Το «λάβαρο» της Αυτοκυριαρχίας

Ποιοι πραγματικά είμαστε;

Η αγάπη για τον εαυτό μας, απαιτεί, τουλάχιστον τις περισσότερες φορές, να έχουμε επίγνωση του ποιοι είμαστε – ή αλλιώς, του τι προσπαθούμε να αγαπήσουμε. Ωστόσο, υπάρχουν στιγμές που το να γνωρίζουμε ποιοι πραγματικά είμαστε, μπορεί να είναι σαν να λύνουμε έναν πολύπλευρο γρίφο. Για παράδειγμα, φαίνεται να είμαστε διαφορετικοί όταν είμαστε μαζί με συγκεκριμένα πρόσωπα ή σε συγκεκριμένες περιστάσεις. Αναθεωρώντας το ποιοι είμαστε, διαμορφώνουμε το περίγραμμα ενός εαυτού που ταιριάζει καλύτερα σε αυτό που θεωρούμε ότι μας ζητείται, σε συγκεκριμένες καταστάσεις.

Υπάρχουν στιγμές που το να γνωρίζουμε το ποιοι είμαστε μπορεί να μας κάνει να αισθανόμαστε πολύ άβολα. Ακόμα και σε αυτή τη συνθήκη, αυτό που είμαστε, «στεγάζεται» συμπαγώς στα πιο περίπλοκα σημεία του εγκεφάλου μας. Και ο εγκέφαλός μας έχει εξελιχθεί ώστε να είναι ευαίσθητος, ευέλικτος και προσαρμοστικός στις ιδιοτροπίες του περιβάλλοντος. Οπότε, ίσως αυτό που είμαστε θα μοιάζει λίγο δύσκολο να το κατανοήσουμε και εμείς οι ίδιοι. Παρά ταύτα, αξίζει να διερευνήσουμε το ποιοι είμαστε αληθινά, καθώς ένας «άγνωστος εαυτός» είναι μάλλον πιο δύσκολο να αγαπηθεί.

«Δέσμες» Αναγκών

Για να κατανοήσουμε την έννοια του ποιοι είμαστε, μπορούμε να σκεφτούμε μία συλλογή αναγκών διαφορετικού τύπου και «έντασης», μία διαρκώς μεταβαλλόμενη σύνθεση από θέλω, κίνητρα, ορμές, επιθυμίες, προτιμήσεις, κλίσεις και διάφορα ενδιαφέροντα. Κάθε μία από αυτές τις ευρέως καθορισμένες ανάγκες είναι παρούσα και καθεμία, με τη σειρά της, αγωνίζεται για έκφραση και ικανοποίηση. Έτσι, η δική μας συγκεκριμένη δέσμη αναγκών παρέχει ένα διακριτικό περίγραμμα του ποιοι είμαστε. Δημιουργεί την αίσθηση του εαυτού μας και μας διαφοροποιεί από τους άλλους, παρά το ότι, επί της ουσίας, μοιραζόμαστε πολλές από τις ίδιες ανάγκες με τους γύρω μας.

Ένας ορισμός του ποιοι είμαστε – μία ταυτότητα – αρχίζει να διαμορφώνεται με συγκεκριμένους όρους, τοποθετώντας τη μία ανάγκη πάνω στην άλλη. Τα συναισθήματα που συνδέονται με αυτή τη δημιουργική διαδικασία είναι συνήθως θετικά. Για παράδειγμα, ας θυμηθούμε κάποια στιγμή που λάβαμε ένα κομπλιμέντο από κάποιον. Μας ξεχώρισαν και αναγνωρίσαμε ότι έχουμε μία συγκεκριμένη θετική ιδιότητα. Μας δόθηκε κάτι που καθορίζει τον εαυτό μας και μας έκανε να αισθανόμαστε πολύ όμορφα.

Το «λάβαρο» της Αυτοκυριαρχίας

Σίγουρα, ο καθορισμός των προσωπικών μας αναγκών είναι ένα κρίσιμο πρώτο βήμα στη «μηχανική» της αγάπης για τον εαυτό μας. Αυτή η διαδικασία καθορίζει και διατηρεί το ποιοι είμαστε σε σχέση με τους άλλους, και που διατρέχουμε τον μεγαλύτερο κίνδυνο να χάσουμε την αίσθηση του εαυτού μας.

Μεταφορικά μιλώντας, προσδιορίζοντας αποτελεσματικά τις ανάγκες μας, υψώνουμε ένα λάβαρο, μία σημαία η οποία διακηρύσσει περήφανα την κυριαρχία αυτού που είμαστε και δηλώνει ξεκάθαρα και με σαφή τρόπο: «Μην καταπατάτε τις ανάγκες μου». Ακριβώς όπως η σημαία που κυματίζει πάνω από την πρωτεύουσα ενός κράτους συμβολίζει τα δικαιώματα, τη διακριτή ταυτότητα και την κυριαρχία του εκάστοτε έθνους, η αναγνώριση των αναγκών μας, επιβεβαιώνει το δικαίωμά μας σε αυτές. Ενισχύει, επίσης, την αυτοεκτίμησή μας.

Η ερευνητική ομάδα των Greenberg και Paivio (2013) διαπίστωσε ότι η απλή αναγνώριση των αναγκών του ατόμου αυξάνει την πιθανότητα να τις εκπροσωπήσει ενεργά.

Βασικές Αρχές

Έστω ότι όλες οι ανάγκες που προσδιορίσουν αυτό που είμαστε, είναι, στο πιο θεμελιώδες επίπεδό τους, έγκυρες. Το πιο βασικό, είναι ότι καλλιεργούμε την αυτο-συμπόνια επικυρώνοντας τη βασική νομιμότητα των αναγκών μας. Για παράδειγμα, χρειάζεται να νιώθουμε αποδεκτοί και να αποδεχόμαστε τους άλλους, να αγαπάμε και να μας αγαπούν, χρειάζεται να αισθανόμαστε ότι μας καταλαβαίνουν με σεβασμό, ευαισθησία κλπ. Αναμφίβολα, αυτές είναι βασικές, σημαντικές ανάγκες και ως τέτοιες θα πρέπει να αντιμετωπιστούν. Σίγουρα, καθώς το κάνουμε αυτό με συνέπεια, η στοργή που τρέφουμε για τον εαυτό μας γίνεται ισχυρή, σταθερή και διαρκής. Και πάλι, ως αποτέλεσμα, ωθούμαστε περισσότερο να διεκδικούμε ενεργά τις ανάγκες μας

Ας επιλέξουμε μία ανάγκη, έστω και ασήμαντη, και ας κοιτάξουμε μέχρι τις βαθύτερες ρίζες της, το πιο αμετάκλητο επίπεδό της, για να επαληθεύσουμε τη «νομιμότητά» της. Για παράδειγμα, ο σύντροφος μας θα ήθελε κινέζικο φαγητό απόψε, ενώ εμείς, ιταλικό. Προφανώς, και οι δύο έχουμε την βασική ανάγκη για τροφή, αλλά και καθένας μας χρειάζεται να γίνει κατανοητός με ευαισθησία και σεβασμό για τις ατομικές του προτιμήσεις, παρά τις διαφορές μας. Στο επιφανειακό επίπεδο των προσωπικών μας διατροφικών προτιμήσεων και στο βαθύτερο επίπεδο αμοιβαίου σεβασμού και κατανόησης, κάθε σύντροφος φέρνει μία σημαντική ανάγκη στον άλλον. Το ζητούμενο είναι πόσο καλά διαχειρίζεται κάθε σύντροφος αυτή του την ανάγκη.

Αυτοκριτική ή «αυτο-έπαινος»;

Η εκμάθηση των απλών αλλά πολύτιμων μηχανισμών της κατοχύρωσης των βασικών μας αναγκών, έρχεται αντιμέτωπη με αυτά τα κρίσιμα ερωτήματα:

• Πόση στοργή τρέφουμε για τον εαυτό μας;

• Από πού θα έπρεπε ιδανικά να προέρχεται αυτή η αγάπη και φροντίδα για τον εαυτό;

• Πώς μπορεί να δημιουργηθεί;

• Πόσο εφικτό είναι και τι πρέπει να κάνουμε για να διατηρηθεί;

Με λίγα λόγια, χρειάζεται να μάθουμε ποια είναι η ποιότητα, η ανθεκτικότητα και η διάρκεια της αγάπης μας για τον εαυτό μας.

Για παράδειγμα, μας είναι πιο εύκολο να κατηγορήσουμε τον εαυτό μας ή να τον επαινέσουμε; Όταν κάνουμε λάθη, είναι σημαντικό να μπορούμε να συγχωρήσουμε τον εαυτό μας και να μάθουμε από την εμπειρία μας. Να «μιλάμε» στον εαυτό μας ζεστά και όχι επικριτικά, και αν δεν το κάνουμε έχει σημασία να κατανοήσουμε τι ενορχηστρώνει αυτόν τον εσωτερικό μας διάλογο. Είναι απαραίτητο να βελτιώσουμε την ποιότητα της σχέσης μας με τον εαυτό μας.

Μία συνηθισμένη Παγίδα

Ας αναφερθούμε σε ένα υποθετικό παράδειγμα: Ένας άντρας βγαίνει βιαστικά από την εξώπορτα του σπιτιού του για να πάει στο γάμο ενός φίλου του. Τον ακολουθεί η σύζυγος του, την οποία ρωτά αν θα μπορούσε να βιαστεί ώστε να μην καθυστερήσουν στο γάμο. Προφανώς μην μπορώντας να τον ακούσει καλά μέσα από το σπίτι τον ρωτά, «Τι μου είπες;». Απογοητευμένος που έπρεπε να επαναλάβει την ερώτηση, ο σύζυγος, ενώ τρέχει μανιωδώς και σκεπτόμενος ότι η γυναίκα του μπορεί να μην συμμεριστεί την επείγουσα ανάγκη του, της φωνάζει με ένταση και θυμό: «Έλα, τελείωνε, πρέπει να φύγουμε τώρα αμέσως αλλιώς θα αργήσουμε!»

Ο θυμωμένος τόνος και το απότομο ύφος του συζύγου, αυτό που τελικά επιτυγχάνει, είναι το μεγαλύτερο μέρος της προσοχής της να εστιαστεί στο πώς της μίλησε και όχι στην ουσία, στην πραγματική ανάγκη του να φτάσει στο γάμο εγκαίρως. Στη συνέχεια, συνειδητοποιώντας ότι πλήγωσε την σύζυγο του, έκανε την αυτοκριτική του. Η αναγνώριση της ανάγκης του, τον έκανε να δικαιολογήσει τη χρήση απότομης, ασεβούς ομιλίας προς τη σύζυγο του. Ο σύζυγος μετάνιωσε. Η ανάγκη του για έγκαιρη άφιξη στο γάμο ήταν αναμφισβήτητα βάσιμη, αλλά την είχε κακοδιαχειριστεί. Αυτό είναι ένα συνηθισμένο λάθος που κάνουμε οι περισσότεροι.

Επιπλέον, όταν αποτυγχάνουμε να διακρίνουμε την ουσία της ανάγκης μας και την κακή διαχείρισή της, τελικά καταλήγουμε να επικρίνουμε τον εαυτό μας.

Για να μετριάσουμε την επίθεση στον εαυτό και να διατηρήσουμε ένα μέτρο αυτοεκτίμησης, τον μαθαίνουμε αυτό: Οι θεμελιώδεις ανάγκες μας παραμένουν έγκυρες, αν και μπορεί να μην τις διαχειριζόμαστε πάντα σωστά. Τώρα, ακόμα και στον θλιβερό απόηχο της κακής διαχείρισης των αναγκών μας – κάτι που είναι αναπόφευκτο, όλοι μας, μερικές φορές, διαχειριζόμαστε τις ανάγκες μας με λάθος τρόπο – μπορούμε να διατηρήσουμε την αυτοεκτίμησή μας με την συνειδητοποίηση ότι οι θεμελιώδεις ανάγκες μας παραμένουν έγκυρες παρά τον τρόπο με τον οποίο τις διαχειριζόμαστε. Οφείλουμε δηλαδή να επανορθώσουμε ως προς έναν πιθανό λανθασμένο χειρισμό μας, χωρίς να υποβιβάσουμε και να «υποτιμήσουμε» την αρχική ανάγκη μας.

Αλληλεπιδρούσες Ανάγκες

Η αγάπη για τον εαυτό, η κατανόηση του, η αυτοεκτίμηση και ο αυτοσεβασμός είναι σαφώς αλληλοσχετιζόμενες έννοιες. Τους αποτίουμε φόρο τιμής, σχεδόν θρησκευτικού χαρακτήρα, στον πολιτισμό μας. Βρίσκονται στην κορυφή της, προς επίτευξη, προσωπικής μας προσπάθειας. Πώς όμως επιτυγχάνονται καλύτερα;

Στο βαθμό που είναι δυνατόν να αποκτηθούν, μπορούμε να εξετάσουμε ξανά τα συγκεκριμένα βήματα για τον προσδιορισμό των αναγκών και την σημαντικότητα της ανάγκης. Προσδιορίζοντας τις ανάγκες μας, «δημιουργούμε» ενεργά τον εαυτό μας και με τη σκόπιμη αναγνώριση της θεμελιώδους νομιμοποίησης των αναγκών μας, τις κατοχυρώνουμε. Όλες οι προαναφερθείσες ανάγκες αποτελούν την σημαντικότερη και μακροβιότερη μορφή αγάπης προς τον εαυτό.

«Δοκιμάζοντας» την Αγάπη για τον εαυτό

Η αγάπη για τον εαυτό μας, έχει τη μεγαλύτερη χρησιμότητα αλλά και την πιο δύσκολη εφαρμογή της στο ανομοιόμορφο, συναισθηματικά φορτισμένο – και συχνά προκλητικό – «τοπίο» μίας στενής σχέσης. Σε αυτό το περίπλοκο πλαίσιο, το να δείξουμε στον εαυτό μας στοργή μπορεί να είναι ιδιαίτερα δύσκολη υπόθεση. Αυτό συμβαίνει επειδή πολλά από όσα πραγματικά είμαστε, ενεργοποιούνται, συγκεντρώνονται σε μια ατελείωτη ροή αμέτρητων αλληλεπιδράσεων με τον σύντροφό μας. Αυτή η συνεχής αλληλεπίδραση στενών επαφών, ενεργοποιεί ένα εκτεταμένο φάσμα αναγκών και των συνοδών συναισθημάτων τους, τα οποία μας βάζουν σε επιφυλακή, προσπαθώντας να διατηρήσουμε τις ανάγκες μας καλά καθορισμένες και επικυρωμένες. Ωστόσο, αντιμετωπίζοντας αυτές τις προκλήσεις, το κέρδος της αγάπης για τον εαυτό μας είναι ιδιαίτερα ικανοποιητικό.

Το να αγαπάμε τους άλλους ισοδυναμεί με το να αγαπάμε τον εαυτό μας;

Θα αισθανθούμε ότι εισπράττουμε περισσότερη αγάπη από τους άλλους, ειδικά τους σημαντικούς άλλους, από όση μπορούμε να προσφέρουμε οι ίδιοι στον εαυτό μας; Ίσως όχι. Και αυτό μοιάζει να ισχύει περισσότερο κατά την διάρκεια των μακροχρόνιων σχέσεων.

Το σημαντικό μήνυμα, λοιπόν, είναι: Η αγάπη των άλλων μπορεί να έρθει σε ευθεία αναλογία με την αγάπη για τον εαυτό μας, την φροντίδα και την στοργή που μαθαίνουμε να του παρέχουμε! Λειτουργούν περισσότερο παράλληλα, συμπληρωματικά και όχι ως σχέση αιτίου-αποτελέσματος.

Μη μπορώντας να αγαπήσουμε τον εαυτό μας καταλήγουμε συχνά θύματα συνεξάρτησης από τους άλλους, με την απεγνωσμένη επιθυμία να μας αγαπήσουν, θεωρώντας ότι έτσι θα καλύψουμε την δίκη μας έλλειψη «αυτό-αγάπης». Δυστυχώς η συγκεκριμένη «φόρμουλα» δεν λειτουργεί, είναι αναποτελεσματική και συνήθως μας φέρνει αντιμέτωπους με την δίκη μας ανεπάρκεια, της μη αγάπης στον εαυτό.

Η αγάπη για τον εαυτό είναι ένας μακρύς, περιπετειώδης δρόμος.

Ας αναρωτηθούμε, τελικά πόσο αγαπάμε τον εαυτό μας και σε ποιο σημείο αυτού του δρόμου βρισκόμαστε;