ΑΡΙΣΤ Πολ 1291b30–1292a38
Τα είδη της δημοκρατίας
Στο τέλος του τρίτου βιβλίου έγινε λόγος για το πολίτευμα της βασιλείας, ενώ από το τέταρτο, στο οποίο ανήκει και το απόσπασμα που ακολουθεί, ξεκινά η εξέταση των δημοκρατικών και ολιγαρχικών πολιτευμάτων.
Δημοκρατία μὲν οὖν ἐστι πρώτη μὲν ἡ λεγομένη
μάλιστα κατὰ τὸ ἴσον. ἴσον γάρ φησιν ὁ νόμος ὁ τῆς
τοιαύτης δημοκρατίας τὸ μηδὲν μᾶλλον ὑπερέχειν τοὺς ἀπό-
ρους ἢ τοὺς εὐπόρους, μηδὲ κυρίους εἶναι ὁποτερουσοῦν, ἀλλ’
ὁμοίους ἀμφοτέρους. εἴπερ γὰρ ἐλευθερία μάλιστ’ ἔστιν ἐν δημο-
(35) κρατίᾳ, καθάπερ ὑπολαμβάνουσί τινες, καὶ ἰσότης, οὕτως
ἂν εἴη μάλιστα, κοινωνούντων ἁπάντων μάλιστα τῆς πολι-
τείας ὁμοίως. ἐπεὶ δὲ πλείων ὁ δῆμος, κύριον δὲ τὸ δόξαν
τοῖς πλείοσιν, ἀνάγκη δημοκρατίαν εἶναι ταύτην. ἓν μὲν οὖν
εἶδος δημοκρατίας τοῦτο· ἄλλο δὲ τὸ τὰς ἀρχὰς ἀπὸ τιμη-
(40) μάτων εἶναι, βραχέων δὲ τούτων ὄντων· δεῖ δὲ τῷ κτωμένῳ
ἐξουσίαν εἶναι μετέχειν καὶ τὸν ἀποβάλλοντα μὴ μετέχειν·
[1292a] ἕτερον εἶδος δημοκρατίας τὸ μετέχειν ἅπαντας τοὺς πολίτας
ὅσοι ἀνυπεύθυνοι, ἄρχειν δὲ τὸν νόμον· ἕτερον δὲ εἶδος δημο-
κρατίας τὸ παντὶ μετεῖναι τῶν ἀρχῶν, ἐὰν μόνον ᾖ πολί-
της, ἄρχειν δὲ τὸν νόμον· ἕτερον δὲ εἶδος δημοκρατίας τἆλλα
(5) μὲν εἶναι ταὐτά, κύριον δ’ εἶναι τὸ πλῆθος καὶ μὴ τὸν νό-
μον. τοῦτο δὲ γίνεται ὅταν τὰ ψηφίσματα κύρια ᾖ ἀλλὰ
μὴ ὁ νόμος· συμβαίνει δὲ τοῦτο διὰ τοὺς δημαγωγούς. ἐν
μὲν γὰρ ταῖς κατὰ νόμον δημοκρατουμέναις οὐ γίνεται δημα-
γωγός, ἀλλ’ οἱ βέλτιστοι τῶν πολιτῶν εἰσιν ἐν προεδρίᾳ·
(10) ὅπου δ’ οἱ νόμοι μή εἰσι κύριοι, ἐνταῦθα γίνονται δημαγω-
γοί. μόναρχος γὰρ ὁ δῆμος γίνεται, σύνθετος εἷς ἐκ πολ-
λῶν· οἱ γὰρ πολλοὶ κύριοί εἰσιν οὐχ ὡς ἕκαστος ἀλλὰ πάν-
τες. Ὅμηρος δὲ ποίαν λέγει οὐκ ἀγαθὸν εἶναι πολυκοιρανίην,
πότερον ταύτην ἢ ὅταν πλείους ὦσιν οἱ ἄρχοντες ὡς ἕκαστος,
(15) ἄδηλον. ὁ δ’ οὖν τοιοῦτος δῆμος, ἅτε μόναρχος ὤν, ζητεῖ μον-
αρχεῖν διὰ τὸ μὴ ἄρχεσθαι ὑπὸ νόμου, καὶ γίνεται δεσπο-
τικός, ὥστε οἱ κόλακες ἔντιμοι, καὶ ἔστιν ὁ τοιοῦτος δῆμος
ἀνάλογον τῶν μοναρχιῶν τῇ τυραννίδι. διὸ καὶ τὸ ἦθος τὸ
αὐτό, καὶ ἄμφω δεσποτικὰ τῶν βελτιόνων, καὶ τὰ ψηφί-
(20) σματα ὥσπερ ἐκεῖ τὰ ἐπιτάγματα, καὶ ὁ δημαγωγὸς
καὶ ὁ κόλαξ οἱ αὐτοὶ καὶ ἀνάλογον. καὶ μάλιστα δ’ ἑκάτε-
ροι παρ’ ἑκατέροις ἰσχύουσιν, οἱ μὲν κόλακες παρὰ τοῖς τυράν-
νοις, οἱ δὲ δημαγωγοὶ παρὰ τοῖς δήμοις τοῖς τοιούτοις. αἴτιοι
δέ εἰσι τοῦ εἶναι τὰ ψηφίσματα κύρια ἀλλὰ μὴ τοὺς νόμους
(25) οὗτοι, πάντα ἀνάγοντες εἰς τὸν δῆμον· συμβαίνει γὰρ αὐτοῖς
γίνεσθαι μεγάλοις διὰ τὸ τὸν μὲν δῆμον πάντων εἶναι κύ-
ριον, τῆς δὲ τοῦ δήμου δόξης τούτους· πείθεται γὰρ τὸ πλῆθος
τούτοις. ἔτι δ’ οἱ ταῖς ἀρχαῖς ἐγκαλοῦντες τὸν δῆμόν φασι
δεῖν κρίνειν, ὁ δὲ ἀσμένως δέχεται τὴν πρόκλησιν· ὥστε κατα-
(30) λύονται πᾶσαι αἱ ἀρχαί. εὐλόγως δὲ ἂν δόξειεν ἐπιτιμᾶν
ὁ φάσκων τὴν τοιαύτην εἶναι δημοκρατίαν οὐ πολιτείαν.
ὅπου γὰρ μὴ νόμοι ἄρχουσιν, οὐκ ἔστι πολιτεία. δεῖ γὰρ τὸν
μὲν νόμον ἄρχειν πάντων <τῶν καθόλου>, τῶν δὲ καθ’ ἕκαστα τὰς
ἀρχάς, καὶ ταύτην πολιτείαν κρίνειν. ὥστ’ εἴπερ ἐστὶ δημοκρατία
(35) μία τῶν πολιτειῶν, φανερὸν ὡς ἡ τοιαύτη κατάστασις, ἐν ᾗ ψηφί-
σμασι πάντα διοικεῖται, οὐδὲ δημοκρατία κυρίως· οὐθὲν
γὰρ ἐνδέχεται ψήφισμα εἶναι καθόλου. τὰ μὲν οὖν τῆς δημο-
κρατίας εἴδη διωρίσθω τὸν τρόπον τοῦτον.
***
Το πρώτον λοιπόν είδος της δημοκρατίας είναι το λαμβάνον τούτο το όνομα εν αναφορά κυρίως προς την ισότητα. Διότι ο θεμελιώδης νόμος της τοιαύτης δημοκρατίας ορίζει ως ισότητα το πολιτικόν εκείνο καθεστώς καθ' ο δεν υπερέχουν των άλλων οι άποροι ή οι εύποροι, ουδέ κυρίαρχος είναι η μία ή η άλλη τάξις, αλλ' αμφότεραι ομοίως έχουν· ((είναι δε τούτο το ακραιφνέστερον είδος της δημοκρατίας)), διότι, (35) εάν βεβαίως, ως τίνες νομίζουν, η ελευθερία και η ισότης κατ' εξοχήν εν τη δημοκρατία υφίστανται, τα μάλιστα τούτο θα επραγματοποιείτο διά της μετά των αυτών δικαιωμάτων συμμετοχής απάντων εις την διακυβέρνησιν των κοινών. Επειδή δε ο δήμος αποτελεί την πλειονότητα, επικρατεί δε η άποψις της πλειονότητος, κατ' ανάγκην το πολίτευμα τούτο είναι δημοκρατία. Έν επίσης είδος δημοκρατίας είναι τούτο: το καθ' ο οι πολίται δικαιούνται εις την ανάληψιν πολιτικών αξιωμάτων βάσει εισοδήματος, (40) εις μικρόν ποσόν οριζομένου· πρέπει όμως και πας ο αποκτών το εισόδημα τούτο να μετέχη εφεξής του κοινού έναντι της πολιτείας δικαιώματος, ως και πας ο αποβάλλων το εισόδημα να αποκλείεται του δικαιώματος. [1292a] Έτερον είτα είδος δημοκρατίας είναι το καθ' ο άπαντες οι πολίται, εκτός των δοσιλόγων, δικαιούνται εις ανάληψιν πολιτικών αξιωμάτων, άρχει δε ο νόμος· έτερον δε το καθ' ο οιοσδήποτε, αρκεί μόνον να είναι εγγεγραμμένος πολίτης, δικαιούται εις ανάληψιν πολιτικού αξιώματος, άρχει δε και ενταύθα ο νόμος. Έτερον δε τέλος είδος δημοκρατίας είναι το κατά τα άλλα (5) μεν τα αυτά, α και τα ανωτέρω, παρέχον δικαιώματα, κυρίαρχος όμως είναι ουχί ο νόμος, αλλ' η πλειονότης, όπερ συμβαίνει όταν κυρίαρχον δύναμιν έχουν τα ψηφίσματα και ουχί ο νόμος. Τούτο δε συμβαίνει εξ αιτίας των δημαγωγών. Διότι εις τας κατά νόμον δημοκρατουμένας πόλεις δεν αναφύεται δημαγωγός, αλλ' οι βέλτιστοι των πολιτών προΐστανται της πόλεως· (10) όπου όμως κυρίαρχοι δεν είναι οι νόμοι, εκεί και οι δημαγωγοί αναφύονται· διότι ο δήμος σύνθετος εκ των πολλών είς γίνεται μονάρχης, επειδή οι πολλοί, ουχί κατ' άτομον, αλλ' ως σύνολον είναι κυρίαρχοι. Ποίαν δε πολυαρχίαν ο Όμηρος εννοεί, λέγων ότι δεν είναι ωφέλιμος, ταύτην ή την συνύπαρξιν πλειόνων αρχόντων αυτοτελών, (15) άδηλον είναι. Ο τοιούτος λοιπόν δήμος, ως εάν ήτο μονάρχης, επιζητεί να ασκή μοναρχικήν εξουσίαν, λόγω του ότι υπ' ουδενός άρχεται νόμου, και αποβαίνει ούτω δεσποτικός· εύλογον λοιπόν να απολαύουν παρ' αυτώ τιμήν και οι κόλακες. Είναι δε η δημοκρατία του είδους αυτού ανάλογος προς τον τυραννικόν τύπον της μοναρχίας, διότι και το ήθος το αυτό είναι, και αμφότερα τα πολιτεύματα ταύτα δυναστευτικά προς τους επιφανεστέρους των πολιτών καθίστανται, (20) και τα ψηφίσματα ενταύθα είναι ό,τι εκεί τα διατάγματα, και ο δημαγωγός και ο κόλαξ το αυτό και αντίστοιχον, εκάτεροι δε παρ' εκατέρω κατ' εξοχήν μεγάλην διαθέτουν δύναμιν, οι μεν κόλακες παρά τοις τυράννοις, οι δε δημαγωγοί παρά τοις τοιούτοις δήμοις. Αίτιοι δε του να έχουν κυρίαρχον ισχύν τα ψηφίσματα και ουχί οι νόμοι, (25) είναι ούτοι, ανάγοντες εις την κρίσιν του δήμου τα πάντα και συμβαίνει να γίνωνται ούτοι μεγάλοι την δύναμιν, διά τον λόγον ότι η μεν κρίσις του δήμου είναι πάντων κυρίαρχος, της του δήμου δε κρίσεως κυρίαρχοι ούτοι, επειδή πείθεται εις τούτους το πλήθος. Προσέτι δε όσοι εισάγουν κατά των αρχόντων κατηγορίας, αξιούν να δικάση ο δήμος· ούτος ασμένως δέχεται την πρόσκλησιν, (30) και ούτω πάσαι αι αρχαί καταλύονται. Εκ τούτων εύλογος δύναται να θεωρηθή η κατάκρισις του λέγοντος ότι ουδέ καν πολίτευμα είναι η τοιαύτη δημοκρατία. Πράγματι δε δεν υπάρχει πολίτευμα εκεί όπου οι νόμοι δεν άρχουν· διότι πάντων μεν πρέπει ο νόμος να άρχη, αι δημόσιαι αρχαί να κρίνουν επί των καθ' έκαστα, και ταύτην την τάξιν δύναται τις να αποκαλέση πολίτευμα. Συνεπώς είναι φανερόν ότι, εάν η δημοκρατία είναι (35) έν εκ των πολιτευμάτων, η τοιαύτη κατάστασις των πολιτικών πραγμάτων, εν η τα πάντα διά ψηφισμάτων διοικούνται, δεν είναι, εν τη κυρία της λέξεως εννοία, δημοκρατία, καθόσον ουδέν ψήφισμα είναι δυνατόν να έχη καθολικόν, οίον το του νόμου, κύρος. Κατά τον τρόπον λοιπόν τούτον καθωρίσθησαν τα της δημοκρατίας είδη.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου