πόλη θα κάνετε ευτυχισμένη αλλά και όλους τους άλλους Έλληνες. Γιατί καμιά άλλη πόλη δεν θα τολμήσει να τους βλάψει αλλά θα διστάζουν όλες και θα μένουν ήσυχες, όταν δουν ότι η δική μας δύναμη είναι σε αναμονή και έτοιμη να προσφέρει βοήθεια σε όσους αδικούνται. Αλλ' όμως, οτιδήποτε και να κάνουν, η δική μας κατάσταση θα είναι καλή και πλεονεκτική. Γιατί, αν οι μεγάλες πόλεις αποφασίσουν να απέχουν από άδικες ενέργειες, εμείς θα θεωρηθούμε η αιτία αυτών των αγαθών· αν πάλι επιχειρούν να αδικούν, σε μας θα βρουν καταφύγιο όσοι φοβούνται και βλάπτονται, κάνοντάς μας πολλές ικεσίες και παρακλήσεις και θα μας παραδώσουν όχι μόνο την ηγεμονία αλλά και τους εαυτούς τους. Έτσι, δεν θα στερηθούμε εκείνους με τους οποίους θα εμποδίσουμε όσους κάνουν κακό στους άλλους, αλλά θα έχουμε πολλούς που φανερά και πρόθυμα θα αγωνίζονται μαζί μας. Γιατί ποια πόλη ή ποιος άνθρωπος δεν θα θελήσει να μετάσχει στη δική μας φιλία και συμμαχία, όταν βλέπουν πως εμείς έχουμε και τα δύο, δηλαδή και δικαιότατοι είμαστε και έχουμε πολύ μεγάλη δύναμη, και πως θέλουμε και μπορούμε να σώζουμε τους άλλους, ενώ εμείς δεν έχουμε καθόλου ανάγκη από βοήθεια; Και πόση πρόοδο πρέπει να περιμένετε πως θα σημειώσει η πόλη, αν τέτοια εύνοια δείξουν οι άλλοι για μας; Και πόσος πλούτος δε θα εισρεύσει στην πόλη, αν χάρη σε μας σώζεται όλη η Ελλάδα; Και ποιοι δεν θα επαινέσουν εκείνους που θα έχουν γίνει αίτιοι τόσο πολλών και τόσο μεγάλων αγαθών; Αλλά βέβαια δεν μπορώ εξαιτίας της ηλικίας μου να περιλάβω στο λόγο μου όλα όσα συμβαίνει να βλέπω καθαρά με το μυαλό μου, εκτός από το ότι είναι ωραίο πράγμα, μέσα στις αδικίες και την τρέλα των άλλων, εμείς πρώτοι να ορθοφρονήσουμε και να γίνουμε οι προστάτες της ελευθερίας των Ελλήνων και να ονομαστούμε σωτήρες και όχι καταστροφείς αυτών και αφού γίνουμε αξιοθαύμαστοι για την αρετή μας να αποχτήσουμε πάλι τη δόξα των προγόνων μας.

Και για συμπέρασμα όλων αυτών έχω να πω τούτο, στο οποίο συντείνουν όλα όσα προηγουμένως ειπώθηκαν και προς το οποίο αποβλέποντες πρέπει να εξετάζετε όλες τις ενέργειες της πόλης. Πρέπει δηλαδή εμείς, αν βέβαια θέλουμε να διαλύσουμε τις διαβολές που μας βαραίνουν αυτή τη στιγμή και να σταματήσουμε τους πολέμους που γίνονται άσκοπα και να αποχτήσουμε για την πόλη μας την ηγεμονία για πάντα, να μισήσουμε όλες τις τυραννικές εξουσίες και τις καταδυναστεύσεις, αφού αναλογιστούμε τις συμφορές που προήλθαν από αυτές και να γίνουμε ζηλωτές και μιμητές της σπαρτιατικής βασιλείας. Εκείνοι δηλαδή έχουν μικρότερη δυνατότητα από όση οι ιδιώτες να αδικούν και είναι τόσο περισσότερο αξιοζήλευτοι από εκείνους που κατέχουν με τη βία την τυραννική εξουσία, όσο εκείνοι που σκοτώνουν τους τυράννους παίρνουν τα πιο μεγάλα δώρα από τους συμπολίτες τους, ενώ όσοι δεν έχουν το θάρρος να σκοτώνονται για κείνους στις μάχες περιφρονούνται πιο πολύ από ό,τι οι λιποτάκτες και ριψάσπιδες. Αξίζει λοιπόν να επιθυμείτε μια τέτοια ηγεμονία. Και είναι δυνατόν η δική μας θέση να έχει μια τέτοια τιμή από τους Έλληνες, την οποία βέβαια έχουν εκείνοι από τους πολίτες τους, αρκεί να πειστούν πως η δική μας δύναμη θα είναι γι' αυτούς αιτία όχι δουλείας αλλά σωτηρίας.

Αλλά, ενώ υπάρχουν πολλά και καλά επιχειρήματα σχετικά με αυτό το θέμα, δυο πράγματα με συμβουλεύουν να τελειώσω το λόγο μου, και το μήκος της ομιλίας μου και ο μεγάλος αριθμός των ετών μου. Προτρέπω όμως και συμβουλεύω τους νεωτέρους και πιο ακμαίους από μένα να λένε και να γράφουν τέτοια, με τα οποία θα παρακινήσουν τις πιο μεγάλες πόλεις και κείνες που είναι συνηθισμένες να κάνουν κακό στις άλλες στην αρετή και στη δικαιοσύνη, γιατί όταν η Ελλάδα είναι ευτυχισμένη και η θέση των μορφωμένων ανθρώπων βελτιώνεται πολύ.