Ανθολόγιο Αττικής Πεζογραφίας

ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ, ΠΑΝΑΘΗΝΑΪΚΟΣ

ΙΣΟΚΡ 12.130–133

Η εγκαθίδρυση του πρώτου "δημοκρατικού" πολιτεύματος – Η θέση του ομιλητή για τα είδη των πολιτευμάτων

Ο ρήτορας συνέκρινε τον τρόπο με τον οποίο συμπεριφέρονταν προς τους συμμάχους τους κατά τα χρόνια της ηγεμονίας τους οι Αθηναίοι και οι Σπαρτιάτες, προσπαθώντας να αποδείξει ότι οι πρώτοι ήταν ηπιότεροι και μετριοπαθέστεροι. Μάλιστα, υποστήριξε ότι, ενώ οι Αθηναίοι υπέταξαν κάποια μικρά και ασήμαντα νησιά, οι Σπαρτιάτες υποδούλωσαν σπουδαίες πόλεις της Πελοποννήσου, ανάμεσά τους και το Άργος, την πατρίδα του Αγαμέμνονα. Η αναφορά σε αυτόν οδήγησε τον ρήτορα σε μια εκτενή παρέκβαση–εγκώμιο του βασιλιά των Μυκηνών, πριν περάσει σε ευθεία επίθεση εναντίον των πρακτικών και των ενεργειών της Σπάρτης. Αντικείμενο πραγμάτευσης έγινε κατόπιν το πολίτευμα της Αθήνας με αφετηρία τα χρόνια της βασιλείας, οπότε δόθηκε στον ρήτορα η ευκαιρία να παραθέσει τεκμήρια της ανδρείας ενός άλλου διαπρεπούς βασιλιά, του Θησέα. Και συνεχίζει:

[130] Περὶ μὲν οὖν τῆς Θησέως ἀρετῆς νῦν μὲν ὡς
οἷόν τ’ ἦν ἀνεμνήσαμεν, πρότερον δ’ ἁπάσας αὐτοῦ τὰς
πράξεις οὐκ ἀμελῶς διήλθομεν· περὶ δὲ τῶν παραλαβόντων
τὴν τῆς πόλεως διοίκησιν, ἣν ἐκεῖνος παρέδωκεν, οὐκ
ἔχω τίνας ἐπαίνους εἰπὼν ἀξίους ἂν εἴην εἰρηκὼς τῆς
ἐκείνων διανοίας. οἵτινες ἄπειροι πολιτειῶν ὄντες, οὐ
διήμαρτον αἱρούμενοι τῆς ὑπὸ πάντων ἂν ὁμολογηθείσης
οὐ μόνον εἶναι κοινοτάτης καὶ δικαιοτάτης, ἀλλὰ καὶ
συμφορωτάτης ἅπασι καὶ τοῖς χρωμένοις ἡδίστης.
[131] κατεστήσαντο γὰρ δημοκρατίαν οὐ τὴν εἰκῇ πολιτευο-
μένην, καὶ νομίζουσαν τὴν μὲν ἀκολασίαν ἐλευθερίαν εἶναι,
τὴν δ’ ἐξουσίαν ὅ τι βούλεταί τις ποιεῖν εὐδαιμονίαν,
ἀλλὰ τὴν τοῖς τοιούτοις μὲν ἐπιτιμῶσαν, ἀριστοκρατίᾳ δὲ
χρωμένην· ἣν οἱ μὲν πολλοὶ χρησιμωτάτην οὖσαν ὥσπερ
τὴν ἀπὸ τῶν τιμημάτων ἐν ταῖς πολιτείαις ἀριθμοῦσιν,
οὐ δι’ ἀμαθίαν ἀγνοοῦντες, ἀλλὰ διὰ τὸ μηδὲν πώποτ’
αὐτοῖς μελῆσαι τῶν δεόντων. [132] ἐγὼ δὲ φημὶ τὰς
μὲν ἰδέας τῶν πολιτειῶν τρεῖς εἶναι μόνας, ὀλιγαρχίαν,
δημοκρατίαν, μοναρχίαν, τῶν δ’ ἐν ταύταις οἰκούντων ὅσοι
μὲν εἰώθασιν ἐπὶ τὰς ἀρχὰς καθιστάναι καὶ τὰς ἄλλας
πράξεις τοὺς ἱκανωτάτους τῶν πολιτῶν καὶ τοὺς μέλλοντας
ἄριστα καὶ δικαιότατα τῶν πραγμάτων ἐπιστατήσειν,
τούτους μὲν ἐν ἁπάσαις ταῖς πολιτείαις καλῶς οἰκήσειν
καὶ πρὸς σφᾶς αὐτοὺς καὶ πρὸς τοὺς ἄλλους· [133] τοὺς
δὲ τοῖς θρασυτάτοις καὶ πονηροτάτοις ἐπὶ ταῦτα χρωμέ-
νους, καὶ τῶν μὲν τῇ πόλει συμφερόντων μηδὲν φρον-
τίζουσιν, ὑπὲρ δὲ τῆς αὑτῶν πλεονεξίας ἑτοίμοις οὖσιν
ὁτιοῦν πάσχειν, τὰς δὲ τούτων πόλεις ὁμοίως οἰκήσεσθαι
ταῖς τῶν προεστώτων πονηρίαις· τοὺς δὲ μήθ’ οὕτω μήθ’ ὡς
πρότερον εἶπον, ἀλλ’ ὅταν μὲν θαρρῶσι, τούτους μάλιστα
τιμῶντας, τοὺς πρὸς χάριν λέγοντας, ὅταν δὲ δείσωσιν,
ἐπὶ τοὺς βελτίστους καὶ φρονιμωτάτους καταφεύγοντας,
τοὺς δὲ τοιούτους ἐναλλὰξ τοτὲ μὲν χεῖρον τοτὲ δὲ βέλτιον
πράξειν.

***
Περί μεν λοιπόν της αρετής του Θησέως τώρα μεν, όσον μου ήτο δυνατόν, ωμίλησα, πρότερον δε όλας τας πράξεις αυτού επιμελώς διεξήλθον· όσον αφορά δε εκείνους, εις τους οποίους ενεπιστεύθη και οι οποίοι έλαβον παρ' αυτού την αποστολήν να οργανώσουν την κυβέρνησιν της πολιτείας, δεν γνωρίζω πώς να τους επαινέσω κατά τρόπον άξιον προς την σύνεσίν των. Διότι ούτοι, καίτοι ήσαν άπειροι διά οργανώσεις πολιτειών, δεν ηπατήθησαν εις την εκλογήν, την οποίαν έκαμαν, εκείνης της πολιτείας, η οποία θεωρείται υπό όλων όχι μόνον ως η περισσότερον δικαία και ίση δι' όλους, αλλά συγχρόνως και η πλέον ωφέλιμος και ευχάριστος δι' εκείνους, οι οποίοι την μεταχειρίζονται. Εγκατέστησαν πράγματι δημοκρατίαν, όχι εκείνην, η οποία κυβερνάται εις την τύχην και νομίζει, ότι η μεν ακολασία είναι ελευθερία, η δε εξουσία του να πράττη ό,τι θέλει τις ευδαιμονία, αλλ' εκείνην, η οποία, κατηγορούσα τας τοιαύτας υπερβολάς, μεταχειρίζεται την αριστοκρατίαν, την οποίαν ο λαός θεωρεί ως την περισσότερον ωφέλιμον μεταξύ των πολιτικών θεσμών, διότι αύτη στηρίζεται επί της αξίας και του πλούτου· και εις τούτο ο λαός ενεργεί όχι από άγνοιαν, αλλά διότι δεν ησχολήθη ποτέ με παρόμοια ζητήματα.

Εγώ δε υποστηρίζω, ότι τρεις μόνον τρόποι υπάρχουν οργανώσεως της πολιτείας, η ολιγαρχία, η δημοκρατία και η μοναρχία, και ότι μεταξύ των λαών, οι οποίοι ζουν υπό τα πολιτικά ταύτα καθεστώτα, εκείνοι οι οποίοι συνηθίζουν να τοποθετούν ως άρχοντας και επί κεφαλής των δημοσίων συμφερόντων τους ικανωτάτους πολίτας και εκείνους, οι οποίοι πρόκειται να διαχειρισθούν τας υποθέσεις με μεγίστην δικαιοσύνην και επιδεξιότητα, ούτοι θα είναι υπό όλας τας μορφάς της διακυβερνήσεως της πόλεως εις κατάστασιν ευτυχίας και διά τους εαυτούς των και διά τους άλλους· αντιθέτως πιστεύω, ότι εκείνοι οι οποίοι μεταχειρίζονται τους περισσότερον θρασείς και κακούς εις τα τοιαύτα έργα και δεν φροντίζουν καθόλου διά τα συμφέροντα της πόλεως, είναι δε έτοιμοι να υποφέρουν το παν διά να ικανοποιήσουν την πλεονεξίαν των, ούτοι θέλουν αι πόλεις των να διοικώνται κατά τρόπον ανάλογον προς την κακίαν εκείνων, τους οποίους θέτουν επί κεφαλής των υποθέσεων· όσον αφορά δε εκείνους οι οποίοι δεν θέλουν να κυβερνώνται ούτε κατά τον τρόπον τούτον, ούτε όπως είπον προηγουμένως, αλλ' οι οποίοι, όταν μεν αισθάνωνται εαυτούς εν ασφαλεία, τιμώσιν εξαιρετικά εκείνους, οι οποίοι ομιλούν διά να τους κολακεύσουν, όταν δε ευρεθώσιν εις κίνδυνον, καταφεύγουν εις τους αρίστους και φρονιμωτάτους, ούτοι εναλλάξ άλλοτε θα ευτυχούν και άλλοτε θα δυστυχούν.